Nĩwoomĩĩisye Ũsili ũte wa Katĩ

ELIYA aumie Kĩĩmanĩ kya Olevu aendete nthĩ ya Isilaeli. Esĩlĩte Mwandanĩ wa Yolotani, na kyalo kyake kyakuie syumwa kauta. Ĩla wavikie nthĩ ya Isilaeli nĩwoonie moalyũku maingĩ nthĩ ĩsu. Maũndũ ala maumanĩte na mũnyao wa ĩvinda ĩasa maĩ manambĩĩa kũoleka. Nayo mbua ya nthwa yaĩ ĩnambĩĩa kũsisivanga na aĩmi makambĩĩa kũĩma mĩũnda yoo na ng’ombe. No nginya Eliya ethĩwe eewie e mwĩanĩe ngoonĩ ĩla woonie nthĩ ĩsu ĩendee nesa, ĩndĩ mũno mũno athĩnĩkĩaa andũ. Andũ asu maendee naĩ kĩ-veva nũndũ ũthaithi wa Mbaali waĩ mwingĩ mũno, na kwa kĩtumi kĩu Eliya aĩ na wĩa mwingĩ wa kũtethya.a

Ĩla Eliya wavikie vakuvĩ na mũsyĩ wĩtawa Avelimeola, nĩwoonie andũ mayĩĩma mũũnda mũnene mũno. Andũ asu maĩmaa na ng’ombe 24. Ng’ombe isu syoovetwe ilĩ ilĩ na syaĩmaa iatĩanĩe, itemete mĩkao mũthanganĩ wĩ na kĩmeu. Mũndũũme ũla waĩ na ng’ombe ila syaĩ ĩtina eetawa Elisa, na nĩwe Eliya wamanthaa. Mũndũũme ũsu nĩwe wanyuvĩtwe nĩ Yeova nĩ kana etiĩwa wĩa nĩ Eliya. Ĩvinda yĩmwe Eliya eesilasya ta we ũmũthũkũmaa Ngai e weka, na kwoou no nginya ethĩwe aĩ na mea ma kũkomana na mũndũũme ũsu.​​—⁠1 Asumbĩ 18:22; 19:​14-​19.

We Eliya nĩweew’aa aiemwa nĩ kũolela mũndũ ũngĩ mawĩa make, ianda syake, kana kũmũtiĩa mawĩa make vyũ? Tũyĩsĩ nesa, ĩndĩ tũyamba kwasya kana Eliya ndaaĩw’a ũndũ ũsu ũimũthĩny’a. Ũu nĩ w’o nũndũ Eliya aĩ “mũndũ wa mwĩkalĩle ũmwe naitũ.” (Yakovo 5:⁠17) Ĩndĩ Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Na Eliya avĩtĩla vala ũĩ, na amwĩkĩsya suka wake.” (1 Asumbĩ 19:19) Suka ũsu wa Eliya, ũla ũtonya kwĩthĩwa watumĩtwe na kĩthuma kya ĩlondu kana kya mbũi, weekĩawa ta ĩkoti na woonanasya kana wĩa ũsu wake wa mwanya anengetwe nĩ Yeova. Ĩla wawĩkisye ituonĩ sya Elisa, oonanisye kana nĩweeyũmbanĩtye kũmũtiĩa wĩa wake o tondũ Yeova wamwĩaĩe. Eliya nĩwamũĩkĩĩe Yeova na nĩwamwĩw’aa.

Nake Elisa nĩweeyũmbanĩtye kũmũtetheesya mwathani Eliya nũndũ aĩ mũkũũ. Aĩ ekalange nake kwa ĩvinda yĩana ũndũ mũna ayĩsa kũtiĩwa vyũ wĩa ũsu wake. Na kwoou, Elisa nĩweenyivisye kwa ĩvinda ya myaka ta thanthatũ na eethĩwa mũtetheesya wa mwathani ũsu waĩ mũkũũ, nake eesĩkĩe ta we “ũla wetĩkĩasya moko ma Eliya manzĩ.” (2 Asumbĩ 3:​11) No nginya Eliya ethĩwe eanĩiwe mũno kwĩthĩwa na mũthũkũmi ũseũvĩte ũu. Aũme asu elĩ nĩmatonya kwĩthĩwa maĩ na ũnyanya mũlũmu. Nĩmekĩanaa vinya, na kyu nĩkyo kyamatetheeisye kũmĩĩsya o na kau nthĩ ĩsu yausũĩte ũsili ũte wa katĩ. Kwa ngelekany’o, Aavu aĩ mũsumbĩ mũthũku, na ũthũku wake waendee kwongeleka.

