“Kĩai Ũlaalai!”

1, 2. Mbalaamu atatie ata kũlikya andũ ma Yeova thĩnanĩ?

MŨNDŨ enda kũtea makũyũ aendaa vandũ vala wĩsĩ nũtonya kũkwata makũyũ ma mũthemba ũla ũkwenda. Nũnyuvaa nesa kasamũ ka kũkwatya kala ũkwĩkĩa ndoanonĩ na ĩndĩ aĩmĩkya kĩwʼũnĩ. Amina kwĩka ũu, ekalaa vau ũtee eteele ndoano yake ĩkwatye, na ĩndĩ akwatya ĩkũyũ, aikusya na vinya ayumye kĩwʼũnĩ.

² Andũ no makwatwʼe kwa nzĩa ĩsu. Kwa ngelekanyʼo, Aisilaeli makilye kũvika Nthĩ ya Watho nĩmambie kambi Ndiĩnĩ sya Moavi. Mũsumbĩ wa Moavi amwathie mũndũũme weetawa Mbalaamu kana akamũnenga mbesa mbingĩ eeka ũndũ ũtonya kũtuma Aisilaeli mananga ngwatanĩo yoo na Yeova. Ĩtina, Mbalaamu nĩwesie kũmanya ũndũ ũtonya kwĩka atume Aisilaeli meka ũu. Nĩwasũanĩie nesa kĩla ũtonya kũtũmĩa kũmakwatya o ta mũtei wa makũyũ. Anyuvie kũtũmĩa aka ma Moavi mathi kambinĩ ya Aisilaeli makasesenge aũme moo nĩ kana meke ũlaalai.​—Motalo 22:1-7; 31:15, 16; Ũvuanyʼo 2:14.

3. Aisilaeli makwatiwʼe ata nĩ kĩtei kya Mbalaamu?

³ Wʼo mũvango wa Mbalaamu nĩweanĩie? Ĩĩ. Aũme ngili mbingĩ ma Aisilaeli nĩmambĩĩie “kwĩka ũmalwaya na eĩtu ma Moavi.” O na nĩmambĩĩie kũthaitha ngai sya mĩvwʼanano, ila nĩ vamwe na ngai ya ũlaalai yeetawa Mbaali-veoli. Nũndũ wa ũu, Aisilaeli 24,000 nĩmakwie makilye kũlika Nthĩ ya Watho.​—Motalo 25:1-9.

4. Nĩkĩ Aisilaeli ngili mbingĩ malikile kĩteinĩ kya ũlaalai?

⁴ Nĩ kyaũ kyatumie Aisilaeli maingĩvĩte ũu malika mũisyonĩ ũsu? Kĩtumi nũndũ masũanĩaa o ũndũ mo ene matonya kwĩtanĩthya, na kwoou moolwa nĩ maũndũ onthe ala Yeova wamekĩte. Aisilaeli maĩ na itumi mbingĩ sya kwĩthĩwa me aĩkĩĩku kwa Ngai. Kwa ngelekanyʼo, nĩwamaumĩtye ũkombonĩ Misili, akamaĩthya me weũnĩ, na akamatongoesya kũvika mũvakanĩ wa Nthĩ ya Watho. (Aevelania 3:12) Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩmakengiwe malika mwĩkalĩlenĩ mũthũku wa ũlaalai. Nĩkyo kĩtumi mũtũmwa Vaulo waisye atĩĩ: “Tũikeke ũlaalai, o tondũ amwe moo meekie ũlaalai na makwʼa.”​—1 Akolintho 10:8.

5, 6. Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa maũndũ ala meekĩkie Ndiĩnĩ sya Moavi?

