Ũvainia Nũlũlũmĩĩlasya Ũnyanya Witũ Na Ngai

1, 2. (a) Kũsũanĩa ĩũlũ wa mũndũ ũmwendete na kũneena ĩũlũ wake kũtonya kũũtethya ata? (Sisya visa ũla wĩ ĩthangũnĩ yĩĩ.) (b) Twĩneenea makũlyo meva?

KŨSŨANĨA ĩũlũ wa mũndũ ũmwendete na kũneenaa ĩũlũ wake no kũlũlũmĩĩlye ndũũ yenyu. Ũu nowʼo vailyĩ ĩũlũ wa ũnyanya witũ na Yeova Ngai. Ĩla Ndaviti waĩ mũĩthi, matukũ maingĩ nĩwekalaa nza ũtukũ ayĩloela ndata na kũsũanĩa ũndũ Mũmbi wasyo ne wa ũsengyʼo. Aandĩkie ũũ: “Yĩla ngũsisya matu maku, wĩa wa syaa syaku, mwei na ndata, ila syatwʼĩĩwe nue; mũndũ nĩ kĩndũ kyaũ, ũndũ ũmũlilikana? Na mwana wa mũndũ, ũndũ ũthi vala ũĩ?” (Sav. 8:3, 4) Nao ĩla mũtũmwa Vaulo wasũanĩie mũno ũndũ kĩeleelo kya Yeova kwelekela Isilaeli ma kĩ-veva kyaendee kwĩanĩa kwa nzĩa ya ũsengyʼo, awetie ũũ: “A! kyũngũ kya ũthwii wa ũĩ na ũmanyi wa Ngai!”—Alo. 11:17-26, 33.

² Ĩla tũũtavanyʼa, nĩtũsũanĩaa ĩũlũ wa Yeova na tũkaneena ĩũlũ wake. Ũndũ ũsu nũtũtethasya mũno. Athũkũmi aingĩ ma ĩvinda yonthe nĩmonaa wendo woo kwa Yeova ũyongeleka nũndũ wa kũtũmĩa ĩvinda yingĩ wĩanĩ wa Ũsumbĩ. Ethĩwa wĩ mũthũkũmi wa ĩvinda yonthe kana nĩvo wangĩĩe, sũanĩa ũndũ ũũ: Nĩ kwa nzĩa yĩva ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe ũtonya kũlũlũmĩĩlya ũnyanya waku na Yeova? Ethĩwa wĩ vainia, ĩkũlye atĩĩ, ‘Nĩ kyaũ kĩtonya kũndetheesya ndikaaeke ũthũkũmi ũũ ũseũvĩte ũu?’ Ethĩwa ndũnamba kũtwʼĩka vainia, ĩkũlye-ĩ, ‘Nĩ kyaũ ndonya kwĩka nĩ kana nĩtwʼĩke vainia?’ Ekai tũsũanĩe vamwe ũndũ ũthũkũmi wa ĩvinda yonthe ũtonya kũlũlũmĩĩlya ũnyanya witũ na Ngai.

ŨNDŨ ŨVAINIA ŨLŨLŨMĨĨLASYA ŨNYANYA WITŨ NA NGAI

3. Kũtavanyʼa ĩũlũ wa moathimo ala makaetwe nĩ Ũsumbĩ kũtũtethasya ata?

³ Kũtavanyʼa ĩũlũ wa moathimo ala makaetwe nĩ Ũsumbĩ wa Ngai kũtumaa tũmũthengeea Yeova. Nĩ ĩandĩko yĩva ũkothaa kũtũmĩa ĩla ũũtavanyʼa nyũmba na nyũmba? Nĩyĩthĩwa ne Savuli 37:10, 11; Ndanieli 2:44; Yoana 5:28, 29; kana nĩ Ũvuanʼyo 21:3, 4? Ĩla twaelesya angĩ moathimo ta asu, twĩthĩawa tũyĩlilikanyʼa ithyĩ ene kana Ngai witũ mũlau nĩwe umanaa na “kĩla kũnengwa kũseo na kĩla kũnengwa kwĩthĩanu.” Ũndũ ũsu ũtumaa tũmũthengeea.—Yak. 1:17.

4. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana kũtavanyʼa nĩkũtũtetheeasya kwona nesa ũseo wa Ngai?

⁴ Twoona ũndũ andũ makwʼĩte ngoo na ũndũ matatonya kwĩtethya kĩ-veva, twĩwʼaa twathangaawʼa twende mũno ũwʼo ũla twĩmanyĩĩtye. Andũ ma nthĩ mai na kĩndũ kĩtonya kũmatetheesya maendee nesa na maikwata ũtanu wa wʼo. Aingĩ moo nĩmathĩnĩkaa mũno ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte na mayĩthĩawa na wĩkwatyo. Nĩmendaa mũno kũmanya nĩkĩ me thayũ. O na aingĩ ala methĩawa me ma ndĩni mesĩ maũndũ manini mũno ĩũlũ wa Maandĩko. Mai kĩvathũkanyʼo na andũ ala matwĩe ndũanĩ ya Nineva. (Soma Yona 4:11.) Ĩla twatũmĩa ĩvinda yingĩ ũtavanyʼanĩ, nĩtwonaa nesa vyũ ũndũ andũ ala tũũtavya maendee naĩ kĩ-veva kĩvathũkanyʼo na andũ ma Yeova. (Isa. 65:13) O na kwĩka ũu nĩkũtumaa twona nesa kana ve ũndũ ũngĩ Yeova wĩkaa na ti kwĩanĩsya mavata maitũ ma kĩ-veva kwĩ kwʼoka. Nũthokasya andũ onthe makwate ũvuũkyo wa kĩ-veva na mayĩthĩwa na wĩkwatyo wa wʼo. Ũu wʼonthe ũtũlilikanasya ũndũ Yeova ũseũvĩte.—Ũvu. 22:17.

5. Kũtetheesya angĩ kĩ-veva kũtumaa twĩwʼa ata ĩũlũ wa mathĩna maitũ?

⁵ Kũtetheesya angĩ mamanye ũla wʼo nĩkũtumaa tũeka kwĩmakĩa nũndũ wa mathĩna maitũ. Vainia ũmwe wa kĩla ĩvinda wĩtawa Trisha nĩwoonie ũwʼo wa ndeto isu ĩla asyai make mathaisye mũtwaano woo. Easya atĩĩ: “Vai ũndũ ũngĩ waandũla ngoo kĩthemba kyu.” Mũthenya ũmwe nĩwavangie kũtinda mũsyĩ nũndũ eewʼaa akwʼĩte ngoo. Ĩndĩ ewʼĩte oou, nĩwatwie kũthi akemanyĩsye na syana itatũ wakothaa kwĩmanyĩsya nasyo. Syana isu syaĩ na thĩna mwingĩ ki nũndũ mbee ĩthe wasyo nĩwaitiĩte, na mũkũũe wasyo nĩwaithĩnasya mũno. Trisha easya ũũ: “Ĩla neeyĩelekanilye na syana isu, neewie thĩna wakwa ta wathela. Nĩendee kwĩmanyĩsya nasyo nĩnonaa ũndũ syatanaa na ikathekatheka nĩ mũyo. Noonie syana isu syaĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Yeova, na mũno mũno mũthenya ũsu.”

6, 7. (a) Nĩ kwa nzĩa yĩva mũĩkĩĩo witũ ũlũlũmĩĩlawʼa nũndũ wa kũmanyĩsya angĩ Mbivilia? (b) Twĩthĩawa na woni mwaũ ĩũlũ wa ũĩ wa Ngai ĩla twoona amanyĩwʼa maitũ ma Mbivilia maendee nesa nũndũ wa kũatĩĩa myolooto ĩla yĩ Maandĩkonĩ?

