Ndũkasumbĩkwe Nĩ Ũkĩ

TONY, ũla ũwetetwe kĩlungunĩ kya mbee, ethĩwa ekalile e mũtanu ta keka nĩweetĩkĩlile aĩ na thĩna wa kũnywʼa ũkĩ mwingĩ. Ĩndĩ, nĩkwĩthĩwa nĩwanyusaa ũkĩ mwingĩ na ndoonaa maũndũ me ũtheinĩ mekwonanyʼa kana aendeee naĩ, kĩu nĩkyatumie ona ta ũtaemeewe nĩ ũkĩ. Nĩkĩ woni wake ũtaĩ mũseo?

Kĩtumi nũndũ kũnywʼa ũkĩ mwingĩ nĩkwatumaa atethĩwa na woni ũla waĩlĩte. Ethĩwe Tony nĩweesĩ kana ndeesĩ, wʼongo kana kĩlĩko, kĩla nĩkyo kĩtongoeasya meko, mosũanĩo, na ũndũ mũndũ ũkwĩwʼa, kĩyathũkũmaa nesa yĩla wanywʼa ũkĩ mwingĩ. O ũndũ wanywʼa ũkĩ mwingĩ, nowʼo kĩlĩko kyake kyeethĩawa kĩte na ũtonyi wa kũmanya nesa kana e na thĩna.

Ũndũ wa kelĩ ũla watumaa Tony atamanya kana e na thĩna nĩ wendi wake mwingĩ wa kũendeea na kũnywʼa. Nake Allen, ũla ũwetiwe ilungunĩ mbĩtu, mbeenĩ ndeetĩkĩlaa kana aĩ na thĩna wa kũnywʼa ũkĩ mwingĩ. Aĩtye atĩĩ: “Nĩnanyusaa ũkĩ nĩvithĩte, na nĩneeteteaa na ndilea vyũ kana nĩnĩnyusaa ũkĩ mwingĩ. Naĩ na kĩeleelo o kĩmwe, nakyo nĩ kũendeea na kũnywʼa.” O na kau andũ ala angĩ nĩmoonaa kana Tony na Allen nĩmaemeewe nĩ ũkĩ, mo moonaa maũndũ o maendeee nesa. Yaĩ no nginya aũme asu elĩ mose ĩtambya nĩ kenda mesiĩĩe yĩla meũnywʼa. Ĩndĩ nĩ ĩtambya yĩva maaĩlĩte kwosa?

Osa Ĩtambya!

Aingĩ ala maekete kũnywʼa ũkĩ mwingĩ nĩmosete ĩtambya ya kũatĩĩaa ndeto ii sya Yesũ: “Kwoou, ethĩwa itho yaku ya kwʼoko kwa aũme nĩyĩũtuma ũlulutĩka, yumye ũyĩkye kũasa naku. Nũndũ nĩ kavaa ũkasya ĩmutha yĩmwe yaku, kwĩ mwĩĩ waku wʼonthe kwĩkwʼa Ngienanĩ.”—Mathayo 5:29.

Ũu ti kwasya kana Yesũ eekĩaa andũ vinya metile mamutha. Vandũ va ũu, atũmĩie ngelekanyʼo ĩsu kwonanyʼa kana nĩtwaĩlĩte kwĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kũvetanga vyũ kĩndũ o na kĩva thayũnĩ witũ kĩla kĩtonya kwananga ngwatanĩo yitũ na Yeova. Nĩ wʼo kana ĩtambya yĩla tũkwosa nĩyĩtonya kũtũetee woo. Ĩndĩ no yĩtũsiĩanĩe na mesilya kana ũndũ ũtonya kũtuma tũnywʼa ũkĩ mwingĩ. Kwoou, ethĩwa ala angĩ nĩmakwĩa kana nĩwambĩĩte kũnywʼa ũngĩ mwingĩ, osa matambya ma kwĩsiĩanĩa na ũndũ ũsu. a Ethĩwa ndũtonya kwĩsiĩĩa ndũkanywʼe ũkĩ mwingĩ, ĩthĩwa wĩyũmbanĩtye kũekana nawʼo vyũ. O na kau ũndũ ũsu nũtonya kwĩwʼa ũikũũmĩsya, nĩ kavaa kwĩ kwananga thayũ waku.