⁵ Nthĩ nzaũ yĩ vakuvĩ mũno. Kwoou kwa nzĩa ya ngelekanyʼo, tũilye ta Aisilaeli yĩla maĩ mũvakanĩ wa Nthĩ ya Watho. (1 Akolintho 10:11) Nthĩ ĩno tũilyĩ ũmũnthĩ yusĩe andũ mendete ũlaalai o na kũvĩtũka Amoavi. Nĩ laisi o namo athũkũmi ma Yeova makambĩĩa kwĩthĩwa na wendi ũsu mũthũku. Na kĩu nĩkyo kĩtei kĩla Ndevili ũtũmĩĩte mũno ũmũnthĩ kũvalũkya andũ ma Yeova.​—Motalo 25:6, 14; 2 Akolintho 2:11; Yuta 4.

⁶ Kwekũlye-ĩ, ‘Ũndũ ũla ndonya kwona wĩ vata nĩ kwĩtanĩthya nyie mwene kwa kavinda, kana nĩ kũtanĩa kwĩkala tene na tene yĩla Ngai ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ ĩtunĩ na nthĩ?’ Kwa wʼo, nĩ kavaa kwĩka kyonthe kĩla tũtonya twĩwʼe ũtao wa Yeova ũla waĩtye: “Kĩai ũlaalai!”​—1 Akolintho 6:18.

ŨLAALAI NĨ KYAŨ?

7, 8. Ũlaalai nĩ kyaũ? Na ũtonya kũete mathĩna meva maito?

⁷ Andũ aingĩ ũmũnthĩ methĩawa na ngũlũ, na nĩmonanasya ũtheinĩ kana mainengete ndaĩa mĩao ya Ngai ĩla ĩkonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Yĩla Mbivilia ĩkũweta ĩũlũ wa ũlaalai, yĩthĩawa ĩineenea maũndũ makonetye ũlaalai, ala andũ elĩ matatwaanĩte kĩ-mĩao matonya kwĩka. Maũndũ asu nĩ ta mũndũũme kũkoma na mũndũũme kana mũndũ mũka kũkoma na mũndũ mũka, kana mũndũ kũkwata nyamũ. O na ĩngĩ, syĩko ta kũkoma na mũndũ kwĩsĩla mũnuka, kĩtimba, kana kũkwatanga mamutha ma ũsyai ma mũndũ mũtatwaanĩte kwa nzĩa ĩkũkĩlya wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ, no ũlaalai.​—Sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 23, Kwĩka Maũndũ Mavuku na Ngũlũ; Ũvuku.

⁸ Mbivilia ĩeleetye ũtheinĩ kana mũndũ ũendeee kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũthũku wa ũlaalai, ndesa kwĩtĩkĩlĩka kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. (1 Akolintho 6:9; Ũvuanyʼo 22:15) O na eka ũu, mũndũ wĩ mwĩkalĩle wa mũthemba ũsu ndethĩawa enengete ndaĩa, na andũ angĩ mayĩsa kũmũĩkĩĩa. Mavinda onthe mwĩkalĩle mũthũku wa ũlaalai ũetae mathĩna. Nũtumaa mũndũ ethĩwa na wasya mũthũku wa ngoo, na mavinda maingĩ nũetae mowau, mathĩna ma mũtwaano, kana o na kĩkwʼũ. O na ĩngĩ nũtumaa andũ makua mavu matavangĩĩwe. (Soma Akalatia 6:7, 8.) Mũndũ akasũanĩa nesa mathĩna ala maetawe nĩ mwĩkalĩle ũsu mũthũku, o na ndesa kwenda kwĩthĩwa nawʼo. Ĩndĩ, mavinda maingĩ kĩla mũndũ wĩthĩawa asũanĩĩte ayosa ĩtambya ya mbee ya kwĩka ũlaalai no kwĩanĩsya wendi wake mwene wa kwĩtanĩthya. Ĩtambya yĩu ya mbee mavinda maingĩ yĩthĩawa yĩ kwĩloela mavisa ma ũlaalai.