⁶ Kũmanyĩsya ala angĩ ĩũlũ wa ũla wʼo kũtumaa twĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Ĩvinda ya mũtũmwa Vaulo, ve Ayuti amwe mataatĩĩaa kĩla mamanyĩasya. Vaulo aandĩkie ũũ ĩũlũ woo: “We ũla ũmanyĩasya ũngĩ, ndwĩmanyĩasya mwene?” (Alo. 2:21) Ũmũnthĩ mavainia me kĩvathũkanyʼo nũndũ mayĩmanyĩasya o ĩla meũmanyĩsya angĩ. Nĩ wʼo kana mavinda maingĩ nĩmethĩawa maimanyĩsya andũ angĩ ũla wʼo. Ĩndĩ nĩ kana mamanyĩsye kwa nzĩa nzeo maĩle kwambaa kwĩyũmbanyʼa, na mavinda angĩ nĩvatonyeka makeka ũkunĩkĩli nĩ kana mamanye ũndũ matonya kũsũngĩa makũlyo amwe. Vainia ũmwe wĩtawa Janeen easya atĩĩ: “Kĩla ĩvinda namanyĩsya angĩ ũla wʼo, nĩwʼaa ũwʼo ũsu waendeea kũlũma kĩlĩkonĩ kyakwa na ngoonĩ yakwa. Nũndũ wa kĩtumi kyu, mũĩkĩĩo wakwa nũendee kwĩana.”

⁷ Ĩla twoona andũ ala tũũmanyĩsya Mbivilia maendee nesa nũndũ wa kũatĩĩa myolooto ĩla mekwĩmanyĩsya, ũu ũtumaa tũĩkĩĩa vyũ kana Ngai e na ũĩ wa kũtũtongoesya. (Isa. 48:17, 18) Na ĩndĩ ũu ũituma o naitũ twĩthĩwa na wendi mwingĩ wa kũendeea kũatĩĩa myolooto ĩsu thayũnĩ witũ. Vainia ũngĩ wĩtawa Adrianna aĩtye ũũ: “Ĩla andũ mekwatya ũĩ woo, mayonaa nesa o na vanini. Ĩndĩ nĩmaathimĩkaa ĩla mambĩĩa kwĩkwatya ũĩ wa Yeova.” O ta ũu, mwana-a-asa wĩtawa Phil easya: “Nĩwĩyoneaa mwene ũndũ Yeova wĩ na ũtonyi wa kũalyũla andũ maemiwe nĩ kũalyũka maitũmĩa ũĩ woo.”

8. Kũtavanyʼa na ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala angĩ kũtumaa twĩwʼa ata?

⁸ Kũtavanyʼa na Aklĩsto ala angĩ nĩkũtwĩkĩaa vinya. (Nth. 13:20) Mavainia aingĩ nĩmatũmĩaa ĩvinda yingĩ maitavanyʼa na ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo. Kwĩka ũu nĩkũtumaa methĩwa na ĩvinda yingĩ ya ‘kũthangaanyʼa’ namo. (Alo. 1:12, The Holy Bible in Current Kikamba Language; soma Nthimo 27:17.) Vainia wĩtawa Lisa easya: “Mavinda maingĩ andũ wĩanĩ methĩawa maisindana na kwĩwʼĩana kĩwĩu. Kĩla mũthenya ndũlea kwĩwʼa andũ maisukana na kũneena kyaa. Mũndũ ekavĩaa ũndũ ũtonya nĩ kana ethĩwe mbee wa ala angĩ. O na mavinda angĩ nũumangawa kana ũkathekeewa nũndũ wa mwĩkalĩle waku wa Kĩklĩsto. Ĩndĩ ĩla natavanyʼa na Aklĩsto ala angĩ nĩwʼaa naakĩka vyũ. Nĩsaa kwĩnũka nĩwʼĩte mũyo, o na ethĩwa nĩnoete ata.”

9. Kwosa ũvainia vamwe na ũla ũtwaanĩte nake kũtumaa mũtwaano wenyu wĩthĩwa ũilyĩ ata?

⁹ Ala matwaanĩte moosa ũvainia vamwe nĩmalũlũmĩĩlasya mũtwaano woo. (Mũta. 4:12) Madeline oosie ũvainia vamwe na mũũme wake na easya atĩĩ: “Nĩ na mũemewa nĩtwĩthĩawa na maũndũ ma kũweta ĩũlũ wa ũndũ ũtavanyʼa wĩĩilyĩ, kana ũndũ tũtonya kũtũmĩa ũtavanyʼanĩ ũndũ mũna twĩmanyĩisye Mbivilianĩ. O ũndũ myaka yĩendee kũvĩta twĩ ũthũkũminĩ ũũ wa ũvainia, nowʼo twĩwʼaa ndũũ yitũ yĩendee kũkamĩĩa.” O ta ũu, Trisha ũla ũwetiwe mbeenĩ easya: “Nĩtũtwʼĩte kwĩvathana na makoani ma mbesa na nũndũ wa ũu tũyũanĩaa mbesa. Tũatĩĩaa mũvango ũvwʼanene wa ũtavanyʼa, na kwoou twĩthĩawa ĩmwe ĩla tũũsyokea andũ na ĩla tũũmanyĩsya amanyĩwʼa maitũ ma Mbivilia. Kyu nĩkĩtumĩte twĩthĩwa tũeaa ngewa nesa na nĩtũendee nesa kĩ-veva.”