We nĩwĩsaa kũkwatwa nĩ maũndũ mate ma ũsili wa katĩ? Aingĩ maitũ nĩtũkwatawa nĩ maũndũ ta asu nũndũ tũtwĩe nthĩ nthũku. Ũkethĩwa na ũnyanya na mũndũ ũmwendete Ngai, no akũtetheesye kũmĩĩsya. O na ĩngĩ ngelekany’o ya Eliya nĩtonya kũũtetheesya ũkomĩĩsya ũsili ũte wa katĩ.

“ŨKĨLA, ŨTHEEE ŨKOMANE NA AAVU”

Eliya na Elisa nĩmeekĩie kĩthito kingĩ matetheesye andũ maendee nesa kĩ-veva. No nginya methĩwe mamanyĩasya athani ala angĩ, ala matonya kwĩthĩwa moombanĩtw’e vamwe ikundinĩ ivangĩtwe ta sukulu. Ĩndĩ ĩvinda yĩmwe, Eliya nĩwakwatie wĩa ũngĩ kuma kũla kwĩ Yeova. Eeiwe atĩĩ: “Ũkĩla, ũtheee ũkomane na Aavu mũsumbĩ wa Isilaeli.” (1 Asumbĩ 21:18) Nĩ ũndũ mwaũ Aavu weekĩte?

Mũsumbĩ Aavu nĩwamũleete Yeova, na nĩwe mũsumbĩ wa mbee wa Isilaeli kwĩthĩwa athũkĩte ũu. Atwaĩte kĩveti kyeetawa Yeseveli, kĩla kyatumie ũthaithi wa Mbaali wĩthĩwa wĩ mwingĩ nthĩ ya Isilaeli. O na Mũsumbĩ Aavu nĩwathaithaa Mbaali. (1 Asumbĩ 16:​31-​33) Ũthaithi wa Mbaali weethĩawa na maũndũ ta ũmalwaya, kũthemba syana, na mboka sya ũthaithi wa ũtonyi wa kwĩthĩwa na syana. O na ĩngĩ, Aavu nĩwatũlĩte mwĩao wa Yeova nũndũ ndaamũaa Mũsumbĩ Mbeni-aatati wa Silia. Aavu aleile kwananga mũsumbĩ ũsu nũndũ wa kwenda malĩ. (1 Asumbĩ, kĩlungu kya 20) Kũvikĩa ĩvinda yĩla Eliya ­watũmawa kũla ũĩ, ­ĩtomo, wendi wa malĩ, na ũng’endu wa ­Aavu na kĩveti kyake Yeseveli waĩ ũnathũkĩĩa vyũ.

Aavu aĩ na nyũmba ya kĩ-ũsumbĩ mũsyĩnĩ wa Samalia na yaĩ nene mũno na mbanake. O na aĩ na ĩngĩ o ta ĩsu mũsyĩnĩ wa Yesileeli, kĩlomita 37 kuma Samalia. Nyũmba ĩsu yaakĩtwe Yesileeli yaĩ vakuvĩ na mũũnda wa mĩsavivũ. Aavu nĩweew’ĩaa ĩtomo mũũnda ũsu ũla waĩ wa mũndũũme weetawa Navothi. O na nĩwaneenie na Navothi nĩ kana amũthooesye mũũnda ũsu. Ĩndĩ Navothi amwĩa: “Yeova ndakandeke nĩkũnenge ũtiĩwa ũla natiĩwe nĩ aaĩthe makwa.” (1 Asumbĩ 21:⁠3) Ũu wĩonany’a kana Navothi aĩ na ngũlũ na kana aĩ mang’aa? Aingĩ monaa ũu. Ĩndĩ Navothi aatĩĩe mwĩao wa Yeova ũla wavatĩte Aisilaeli kũthoosya mũũnda wa ũtiĩwa wa aaĩthe moo. (Alivai 25:​23-​28) Navothi oonaa kũtũla Mĩao ya Yeova ne ũndũ ũtatonyeka o na vanini. Mũndũũme ũsu aĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu na ũkũmbaũ nũndũ nĩwaneenie na Aavu, o esĩ kana Aavu aĩ mũndũ mũthũku mũno.