KWĨLOELA MAVISA MA ŨLAALAI

9. Nĩkĩ kwĩloela mavisa ma ũlaalai nĩ ũndũ mũthũku mũno?

⁹ Kwĩloela mavisa ma ũlaalai kũtumaa mũndũ ambĩĩa kwĩthĩwa na wendi ũtaĩle wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Ũmũnthĩ mavisa asu mathũku me vakuvĩ kĩla vandũ ta makasetinĩ, mavukunĩ, mbathinĩ, televiseninĩ, na Indanetinĩ. Andũ aingĩ monaa mavisa asu mate mathũku, ĩndĩ ũwʼo nĩ kana nĩ mathũku vyũ. Nĩkĩ? Nũndũ matumaa mũndũ ewʼa atekala atekĩte ũlaalai na ayambĩĩa kwĩthĩwa na mawendi angĩ mathũku mũno. Na mũndũ aendeea kwĩloela mavisa asu, no ese kwĩthĩwa na kĩmanyĩo kya kwĩkwatanga mamutha ma ũsyai, akethĩwa na mathĩna mũtwaanonĩ, kana o na akatuma mathasya mũtwaano woo.​—Alomi 1:24-27; Aeveso 4:19; sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 24, Kwĩkwatanga Mamutha ma Ũsyai.

10. Mwolooto ũla wĩ nthĩnĩ wa Yakovo 1:14, 15 ũtonya kũtũtethya ata twĩvathane na ũlaalai?

¹⁰ Nĩ ũndũ wa vata kũmanya ũndũ mũndũ ũtonya kũkwatwa nĩ wendi mũthũku wa kwĩka ũlaalai. Kwasũanĩa ĩũlũ wa ũkanyʼo ũla wĩ ĩvukunĩ ya Yakovo 1:14, 15, ũla waĩtye: “Kĩla mũndũ atatawa kwa kũkuswʼa na kũkengwa nĩ ĩtomo yake mwene. Na ĩtomo yakua ĩvu, yĩisyaa naĩ; nayo naĩ yeekwa, ĩiete kĩkwʼũ.” Kwoou wambĩĩa kwĩthĩwa na mosũanĩo mathũku waĩle kũmaveta na mĩtũkĩ ũndũ vatonyeka. O na wesa kwona mavisa mataĩle ũtataĩĩe, waĩle kũsisya ũtee. Vosya kombiũta, kana ũvĩndũe kĩvĩndĩ kĩla ũkwĩloelaa televiseninĩ. Ndwaĩle kũeka mawendi mathũku malike kĩlĩkonĩ na ngoonĩ yaku. Walea kũvetanga mawendi mathũku tene, nĩmatonya kũkũemeea ũkethĩa ti laisi kũmakĩlya vinya.​—Soma Mathayo 5:29, 30.

11. Yeova atonya kũtũtethya ata yĩla tweethĩwa na mosũanĩo mathũku?

¹¹ Yeova nũtwĩsĩ o na kũvĩta ũndũ ithyĩ ene twĩyĩsĩ. Kwoou nĩwĩsĩ mawonzu maitũ onthe. Ĩndĩ nĩwĩsĩ kana no tũkĩlye vinya mawendi mathũku. Atwĩĩte atĩĩ: “Kwoou ũaai mamutha menyu maũndũnĩ makonetye ũlaalai, ũvuku, mĩmeo ĩtasiĩĩka ya kũmanyana kĩ-mwĩĩ, wendi mũthũku, na ĩtomo, yĩla nĩ ũthaithi wa mĩvwʼanano.” (Akolosai 3:5) Nũndũ ũsu ti ũndũ wĩ laisi kwĩka, Yeova nũtũmĩĩasya na nũtũtetheeasya. (Savuli 68:19) Ve mwana-a-asa ũmwe wa mũika wakwatĩtwʼe nĩ kĩtei kya kwĩloela mavisa ma ũlaalai na kwĩkwatanga mamutha ma ũsyai nĩ kana eanĩsye wendi wake wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Anyanyae ala masomaa ĩmwe moonaa maũndũ asu mate mathũku, ĩndĩ we aĩtye atĩĩ: “Maũndũ asu nĩmaanangie wasya wakwa wa ngoo na matuma nĩlikya mwĩkalĩlenĩ mũthũku wa ũlaalai.” Ĩtina, nĩwesie kũmanya kana nĩwaĩle kũkilya vinya wendi ũsu mũthũku, na kwoou nĩwamwĩkwatisye Yeova na amũtetheesya. Ethĩwa nĩwĩthĩawa na mosũanĩo mathũku, mũvoye Yeova aũtetheesye na “vinya ũvĩtũkĩte wa mũndũ” nĩ kana wĩthĩwe na mosũanĩo maseo.​—2 Akolintho 4:7; 1 Akolintho 9:27.

