Nĩmũvathĩtwe Mwĩthĩwe Atheu

1. Neemia eethĩie maũndũ mailyĩ ata ĩla wasyokie Yelusaleme? (Sisya visa ũla wĩ ĩthangũnĩ yĩĩ.)

ĨLA Neemia wasyokie Yelusaleme ĩtina wa mwaka wa 443 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto, eethĩie maũndũ mamũsaanĩsya. Ekali ma ndũa ĩsu maĩ atelemu. Nĩkĩ? Nũndũ ĩkalũnĩ vatwĩe mũmaitha wa Yeova. Alivai mayatethasya wĩa woo. Atumĩa makũnaa viasala mũthenya wa Savato vandũ va kwĩthĩwa me ngelekanyʼo nzeo nthĩnĩ wa ũthaithi. Namo Aisilaeli aingĩ makwete kũtwaana na andũ mate Ayuti.—Nee. 13:6.

2. Nĩkĩ Isilaeli yaĩ mbaĩ ntheu?

² Isilaeli yaĩ mbaĩ yavathĩtwe nĩ kana ĩmũthũkũme Ngai. Mwakanĩ wa 1513 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto, Aisilaeli nĩmeetĩkĩlile kwĩkaa kwenda kwa Yeova. Maisye: “Ndeto syonthe ila Yeova ũneenete tũkeeka.” (Kuma 24:3) Ngai nĩwamavathie methĩwe atheu, na ũu nĩ kwasya nĩwamanyuvie methĩwe andũ make na amavathũkanyʼa na mbaĩ ila ingĩ. Ĩsu yaĩ ndaĩa nene ta kĩ! Ĩtina wa myaka 40, Mose amalilikanilye ũũ: “We wĩ mbaĩ ntheu kwa Yeova Ngai waku: Yeova Ngai waku nũkũnyuvĩte wĩthĩwe mbaĩ yake mwene, kuma ngonĩ syonthe sya andũ syĩ ĩũlũ wa nthĩ.”—Kũt. 7:6.

3. Ĩla Neemia wasyokie Yelusaleme ya kelĩ eethĩie Ayuti maendee ata kĩ-veva?

³ Ũndũ wa kũmakya nĩ kana Aisilaeli mayaaĩanĩsya ũndũ mamwathie Ngai. O na kũtwʼĩka vaĩ andũ avũthũ mamũthũkũmaa Ngai, Ayuti aingĩ mathĩnĩkĩaa mũno kwoneka me atheu, kana me na kĩkĩo kya Ngai, kwĩ kwĩka kwenda kwake. Ĩla Neemia wasyokie ya kelĩ Yelusaleme, vakuvĩ myaka ĩana yaĩ mĩvĩtu kuma ĩla Aisilaeli aĩkĩĩku maumie Mbaviloni nĩ kana make ĩngĩ ndũa ĩsu ya Yelusaleme. Ĩndĩ o na ĩvindanĩ yĩu wasyokie ya kelĩ, Ayuti mayaendee nesa kĩ-veva.

4. Twĩneenea maũndũ meva ala matonya kũtũtetheesya twĩkale twĩ atheu?

⁴ O ta Aisilaeli, Ngũsĩ sya Yeova syĩ kĩkundi nivathĩtwe nĩ Ngai syĩthĩwe ntheu. Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta na Aklĩsto ala angĩ ma “ĩkomano ĩnene” nĩ atheu, na mavathĩtwe kwondũ wa kũmũthũkũma Yeova. (Ũvu. 7:9, 14, 15; 1 Ako. 6:11) Vai ũmwe witũ wĩsa kwenda kwananga ũnyanya wake vamwe na Yeova o tondũ Aisilaeli meekie nũndũ mayaaendeea kwĩthĩwa me atheu. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũikeke ta Aisilaeli, na tũiendeea kwĩthĩwa twĩ atheu na ma kwĩkwatwʼa wĩanĩ wa Yeova? Nthĩnĩ wa ĩsomo yĩĩ, twĩneenea maũndũ ana ala mawetetwe ĩvukunĩ ya Neemia kĩlungu kya 13: (1) Ĩvathane na itindo nthũku; (2) kwata mbau wĩa wa Yeova; (3) ĩkaa maũndũ ma kĩ-veva mbee; na (4) sũvĩa Ũklĩsto waku. Ekai yu tũneenee maũndũ asu me ana.