Aavu ndaatĩĩaa o na vanini Mĩao ya Yeova. Kwoou ĩla Navothi waleile kũmũthooesya mũũnda ũsu, Aavu enũkie “atakinyĩkya na e na woo.” Mbivilia yaĩtye ũũ: “Na akoma ũkomonĩ wake, na athyũũa ũthyũ wake, na alea kũya lĩu.” (1 Asumbĩ 21:⁠4) Ĩla Yeseveli woonie mũũme wake evuvĩĩe kwĩvuvĩĩa, nĩwasũanĩie ũndũ ũkũtũmĩa ũseleke nĩ kana mose mũũnda ũsu wa Navothi, na maimina mũsyĩ ũsu ũtaĩ na ĩvĩtyo.

Nĩtũseng’aw’a mũno nĩ ũthũku wake ĩla twasoma ĩũlũ wa ũseleke ũsu. Yeseveli nĩweesĩ nesa kana Mĩao ya Ngai yoonanĩtye no nginya vethĩwe ũkũsĩ wa andũ elĩ nĩ kenda ũndũ ũĩkĩĩthw’e. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 19:15) Kwoou nĩwaandĩkie mavalũa ĩsyĩtwanĩ ya mũũme eaĩe anene me ndaĩa ma Yesileeli mamanthe aũme elĩ maumye ũkũsĩ wa ũvũngũ kwelekela Navothi. Endaa makũsĩĩe kana Navothi nũumĩte Ngai, nũndũ nĩweesĩ mũndũ eeka ũu ndaĩ alea kũawa. Ũseleke wake weanĩie nesa vyũ. Andũ elĩ “athe” nĩmaumisye ũkũsĩ wa ũvũngũ kwelekela Navothi, na ũu watuma akimangwa na mavia nginya akw’a. O namo ana ma Navothi nĩmooaiwe!b (1 Asumbĩ 21:​5-​14; Alivai 24:16; 2 Asumbĩ 9:​26) Vandũ va Aavu kũtongoesya mũsyĩ wake, nĩwalekeleelye mũka eke ũndũ ũkwenda, na aimina andũ asu mataĩ na ĩvĩtyo.

We wĩona Eliya ta weewie ata ĩla Yeova wamũtavisye ũndũ Aavu na mũka meekĩte? Mavinda angĩ nĩtũtonya kũkw’a ngoo mũno ĩla twoona andũ athũku maendee nesa kũthonoka andũ ala mate na mavĩtyo. (Savuli 73:​3-5, 12, 13) Ũmũnthĩ andũ aingĩ, o na ala masasya mamũthũkũmaa Ngai, maiatĩĩaa ũsili wa katĩ. Ĩndĩ ũvoo ũũ nũũtwĩkĩa vinya. Ũvoo ũũ wĩtũlilikany’a kana vai ũndũ o na ũmwe ũtonya kũvithwa Yeova. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova onaa kĩla kĩndũ. (Aevelania 4:​13) Na nĩ ĩtambya yaũ Yeova wosaa ĩla woona ũthũku ũendee?

“NŨMBONETE, WE MŨMAITHA WAKWA?”

Yeova nĩwatũmie Eliya kũla kwĩ Aavu. ­Amwĩie ũũ e na ũkũmũ: “E mũũndanĩ wa mĩsavĩvũ wa Navothi.” (1 Asumbĩ 21:18) Ĩla Aavu wataviw’e nĩ Yeseveli kana yu mũũnda nĩ wake, ookĩlile na mĩtũkĩ mũno e mũtanu, na eelekela mũũndanĩ ũsu. O na ndasũanĩaa kana Yeova nũmwene. Kwasũanĩa ũndũ ũtonya kwĩthĩwa eew’aa aithyũũkanga mũũndanĩ ũsu, aisũanĩa ũndũ ũkũũseũvya. Na ĩndĩ ĩveny’a na ĩsalukya, Eliya aumĩla! Ũtanu wa Aavu nĩwathelile na amũkũlya Eliya athatĩte: “Nũmbonete, we mũmaitha wakwa?”​​—⁠1 Asumbĩ 21:⁠20.