12. Nĩkĩ twaĩlĩte ‘kũsũvĩa ngoo’ sitũ?

¹² Solomoni aandĩkie atĩĩ: “Sũvĩa ngoo yaku kwĩ syĩndũ syonthe ila syaĩle kũsũvĩwa, nũndũ nĩ vo vaumaa mbuluti sya thayũ.” (Nthimo 4:23, NWT) “Ngoo” ĩla ĩwetetwe ĩandĩkonĩ yĩu nĩ ũndũ twĩthĩawa tũilye nthĩnĩ, mosũanĩo na mawendi maitũ, maũndũ ala Yeova wonaa atũsisya. Syĩndũ ila tũkwĩloela no ivĩndũe vyũ ũndũ twĩthĩawa tũilye. Nĩkyo kĩtumi Yovu waisye atĩĩ: “Nyie nĩnatianĩe ũtianĩo na metho makwa; ndonya ata ĩndĩ kũsisya mwĩĩtu mũtheu?” (Yovu 31:1) O ta Yovu, nĩtwaĩlĩte kũnyuva nesa syĩndũ ila tũkwĩloela na maũndũ ala tũũsũanĩa. Na ĩngĩ, no tũvoye ta mũandĩki wa Savuli ũla wavoyie atĩĩ: “Thyũũa metho makwa matikasisye maũndũ ma mana.”​—Savuli 119:37.

ŨTWI MŨTHŨKU ŨLA NDINA WEEKIE

13. Ndina anyuvie anyanya mailye ata?

¹³ Anyanya maitũ no matume twĩka maũndũ maseo kana maũndũ mathũku. Twanyuva anyanya mekalaa kwa nzĩa ĩla ĩmwendeeasya Yeova, no matũtetheesye tũkekala tamo. (Nthimo 13:20; soma 1 Akolintho 15:33.) Maũndũ ala mamũkwatie Ndina no matũtetheesye kũelewa ũndũ ũsu. Ndina aĩ ũmwe katĩ wa eĩtu ma Yakovo, na kwoou we aeiwe nĩ asyai mamũthaithaa Yeova. Ndaĩ na mwĩkalĩle mũthũku, ĩndĩ nĩwatumie ndũũ na eĩtu ma Kanaani, ala matamũthaithaa Yeova. Akanaani maĩ na woni wĩ kĩvathũkanyʼo vyũ na wa athaithi ma Yeova ĩũlũ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Meesĩkĩe ta andũ me mwĩkalĩle mũthũku mũno wa ũlaalai. (Alivai 18:6-25) Ĩvinda yĩmwe Ndina e na anyanyae, nĩwakomanie na mũndũũme weetawa Sekemu, na mũndũũme ũsu amwenda. Sekemu “ataĩawa kwĩ [andũ] onthe” ma mũsyĩ woo. Ĩndĩ ndamũthaithaa Yeova.​—Mwambĩlĩlyo 34:18, 19.

14. Nĩ kyaũ kyamũkwatie Ndina?

¹⁴ Sekemu nĩwendie kwĩanĩsya wendi wake wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Na nũndũ nĩwendeeawʼa nĩ Ndina, ‘nĩwamwosie’ na “amũthũkya.” (Soma Mwambĩlĩlyo 34:1-4.) Ũndũ ũsu weekie waeteie Ndina na mũsyĩ woo wʼonthe mũisyo mũnene.​—Mwambĩlĩlyo 34:7, 25-31; Akalatia 6:7, 8.