10. Nĩ kyaũ kĩthĩawa ĩla tweanĩsya maũndũ ma Ũsumbĩ mbee na twoona Yeova aitũtethya?

¹⁰ Ĩla tweanĩsya wĩa wa Ũsumbĩ mbee, tweyonea nesa ũndũ Yeova ũtũsũvĩĩte, na twoona aisũngĩa mboya sitũ, nĩtũmwĩkwatasya mũnango. Aklĩsto onthe aĩkĩĩku nĩmamwĩkwatasya Yeova. Ĩndĩ ala me ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe nĩmonete kana kũmwĩkwatya Yeova no kũmatetheesye maikaaeke ũvainia. (Soma Mathayo 6:30-34.) Curt nĩ vainia na nĩ mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko wa kũtetheesya, nake mũka no vainia. Ĩvinda yĩmwe nĩwakũlilwʼe akathyũlũlũke kĩkundi kĩ mũendo wa masaa elĩ na nusu kuma kwake ũendete na ngalĩ, na eetĩkĩla. Ĩndĩ ĩtina wa kwĩtĩkĩla, nĩmeethĩie ngalĩ yoo ĩte na mauta matoetye kũmatwaa kĩkundinĩ kyu na kũmatũnga, na vatiele kyumwa Curt ayĩsa kũĩvwa mũsaala wake. Curt easya ũũ: “Nambĩĩie kũkwatwa nĩ nzika ĩũlũ wa ũtwi wakwa.” Ĩtina wa kũvoya, nĩmatwie kũthi kĩkundinĩ kĩu me na mũĩkĩĩo kana Ngai akameanĩsya mavata moo. Ĩndĩ matanamba kũkũsya, mwĩĩtu-a-asa ũmwe nĩwamathokeie na amea ve mũthĩnzĩo wamaetee. Amanengie mbesa ianĩĩe kũthooa mauta matonya kũmatwaa na kũmatũnga. Curt easya: “Ĩla weyonea maũndũ ta aa ĩngĩ na ĩngĩ, ti vinya kwona kana Yeova e vamwe naku.”

11. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana mavainia nĩmakwataa moathimo?

¹¹ Mavainia nĩmonete kana meyumya vyũ wĩanĩ wa Yeova na matata ũndũ matonya methĩwe na ũnyanya mũseo nake ‘nĩmakwataa’ moathimo maingĩ. (Kũt. 28:2) Ĩndĩ ũu ti kwasya kana ũvainia ndwĩ mawetu. Nĩkwĩthĩwa Atamu nĩwavĩtisye, vai mũthũkũmi wa Ngai ũtakwatawa nĩ mathĩna. Ĩndĩ o na kũtwʼĩka mavainia amwe nĩmaũngamasya ũvainia kwa kavinda, wĩthĩaa maũndũ ala matuma meeka ũu no momĩĩwʼe kana makasiĩĩwa. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mavainia maendee kũtanĩa ũthũkũmi woo?

ŨNDŨ ŨTONYA KWĨKA NDŨKAEKE ŨVAINIA

12, 13. (a) Vainia aĩlĩte kwĩka ata ethĩwa nũkũemwa nĩ kwĩanĩsya masaa make? (b) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata vainia avangĩĩe ĩvinda ya kũsoma Mbivilia kĩla mũthenya, kwĩmanyĩsya, na kũsũanĩa mũno kĩla ũkũsoma?