ĨVATHANE NA ITINDO NTHŨKU

5, 6. Eliasivu na Tovia maĩ aaũ, na nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa kyatumie Eliasivu atuma ndũũ na Tovia?

⁵ Soma Neemia 13:4-9. Tũthyũlũlũkĩtwe nĩ andũ mate atheu na kwoou ti laisi tũendee kwĩkala twĩ atheu. Kwasũanĩa ĩũlũ wa Eliasivu na Tovia. Eliasivu aĩ mũthembi mũnene, nake Tovia aĩ Mũamimoni na nĩvatonyeka akethĩwa aĩ ũmwe wa anene ma ũsumbĩ wa Velisia, aũngamĩe Yutia. Ve ĩvinda Tovia na anyanyae maleanĩte na mĩvango ya Neemia ya kũtũngĩĩa ngũta sya Yelusaleme. (Nee. 2:10) Namo Aamimoni nĩmavatĩtwe kũlika ĩkalũnĩ. (Kũt. 23:3) Kwoou nĩkĩ mũthembi ũsu mũnene waseũvĩisye mũndũ ta Tovia kasũmba ĩkalũnĩ?

⁶ Tovia na Eliasivu maĩ ndũũ mũno. Tovia na mwanae Yeoanani matwaĩte aka Ayuti, na Ayuti aingĩ nĩmamũwetaa Tovia nesa. (Nee. 6:17-19) Ũmwe wa esũkũũe ma Eliasivu atwaĩte mwĩĩtu wa Sanavalati. Nake Sanavalati aĩ ngavana wa Samalia na aĩ ndũũ mũno na Tovia. (Nee. 13:28) Ngwatanĩo isu nitonya kwĩthĩwa ne syo syatumie Mũthembi Mũnene Eliasivu etĩkĩla kwĩaĩwa nĩ mũndũ ũte Mũisilaeli na waleanaa na wĩa wa andũ ma Ngai. Ĩndĩ Neemia oonanisye kana aĩ mũĩkĩĩku kwa Yeova ĩla wekisye nza mĩio yonthe ya Tovia.

7. Atumĩa vamwe na Aklĩsto ala angĩ onthe matonya kwĩka ata nĩ kana maendee kwĩkala me atheu?

⁷ Ithyĩ twĩ andũ meyumĩtye kũmũthũkũma Yeova na kwoou no nginya ĩvinda yonthe twĩthĩwe twĩ aĩkĩĩku kwake. Twalea kũatĩĩa myolooto yake, tũyĩsa kũendeea kwĩthĩwa twĩ atheu methonĩ make. Tũyaĩle kwĩtĩkĩlya ngwatanĩo sya mũsyĩ itũsiĩĩe kũatĩĩa myolooto ya Mbivilia. Atumĩa ma kĩkundi maatĩĩaa woni wa Yeova ĩndĩ ti mawoni moo. (1 Tim. 5:21) Atumĩa ma kĩkundi nĩmethĩawa me metho maikeke ũndũ ũtonya kũtuma mananga ũnyanya woo vamwe na Ngai.—1 Tim. 2:8.

