Ngelekanyʼo Ĩũlũ wa Ũsumbĩ

Nĩvatonyeka Yesũ akethĩwa aĩ Kavelinaumi yĩla wakanasya Avalisi. O mũthenya ũsu kũtanatuka, Yesũ nĩwesie kuma vala wekalaa na athi vakuvĩ na Ũkanga wa Kalilii, vala andũ aingĩ moombanĩe. E vau, Yesũ nĩwalĩsile ĩsiwanĩ na athi vaasanga na ũtee wa ũkanga na ambĩĩa kũmanyĩsya andũ ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa ĩtu. Amamanyĩasya atũmĩĩte ngelekanyʼo syĩ kĩvathũkanyʼo. Ethukĩĩsya make nĩmeesĩ syĩndũ mbingĩ ila watũmĩaa ngelekanyʼonĩ isu, na kwoou waĩ ũndũ wĩ laisi kwoo kũkwatya nesa maũndũ ala wamamanyĩasya ĩũlũ wa Ũsumbĩ.

Ngelekanyʼo ya mbee ĩla Yesũ wanenganie yaĩ ĩũlũ wa mũvandi waendie kũvanda mbeũ. Mbeũ imwe nĩsyavalũkile ũtee wa nzĩa na syaĩwa nĩ nyũnyi. Ingĩ nĩsyavalũkile vandũ ve mavia na vate mũthanga mwingĩ na nũndũ iyaĩ na mĩi mĩlũmu, yĩla syũa yaaie nĩsyavĩe na syavoova. Nasyo ingĩ syavalũkile katĩ wa mĩtĩ yĩ mĩwʼa, na yĩla syameie mĩwʼa ĩsu yainyita. Na mũthya, ve mbeũ imwe syavalũkile mũthanganĩ mũseo na syambĩĩa kũsyaa, “imwe kũndũ 100, ingĩ kũndũ 60, na ingĩ kũndũ 30.”—Mathayo 13:8.

Ngelekanyʼonĩ ĩngĩ, Yesũ aelekanilye Ũsumbĩ na mũndũ wavandie mbeũ. Nthĩnĩ wa ngelekanyʼo ĩsu, mbeũ ila syavandiwe nĩsyeanie, ethĩwe mũvandi nĩwakomie kana ndaakoma. Ĩndĩ ũndũ wa kũsengyʼa nĩ kana mwene ndaamanya nĩ “kwa nzĩa yĩva” mbeũ isu syeanie. (Maliko 4:27) Mbeũ isu syeanie ũndũ ũtesĩ, syasyaa, na ĩtina aketha.

Yesũ nĩwaumisye ngelekanyʼo ya katatũ ĩũlũ wa kũvanda mbeũ. Ngelekanyʼo ĩsu yaĩ ya mũndũ ũmwe wavandie mbeũ nzeo, ĩndĩ “andũ makomete,” mũmaitha ooka kũvanda ĩthaaa katĩ wa nganũ. Ngombo sya mũndũ ũsu nĩsyamũkũlilye kana nĩsyaĩle kũkũa ĩthaaa. Aisũngĩie asyĩa: “Aiee, nũndũ yĩla mũũkũa ĩthaaa no mwĩse kũyĩkũanĩsya na nganũ. Ekai syonthe syĩane vamwe nginya ĩvinda ya ngetha, na ĩndĩ ĩvinda yĩu ngatavya akethi atĩĩ: Ambai kũmbanyʼa ĩthaaa na mũiyova syove nĩ kana mũyĩvĩvye; na ĩndĩ mũyũmbanyʼa nganũ mũmie ĩkũmbĩnĩ.”—Mathayo 13:24-30.

Nũndũ andũ aingĩ ala mamwĩthukĩĩsye Yesũ nĩmeesĩ ũĩmi, nĩwasyokie aweta mbeũ nini ya kalatali ĩla yeesĩkĩe mũno. Mbeũ ĩsu yĩanaa ĩkatwʼĩka mũtĩ mũnene nginya ũkethĩa nyũnyi sya yayaya no ikwate wĩkalo mbongenĩ syawʼo. Yesũ aineena ĩũlũ wa mbeũ ĩsu aisye atĩĩ: “Ũsumbĩ wa ĩtu ũilye ta mbeũ ya kalatali ĩla mũndũ woosie na avanda mũũndanĩ wake.” (Mathayo 13:31) Yesũ ndamanyĩasya andũ ĩũlũ wa mĩtĩ na ũndũ ĩmeaa. Ĩndĩ amanyĩasya ĩũlũ wa ũndũ kaindo kanini katonya kwĩana na kakatwʼĩka kĩndũ kĩnene.