¹² Mavainia aingĩ methĩawa makwatene mũno. Ti laisi kwĩanĩsya maũndũ onthe ala ũvangĩĩe, kwoou kwĩvanga nesa nĩ ũndũ wa vata mũno. (1 Ako. 14:33, 40) Ethĩwa vainia nũkũemwa nĩ kwĩanĩsya masaa make, nũseo akasisya nesa ũndũ ũtũmĩaa ĩvinda yake. (Aev. 5:15, 16) No ekũlye atĩĩ: ‘Nyie ndũmĩaa ĩvinda yĩana ata kwĩtanĩthya? Nĩvethĩwa ve vata wa kwĩthĩwa na wĩtingʼo? No nĩvĩndũe mũthũkũmĩle wakwa wĩanĩ wa kĩ-mwĩĩ?’ Vai Mũklĩsto ũtesĩ kana nĩ laisi mũno kwĩyũmbĩlĩla maũndũ maingĩ, kwoou mavainia maĩle kwĩthianaa kĩla ĩvinda na mayĩka moalyũku ala maĩle.

¹³ Vainia aĩle kwĩthĩwa na mũvango wa kũsoma Mbivilia kĩla mũthenya, kwĩmanyĩsya, na kũsũanĩa mũno kĩla ũkwĩmanyĩsya. Nũndũ wa ũu, aĩlĩte kwĩsiĩĩa mũno nĩ kana tũmaũndũ tũnini tũikamwanangĩe masaa ala ũvangĩĩe kwĩka maũndũ ma vata. (Avi. 1:10) Kwa ngelekanyʼo, sũanĩa vainia mũna wenũka ĩtina wa kũtinda ũtavanyʼa. Avangĩte kũtũmĩa masaa asu ma mawĩoo kwĩyũmbanĩsya maũmbano. Ĩndĩ ayamba kwĩkala nthĩ na aikwatya televiseni ethukĩĩsye matangaso. Amina kwĩthukĩĩsya matangaso, aililikana ve kĩvĩndĩ kĩngĩ kĩseo kĩatĩĩe na aitwʼa kũkĩloela. Ayĩsa kũvindũka, ayĩthĩa masaa elĩ nĩmathelile na ndanesa kwambĩĩa kwĩmanyĩsya kĩla eeĩvangĩĩe. Nĩkĩ ũu ti ũseo? Kwa ngelekanyʼo, asembi aseo no nginya masũvĩe mĩĩ yoo ethĩwa nĩmekwenda kũsemba kwa ĩvinda yĩasa. O ta ũu, mavainia maĩle kwĩthĩwa na mũvango mũseo wa kwĩmanyĩsya nĩ kana makwate vinya wa kũmatetheesya maikaeke ũthũkũmi woo.—1 Tim. 4:16.

14, 15. (a) Nĩkĩ ti ũseo mavainia kũsembanyʼa na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ? (b) Vainia aĩlĩte kwĩka ata akwatwa nĩ mathĩna?

¹⁴ Mavainia ala maendee nesa nĩmatataa ũndũ matonya maikasembanyʼe na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ. Yesũ athangaaisye amanyĩwʼa make methĩwe na itho ĩseo. (Mt. 6:22) Nĩwaleile kũsembanyʼa na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ nĩ kana eanĩsye ũthũkũmi wake ateũvĩngĩĩswa. Nĩkyo kĩtumi waisye: “Mbĩwa syĩ na maima, na nyũnyi sya yayaya syĩ na ndala; ĩndĩ Mwana wa mũndũ nde na vandũ va ũkomya mũtwe wake.” (Mt. 8:20) Ethĩwa vainia nũkwenda kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yesũ, nũseo akamanya kana o ũndũ weyũmbĩĩa syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ, nowʼo ũkatũmĩa ĩvinda yingĩ kũisũvĩa, kũseũvya ila syanangĩka, kana kũthooa ingĩ.

