Kũea Ngewa Nĩkũlũlũmĩĩlasya Mũtwaano
“Ndeto ĩneenawa ĩvinda yayo nĩ ta mosyao ma mũevo ma thaavu kĩkavũnĩ kya vetha.”—NTH. 25:11.
1. Kũea ngewa nesa kũlũlũmĩĩlye mĩtwaano ata?
MWANA-A-ASA ũmwe kuma nthĩ ya Canada aisye atĩĩ: “Nendete mũno kwĩkala na kĩveti kyakwa kwĩ kwĩkala na mũndũ ũngĩ.” O na ĩngĩ aendeeie kwasya, “Kũea ngewa na kĩveti kyakwa nĩkũtumaa nĩwʼa mathĩna makwa maoleka na ũtanu wakwa ũiongeleka.” Mũndũũme ũmwe kuma nthĩ ya Australia aandĩkie atĩĩ: “Kuma natwaana nĩvathelete myaka 11 na vaiĩ mũthenya waavĩta ndaneenete na kĩveti kyakwa. Kũea ngewa nesa nĩkũtumĩte tũĩkĩĩanĩa na tũkethĩwa na mũtwaano mũlũmu.” Mwĩĩtu-a-asa ũmwe kuma nthĩ ya Costa Rica aisye: “Kũea ngewa nĩkũtumĩte tũmũthengeea Yeova, nĩkũtũsũvĩanĩte na matatwa, nĩkũtumĩte twĩthĩwa twĩ na ngwatanĩo ndũmu, na kũkatuma wendo witũ wongeleka.”
2. Nĩ maũndũ meva matonya kũsiĩĩa ala matwaanĩte kũea ngewa nesa?
2 We nũeaa ngewa nesa na ũla mũtwaanĩte, kana vethĩawa mathĩna ĩla mũũneena? Mavinda angĩ nĩmũtonya kwĩthĩwa na mathĩna nũndũ mũi eanĩu, mũeetwe nĩ andũ me kĩvathũkanyʼo na mwĩanĩe kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo. (Alo. 3:23) O na ĩngĩ, ala matwaanĩte no methĩwe na nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo sya kũea ngewa. Nĩkyo kĩtumi akunĩkĩli ma mĩtwaano John M. Gottman na Nan Silver maĩtye atĩĩ: “Ala matwaanĩte no nginya mekĩe kĩthito kingĩ, methĩwe na ũkũmbaũ, na mayĩyumya nĩ kana mũtwaano woo ũendeee kwĩthĩwa wĩ mũlũmu.”
3. Nĩ kyaũ kĩtetheesye andũ aingĩ kũlũlũmĩĩlya mũtwaano woo?
3 Nĩ kana mũtwaano wĩthĩwe wĩ mũseo, no nginya kĩla ũmwe ekĩe kĩthito. Mweeka ũu, mũkeethĩwa na ũtanu mwingĩ mũno. Vate nzika, andũ ala mendanĩte nĩmatanĩaa mũno kwĩkalanyʼa. (Mũta. 9:9) Kwasũanĩa ĩũlũ wa mũtwaano waĩ wa andũ elĩ mendene, ala nĩ Isaka na Leveka. (Mwa. 24:67) Mbivilia yonanĩtye kana nĩmekalile myaka mingĩ o mendanĩte. O na ũmũnthĩ kwĩ andũ aingĩ matwaanĩte na mekalaa mendene. Nĩ kyaũ kĩla kĩmatethetye? Nĩmeemanyĩisye kũea ngewa nesa kwa kwĩthĩwa me na ũmanyi, wendo, kũnengane ndaĩa, na kwĩthĩwa na wĩnyivyo. Ekai twone ũndũ ndaĩa isu itonya kũtetheesya ala matwaanĩte maee ngewa nesa.
ĨTHĨWAI NA ŨMANYI
4, 5. Ũmanyi ũtonya ata kũtetheesya ala matwaanĩte kũeleanwa? Nengane ngelekanyʼo.