8. Athũkũmi onthe ma Yeova maĩle kũlilikana kyaũ ĩũlũ wa itindo syoo?

⁸ Kĩla ĩvinda twaĩle kũlilikana “itindo nthũku nĩsyanangaa mwĩkalĩle mũseo.” (1 Ako. 15:33) Andũ amwe ma mũsyĩ nĩmatonya kwĩthĩwa me itindo nthũku. Mbeenĩ, Eliasivu aĩ ngelekanyʼo nzeo nũndũ nĩwamũtetheeisye Neemia kũtũngĩĩa ngũta sya Yelusaleme. (Nee. 3:1) Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, Eliasivu nĩweekie maũndũ matumie ethĩwa ate mũtheu methonĩ ma Yeova nũndũ wa kũtindanyʼa na Tovia na andũ angĩ. Itindo nzeo nitũtetheeasya kũendeea kwĩka maũndũ ala ma vata ta kũsoma Mbivilia, kũthi maũmbanonĩ, na kũtavanyʼa. Andũ ma mũsyĩ ala matũthangaasya kwĩka maũndũ ala maĩlĩte methĩawa me ma vata na twaĩle kũmenda.

KWATA MBAU WĨA WA YEOVA

9. Nĩkĩ wĩa ũla watethawʼa ĩkalũnĩ ndwaendee nesa, na Neemia atũlile aaũ mũtĩ kwondũ wa ũndũ ũsu?

⁹ Soma Neemia 13:10-13. Ĩla Neemia wasyokie Yelusaleme, Alivai mayathũkũmaa wĩa ũla maaĩwe ĩkalũnĩ. Nĩkĩ? Nũndũ andũ maumasya tũvesa tũnini kwondũ wa ĩkalũ na kwoou yaĩ no nginya Alivai mathũkũme mĩũndanĩ yoo nĩ kana masũvĩe mĩsyĩ yoo. Neemia nĩwatũlile mũtĩ asumbĩki nũndũ wa ũndũ ũsu. Nĩvatonyeka asumbĩki asu makethĩwa matathũkũmaa wĩa woo. Noĩthwa matoosanasya ilungu sya ĩkumi, kana ũkethĩa masyosanyʼa mayaitwaa ĩkalũnĩ o tondũ meeĩaĩwe. (Nee. 12:44) Kwoou Neemia nĩweekie mĩvango nĩ kana mĩvothi yosanawʼe, na anyuva aũme aĩkĩĩku nĩ kana manengae Alivai ilungu sya ĩkũmi.

10, 11. Athũkũmi ma Ngai methĩawa matonya kũkwata mbau ũthaithi wa wʼo ata?

¹⁰ Ve ũndũ tũtonya kwĩmanyĩsya kumana na ũvoo ũsu? Ĩĩ, wĩ vo. Ũvoo ũsu wĩtũmanyĩsya kana nĩtwaĩle kũmũtaĩa Yeova kwa kũmũnenga syĩndũ ila twĩ nasyo. (Nth. 3:9) Ĩla twaumya mĩvothi kwondũ wa wĩa wa Yeova, twĩthĩawa tũimũnenga o malĩ ĩ yake. (1 Mav. 29:14-16) No twone ta tũte na syĩndũ mbingĩ sya kumya ĩndĩ ethĩwa twĩ na wendi, ithyonthe nĩtũtonya kumya mĩvothi.—2 Ako. 8:12.

¹¹ Kwa ĩvinda ya myaka mingĩ, mũsyĩ ũmwe nĩwathokasya kĩla kyumwa mavainia elĩ ma mwanya akũũ na matwaanĩte nĩ kana maye vamwe namo. O na kau mũsyĩ ũsu waĩ na syana nyanya, inyia wa syana atindĩaa kwasya kana ethĩwa we nũtonya kũuwʼĩa andũ ĩkũmi, ndaemwa nĩ kũua o na vakongeleka angĩ elĩ. O na kau kũthokya andũ lĩunĩ mũthenya ũmwe kĩla kyumwa no kwoneke ta ũndũ mũnini, mavainia asu nĩmatũngaa mũvea nũndũ wa ũlau ũla moonawʼa. O na ĩngĩ, nĩmethĩiwe me ũathimo mũnene kwa mũsyĩ ũsu wamathokasya. Mavainia asu nĩmaeleasya maũndũ maseo ala monekete na nĩmathangaasya syana isu syĩke maendeeo ma kĩ-veva. Ĩtina wa ĩvinda syana isu syonthe nĩsyethĩiwe syĩ athũkũmi ma ĩvinda yonthe.