O na ethĩwa no wĩkale kwa ĩvinda ũteũnywʼa ũkĩ, we nĩwĩthĩawa na kĩmanyĩo kya kũnywʼa ũkĩ mwingĩ? Ethĩwa vailye ũu, nĩ kyaũ kĩla kĩtonya kũũtetheesya wĩthĩwe na woni ũla waĩlĩte ĩũlũ wa ũkĩ?

Ũndũ Ũtonya Kũtetheka

1. Ĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana no ũtetheke wamũvoya Yeova ũte kũeka na kuma ngoonĩ. Mbivilia ĩnenganĩte ũtao ũũ kwa onthe ala mekwenda kũmwendeesya Yeova Ngai: “Kĩla ũndũnĩ mavata menyu nĩmatavanwʼe kwa Ngai kwĩsĩla mboya, o vamwe na kwĩsũvana na kũtũnga mũvea; na mũuo wa Ngai ũla ũvĩtũkĩte ũmanyi wʼonthe ũkasũvĩaa ngoo syenyu na ilĩko syenyu nthĩnĩ wa Klĩsto Yesũ.” (Avilivi 4:6, 7) Ũtonya kũmũvoya Yeova kyaũ nĩ kenda wĩthĩwe na mũuo ũsu wa kĩlĩko?

Ndũkekenge, ĩtĩkĩla kana wĩ na thĩna wa kũnywʼa ũkĩ mwingĩ, na nĩ ĩũlũ waku ũmanye ũndũ ũkwĩka. Kũmũtavya Ngai ĩũlũ wa matambya ala ũkwenda kwosa ũmine thĩna ũsu kũkatuma aathima kĩthito kyaku, na ũyĩvathana na mathĩna maito ala matonya kumĩla. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Ũla ũvwʼĩkaa mavĩtyo make ndakaathimĩka; Ĩndĩ ũla ũmaumbũlaa na kũmatia akeewʼĩwa tei.” (Nthimo 28:13) O na ĩngĩ, Yesũ aisye no tũvoye atĩĩ: “Ndũkatũeke tũlike matatwanĩ, ĩndĩ tũtangĩĩe kumana na ũla mũthũku.” (Mathayo 6:13) Ĩndĩ, ũtonya kwĩka ata nĩ kenda wĩkale kwosana na mboya ta isu, na nĩ va ũtonya kũkwata ũsũngĩo?

2. Kwata vinya kuma Ndetonĩ ya Ngai. “Ndeto ya Ngai yĩ thayũ na yĩ ũtonyi . . . na nĩtonya kũmanya mosũanĩo na kwenda kwa ngoo.” (Aevelania 4:12) Andũ aingĩ ala manyusaa ũkĩ mwingĩ nĩmatethekete kwa kũsoma na kũvindĩĩsya mĩsoa ya Mbivilia kĩla mũthenya. Mũandĩki ũmwe wa Savuli wamũkĩĩte Ngai aandĩkie atĩĩ: “Kũathimwa nĩ mũndũ ũla ũtaendaa ũtaonĩ wa ala athũku, . . . ĩndĩ ũtanu wake wĩ mĩaonĩ ya Yeova; na asũanĩaa mĩao yake mũthenya na ũtukũ. . . . na ũndũ o na wĩva wĩkaa nĩwaĩlaa.”—Savuli 1:1-3.

Allen, ũla kwĩmanyĩsya Mbivilia na Ngũsĩ sya Yeova kwamũtetheeisye kũeka kũnywʼa ũkĩ mwingĩ, aĩtye, “Ndi na nzika kana keka ti kũtetheewʼa nĩ Mbivilia na myolooto yayo nĩeke kũnywʼa ũkĩ, nĩthĩwa nakwie.”