4 Ĩandĩko ya Nthimo 13:15 yaĩtye, “Ũmanyi mũseo nũetae ũseo.” Ũmanyi nĩ wa vata nĩ kana twĩthĩwe na mũtwaano wĩ na ũtanu. (Soma Nthimo 24:3.) Tũkwataa ũmanyi na ũĩ kuma Ndetonĩ ya Ngai. Ĩandĩko ya Mwambĩlĩlyo 2:18 yaĩtye kana Ngai oombĩie mũndũũme mũndũ mũka ũmwaĩle. Mũndũ mũka onanasya kana nũmwaĩle mũũme kwĩsĩla ũndũ ũeaa ngewa nake. O na kau kĩla mũndũ mũka e kĩvathũkanyʼo, kaingĩ aka nĩmendete kũneena ĩũlũ wa ũndũ mekwĩwʼa na ĩũlũ wa andũ. Nĩmendete kũea ngewa kwa ũuu nũndũ ũu ũtumaa mewʼa mendetwe. Ĩndĩ aũme aingĩ mendete kũea ngewa ĩũlũ wa mawĩa me kĩvathũkanyʼo, mathĩna, na ũndũ matonya kũmina mathĩna. O na ĩngĩ, aũme nĩmendete kũnengwa ndaĩa.
5 Mwĩĩtu-a-asa ũmwe aisye atĩĩ: “Mũemewa endete kũmina mathĩna o kwa mĩtũkĩ vandũ va kũmbĩthukĩĩsya.” Aisye kana ũndũ ũsu nũmũtũlaa ngoo nũndũ endaa mũũme wake o amwĩthukĩĩsye na aimũelewa. Mũndũ ũngĩ nake aisye: “Natwaana oou, nendaa kũmina mĩtũkĩ mathĩna onthe ma kĩveti kyakwa. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ, nĩnamanyie kana endaa o kwĩthukĩĩwʼa.” (Nth. 18:13; Yak. 1:19) Mũndũũme wĩ na ũmanyi nũmanyaa mavata ma mũka na aimwonyʼa wendo. O na ĩngĩ, nũĩkĩĩthasya mũka kana nĩwendeeawʼa nĩ kũmanya mavata make. (1 Vet. 3:7) Nake mũka nũtataa kũelewa mawoni ma mũũme. Ĩla ala matwaanĩte meeka kĩla Ngai ũkwenda, mũtwaano woo wĩthĩawa na ũtanu, ngwatanĩo, na mayĩthĩwa matonya kũtwʼa maũndũ nesa.
6, 7. (a) Mwolooto ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Mũtavanʼya 3:7 ũtonya ata kũtetheesya ala matwaanĩte methĩwe na ũmanyi? (b) Kĩveti kĩtonya kwĩthĩwa na ũmanyi ata, na mũũme aĩle kwĩkĩa kĩthito kwĩka ata?
6 Andũ matwaanĩte na me na ũmanyi nĩmamanyaa kana ve “ĩvinda ya kũvindya, na ĩvinda ya kũneena.” (Mũta. 3:1, 7) Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩ na myaka ĩkũmi kuma atwawa awetie kana nũmanyĩte ĩvinda yĩla yaĩle ya kũneena na mũũme ĩũlũ wa maũndũ mana. O na ĩngĩ, ĩla mũũme wake ũnoete kana wĩ na wĩa mwingĩ, nũmanthaa ĩvinda yĩngĩ ya kũneena nake. Nũndũ wa ũu nĩmaeaa ngewa nesa. Iveti syĩ na ũmanyi ineenaa kwa nzĩa nzeo, iililikana kana ‘ndeto ĩkũneenwa ĩvinda yayo’ nĩyaĩle na nĩ ya kwendeesya.—Soma Nthimo 25:11.
Tũmaũndũ tũũ twonekaa twĩ tũnini nĩ twa vata mũno mũtwaanonĩ
7 O na kau mũndũũme Mũklĩsto nĩwaĩle kwĩthukĩĩsya mũka wake, o nake nĩwaĩle kũtata kũmũelesya mũka wake mavata make. Mũtumĩa wa kĩkundi wĩ na myaka 27 kuma atwaana aisye: “No nginya nĩkĩe kĩthito kũmũtavya mũka wakwa kĩla kĩ ngoonĩ.” Mwana-a-asa wĩ na myaka 24 kuma atwaana aisye: “Nĩndonya kũvitha maũndũ ndyĩsilya, ‘Naema kũmaweta, no meũthela.’ Ĩndĩ, nĩnĩmanyĩte kana kwĩyĩelesya nũndũ mũseo. Ĩla ngũtata kwĩyĩelesya, nĩnĩvoyaa nĩ kana nĩmanye ndeto ila naĩle kũneena na ũndũ naĩle kũiweta. Na ĩndĩ ndivevũũka na ndyambĩĩa kũneena.” Nĩ ũndũ wa vata mũndũ na mũka kũmantha ĩvinda yĩla yaĩle ya kũneena, ta kwa ngelekanyʼo ĩla meũsoma ĩandĩko ya kĩla mũthenya kana ĩla meũsoma Mbivilia.
8. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya ala matwaanĩte methĩwe na mea ma kwaĩlya nzĩa syoo sya kũea ngewa?
8 Ti ũndũ wĩ laisi mũndũ na mũka kũvĩndũa nzĩa syoo sya kũea ngewa. Ala matwaanĩte nĩmaĩle kũvoya nĩ kana methĩwe na mea ma kwaĩlya ũndũ maeaa ngewa. Meeka ũu makamwenda Yeova na kũmwendeesya na makoonaa mũtwaano woo wĩ mũtheu. Mũndũ mũka wĩ na myaka 26 kuma atwawa aisye: “Nyie na mũemewa twosaa kwa ũito woni wa Yeova ĩũlũ wa mũtwaano, kwoou o na tũisũanĩaa kũtaanĩsya. Ũu ũtumaa tũtata mũno kũmina mathĩna maitũ kwa kũmaneenea vamwe.” Andũ matwaanĩte meethĩwa me aĩkĩĩku kwa Ngai maũndũnĩ ta asu makamũtanĩthya na maiathimĩka mũno.—Sav. 127:1.
WENDO WENYU NDŨKAVOE
9, 10. Ala matwaanĩte maĩle kwĩka ata nĩ kana wendo woo ndũkavoe?
9 Nũndũ wendo nĩ “wovano wa wĩanĩu,” nĩwʼo wa vata mũno nthĩnĩ wa mũtwaano. (Ako. 3:14) Wendo wa wʼo ũendeeaa kwongeleka o ũndũ ala matwaanĩte maendeea kwĩthĩwa me ĩmwe ĩla meũtana na ĩla me na thĩna. Mendanaa mũno na mendaa o kũtinda ĩmwe. Malũlũmĩĩlasya mũtwaano woo nũndũ kĩla ũmwe woo nĩwĩkaa ũla ũngĩ tũmaũndũ tũseo, ta kũmũkumbatĩa, kũmũtavya tũteto tũseo, kũmũthekya, kana o kũmũkũlya ũndũ watinda. Tũmaũndũ tu twonekaa ta tũnini nĩtũtonya kũseũvya mũtwaano mũno. Mũndũ na mũka me na myaka 19 kuma matwaana nĩmakũnanĩaa simũ kana makatũmanĩa ũvoo mũkuvĩ simũnĩ kĩla mũthenya mayenda “o kũmanya ũndũ maũndũ maendee.”
10 Wendo nũtumaa ala matwaanĩte menda kũmanya maũndũ maingangĩ ĩũlũ wa kĩla ũmwe woo. (Avi. 2:4) O na vala ti eanĩu, o ũndũ kĩla ũmwe waendeea kũmanya ũla ũngĩ, nowʼo wendo woo wongelekaa. Mũtwaano mũseo ũendeeaa kũlũlũmĩĩla o ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte. Kwoou, ethĩwa wĩ mũtwae kana nũtwaanĩte ĩkũlye atĩĩ: ‘Nyie nĩsĩ kĩveti kyakwa kana mũũme wakwa nesa ata? Nĩnĩeleawa mavata na mawoni ma mũũme kana mũka wakwa? Nĩsũanĩaa keana ĩũlũ wa ndaĩa sya kĩveti kyakwa kana mũemewa ila syambendeeisye?’
NENGANAI NDAĨA
11. Nĩkĩ ala matwaanĩte maĩle kũnengane ndaĩa? Nengane ngelekanyʼo.
11 Vaiĩ andũ matwaanĩte eanĩu o na ala me na mũtwaano wĩ na ũtanu mũno, nũndũ mavinda angĩ nĩmatonya kũlea kũeleanwa. Kwa ngelekanyʼo, ti ĩvinda yonthe Avalaamu na Sala mewʼanaa. (Mwa. 21:9-11) Ĩndĩ ũu ndwaatuma mũtwaano woo wanangĩka. Nĩkĩ? Nũndũ nĩmanenganae ndaĩa. Kwa ngelekanyʼo, ĩvinda yĩmwe ĩla Avalaamu wamwĩaĩaa Sala, ambĩĩe na kũmwĩa, “Nĩngũkwĩsũva.” (Mwa. 12:11, 13) Nake Sala nĩwamwĩwʼaa Avalaamu, o na amwĩtaa “mwĩaĩi” wake. (Mwa. 18:12) Mũneenele wa ala matwaanĩte nĩwonanasya kana nĩmanenganae ndaĩa. (Nth. 12:18) Ethĩwa maiũnengane ndaĩa, mũtwaano woo wĩthĩawa wĩ mũisyonĩ.—Soma Yakovo 3:7-10, 17, 18.