12. Atumĩa na atetheesya ma kĩkundi methĩawa me ngelekanyʼo nzeo ata?

¹² Ũndũ ũngĩ tũtonya kwĩmanyĩsya nĩ ũũ: Atumĩa na atetheesya ma kĩkundi nĩmethĩawa me ngelekanyʼo nzeo ũthaithinĩ wa Yeova o tondũ Neemia wailyĩ. Ngelekanyʼo yoo nĩtethasya ala angĩ kĩkundinĩ. O na ĩngĩ, kwĩka ũu kwonanasya kana atumĩa nĩmaatĩĩe ngelekanyʼo ya mũtũmwa Vaulo. Nĩwakwataa mbau ũthaithi wa wʼo na nĩwanenganae ũtao mũseo. Kwa ngelekanyʼo, mũtũmwa Vaulo nĩwaeleisye ũndũ Aklĩsto matonya kumya mĩvothi.—1 Ako. 16:1-3; 2 Ako. 9:5-7.

ĨKAA MAŨNDŨ MA KĨ-VEVA MBEE

13. Ayuti amwe mekaa ata mũthenya wa Savato?

¹³ Soma Neemia 13:15-21. Twalea kwĩthĩwa twĩ metho, nĩtũtonya kũatĩanĩa mũno na maũndũ ma kĩ-mwĩĩ na ũu ũituma tũendeea naĩ kĩ-veva. Kwosana na Kuma 31:13, Savato ya kĩla kyumwa yaĩ ya kũlilikanyʼa Aisilaeli kana maĩ avathe methĩwe atheu. Mũthenya wa Savato wanyuvĩtwe kwondũ wa ũthaithi wa mũsyĩ, kũvoya, na kũsũanĩa Mĩao ya Ngai. Ĩndĩ andũ amwe ma ĩvinda ya Neemia matũmĩaa mũthenya wa Savato kũkũna viasala o ta matukũ ala angĩ. Kwondũ wa ũu, ũthaithi woonekaa ũte wa vata. Ĩla Neemia woonie ũu, nĩwaisye mbingĩlo sya mũsyĩ ũsu ivingawe masaa ma mawĩoo mũthenya wa thanthatũ, nĩ kana asiĩĩe athoosya ma syĩndũ maikalike mũsyĩnĩ ũsu mũthenya wa Savato.

14, 15. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩkĩka twaatĩanĩa mũno na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ? (b) Tũtonya kũlika ũthũmũonĩ wa Ngai ata?

¹⁴ Ngelekanyʼo ya Neemia ĩtonya kũtũmanyĩsya kyaũ? Twĩĩmanyĩsya kana tũyaĩle kwĩtĩkĩla wĩa wa kĩ-mwĩĩ ũtwelelũkye. Ũu nũtonya kwĩkĩka mũno mũno ethĩwa nĩtwendete vyũ wĩa witũ wa kĩ-mwĩĩ. Lilikana ũkanyʼo wa Yesũ ĩũlũ wa kũthũkũma mavwana elĩ. (Soma Mathayo 6:24.) Neemia aĩ atonya kũmantha malĩ mbingĩ, ĩndĩ we atũmĩie ĩvinda yake ata ĩla waĩ Yelusaleme? (Nee. 5:14-18) Vandũ va kũtũmĩa ĩvinda yake aikũna viasala na andũ ma Tile kana andũ angĩ, atũmĩie ĩvinda yĩu kũtetheesya ana-a-asa make na kwĩka maũndũ matonya kũthesya ĩsyĩtwa ya Yeova. O ta ũu, atumĩa na atetheesya ma kĩkundi mekaa maũndũ ala matonya kũtethya kĩkundi na ũu nũtumaa mendwa nĩ Aklĩsto ala angĩ. Kwondũ wa ũu, andũ ma Ngai nĩmethĩawa mendene, me na mũuo, na me asũvĩĩku.—Esek. 34:25, 28.