3. Ĩmanyĩsye kwĩsiĩĩa. Mbivilia yaĩtye kana andũ ala maĩ kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto na maĩ athengi navu ĩtina, nĩmathambiwʼe nĩ “veva mũtheu wa Ngai.” (1 Akolintho 6:9-11) Ũu watonyekie ata? Mbee, nĩmatetheeiwʼe kũekana na ũnywi na mboka itaĩle kwa kwĩmanyĩsya kwĩsiĩĩa, nguma ĩla tũtonya kwĩthĩwa nayo twatetheewʼa nĩ veva mũtheu wa Ngai. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Mũikanywʼe mbinyu mũmilwe, nũndũ nĩtonya kũtuma mwĩthĩwa na mĩkwa, ĩndĩ endeeai kusũwa nĩ veva.” (Aeveso 5:18; Akalatia 5:21-23) Yesũ Klĩsto atwathie atĩĩ: “Ĩthe wenyu ũla wĩ ĩtunĩ [akamanenga] veva mũtheu ala mamwĩtasya!” Kwoou, “endeeai kũvoya, na mũkanengwa.”—Luka 11:9, 13.

Ala mekwenda Yeova etĩkĩle ũthaithi woo no memanyĩsye kwĩsiĩĩa kwa kũsoma na kwĩmanyĩsya Mbivilia na kũvoya kuma ngoonĩ kĩla ĩvinda. Vandũ va kwĩtĩkĩla kũkwʼa ngoo, ĩkĩĩa watho ũũ wĩ Ndetonĩ ya Ngai: “Ũla ũvandaa kwosana na mwĩĩ wake akaketha wanangĩko kumana na mwĩĩ wake, ĩndĩ ũla ũvandaa kwosana na veva akaketha thayũ wa tene na tene kumana na veva. Kwoou tũikaeke kwĩka ũseo, nũndũ ĩvinda yavika tũkaketha twalea kũnoa.”—Akalatia 6:8, 9.

4. Nyuva anyanya aseo. “Endaa na andũ oĩ, ũkeethĩwa mũĩ; ĩndĩ ũla ũtindanasya na ndia akathĩna.” (Nthimo 13:20) Tavya anyanyau kana nũtwʼĩte kũeka kũnywʼa ũkĩ mwingĩ. Ĩndĩ Ndeto ya Ngai nĩtũkanĩtye ĩkatwĩa kana ĩla twaeka ‘kũnywʼa mũno, kwĩthĩwa na mboka itaĩle, na twaeka kwĩthĩwa na syathĩ sya kũnywʼa,’ ala maĩ anyanya maitũ ‘nĩmasengʼaa na maitũneenea naĩ.’ (1 Vetelo 4:3, 4) Kwoou, ĩthĩwa wĩyũmbanĩtye kũeka kũtindanyʼa na ala maũsiĩĩaa ũyĩanĩsya ũtwi waku wa kũeka kũnywʼa ũkĩ mwingĩ.

5. Ĩyĩkĩĩe mĩvaka ĩteũvĩndũkanga. “Ekai kwĩthĩwa mũilye ta nthĩ ĩno, ĩndĩ mũalyũke kwa kwĩthĩwa na kĩlĩko kyeũ, nĩ kana mwĩyĩĩkĩĩthye inywʼĩ ene kwenda kwa Ngai kũla kũseo na kwĩtĩkĩlĩka na kwĩanĩu.” (Alomi 12:2) Ethĩwa ũkeetĩkĩlya myolooto ya Ndeto ya Ngai ĩũtetheesye kwĩyĩkĩĩa mĩvaka vandũ va kwĩtĩkĩlya “nthĩ ĩno,” na anyanyau makwĩkĩĩe mĩvaka, ũkatanĩa kwĩthĩwa na mwĩkalĩle ũũmwendeesya Ngai. Ĩndĩ ũtonya kũmanya ata kana mĩvaka ĩla weeyĩkĩĩa nĩyo yaĩlĩte?