Yesũ nĩwawetie ũndũ ũngĩ weesĩkĩe nĩ ethukĩĩsya make. Aelekanilye Ũsumbĩ wa ĩtu na “ĩlawa yĩla mũndũ mũka woosie avulanyʼa na ithimo itatũ nene sya mũtu.” (Mathayo 13:33) O na kau ĩlawa yĩu yĩyĩthĩawa yenekee, nĩyĩnyaĩkaa mũtunĩ wʼonthe na yĩituma mũtu ũsu wimba. Ĩlawa yĩu nĩyĩetae moalyũku mũtunĩ ũsu o na kau ti laisi kwona moalyũku asu mayĩkĩka.

Ĩtina wa Yesũ kumya ngelekanyʼo isu, nĩwataanĩisye na andũ ala waneenaa namo na asyoka vala wekalaa. Na ĩtina wa ĩvinda ĩnini amanyĩwʼa make nĩmaendie vala ũĩ mayenda kũmanya ngelekanyʼo isu syoonanasya kyaũ.

AMANYĨWʼA NĨMATETHEKIE KUMANA NA NGELEKANYʼO SYA YESŨ

Amanyĩwʼa nĩmeewʼaa Yesũ aitũmĩa ngelekanyʼo navu mbeenĩ, ĩndĩ mayaĩ maaĩsa kwĩwʼa aitũmĩa ngelekanyʼo singĩvĩte ũu ĩvinda yĩmwe. Mamũkũlilye-ĩ, “Nĩkĩ ũneenaa namo ũtũmĩĩte ngelekanyʼo?”—Mathayo 13:10.

Kĩtumi kĩmwe kyatumaa eka ũu nĩ kana eanĩsye wathani wa Mbivilia. Ĩvuku ya Mathayo yaĩtye atĩĩ: “Ndaneenaa nayo [ĩkomano] atatũmĩĩte ngelekanyʼo, nĩ kana eanĩsye ndeto ii syaneeniwe kwĩsĩla mwathani ũla waisye: ‘Ngaathamya kanywʼa wakwa na ngelekanyʼo; ngatavanyʼa maũndũ ala mavithiwe kuma mwambĩlĩlyonĩ.’”—Mathayo 13:34, 35; Savuli 78:2.

Ĩndĩ ve itumi ingĩ syatumaa Yesũ atũmĩa ngelekanyʼo. Ngelekanyʼo isu nĩsyavuanasya kĩla kyaĩ ngoonĩ sya andũ. Andũ aingĩ mendeeawʼa nĩ Yesũ nũndũ wa ngewa ila wamatavasya na syama ila weekaa. Ĩndĩ mayoonaa Yesũ ta we Mwĩaĩi, na mayoonaa maĩle kũmũnenga ndaĩa na kũmũatĩĩa ethĩwa maitetheka mo ene. (Luka 6:46, 47) Andũ asu mayendaa kũvĩndũa mawoni moo kana mwĩkalĩle woo. O na mayendaa ũvoo ũla Yesũ wamatavasya ũkiite ngoo syoo.

Nĩ kana Yesũ asũngĩe yĩla ĩkũlyo wakũlilwʼe nĩ amanyĩwʼa make aisye atĩĩ: “Nĩkyo kĩtumi nĩneenaa namo nĩtũmĩĩte ngelekanyʼo, nũndũ o na masisya masiasya mana, na meewʼa mewʼaa mana, na maikwatasya kĩndũ. Na wathani wa Isaia nũendeee kwĩanĩwʼa ĩũlũ woo. Waĩtye atĩĩ: ‘. . . Ngoo sya andũ aa nĩ mbũmũ.’”—Mathayo 13:13-15; Isaia 6:9, 10.

Ndeto isu Yesũ waneenie iyakonetye andũ onthe ala meewʼaa ũvoo ũla watavanasya. Aisye: “Metho menyu nĩ matanu nũndũ nĩmonaa, na matũ menyu nũndũ nĩmewʼaa. Nũndũ nĩ wʼo nĩngũmwĩa, athani aingĩ na andũ alũngalu nĩmendie mũno kwona maũndũ ala mũkwona ĩndĩ mayaamona, na kwĩwʼa maũndũ ala mũkwĩwʼa ĩndĩ mayaamewʼa.”—Mathayo 13:16, 17.