¹⁵ O na kũtwʼĩka Aklĩsto maikwataa Savato ya kĩla kyumwa, Vaulo atwĩĩte kana “nĩvatialĩte ĩndĩ ũthũmũo wa savato ũndũ wa andũ ma Ngai.” Aendee kwasya: “Ũla ũlikĩte ũthũmũonĩ wake nũthũmũĩte mwene ũndũ wa mawĩa make, o ũndũ Ngai wathũmũie ũndũ wa mawĩa make.” (Aevl. 4:9, 10) Aklĩsto onthe nĩmatonya kũlika ũthũmũonĩ wa Ngai kwa kwĩka kwosana na kĩeleelo kyake. We wĩ na mũsyĩ waku nĩmwonaa ũthaithi wa mũsyĩ, kũthi maũmbanonĩ, na kũtavanyʼa ne maũndũ ma vata? Ethĩwa anene maitũ wĩanĩ na andũ ala tũthũkũmaa namo mayonaa maũndũ asu ta ma vata, twaĩlĩte kwĩthĩwa twĩ alũmu ĩla tũũmaelesya kana ũthaithi witũ nĩwʼo wa vata vyũ kwitũ. Ũu nĩ ũndũ ũmwe na ũndũ Neemia weekie ĩla walũngilye andũ ma Tile na avinga mĩomo ya ndũa. Eekie ũu nũndũ nĩwaiaa maũndũ ma kĩ-veva mbee. Nũndũ nĩtũvathĩtwe twĩthĩwe atheu, twaĩlĩte kwĩkũlya, ‘Mwĩkalo wakwa nĩwonanasya kana nĩ mũvathe kwondũ wa ũthũkũmi wa Yeova?’—Mt. 6:33.

SŨVĨA ŨKLĨSTO WAKU

16. Aisilaeli ma ĩvinda ya Neemia maĩ mũisyonĩ wa kwĩthĩwa mate andũ atheu ata?

¹⁶ Soma Neemia 13:23-27. Ĩvindanĩ ya Neemia, aũme Aisilaeli nĩmatwaa aka ma mbaĩ ingĩ. Ĩvinda ya mbee ĩla Neemia wavikie Yelusaleme, nĩweĩaĩe atumĩa onthe mekĩe saii wĩwʼano mevĩtĩte kana maikatwaa aka ma mbaĩ ingĩ. (Nee. 9:38; 10:30) Ĩndĩ ĩtina wa myaka mĩvũthũ, nĩweethĩie kana aũme Ayuti nĩmatwaie aka ma mbaĩ ingĩ na maĩ mũisyonĩ wa kwĩthĩwa mate andũ atheu ma Ngai! Syana sya aka asu ma mbaĩ ingĩ iyaĩ itonya kũneena kana kũsoma Kĩevelania. We wĩona syana isu syaneneva ta syaĩ itonya kwĩyĩta Aisilaeli? Kana syesaa kwona syo nĩ Aasitoti, Aamimoni, kana Amoavi? Syo syaĩ itonya kũelewa Mĩao ya Ngai itesĩ Kĩevelania? Syesaa kwĩka ata nĩ kana imũmanye Yeova na iitwʼa kũmũthũkũma vandũ va kũthũkũma ngai sya ũvũngũ ila aainyia moo mathaithaa? Yaĩ no nginya voswe ĩtambya ya mĩtũkĩ, na Neemia nĩwayosie.—Nee. 13:28.