Ndeto isu sya Aavu syĩ na maũndũ elĩ mekwonany’a kana aĩ mũtumanu. Ũndũ wa mbee, ĩla weeie Eliya, “Nũmbonete,” oonanisye kana ndasũanĩaa ĩũlũ wa Yeova o na vanini. Yeova aĩ ‘amwonie’ tene. Nĩwoonete Aavu ayĩka ũla ũthũku na ngenda nĩ kana atetheke kumana na ũseleke wa Yeseveli. O na Ngai nĩwoonete ngoo ya Aavu, na akamanya kana nĩwendete malĩ mũno ũkethĩa o na nde tei na ndaatĩĩa ũsili wa katĩ. Ũndũ wa kelĩ, ĩla Aavu weeie Eliya, “We mũmaitha wakwa,” oonanisye ũndũ waĩ na kĩmena kingĩ kwelekela mũndũũme ũla waĩ mũnyanyae wa Yeova Ngai, na ũla waĩ atonya kũmũtetheesya akatia mwĩkalĩle wake mũthũku.

Nĩtũtonya kwĩmanyĩsya maũndũ ma vata mũno kumana na ũtumanu wa Aavu. Twaĩle kũlilikana kana Yeova Ngai onaa kĩla kĩndũ. Nũndũ nĩwe Ĩthe witũ wĩ wendo, ethĩawa ene ĩla twaeka kwĩka ũla waĩlu, na ethĩawa na mea ma kũtũtetheesya tũalyũke. Mavinda maingĩ atũmĩaa anyanyae make ­aĩkĩĩku kũtetheesya andũ ala angĩ, o tondũ watũmĩie Eliya. Nĩ ũtumanu ta kĩ kwona anyanyae ma Ngai ta amaitha maitũ!​​—⁠Savuli 141:⁠5.

Kwasũanĩa Eliya aisũngĩa Aavu ũũ: “Nĩnĩkwonete.” Nĩweesĩ kana Aavu aĩ kĩng’ei, mũaani, na kana ndamwĩw’aa Yeova Ngai. No nginya wĩthĩe Eliya aĩ na ũkũmbaũ mwingĩ mũno wa kũneena na Aavu! Eliya nĩwatavisye Aavu ũndũ Ngai watw’ĩte. Yeova nĩweesĩ kĩla kyaendee. Nĩweesĩ ũndũ ũthũku waingĩvĩte mũsyĩnĩ wa Aavu, na ũndũ waendee kũnyaĩĩka andũnĩ ala angĩ. Na kwoou Eliya atavya Aavu kana Ngai atw’ĩte ‘kũtuta vyũ’ nzyawa syake. O nake Yeseveli nĩwaaĩlĩte kũsilĩlwa.​​—⁠1 Asumbĩ 21:​20-​26.

Eliya ndaĩ na nzika kana andũ athũku makasilĩlwa. Ũmũnthĩ andũ aingĩ mayonaa andũ athũku ta makasilĩlwa. Ũvoo ũũ wĩtũlilikany’a kana Yeova Ngai nĩwonaa maũndũ ala maendee, na akaete ũsili wa katĩ ĩvinda yĩla yaĩlĩte. Ndeto yake nĩtũĩkĩĩthĩtye kana akilyĩ anavetanga vyũ ũsili ũte wa katĩ! (Savuli 37:​10, 11) Ũu no ũtume wĩkũlya atĩĩ: ‘Ngai ko wĩkaa o kũsilĩla andũ kwa kũmosea matambya ala mathũku? We nũmew’ĩaa tei ĩla ũkũmasilĩla?’

“NĨWENE ŨNDŨ AAVU ŨKWĨNYIVYA?”

No kwĩthĩwa Eliya aseng’ie nũndũ wa kwona ũndũ Aavu weekie ĩtina wa kwĩw’a ndeto ila wamũtavisye. Mbivilia yaĩtye ũũ: “Na kweethĩwa, yĩla Aavu weewie ndeto isu, atembũanga ngũa syake, na eevw’ĩka makunia mwĩĩ wake, na atĩĩa ũya, na akomea makunia, na aenda eyondetye.” (1 Asumbĩ 21:27) Ũu nĩ kwasya kana Aavu nĩweelilile?