Atũmwa ma Yesũ 12 na amanyĩwʼa ala angĩ maĩ aĩkĩĩku mayaĩ na ngoo mbũmũ. Nĩkyo kĩtumi Yesũ wameie: “Inywʼĩ nĩmũnengetwe ũtonyi wa kũelewa syĩmbithĩ ntheu sya Ũsumbĩ wa ĩtu, ĩndĩ mo mainengetwe.” (Mathayo 13:11) Na nũndũ amanyĩwʼa maĩ na wendi wa kũelewa maũndũ ala Yesũ wamanyĩasya, nĩwamaeleisye ngelekanyʼo ya ũla mũndũ wavandie mbeũ.

Yesũ ameie: “Mbeũ nĩ ndeto ya Ngai.” (Luka 8:11) Nawʼo mũthanga nĩ ngoo ya mũndũ. Kũmanya maũndũ asu elĩ nĩkwʼo kwaĩ kũmatetheesye maelewe ngelekanyʼo ĩsu.

Yesũ aielesya ĩũlũ wa mbeũ ila syavandiwe ũtee wa nzĩa, aisye atĩĩ: “Ndevili nĩwũkaa na ayumya ndeto isu ngoonĩ syoo nĩ kana maikese kũĩkĩĩa na maitangĩĩwa.” (Luka 8:12) Na yĩla wawetaa mbeũ ila syavandiwe mavianĩ, Yesũ aneeneaa ĩũlũ wa andũ ala metĩkĩlaa ndeto na ũtanu, ĩndĩ ndeto ĩsu ĩiema kũlika nesa ngoonĩ syoo. Andũ asu nĩmalulutĩkaa yĩla “mathĩna kana monyamao maumĩla nũndũ wa ĩla ndeto.” Yĩla “makwatwa nĩ motato” ta kũvĩngwa nĩ andũ ma mũsyĩ kana andũ angĩ, nĩmavalũkaa.—Mathayo 13:21; Luka 8:13.

Nasyo mbeũ ila syavalũkile mĩwanĩ syonanasya kyaũ? Yesũ eeie amanyĩwʼa make kana mbeũ isu syonanasya andũ ala mewʼaa ndeto. Ĩndĩ, andũ asu nĩmasindawa nĩ “mawĩmakĩo ma nthĩ ĩno na vinya wa ũkengani wa ũthwii.” (Mathayo 13:22) Kwoou, o na kau ndeto nĩlikaa ngoonĩ yoo, ĩtina nĩnyitawa na ĩyĩthĩwa ĩte na mosyao.

Mũthanga wa mũthya ũla Yesũ waneeneie nĩ mũthanga mũseo. Mũthanga ũsu wonanasya andũ ala mewʼaa ĩla ndeto, makamĩtĩkĩla ngoonĩ syoo, na maimĩkwatya. Kwĩthĩawa ata ĩtina wa ũu? Maandĩko monanĩtye kana ‘nĩmasyaa ũsyao.’ Nũndũ wa maũndũ ala mamakwataa ta ũkũũ kana mowau, onthe maitonya kwĩthĩwa na mosyao meanene. Amwe nĩmasyaa kũndũ 100, angĩ 60, na angĩ kũndũ 30. Kwoou, ala makwataa moathimo nũndũ wa kũmũthũkũma Ngai nĩ ala mewʼaa “ndeto na ngoo nzeo na maimĩkwata na maisyaa ũsyao na wũmĩĩsyo.”—Luka 8:15.

No nginya ndeto isu syĩthĩwe syakiitie ngoo sya amanyĩwʼa ala maendie vala ve Yesũ nĩ kana amaelesye maũndũ ala wamanyĩasya! Maũndũ ala Yesũ wamaeleisye nĩmatumie amanyĩwʼa asu maelewa nesa vyũ ngelekanyʼo isu. Yesũ endaa maelewe ngelekanyʼo isu nĩ kana o namo methĩwe matonya kũmanyĩsya andũ angĩ ũwʼo. Akũlilye atĩĩ: “Taa nũetawe nĩ kana ũkunĩkĩlwʼe kĩkavũ kana wiwe ungu wa kĩtanda? Wʼo ndũetawe nĩ kana wilĩĩlwe kĩndũnĩ kya kwilĩĩla taa?” Nũndũ wa ũu, Yesũ anengie amanyĩwʼa make ũtao ũũ: “Mũndũ o na wĩva ũla wĩ na matũ ma kwĩwʼa, nĩewʼe.”—Maliko 4:21-23.