17. Asyai matonya kũtetheesya syana syoo ata syĩthĩwe na ũnyanya mũseo vamwe na Yeova?

¹⁷ Ũmũnthĩ nĩtwaĩlĩte kũtetheesya syana sitũ isũvĩe Ũklĩsto wasyo. Asyai ĩkũlyei, ‘Syo syana syakwa nineenaa nesa “kĩthyomo kĩtheu” kya ũwʼo wa Maandĩko? (Nzev. 3:9) Kĩla syana syakwa ineeneaa kyonanasya itongoewʼe nĩ veva wa Ngai kana nĩ wa nthĩ?’ Ndũkakwʼe ngoo weethĩa kana syĩ na mawonzu mana. Nĩvendekanaa ĩvinda nĩ kana mũndũ emanyĩsye kĩthyomo kyeũ nesa, na mũno mũno ethĩwa ve maũndũ maingĩ meũmũvĩngĩĩsa. Syana syaku ikomanaa na maũndũ maingĩ matonya kũtuma itamwĩwʼa Ngai. Kwoou, ĩthĩwa na wũmĩĩsyo na ũitũmĩa nesa mavinda ala mwĩthĩawa na Ũthaithi wa Mũsyĩ na mavinda angĩ ĩla wĩ na syana syaku nĩ kana ũitetheesye syĩthĩwe na ũnyanya mũseo vamwe na Yeova. (Kũt. 6:6-9) Itavye moathimo ma kwĩthĩwa syĩ kĩvathũkanyʼo na nthĩ ĩno ya Satani. (Yoa. 17:15-17) Na ĩndĩ ũitata kũvikĩla ngoo syoo.

18. Nĩkĩ asyai Aklĩsto nĩmo matonya kũtetheesya syana syoo nesa vyũ nĩ kana syĩĩsa kũtwʼa kũmũthũkũma Yeova ĩvinda yũkĩte?

¹⁸ Ũwʼo nĩ kana syana syaku no syo ikesa kwĩtwʼĩĩa ethĩwa ikamũthũkũma Ngai kana iikamũthũkũma. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, ve maũndũ maingĩ asyai matonya kwĩka maitetheesye. Maũndũ asu nĩ ta kwĩthĩwa mwĩ ngelekanyʼo nzeo kwa syana syenyu, kũielesya nesa nĩ mwĩkalĩle wĩva ũtaĩle, na nĩ maũndũ meva mathũku matonya kũikwata syeeka motwi mataĩle. Asyai, nĩ kana syana syenyu syĩĩsa kwĩyumya imũthũkũme Yeova, vai mũndũ ũngĩ ũtonya kũitetheesya nesa vyũ ate o inywʼĩ. Ninywʼĩ syĩkwetye nĩ kana isũvĩe Ũklĩsto wasyo. Vai nzika kana ithyonthe nĩtwaĩle kwĩsũvĩa tũikasye “ngũa” sitũ. Ngũa isu syonanasya kũatĩĩa myolooto ya Ngai na kwĩthĩwa na mwĩkalĩle ũla ũĩkĩĩthasya kana twĩ aatĩĩi ma Klĩsto.—Ũvu. 3:4, 5; 16:15.

TŨKALILIKANWA KWONDŨ WA “ŨSEO”

19, 20. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana Yeova etũlilikana kwondũ wa “ũseo”?

¹⁹ Ũmwe wa andũ ala matwĩe ĩvinda ya Neemia nĩ mwathani Malaki. Aisye: “Ĩvuku ya ũlilikanʼyo yaandĩkwa . . . nũndũ wa ala makĩaa Yeova, na ala malilikanaa syĩtwa yake.” (Mal. 3:16, 17) Ngai ndakaaũlwa nongi nĩ ala mamũkĩaa na mendete syĩtwa yake.—Aevl. 6:10.

²⁰ Neemia avoyie ayasya atĩĩ: “Ame Ngai wakwa, ndilikana ũmbĩke ũseo.” (Nee. 13:31) O ũndũ ũmwe na Neemia, masyĩtwa maitũ makaandĩkwa ĩvukunĩ ya ũlilikanyʼo ya Ngai ethĩwa tũkeevathana na itindo nthũku, tũkakwata mbau wĩa wa Yeova, tũkeekaa maũndũ ma kĩ-veva mbee, na ethĩwa tũkasũvĩa Ũklĩsto witũ. Ekai tũendee ‘kwĩthima ithyĩ ene kana twĩ ũla mũĩkĩĩonĩ.’ (2 Ako. 13:5) Na ethĩwa nĩtũkũendeea kwĩkala vamwe na andũ ma Yeova ala ũmavathĩte methĩwe me atheu, akatũlilikana kwondũ wa “ũseo.”