No twasye nĩwathĩnĩkie o vanini nũndũ wa mwĩkalĩle wake mũthũku. Aavu nĩweenyivĩisye Ngai, na ũu ndwaĩ ũndũ wĩ laisi kwa mũndũ waĩ na mĩtũlyo take. Ĩndĩ we eelilile kuma ngoonĩ? Nĩ kana ũkwate ũsũngĩo, kwasũanĩa ngelekany’o ya Mũsumbĩ Manase ũla waĩ mũthũku mũno kũthonoka Aavu. Ĩla Yeova wooseie Manase ĩtambya, mũsumbĩ ũsu nĩweenyivisye na amwĩsũva amũtetheesye. Na ndaaĩka ũu wĩ w’oka. Nĩwaalyũlile mwĩkalĩle wake mũthũku kwa kũvetanga mĩvw’anano yonthe ĩla waseũvĩtye, ambĩĩa kũmũthaitha Yeova, na eekĩa andũ onthe vinya mathaithae Yeova. (2 Mavinda 33:​1-​17) We Aavu nĩweekie o tondũ Manase weekie? Aiee.

Nake Yeova nĩwoonie ũndũ Aavu wamwĩnyivĩisye? Yeova amũkũlilye Eliya atĩĩ: “Nĩwene ũndũ Aavu ũkwĩnyivya mbee wakwa? nũndũ nũkwĩnyivya mbee wakwa, ndikaete ũthũku ũsu mĩthenyanĩ yake; ĩndĩ mĩthenyanĩ ya mwana wake ngaete ũthũku ũsu nyũmbanĩ yake.” (1 Asumbĩ 21:29) Ũu wĩonany’a kana Yeova nĩwamũekeie Aavu? Vaitonyeka, nũndũ Yeova aekeaa o ala meelila kuma ngoonĩ. (Esekieli 33:​14-​16) Ĩndĩ nũndũ Aavu nĩweelilile o vanini, Yeova o nake nĩwamwĩw’ĩie tei o vanini. Yeova ndaaĩtĩkĩla Aavu one andũ ma mũsyĩ wake maiminwa vyũ.

Ĩndĩ, maũndũ ala Yeova watw’ĩte memũkwata Aavu nĩmamũkwatie. Yeova nĩwaoanisye na alaĩka make ĩũlũ wa nzĩa ĩla meũtũmĩa nĩ kana Aavu alike kaũnĩ nĩ kenda akw’ĩĩe vo. Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ, ũndũ ũla Yeova watw’ĩte ũkwate Aavu nĩweanĩie. Aavu nĩwaũmĩie e kaũnĩ, na aua nginya akw’ĩĩa ĩkasyanĩ yake ya kaũ. Mbivilia ĩeleetye kana ngitĩ nĩsyalambalambilye nthakame ya Aavu ĩtina wa ĩkasya yake kũthambw’a. Kwa nzĩa ĩsu, ndeto sya Yeova ila Eliya watavisye Aavu nĩsyeanĩie. Yeova aaĩtye ũũ: “Vandũ vala ngitĩ ĩnalambalambĩlye nthakame ya Navothi, vo ngitĩ ikalambalambĩlya nthakame yaku.”​​—⁠1 Asumbĩ 21:19; 22:​19-​22, 34-​38.

Ũndũ ũla wamũkwatie Aavu waĩkĩĩthisye Eliya, Elisa, na athũkũmi ma Ngai onthe ala aĩkĩĩku kana Yeova ndoolĩtwe nĩ mũĩkĩĩo na ũkũmbaũ wa Navothi. Nũndũ Ngai nĩ mũsili wa katĩ, ndaleaa kwosa ĩtambya kwelekela andũ ala athũku. Na ĩla ũkũmasilĩla, nũmew’ĩaa tei ethĩwa ve vata wa kwĩka ũu. (Motalo 14:18) No nginya ũndũ ũsu wĩthĩe weekĩie Eliya vinya mũno, nũndũ nĩwoomĩĩsye ũthũku wa mũsumbĩ ũsu kwa myaka mingĩ. We nĩwĩthĩwa waakwatwa nĩ maũndũ mate ma ũsili wa katĩ? Wĩ na mea ma kwona Yeova aimina vyũ ũsili ũte wa katĩ? Endeea kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo ta Eliya. Nĩwaendeeie kũtavany’a ũvoo wa Ngai e na mũnyanyae mũĩkĩĩku Elisa, o na kau kwaĩ maũndũ maingĩ mataĩ ma ũsili wa katĩ.