12. Nĩkĩ ala manatwaanie o mĩtũkĩ maĩle kwonanyʼa ndaĩa ĩla meũneena?
12 Ala manatwaanie o mĩtũkĩ nĩmaĩle kwĩkĩa kĩthito nĩ kana wĩthĩe nĩmatonya kũneena kwa nzĩa nzeo na kwa ndaĩa me na ũthalĩku wa ngoo. Mũndũ ũmwe aeleisye kana matwaana oou, mayaeleanawa ĩũlũ wa mavata moo. Ũndũ ũsu nĩwamatũlaa ngoo mũno. Ĩndĩ, nĩmaendeeie kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo, kĩla ũmwe aithĩnĩkĩa ũla ũngĩ na kwĩthĩwa e mũtanu. Aisye waĩ ũndũ wa vata kwonanyʼa wĩnyivyo, wũmĩĩsyo, na kũmũĩkĩĩa Yeova. Ũsu nĩ ũtao mũseo mũno kwitũ!
ĨTHĨWAI NA WĨNYIVYO
13. Nĩkĩ wĩnyivyo nĩ wa vata nĩ kana mũtwaano wĩthĩwe na ũtanu?
13 Kũea ngewa nesa nĩ ũndũ ũmwe na kalũsĩ kauĩtye, kesĩle vandũ mũũndanĩ. Kwĩthĩwa “na wĩnyivyo” nĩkũtumaa kalũsĩ ta kau kaendeea kũvĩtya kĩwʼũ. (1 Vet. 3:8) Mwana-a-asa ũmwe wĩ na myaka 11 kuma atwaana aisye atĩĩ: “Wĩnyivyo nĩ nzĩa nzeo ya kũmina mathĩna nũndũ mũndũ wĩ na wĩnyivyo ethĩawa atonya kwasya, ‘Ndekea.’” Mũtumĩa wa kĩkundi wĩ na myaka 20 kuma atwaana awetie ũũ: “Mavinda angĩ kwasya, ‘Ndekea’ wĩthĩawa wĩ ũndũ wa vata mũno kwĩ kwasya, ‘Nĩngwendete.’” Aisye mboya nĩmatetheeasya e na mũka kwĩthĩwa na wĩnyivyo. Aisye: “Ĩla twavoya Yeova twĩ ĩmwe, twĩlilikanasya kana tũi eanĩu na tũililikana mumo wa Ngai.” Ũu ũtumaa methĩwa na woni mũseo ĩũlũ woo na ũndũ ũla ũũmathĩnyʼa.
We nũeaa ngewa nesa na ũla mũtwaanĩte?
14. Mĩtũlyo ĩtonya kwananga mũtwaano ata?
14 Mĩtũlyo nĩtumaa mũndũ na mũka mataea ngewa nesa na matamina mathĩna. O na mũndũ wĩ na mĩtũlyo ndethĩawa na wendi wa kwasya, “Ndekea mwa.” Vandũ va ũu, ambĩĩaa kũmantha nzĩa sya kwĩtetea kana ayambĩĩa kũtũla mũndũ ũla ũngĩ mũtĩ. O na ĩla wavĩtĩwʼa ndendaa kwĩthĩwe na mũuo, endaa kũmanyĩke nĩwavĩtĩwʼa, na nũtonya kũĩvanĩsya kwa kũneena naĩ kana kũvindĩsya ũla ũngĩ. (Mũta. 7:9) Kwoou nĩ wʼo kana mĩtũlyo nĩtonya kwananga mũtwaano. Nĩtwaĩle kũmanya kana “Ngai nũmasiĩĩaa ala me na wĩngʼathĩlĩlyo, ĩndĩ nũmanengae mumo ala me na wĩnyivyo.”—Yak. 4:6.
15. Elesya ũndũ mwolooto ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Aeveso 4:26, 27 ũtonya kũtetheesya andũ ala matwaanĩte mamine mathĩna moo.