15, 16. Tũtonya kwĩthĩwa twĩ oĩ ata?

¹⁵ Ti o nginya twĩke mavĩtyo ta ala Ndina weekie nĩ kana tũmanye ũndũ myolooto ya Yeova ĩtũtethasya. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Endaa na andũ oĩ, ũkeethĩwa mũĩ; ĩndĩ ũla ũtindanasya na ndia akathĩna.” (Nthimo 13:20) Ĩkĩa kĩthito wĩmanyĩsye “kĩla nzĩa nzeo,” na weeka ũu ndũkelikya thĩnanĩ.​—Nthimo 2:6-9; Savuli 1:1-3.

¹⁶ Tũtonya kwĩthĩwa twĩ oĩ kwa kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai, kũvoya tũtambĩte kwĩka motwi, na kũatĩĩa motao ala tũnengawe nĩ ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ. (Mathayo 24:45; Yakovo 1:5) Vate nzika, Yeova nĩwĩsĩ kana ithyonthe twĩ mawonzu na twĩ ene naĩ. (Yelemia 17:9) Ĩndĩ nao nata mũndũ akaũtavya kana wĩ vakuvĩ kũlika mwĩkalĩlenĩ mũthũku wa ũlaalai? Wĩka kũthata kana wĩka kwĩnyivya na ũyĩtĩkĩla aũtetheesye?​—2 Asumbĩ 22:18, 19.

17. Nengane ngelekanyʼo ĩkwonanyʼa ũndũ ũkanyʼo wa Mũklĩsto ũngĩ ũtonya kũtũtethya.

¹⁷ Kwasũanĩa ũndũ ũũ ũtonya kwĩkĩka: Twasye ve mwĩĩtu-a-asa ũthũkũmaa na mũndũũme ũmwe, na ĩndĩ mũndũũme ũsu ayambĩĩa kwendeewʼa nĩwe na aimũkũlya makatembee. Mũndũũme ũsu ndamũthaithaa Yeova, ĩndĩ eoneka e mũseo na e mũuu. O maendeee kũtembea, mwĩĩtu-a-asa ũngĩ aimona na ĩtina ayĩsa kũtavya mwĩĩtu-a-asa ũsu evathane na kĩtindo kya mũndũũme ũsu. Mwĩĩtu-a-asa ũsu atavwʼa ũu aĩle kwĩka ata? We aĩle kwĩtetea kana aĩle kwĩtĩkĩla ũkanyʼo ũsu? No ethĩwe amwendete Yeova na endete kwĩka ũla ũseo. Ĩndĩ akaendeea kũtindanyʼa na mũndũũme ũsu, we ethĩwa ‘aikĩa ũlaalai’ kana ethĩwa ‘aiĩkĩĩa ngoo yake mwene’?​—Nthimo 22:3; 28:26; Mathayo 6:13; 26:41.

KĨLA NGELEKANYʼO YA YOSEVU ĨTŨMANYĨASYA

18, 19. Elesya ũndũ Yosevu wakĩie ũlaalai.

¹⁸ Ĩvinda yĩmwe Yosevu e wa mũika aĩ ngombo Misili. Mũthenya kũthi ũla ũngĩ, mũka wa vwana wake atindĩaa ũmũkũlya makome ĩmwe, ĩndĩ Yosevu nĩweesĩ kwĩka ũu nĩ naĩ. Yosevu nĩwamwendete Yeova na nĩwendaa kũmũtanĩthya. Nũndũ wa ũu, kĩla ĩvinda mũndũ mũka ũsu wamũsesenga, Yosevu ndeetĩkĩlaa. Nũndũ aĩ ngombo, ndaĩ esa kuma kwa vwana wake. Mũthenya ũmwe mũka wa vwana wake nĩwendie kũmũlasimĩthya makome ĩmwe, ĩndĩ “akuthũka athi nza.”​—Soma Mwambĩlĩlyo 39:7-12.

