Ĩla Ũũtavany’a, Ĩkaa Ala Angĩ Ũndũ Ũkwenda Makwĩke

1. Kw’o kũkua andũ nesa ĩla tũũtavany’a nĩ kwa vata? Nengane ngelekany’o. (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

MYAKA mĩvũthũ mĩvĩtu, mwana-a-asa ũmwe na mũka matavanasya nthĩ ya Fiji ĩvinda ya kambeini ya kũthokya andũ kwondũ wa kũlilikana kĩkw’ũ kya Yesũ. Maendee kũneena na mũndũ mũka ũmwe me nza wa nyũmba yake nĩkwambĩĩie kua. Mwana-a-asa ũsu nĩwatetheeisye mũndũ mũka ũsu na mwavulĩ, na matũmĩa ũla ũngĩ e na mũka. Ĩndĩ ũndũ wa kwendeesya nĩ kana mwana-a-asa ũsu na mũka nĩmatanie nũndũ ũla mũndũ mũka nĩwookie ũmbanonĩ wa kũlilikana kĩkw’ũ kya Yesũ. Mũndũ mũka ũsu amatavisye kana, o na kau we ndalilikanaa mũno kĩla mamũtavisye mũthenya ũla mamũthokeie, nĩwendeeiw’e mũno nĩ ũndũ mamũkuie na kyu kyatuma oka ũmbanonĩ ũsu. Ũndũ ũsu wĩonany’a nesa vyũ kana mwana-a-asa ũsu na mũka nĩmaatĩĩie ũla mwolooto wĩ nguma ĩũlũ wa mwĩkalĩle.

2. Ũla mwolooto wĩ nguma ĩũlũ wa mwĩkalĩle nĩ wĩva, na twaĩle kũũatĩĩa ata?

² Ũla mwolooto wĩ nguma ĩũlũ wa mwĩkalĩle nĩ wĩva? Nĩ ũla ũtao Yesũ wanenganie ĩla waisye atĩĩ: “Maũndũ onthe . . . ala mũkwenda andũ mamwĩke inyw’ĩ, nenyu mekei o ta ũu.” (Mt. 7:12) Tũtonya kũatĩĩa mwolooto ũsu ata? Ve maũndũ ta elĩ twaĩle kwĩka. Ũndũ wa mbee, twaĩle kwĩkũlya atĩĩ: ‘Takethĩwa ninyie ngany’a, ndonya kwenda nĩkuwe ata?’ Na ĩndĩ, ũndũ wa kelĩ nĩ kũtata ũndũ tũtonya twĩke mũndũ ũla ũngĩ ũndũ twenda atwĩke.—1 Ako. 10:24.

3, 4. (a) Elesya nĩkĩ tũtaĩle kũatĩĩa ũla mwolooto wĩ nguma ĩũlũ wa mwĩkalĩle o ĩla tũkwĩka maũndũ kwelekela Aklĩsto ala angĩ. (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

³ Mavinda maingĩ tũatĩĩaa mwolooto ũsu ĩla tũkwĩka maũndũ kwelekela Aklĩsto ala angĩ. Ĩndĩ Yesũ ndaaonany’a kana twaĩle kũatĩĩaa mwolooto ũsu ĩla tũkwĩka maũndũ kwelekela Aklĩsto ala angĩ me oka. O na awetie mwolooto ũsu ĩla waneenaa ĩũlũ wa ũndũ twaĩle kũkua andũ onthe o na amaitha maitũ. (Soma Luka 6:27, 28, 31, 35.) Kwoou, nĩ ũndũ wa vata mũno kũatĩĩa mwolooto ũsu ĩla tũũtavany’a, nũndũ kwĩka ũu nĩkũtonya kũtuma andũ aingĩ metĩkĩla ũvoo mũseo na ĩtina maikwata “thayũ ũtathela”!—Meko 13:48.

⁴ Twĩneenea makũlyo ana ala matonya kũtũtetheesya ĩla tũũtavany’a. Makũlyo asu nĩ: Nĩneena naaũ? Nĩneenea na andũ va? Naĩle kũneena na andũ ĩndĩĩ? Naĩle kũneena namo ata? Makũlyo asu makatũtetheesya kũmanya wendi wa kĩla mũndũ na tũimanya ũndũ tũtonya kũneena nake.—1 Ako. 9:19-23.

NĨNEENA NAAŨ?

5. Nĩ makũlyo meva tũtonya kwĩkũlya?

⁵ Kĩla mũndũ twakomana nake ĩla tũũtavany’a ndethĩawa aeetwe ta ũla ũngĩ, na ethĩawa na mathĩna me kĩvathũkany’o na ma ũla ũngĩ. (2 Mav. 6:29) Kwoou, ĩla ũũneena na mũndũ ũitavany’a ĩkũlye atĩĩ: ‘Keka ninyie we, nyie nenda angue ata? No nende ambose ta nĩ mũndũ ũte vala ũĩ? Kana ndonya kwĩw’a mũyo mũndũ ũsu oosa ĩvinda ambe kũmanya ũndũ nĩilyĩ?’ Kũsũanĩa ĩũlũ wa makũlyo ta asu no kũtũtetheesye kwĩkaa andũ ala angĩ ũndũ tũtonya kwenda matwĩke, na tũililikana kana kĩla mũndũ e kĩvathũkany’o na ũla ũngĩ.

6, 7. Twaĩle kwĩka ata ethĩwa tũitavany’a nĩtweethĩa mũndũ ũng’athĩtye?