15 Nĩtwaĩle kũmanya nĩ ũndũ ũtonyeka mĩtũlyo kumĩla mũtwaanonĩ. Kwoou mathĩna maumĩla ala matwaanĩte nĩmaĩle kũmamina mĩtũkĩ. Vaulo eeie Aklĩsto: “Mũikaeke syũa yĩthũe mwĩ na ũthilĩku: o na mũikamũnenge Satani ũthei.” (Aev. 4:26, 27) Malea kũatĩĩa ũtao ũsu, nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa? Mwĩĩtu-a-asa ũmwe mũtwae aisye: “Mavinda amwe ĩla nyie na mũũme wakwa twalea kũatĩĩa ĩandĩko ya Aeveso 4:26, 27, twĩthĩawa na ũtukũ mũasa mũno!” Nĩ ũndũ wa vata mũno kũmina mathĩna na mĩtũkĩ, mwĩ na kĩeleelo kya kwĩwʼana. O na kau andũ amwe matwaanĩte nĩmatonya kũeka ĩvinda yĩvĩte ĩla mathĩna maumĩla nĩ kana ũmwe ausye matanamba kũmaneenea. Na ĩngĩ nũseo kũmũvoya Yeova nĩ kana mwĩthĩwe na wĩnyivyo. Ũu ũkatethya mũndũ na mũka kũsũanĩa ĩũlũ wa mavata ma ũla ũngĩ, na mayendeewʼa nĩ kũmina mathĩna moo.—Soma Akolosai 3:12, 13.
16. Wĩnyivyo ũtonya kũtetheesya ata andũ matwaanĩte kwonaa ndaĩa ila nzeo sya kĩla ũmwe woo?
16 Wĩnyivyo nũtetheeasya andũ matwaanĩte kwonaa ndaĩa nzeo sya kĩla ũmwe woo. Kwa ngelekanyʼo: Kĩveti nĩkĩtonya kwĩthĩwa kĩ na ũmanyi mwingĩ ũla kĩtonya kũũtũmĩa kũtethya mũsyĩ. Ethĩwa mũũme e wĩnyivyo, ndakona ta ũkũsindwa nĩ mũka, ĩndĩ akamwĩkĩa vinya atũmĩe ũmanyi ũsu wĩ nawʼo. Ũu ũkoonanyʼa nĩwonaa mũka e wa vata. (Nth. 31:10, 28; Aev. 5:28, 29) Nakyo kĩveti kĩnyivĩtye kĩyĩkathĩĩaa kana kũvũthya mũũme nũndũ nde na ũmanyi mwingĩ takyo. Nũndũ elĩ nĩ “mwĩĩ ũmwe,” kĩla kyaũmĩsya ũmwe nĩkĩũmĩasya ũla ũngĩ.—Mt. 19:4, 5.
17. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya andũ matwaanĩte kwĩthĩwa na ũtanu na maimwendeesya Ngai?
17 Vai nzika kana no wende mũtwaano waku wĩthĩwe ũilyĩ ta wa Avalaamu na Sala kana wa Isaka na Leveka ala maĩ na mĩtwaano yĩ na ũtanu, mĩlũmu, na yamũeteie Yeova ndaĩa. Ethĩwa wĩenda ũu, ĩthĩwa na woni ta wa Yeova ĩũlũ wa mũtwaano. Ĩmanyĩsye Mbivilia nĩ kana wĩthĩwe na ũmanyi na ũĩ. Mantha wendo wa wʼo ũla nĩ “mwaki wa Yeova” kwa kũmwona mũũme kana mũka waku e wa vata. (Wa. 8:6) Ĩkĩa kĩthito nĩ kana wĩthĩwe na wĩnyivyo. Mũnenge ndaĩa ũla ũtwaanĩte nake. Weeka ũu, mũtwaano waku ũkeethĩwa na ũtanu na ũkamũtanĩthya Yeova. (Nth. 27:11) Ũkeethĩwa ũtonya kwasya ta mwana-a-asa ũmwe wĩ na myaka 27 kuma atwaana, ũla waandĩkie ũũ: “Ndikwona nĩkala nde na kĩveti kyakwa. Kĩla mũthenya mũtwaano witũ ũendeeaa kũlũlũmĩĩla. Ũu wĩthĩĩtwe nũndũ nyie na mũka wakwa nĩtũmwendete Yeova na nĩtũeaa ngewa kĩla ĩvinda.”