Wanywʼa ũkĩ na ũyĩthĩa ndũtonya kwĩka motwi maĩlĩte kana kũsũanĩa nesa, ũu wĩonanyʼa nũnywʼĩte ũkĩ mwingĩ. Kwoou, nĩ ũndũ wa ũĩ kũĩkĩĩthya kana mĩvaka ĩla weeyĩkĩĩa ndĩũtuma ũnywʼa wĩthĩe wĩ vakuvĩ kũmilwa. Ndũkavũthĩĩsye maũndũ o na meva ala mekwonanyʼa kana nũnyusaa ũkĩ mwingĩ. Ĩyĩkĩĩe mĩvaka ĩtatonya ũkũlikya mũisyonĩ, ũtonya kwĩanĩsya, na ĩtatonya kũtuma wĩlekeleelya.

6. Ĩmanyĩsye kũlea. “Ekai ‘Ĩĩ’ yenyu yĩthĩwe ĩĩ, na ‘Aiee,’ aiee.” (Mathayo 5:37) Ĩmanyĩsye kũlea wĩ na ndaĩa yĩla mũndũ o na wĩva waũthokya na aendeea kũkũingĩĩsya ũnywʼe ũkĩ. Mbivilia yaĩtye, “Ndeto syenyu syĩthĩwe syĩ nzeo na syĩ na mũnyũ, nĩ kana mũmanye ũndũ mũtonya kũsũngĩa kĩla mũndũ.”—Akolosai 4:6.

7. Kũlya ũtetheewʼe. Kũlya ũtethyo kuma kwa anyanya aseo ala matonya kũũtetheesya wĩanĩsye ũtwi waku wa kwĩsiĩĩa ndũkanywʼe ũkĩ mwingĩ na ala matonya ũkũtetheesya kĩ-veva. Mbivilia yaĩtye, “Elĩ me kavaa kwĩ ũmwe, nũndũ me na ĩtuvi ĩseo ũndũ wa wĩa woo. Nũndũ ethĩwa makavalũka, ũmwe akookĩlya mũtindanʼya wake.” (Mũtavanʼya 4:9, 10; Yakovo 5:14, 16) Nawʼo mũvĩa ũmwe wĩtawa National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism, ũla wĩ Amelika, ũnenganĩte ũtao ũũ: “Mavinda amwe kũeka kũnywʼa ũkĩ mwingĩ no kwĩthĩwe kwĩ vinya. Kũlya andũ ma mũsyĩ waku kana anyanyau maũtetheesye wĩanĩsye kĩeleelo kyaku.”

8. Lũmanyʼa na ũtwi waku. “Ĩthĩwai mwĩ eki ma ndeto na ti ewi oka, mũyĩkenga ene na mosũanĩo ma ũvũngũ. Ĩndĩ ũla ũsiasya kwa ũliku mwĩao mũlũngalu wa ũthasyo na aiendeea kũũatĩĩa, ndethĩawa e mwĩwi ũla ũlawa, ĩndĩ nĩwĩkaa kwosana nawʼo; na akatana nũndũ wa kĩla wĩkaa.”—Yakovo 1:22, 25.

Kũekana na Ũnywi

Ti andũ onthe manyusaa ũkĩ mwingĩ methĩawa me anywi. Ĩndĩ kwĩ amwe mambĩĩaa kũnywʼa ũkĩ mwingĩ, kana makanyusaa mavinda maingĩ, na ĩtina ũyĩthĩa mayĩkala matanywʼĩte. Nĩkwĩthĩwa mũndũ atwʼĩka mũnywi, ũkĩ nũmanyĩaa mwĩĩ mũno, ndwĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi akesiĩĩa kana akatetheka anengwa ũtao wa kĩ-veva. Allen aĩtye ũũ: “Yĩla nambĩĩie kũekana na ũkĩ, ũndũ ũsu nĩwaeteie mwĩĩ wakwa mathĩna maingĩ. Kuma ĩvindanĩ yĩu nĩwʼo namanyie kana nĩnaaĩlĩte kũkwata ũiiti eka o ũtethyo wa kĩ-veva ũla nanengawe.”