¹⁹ Maũndũ mesaa kwĩthĩwa me kĩvathũkanyʼo vyũ ta kethĩwa Yosevu nĩwambĩĩie kũsũanĩa maũndũ ma ũlaalai, kana kethĩwa atindaa aisũanĩa ĩũlũ wa mũndũ mũka ũsu. Ĩndĩ Yosevu oonaa ũnyanya wake na Yeova newʼo ũndũ ũla wa vata vyũ kũvĩtũka maũndũ ala angĩ onthe. Nũndũ wa ũu, eeie mũndũ mũka ũsu atĩĩ: “Vwana wakwa . . . ndaambata kĩndũ o na kĩva ate o we, nĩkwĩthĩwa, we, wĩ mũka wake: ndonya ata kwĩka ũthũku ũsu mũnene, na kũmũvĩtanĩsya Ngai?”​—Mwambĩlĩlyo 39:8, 9.

20. Twĩsĩ ata kana Yeova nĩwatanĩthiwʼe nĩ Yosevu?

²⁰ O na kũtwʼĩka Yosevu aĩ vaasa na kwoo na andũ ma mũsyĩ woo, ndaaeka kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku kwa Ngai, na kwoou Yeova nĩwamũathimie. (Mwambĩlĩlyo 41:39-49) Yeova nĩwatanie mũno nũndũ Yosevu aĩ mũĩkĩĩku. (Nthimo 27:11) Ti laisi kwĩvathana na mwĩkalĩle mũthũku wa ũlaalai. Ĩndĩ lilikana ndeto ii: “Inywʼĩ ala mũmwendaa Yeova, menai ũthũku: nũsũvĩaa ngoo sya atheu make; nũmavonokasya kuma kwʼokonĩ kwa ala athũku.”​—Savuli 97:10.

21. Mwana-a-asa ũmwe wa mũika aatĩĩie ngelekanyʼo ya Yosevu ata?

²¹ Kĩla mũthenya, andũ ma Yeova nĩmethĩawa na ũkũmbaũ wa kwonanyʼa kana ‘nĩmamenete ũla ũthũku’ na kana ‘nĩmendete ũla ũseo.’ (Amosi 5:15) O na ethĩwa wĩ na ũkũũ wĩana ata, no wĩthĩwe wĩ mũĩkĩĩku kwa Yeova. Mũĩkĩĩo wa mwana-a-asa ũmwe wa mũika nĩwatatiwe e sukulu. Kelĩtu kamwe masomaa ĩmwe kamwĩie no makome ĩmwe ethĩwa nũkũkatetheesya mũtianinĩ wa ĩsavu. Mwana-a-asa ũsu eekie ata? Eekie o ta Yosevu. Aĩtye atĩĩ: “Naleile vau kwa vau. Kwĩthĩwa nĩ mũĩkĩĩku nĩkũtumĩte andũ ala angĩ manenga ndaĩa nakwa mwene ngenenga ndaĩa.” Vate nzika, “kũtanĩa naĩ kwa kavinda kanini” kwa kwĩka ũlaalai kũetae woo mwingĩ mũno. (Aevelania 11:25) Ĩndĩ kũmwĩwʼa Yeova kũetae ũtanu ũtakathela.​—Nthimo 10:22.

ĨTĨKĨLA YEOVA AŨTETHEESYE

22, 23. Yeova atonya kũtũtetheesya ata yĩla tweeka naĩ ngito?