¹⁵ Mavainia nĩmesĩ kana mayaaĩtĩkĩlwʼa matwʼĩke mavainia nĩkwĩthĩwa atĩ ve ũndũ mũna mũseo mekĩte ala angĩ matesa kwĩka. Vandũ va ũu, nĩmesĩ kana kĩanda kyonthe kĩla mũndũ ũnengawa ũthũkũminĩ wa Ngai kĩthĩawa nũndũ wa mumo wa Ngai. Kwoou nĩ kana vainia ndakaeke ũthũkũmi wake, no nginya amwĩkwatye Yeova. (Avi. 4:13) Mathĩna matũaa andũnĩ. (Sav. 34:19) Kwoou, ĩla mavainia makwatwa nĩ mathĩna maĩle kũmwĩkwatya Yeova amatongoesye na maimwĩthukĩĩsya, vandũ va kũkola ũvainia na mĩtũkĩ. (Soma Savuli 37:5.) Meeka ũu, makoona Ngai aimatethya mũno na ũu ũkatuma mamũthengeea na kũmwona ta Ĩthe woo wa ĩtunĩ wĩ wendo.—Isa. 41:10.

WE NO ŨTWʼĨKE VAINIA?

16. Waĩlĩte kwĩka ata ethĩwa nũkwenda kũtwʼĩka vainia?

¹⁶ Ethĩwa nũkwenda kũkwata moathimo ala athũkũmi ma ĩvinda yonthe makwataa, mũtavye Yeova wendi waku. (1 Yoa. 5:14, 15) Neena na ala mosete ũvainia. Ĩka mĩvango ĩtonya kũũtetheesya ũtwʼĩke vainia. Ũu nĩwʼo Keith na Erika meekie. Mathũkũmaa kĩla mũthenya na o ta andũ aingĩ ma ĩika yoo, nĩmathooie nyũmba na ngalĩ mamina kũtwaana oou. Measya atĩĩ: “Tweesĩ syĩndũ isu ikatuma twĩwʼa twĩ eanĩe, ĩndĩ ũu ti wʼo vaaĩthĩwa.” Ĩla Keith wavutiwe wĩanĩ, nĩwoosie ũvainia mũtetheesya. Easya: “Kwĩthĩwa nĩ vainia kwandilikanilye ũtanu ũla mũndũ ũkwataa nũndũ wa kũtavanyʼa.” Keith na Erika nĩmatumie ndũũ na mwana-a-asa na mwĩĩtu-a-asa ũngĩ matwaanĩte na maĩ mavainia. Mavainia asu mamatetheeisye kũmanya kana mũndũ nũkwataa ũtanu mwingĩ nũndũ wa kwĩthĩwa e vainia, na nũndũ wa kwĩanĩwa nĩ syĩndũ ila sya vata sya kĩ-mwĩĩ. Keith na Erika meekie ata? Measya atĩĩ: “Nĩtwaandĩkie kathangũnĩ mĩvango ya kĩ-veva ĩla tũkwenda kwĩanĩsya, na twoombĩĩa kathangũ kau ĩũlũ wa fridge. Kĩla ĩvinda tweanĩsya mũvango ũmwe, nĩtwavanaa vu kathangũnĩ.” Ĩtina wa kavinda, nĩmatwʼĩkie mavainia.

17. Nĩkĩ nũseo wĩke mĩvango nĩ kana ũtwʼĩke vainia?

¹⁷ We no ũtwʼĩke vainia? Ethĩwa oyu tũĩ ndũkwona ũu ũtonyeka, tata ũndũ ũtonya ũtũmĩe ĩvinda yingĩ ũtavanyʼanĩ nĩ kana wĩthĩwe na ũnyanya mũseango na Yeova. Wavoya na kwĩthiana nũtonya kwĩthĩa kana weeka moalyũku mana thayũnĩ waku, no ũkwate mwanya wa kwosa ũvainia. Ĩndĩ ethĩwa no ũtwʼĩke vainia ĩvindanĩ yĩĩ, ũkeethĩa ũtanu ũla ũkakwata ndũelekanwʼa na maũndũ ala ũkethĩwa wĩvatĩte. Ũkewʼaa wĩ mwĩanĩe mũno nũndũ wa kwĩanĩsya wĩa wa Ũsumbĩ mbee wa maũndũ maku. (Mt. 6:33) Ũkakwata ũtanu mwingĩ nũndũ wa kũthũkũma angĩ. Na eka ũu, ũkeethĩawa na mwanya mwingĩ wa kũsũanĩa na kũneena ĩũlũ wa Yeova na ũndũ ũsu ũkatuma ũmwenda mũno na ũimũtanĩthya.