Wĩthĩaa no nginya anywi aingĩ makwate ũiiti, o maendeee kũtetheewʼa kĩ-veva, nĩ kana maeke kũnywʼa ũkĩ mwingĩ.b O na amwe nĩmalasimĩkaa kũkoma sivitalĩ nĩ kenda mokitane na mathĩna ala maumanaa na kũeka kũnywʼa ũkĩ, kana nĩ kenda manengwe ndawa sya kũolanga mea maingĩ ma kũnywʼa ũkĩ na iimatetheesya mekale mateũnywʼa. Mwana wa Ngai, ũla weekaa syama, aisye: “Ala mate awau mayĩthĩawa na vata wa mũiiti, ĩndĩ no ala awau.”—Maliko 2:17.

Ũndũ Ũtonya Kũtetheka Waatĩĩa Ũtao wa Ngai

Ũtao mũseo ũla Mbivilia ĩnenganĩte ĩũlũ wa ũkĩ wumĩte kwa Ngai wa wʼo, ũla wendaa tũtetheke ĩvindanĩ yĩĩ o na tene na tene. Ĩtina wa myaka mĩongo ĩlĩ na ĩna kuma Allen aekana na ũkĩ, aisye ũũ: “Waĩ ũndũ wa kũtanĩthya mũno kũmanya kana no nĩalyũke, na kũmanya kana Yeova nĩwendaa kũndetheesya nĩthĩwe mũndũ mũseo, . . .” Allen nĩwavindisye na aĩa alilikana maũndũ asu. “Naa, . . . kũmanya kana Yeova nũtũeleawa na nũtũthĩnĩkĩaa na aitũnenga ũtethyo ũla waĩlĩte, ũndũ ũsu nũndanĩthasya mũno.”

Kwoou, ethĩwa nũemeewe nĩ kũnywʼa ũkĩ mwingĩ kana ndwĩkala ũtanywʼĩte, ndũkemene kana ũsũanĩe ti ta ve wĩkwatyo. Mbeenĩ, Allen na andũ angĩ aingĩ maĩlye o taku, ĩndĩ nĩmaekete kũnywʼa ũkĩ mwingĩ kana makaekana nawʼo vyũ. Mayĩlilaa nũndũ wa kwĩka ũu, o naku ndũkelila.

Wĩthĩwe watwʼa kũnywʼa ũkĩ na kĩthimo kana kũlea kũnywʼa vyũ, atĩĩa ũtao ũũ mũseo Ngai ũtũnengete: “A! kethĩwa wethukĩĩsye mĩao yakwa! nĩvo ĩndĩ mũuo waku wĩthĩwa wailyĩ ta ũsĩ, na ũlũngalu waku ta itulumo sya ũkanga.”—Isaia 48:18.

[Maelesyo ma Kwongeleela]

[Isanduku/​Visa]

Wʼo Ũkĩ Nũkũemeee?

No wĩkũlye atĩĩ:

• Nĩnyusaa ũkĩ mwingĩ kwĩ ũndũ nĩnanyusaa tene?

• Yo nĩnyusaa ũkĩ mavinda maingĩ kwĩ ũndũ nĩnanyusaa tene?

• Matukũ aa nĩnyusaa ũkĩ ũla mũkalĩ?

• Nĩnyusaa ũkĩ nũmĩanĩsye na mawĩmakĩo kana nũlwe nĩ mathĩna?

• Vo ve mũnyanyawa kana mũndũ wa mũsyĩ ũnũũthĩnĩka nũndũ wa ũkĩ ũla ngũnywʼa?

• Kwʼo kũnywʼa ũkĩ nĩkũndeteete mathĩna mũsyĩ, wĩanĩ, kana yĩla nĩ savalĩnĩ?

• Nĩwʼaa ne ũndũ wĩ vinya kũmina kyumwa ndanywʼĩte?

• Nĩwʼaa nde mwĩanĩe yĩla andũ ala angĩ malea kũnywʼa?

• Nĩnĩvithaa andũ ala angĩ kĩthimo kya ũkĩ kĩla nĩnyusaa?

Ethĩwa wasũngĩa ĩĩ ĩkũlyo yĩmwe kana o maingangĩ katĩ wa makũlyo asu, ũu wĩonanyʼa kana nĩwaĩlĩte kwosa ĩtambya wĩsiĩĩe ndũkanywʼe ũkĩ mwingĩ.