²² Satani nũkũendeea kũtũmĩa kĩtei kya ũlaalai nĩ kana atũkwatye, na ũsu ti ũndũ wĩ laisi kũleana nawʼo. Ithyonthe nĩtwĩthĩawa na mesilya mathũku mavinda kwa mavinda. (Alomi 7:21-25) Yeova nĩwĩsĩ ũndũ ũsu na nũlilikanaa kana ithyĩ “twĩ kĩtoo.” (Savuli 103:14) Kwoou, nata Mũklĩsto akeka naĩ ngito ya ũlaalai? Ũu nĩ kwasya ndesa kũtetheka? Aiee. Mũndũ eelila vyũ kuma ngoonĩ, Yeova no amũtetheesye. Ngai “nĩwĩyũmbanĩtye kũekea.”​—Savuli 86:5; Yakovo 5:16; soma Nthimo 28:13.

²³ O na ĩngĩ, Yeova nũtũnengete “aũme methĩwe mĩthĩnzĩo.” Aũme asu nĩ atumĩa ma kĩkundi ala matũthĩnĩkĩaa. (Aeveso 4:8, 12; Yakovo 5:14, 15) Atũnengete atumĩa asu nĩ kana matũtetheeasye kũtũngĩĩa ngwatanĩo yitũ vamwe nake.​—Nthimo 15:32.

TŨMĨA “ŨMANYI”

24, 25. Kwĩthĩwa na “ũmanyi” kũtonya kũtũtethya ata kũleana na ũlaalai?

²⁴ Nĩ kana twĩke motwi maseo, nĩtwaĩle kũelewa ũndũ tũtethekaa twakwata mĩao ya Yeova. Tũyĩsa kwenda kwĩkala ta ũla mwanake ũwetetwe ĩandĩkonĩ ya Nthimo 7:6-23. Ĩandĩko yĩu yĩmwĩtĩte “mwanake ũte na ũmanyi,” na nũndũ wa ũu nĩwakwatiwʼe nĩ kĩtei kya ũlaalai. Kwĩthĩwa na ũmanyi ti o kwĩthĩwa mũndũ e mũĩ. Ĩndĩ mũndũ wĩ na ũmanyi nũtataa kũelewa ũndũ Ngai wonaa maũndũ na ayĩkĩa kĩthito eke maũndũ kwosana na kwenda kwake. Lilikana ndeto ii: “Ũla wĩthĩawa na ũĩ nĩwendaa thayũ wake mwene: ũla ũsũvĩaa ũmanyi akoona ũseo.”​—Nthimo 19:8.

²⁵ We nũĩkĩĩaa vyũ kana kũatĩĩa myolooto ya ũlũngalu ya Ngai nĩwʼo ũndũ ũla waĩle? Nũĩkĩĩaa kana kũmĩatĩĩa no kũkũetee ũtanu? (Savuli 19:7-10; Isaia 48:17, 18) Ethĩwa wĩ na nzika na ũndũ ũsu, kwasũanĩa maũndũ onthe maseo ala Yeova ũkwĩkĩte. Kwĩka ũu no kũũtethye nũndũ o nayo Mbivilia yaĩtye: “Samai mũsisye kana Yeova nĩ mũseo.” (Savuli 34:8) Manya kana o ũndũ ũendeee kũsũanĩa maũndũ asu, nowʼo ũkũendeea kũmwenda Ngai. Enda maũndũ ala Ngai wendete, na ũimena ala ũmenete. Usũsya kĩlĩko kyaku na mosũanĩo maseo. Sũanĩaa maũndũ ala ma wʼo, malũngalu, matheu, ma kwendeesya, na maseo. (Avilivi 4:8, 9) O ta Yosevu, no tũtetheke nĩ ũĩ ũla wumaa kwa Yeova.​—Isaia 64:8.

26. Twĩneenea kyaũ ilungunĩ ila iatĩĩe?

²⁶ Wĩthĩwe nũtwaanĩte kana ndũtwaanĩte, Yeova nũkwenda wĩkalae wĩ mũtanu. Ilungu ilĩ ila iatĩĩe syĩ na ũvoo ũtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe na mĩtwaano yĩ na ũtanu.