AMANYĨWʼA NĨMATETHEKIE NĨ MOMANYĨSYO ANGĨ MA YESŨ

Ĩtina wa Yesũ kũelesya ĩla ngelekanyʼo ya mũndũ wavandie mbeũ, amanyĩwʼa nĩmendie kũmanya maũndũ angĩ maingĩ. Mamwĩie atĩĩ: “Tũelesye ĩũlũ wa ĩla ngelekanyʼo ya ĩthaaa ya mũũndanĩ.”—Mathayo 13:36.

Yĩla amanyĩwʼa mamwĩie Yesũ amaelesye ngelekanyʼo ĩsu, moonanisye kana maĩ na woni wĩ kĩvathũkanyʼo na wa ĩkomano yĩla yaĩ ũtee wa ũkanga. Vate nzika, andũ asu nĩmeewie Yesũ aimanyĩsya, ĩndĩ mayaĩ na wendi wa kũmanya ngelekanyʼo isu syoonanasya kyaũ na itonya kũmatethya ata. Meanĩiwe no maũndũ ala meewie Yesũ aiweta ngelekanyʼonĩ isu. Ĩndĩ Yesũ nĩwoonanisye kĩvathũkanyʼo kĩla kyaĩ vo katĩ wa andũ asu mookĩte kũmwĩthukĩĩsya na amanyĩwʼa make ala mendaa kũmanya maũndũ maingĩ. Aisye atĩĩ:

“Ĩthukĩĩsyei nesa maũndũ ala mũkwĩwʼa. Kĩthimi kĩla mũthimaa nakyo nokyo mũkathimĩwa nakyo, ĩĩ, o na mũkongeleelwa.” (Maliko 4:24) Amanyĩwʼa nĩmeethukĩĩasya nesa maũndũ ala Yesũ wamamanyĩasya. Nĩmathimaa nesa na kĩthimi kĩla kyaĩle kwa kwĩtĩkĩla momanyĩsyo ma Yesũ na kũmwĩthukĩĩsya, na kwoou nĩmatethekie na momanyĩsyo angĩ maingĩ. Nĩ kana Yesũ asũngĩe ĩkũlyo yĩla amanyĩwʼa make mamũkũlilye ĩũlũ wa nganũ na ĩthaaa, aisye atĩĩ:

“Mũvandi wa ĩla mbeũ nzeo nĩ Mwana wa mũndũ; nawʼo mũũnda nĩ nthĩ. Nayo mbeũ nzeo nĩ ana ma Ũsumbĩ, ĩndĩ ĩthaaa nĩ ana ma ũla mũthũku, nake mũmaitha ũla wavandie ĩthaaa nĩ Ndevili. Nayo ngetha nĩ mũminũkĩlyo wa ĩvinda, namo akethi nĩ alaĩka.”—Mathayo 13:37-39.

Ĩtina wa Yesũ kũelesya kĩla ũndũ ngelekanyʼonĩ ĩsu, nĩwawetie ũndũ kũkethĩwa ĩtina. Aisye kana mũminũkĩlyonĩ wa ĩvinda, akethi, kana alaĩka, makavathanyʼa Aklĩsto ma ũvũngũ na “ana ma Ũsumbĩ.” Aklĩsto ma ũvũngũ nĩmo maelekanĩtwʼe na ĩthaaa. “Ala alũngalu” makoombanwʼa vamwe, na ĩndĩ ĩtina makatisa “Ũsumbĩnĩ wa Ĩthe woo.” Nao kũkeethĩwa ata “kwa ana ma ũla mũthũku”? Mũminũkĩlyo woo nĩ wanangĩko, na ũsu nĩ ũsilĩlo ũmaĩle na ũkatuma ‘maĩa na kũvevetanyʼa maeo moo.’—Mathayo 13:41-43.

Yesũ nĩwasyokie atavya amanyĩwʼa make ngelekanyʼo ingĩ itatũ. Ngelekanyʼonĩ ya mbee, ameie atĩĩ: “Ũsumbĩ wa ĩtu ũilye ta ũthwii mũvithe mũũndanĩ, ũla woonekie nĩ mũndũ na aũvithĩĩa, na nũndũ nĩwatanie, athi athoosya kyonthe kĩla waĩ nakyo na athooa mũũnda ũsu.”—Mathayo 13:44.