[Isanduku/​Visa]

Ũndũ Ũtonya Kwĩka Motwi ma Ũĩ Ĩũlũ wa Ũkĩ

Ũtanamba kũnywʼa ũkĩ, ĩkũlye atĩĩ:

• Yo nĩ ũndũ waĩlĩte kũnywʼa ũkĩ, kana ndyaĩle kũnywʼa?

Woni: Mũndũ ũla ũtatonya kwĩsiĩĩa ainywʼa ndaĩle kũnywʼa.

• Naĩle kũnywʼa ũkĩ wĩana ata?

Woni: Twʼa ũkanyusaa ũkĩ wĩana ata nĩ kenda ndũkanywʼe wĩthĩe ndũtonya kũsũanĩa nesa.

• Naĩle kũnywʼa ĩndĩĩ?

Woni: Ndwaĩle kũnywʼa na ũitwaa ngalĩ kana kwĩka mawĩa angĩ mekwenda wĩthĩwe wĩ metho, yĩla ũkwĩka maũndũ ma kĩ-veva, yĩla wĩ mũito, kana ũendeee kũtũmĩa ndawa imwe.

• Nĩnywʼĩĩa va?

Woni: Nywʼĩĩa vala vaĩlĩte; ndũkanywʼe wĩvithĩte; na ndũkanywʼe wĩ mbee wa andũ ala matendete ũkĩ.

• Naĩle kũnywʼa nĩ naaũ?

Woni: Waĩle kũnywʼa wĩ na anyanya aseo kana andũ ma mũsyĩ waku; ndwaĩle kũnywʼa na anywi.

[Isanduku/​Visa]

Ndeto ya Ngai Nĩyatetheeisye Mũndũ Waĩ Mũnywi

Supot, kuma Thailand, aĩ mũnywi mũno. Mbeenĩ, anyusaa ĩ ya mawĩoo yoka. Kavola kwa kavola, nĩwambĩĩie kũnywʼa kwakya na saa sya mũthenya. Kaingĩ anyusaa nĩ kenda amilwe. Ĩndĩ, nĩwambĩĩie kwĩmanyĩsya Mbivilia na Ngũsĩ sya Yeova. Supot nĩwaekie kũnywʼa yĩla weemanyĩisye kana Yeova Ngai nũmenete ũnywi. Ĩtina wa kavinda, nĩwasyokeie kũnywʼa. Andũ ma mũsyĩ wake nĩmakwie ngoo mũno.

O na vailye ũu, Supot nĩwamwendete Yeova na nĩwendaa amũthaithe kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. Anyanya ma Supot nĩmaendeeie kũmũtetheesya na meekĩa vinya andũ ma mũsyĩ wake matũmĩae ĩvinda yingangĩ vamwe nake na maikamwĩkĩsye ngoo. Ĩvindanĩ yĩu, ndeto ila iwetetwe sanzũ ĩandĩkonĩ ya 1 Akolintho 6:10 kana ‘anywi maikatiĩwa Ũsumbĩ wa Ngai,’ nĩsyamũtetheeisye kwona kana thĩna wake waĩ mũito. Nĩwamanyie kana nĩwaĩlĩte kwĩkĩa kĩthito kingĩ nĩ kana asinde thĩna wa ũnywi.

Ĩvindanĩ yĩu, Supot nĩwavangĩte kũekana na ũkĩ vyũ. Nũndũ wa kũtetheewʼa nĩ vinya wa veva mũtheu wa Ngai, myolooto ya Mbivilia, andũ ma mũsyĩ wake na kĩkundi, nĩwakwatie vinya kĩ-veva na akĩlya vinya wendi wa kũnywʼa ũkĩ. Andũ ma mũsyĩ wake nĩmatanie yĩla weeyumisye amũthũkũme Ngai na avatiswa. Yu Supot nũtanĩaa kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai o tondũ wendaa, na nũtũmĩaa ĩvinda yake kũtetheesya angĩ kĩ-veva.