KYONGO KYA ĨTHANGŨ YA MBEE

Kĩmena Nĩ Thĩna wĩ Nthĩ Yonthe

JONATHAN, ũla ũsyaĩwe Amelika nĩ asyai maumĩte Korea, nĩwamenawaa nũndũ wa mbaĩ yake ĩla waĩ mũnini. Aendee kwĩana, nĩwamanthaa vala ũtonya kwĩkala ateũmenwa nũndũ wa wũmbo wake na mbaĩ yake. Nĩwatwʼĩkie ndakĩtalĩ mũsyĩnĩ ũmwe wĩ ngalĩko ya ĩũlũ ya Alaska, Amelika, vala awau aingĩ ala waiitaa meethĩawa mavwʼanene nake. Eesilasya kana o na kau kũndũ kũu kwĩ iuutani syĩ mbevo mbingĩ, syĩ kavaa kwĩ kũmenwa.

Woni wake nĩwalyũkile ĩvinda yĩmwe ĩla waiitaa mũndũ mũka ũmwe waĩ na myaka 25. Ĩla mũwau ũsu wambĩĩie kũvuũka, nĩwamũsyaisye Jonathan na amũtavya kyuo kĩthũku kĩla kyoonanisye ũndũ wamenete andũ ma Korea. Ũndũ ũsu wamũlilikanilye Jonathan kana kũthama na kũvulana na andũ ala mavwʼanene nake kũyaĩ kũtuma esiĩanĩa na kĩmena.

Maũndũ asũ mamũkwatie Jonathan monanĩtye vyũ ũndũ nthĩ yĩilyĩ. Kĩmena kĩ kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ. No ũndũ ũmwe na kwasya kana vala ve andũ ve kĩmena.

Andũ aingĩ mayendete kĩmena, ĩndĩ kĩendee kwongeleka. Ũsu nĩ ũndũ ũsaanĩtye. Vatonyeka ata kĩndũ kĩkethĩwa kĩmenetwe mũno wĩana ũu na kĩyĩthĩwa o kĩendee kwongeleka? Vate nzika, andũ aingĩ ala matendete kĩmena maimanyaa kana mekyo. We nũtonya kwĩthĩwa ũilyĩ ũu?

NĨ ŨNDŨ ŨŨKONETYE

Twĩthĩwe nĩtwĩsĩ kana tũyĩsĩ, ti ũndũ wĩ laisi kũmanya ethĩwa twĩ na kĩmena ngoonĩ. Mbivilia yaĩtye ũũ ĩyĩĩkĩĩthya ndeto isu: “Ngoo nĩ ngengani kũvĩtũka syĩndũ syonthe.” (Yelemia 17:9) Kwoou no twĩkenge na kwasya nĩtwendete andũ onthe. Kana no twambĩĩe kwĩtetea tũyasya twĩ na kĩtumi kĩseo kya kũvũthya andũ ma mbaĩ imwe.

[Visa ĩthangũnĩ ya 4] — Ũtonya Kwĩwʼa Ata Ũkakomana na Andũ ta Aa Ũtukũ?

Kũsũanĩa ngelekanyʼo ĩno nĩkũtonya kũtũtetheesya tũmanye ethĩwa nĩtwĩthĩawa na kĩmena: Twasye wĩsĩlĩte vandũ ve kĩvindu kingĩ ũtukũ. Na ĩndĩ ũyona anake elĩ ũtamesĩ mokĩte kũkomana naku. Meoneka me na vinya na ũmwe woo nĩtaũkwete kĩndũ.

No ũsũanĩe anake asũ nĩmatonya kũkwĩka naĩ? Ethĩwa ve ũndũ mũthũku waaũkwata, nĩvatonyeka ũkona ve vata wa kwĩkala wĩ metho. Ĩndĩ wʼo ũndũ ũsu waũkwatie nĩwaĩle kũtuma wĩsilya anake asu elĩ ta matonya kũkwĩka naĩ? Ĩkũlyo yĩngĩ ya vata nĩ yĩĩ: Ũtonya kũsũanĩa anake asu nĩ ma mbaĩ yĩva? Ũndũ wasũngĩa ĩkũlyo yĩu no kwonanyʼe ethĩwa wĩ na kĩmena kĩana ũndũ mũna.

Tũkaneena tũteũvitha kĩndũ, ithyonthe no twasye nĩtwĩthĩawa na kĩmena kĩana ũndũ mũna ngoonĩ sitũ. O na Mbivilia nĩwetete kĩmena kĩna kĩthĩawa na andũ onthe. Yaĩtye ũũ: “Andũ masiasya wũmbo.” (1 Samueli 16:7, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Nũndũ ithyonthe twĩ mũtuo wa kũsilĩla andũ kwosana na wũmbo woo, na mavinda maingĩ ũndũ ũsu ũituma twĩka maũndũ mathũku vyũ, no twĩkũlye-ĩ, tũtonya kwĩka ata tũkavetanga kĩmena ngoonĩ sitũ? Na nĩvatonyeka tũkesa kwĩkala nthĩ ĩte kĩmena?

[Maelesyo]

a Ndeto “kĩmena” o tondũ ĩtũmĩĩtwe maũvoonĩ aa, yĩonanyʼa kĩmena kwelekela andũ nũndũ nĩ ma kĩkundi kĩna kana mũthemba mũna.

NĨ THĨNA WĨ KĨLA VANDŨ

Canada: “Kĩmena kya mbaĩ nĩkĩemete vyũ o na kũtwʼĩka [nthĩ ĩĩ] nĩtatĩte kũthĩnĩkĩa mavata mayo me kĩvathũkanyʼo, na kũseũvya mĩao mingĩ ya kũsũvĩa andũ mayo ala maumĩte mbaĩnĩ syĩ kĩvathũkanyʼo.”—Maelesyo ma Amnesty International ĩũlũ wa Canada, 2012.

Ũlaya: “Andũ 48 katĩ wa 100 ma Ũlaya maĩkĩĩaa kana ti ta ve ũndũ wĩkĩtwe kũmina kĩmena nthĩ yoo.”—Intolerance, Prejudice and Discrimination: A European Report, 2011.

Avĩlĩka: “Ũngʼendu na kũvathwa kwa aka nĩkwongelekete mũno nthĩnĩ wa nthĩ mbingĩ.”—Amnesty International Report 2012.

Nepal: “Kĩkundi kya andũ metawa Dalits (kana “untouchables”) nĩkĩmenetwe vyũ, na mũno mũno maũndũnĩ makonetye ũmanthi wa mbesa na ngwatanĩo sya andũ.”—Human Rights Watch World Report, 2012.

Ũlaya ya Wumĩlonĩ wa Syũa: “Andũ metawa Roma ma Ũlaya ya wumĩlonĩ wa syũa nĩmailĩĩlawa mavĩtyo ĩla me nthĩ sya nza na nĩmamenetwe mũno kwoo, na andũ ma siasa mayendaa kũneena ĩũlũ wa thĩna woo.”—The Economist, Matukũ 4, Mwei wa 9, 2010.