Aendeeie kũmea: “Ũsumbĩ wa ĩtu ũilye ta mũkũni wa viasala ũla ũendaa aimantha lũlũ nzeo. Na yĩla woonie lũlũ ũmwe wa thooa mũnene, athi athoosya mĩtũkĩ syĩndũ syonthe ila waĩ nasyo na aũthooa.”—Mathayo 13:45, 46.

Nthĩnĩ wa ngelekanyʼo isu ilĩ, Yesũ nĩwoonanisye ũndũ mũndũ wĩthĩawa eyumĩtye kwĩka kyonthe kĩla ũtonya nĩ kana akwate kĩndũ kĩngĩ kya vata vyũ. Nĩwawetie kana mũkũni wa viasala athooisye na mĩtũkĩ “syĩndũ syonthe ila waĩ nasyo” nĩ kana athooe lũlũ ũmwe wa thooa mũnene. Amanyĩwʼa ma Yesũ maĩ matonya kũelewa ngelekanyʼo ĩsu ya lũlũ wa thooa mũnene. Nake mũndũ ũla weethĩie ũthwii mũvithe mũũndanĩ nĩwaendie “athoosya kyonthe” kĩla waĩ nakyo nĩ kana athooe mũũnda ũsu. Ngelekanyʼonĩ isu ilĩ, ve na kĩndũ kya thooa mũnene na kya vata mũndũ waĩle kwĩthĩwa nakyo. No tũelekanyʼe ũndũ ũsu na maũndũ ala mũndũ wĩyĩimaa nĩ kana eanĩsye vata wake wa kĩ-veva. (Mathayo 5:3) Amwe ma ala meethukĩĩsye Yesũ ainengane ngelekanyʼo isu nĩmoonanĩtye nĩmekwenda kwĩka kyonthe kĩla matonya nĩ kana meanĩsye vata woo wa kĩ-veva, na maitwʼĩka aatĩĩi make ma wʼo.—Mathayo 4:19, 20; 19:27.

Ngelekanyʼonĩ ya mũthya, Yesũ aelekanilye Ũsumbĩ wa ĩtu na kĩtei kĩla kĩkwatasya makũyũ ma kĩla mũthemba. (Mathayo 13:47) Yĩla makũyũ asu mavathanwʼa, ala maseo nĩmekĩawa kĩkavũnĩ, na ala mathũku mayĩkwʼa ĩtheka. Yesũ aisye kana ũu nowʼo kũkethĩwa kũilyĩ mũminũkĩlyonĩ wa ĩvinda yĩĩ. Alaĩka makavathanyʼa ala athũku na ala alũngalu.

Yĩla Yesũ weetie amanyĩwʼa make ma mbee matwʼĩke “atei ma andũ,” aendeee na wĩa wa kũkwatya andũ kĩ-veva. (Maliko 1:17) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, aisye kana ngelekanyʼo ĩsu ya kĩtei yakonetye ĩvinda yũkĩte, nayo nĩ “mũminũkĩlyonĩ wa ĩvinda yĩĩ.” (Mathayo 13:49) Kwoou, atũmwa na amanyĩwʼa angĩ ala mamwĩthukĩĩsye Yesũ nĩmamanyie kana ve maũndũ angĩ manene na ma kwendeesya meteele kwĩkĩka ĩvinda yũkĩte.

Amanyĩwʼa ala meewie Yesũ ainengane ngelekanyʼo ila wanenganie e ĩsiwanĩ nĩmesie kwongeleela ũmanyi. Yesũ nĩwoonanisye kana aĩ na wendi wa kũelesya “amanyĩwʼa make maũndũ onthe yĩla wĩ namo me oka.” (Maliko 4:34) “Ailye ta mũnene wa nyũmba, ũla umaalasya syĩndũ sya vata ila wiĩte, sya mĩtũkĩ na sya tene.” (Mathayo 13:52) Yĩla Yesũ wanenganae ngelekanyʼo isu, ndendaa kwĩyonanyʼa kana e na ũtonyi wa kũmanyĩsya. Ĩndĩ kĩeleelo kyake kyaĩ kũmanyĩsya amanyĩwʼa make ũwʼo ũla ũelekanĩtwʼe na syĩndũ sya vata. Vate nzika, Yesũ aĩ “mũndũ ũmanyĩasya mbee wa andũ” na vai mũndũ ũngĩ waĩ atonya kũmanyĩsya take.