⁶ Vai mũndũ wendete kũeleeka naĩ. Kwa ngelekany’o, nũndũ twĩ Aklĩsto nĩtũtataa ũndũ tũtonya tũatĩĩe ũtao ũũ wa Mbivilia: “Ndeto syenyu syĩthĩwe na mumo mavinda onthe.” (Ako. 4:6) Ĩndĩ nĩkwĩthĩwa ithyonthe twĩ na naĩ, mavinda angĩ nĩtũneenaa ũndũ, na ĩtina tũyĩsa kwĩlila. (Yak. 3:2) Kwoou, ĩvinda yĩmwe tũkesa kũneena naĩ nũndũ ve ũndũ ũũtũthĩny’a, tũyamba kwenda twĩwe twĩ ngũlũ kana tũithĩnĩkĩaa ala angĩ. Tũtonya kwenda mũndũ ũla ũngĩ aelewe kana tũyĩthĩawa tũilyĩ ũu. Kwoou wĩona ata? Ithyĩ tyo twaĩle kwĩka ala angĩ oou tũkwenda matwĩke?

⁷ Twasye ũitavany’a nĩwakomana na mũndũ ũng’athĩtye, we ndũkwona no ũndũ mũseo ũkamũelewa? Lilikana kana mũndũ ũsu nũtonya kwĩthĩwa e na ũndũ mũna ũũmũthĩny’a wĩanĩ, kana o sukulu. O na nũtonya kwĩthĩwa e mũwau. Mavinda maingĩ andũ ala tweethĩa mathatĩte na malea kũtwĩthukĩĩsya, ĩtina nĩmesaa kwĩthukĩĩsya nũndũ nĩtweethĩiwe twĩ auu na nĩtwamanengie ndaĩa.—Nth. 15:1; 1 Vet. 3:15.

8. Nĩkĩ twaĩle kũtavya “andũ onthe” ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ?

⁸ Tũtavasya andũ ma mĩthemba yonthe ũvoo mũseo. Twĩsĩ ũu ata? Kwa ĩvinda ya myaka mĩvũthũ mĩvĩtu, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nĩyĩthĩĩtwe na ilungu syĩtawa, “Mbivilia Nĩalyũlaa Andũ.” Ilungu isu nieleetye ĩũlũ wa andũ mbee wa 60 ala monanĩtye kana Mbivilia nĩalyũlaa andũ. Andũ amwe ala maeleetw’e nthĩnĩ wa ilungu isu meethĩawa me ing’ei, anywi, maĩ ikundinĩ sya mbũlĩli, kana nĩmatũmĩaa ndawa sya kũmila. Angĩ namo maĩ andũ ma siasa, atongoi ma ndĩni, kana andũ masũanĩaa mũno ĩũlũ wa wĩa woo. Namo angĩ meethĩawa na mwĩkalĩle mũthũku mũno. Ĩndĩ onthe nĩmethukĩĩisye ũvoo mũseo, meetĩkĩla kwĩmanyĩsya Mbivilia, meeka moalyũku nthĩnĩ wa mĩkalĩle yoo, na matw’ĩka Aklĩsto ma w’o. Kwoou tũyaĩle o na vanini kũtw’a kana andũ ana maitonya kwĩtĩkĩla ũvoo wa Ũsumbĩ. (Soma 1 Akolintho 6:9-11.) Vandũ va ũu, nĩtwĩthĩawa twĩsĩ kana “andũ onthe” no metĩkĩle ũvoo mũseo.—1 Ako. 9:22.

NĨNEENEA NA ANDŨ VA?

9. Nĩkĩ twaĩle kũnenga nyũmba sya andũ ala angĩ ndaĩa?

⁹ Tũtavĩasya andũ ũvoo va? Mavinda maingĩ tũmatavĩasya nyũmba kwoo. (Mt. 10:11-13) Nĩtwĩw’aa mũyo ĩla andũ ala angĩ moonany’a kana nĩmeũnenga nyũmba yitũ ndaĩa vamwe na syĩndũ sitũ. Na ũu nĩ w’o nũndũ nĩtwendete nyũmba yitũ. Twendaa nyũmba yitũ yĩthĩwe vandũ vate mũisyo, na ti syĩndũ syonthe sitũ twendaa iyoneka nĩ kĩla mũndũ. O ta ũu, nĩtwaĩle kwony’a andũ ala angĩ kana nĩtũnengete syĩndũ syoo ndaĩa. Kwoou nũseo ĩla tũũtavany’a nyũmba na nyũmba tũkasũanĩa ũndũ twĩkaa ĩla twavika kweene.—Meko 5:42.

10. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũikew’ĩthye andũ woo ĩla tũũtavany’a?

¹⁰ Nũndũ wa ũthũku kwingĩva, andũ aingĩ mayĩw’aa me eanĩe ĩla mathokewa nĩ andũ matamesĩ nesa. (2 Tim. 3:1-5) Kwoou nĩtwaĩle kũtata ũndũ tũtonya nĩ kana tũikeke ũndũ ũtonya kũtuma mew’a mate eanĩe. Kwa ngelekany’o, twasye nĩtwavika kweene na twakũnanga mũango. Ethĩwa vai mũndũ ũkumĩla, nĩtũtonya kwambĩĩa kũkunĩkĩla ndĩlĩsyanĩ, kana kũthiũũka kũu mbĩlĩlo tũimantha mwene. Yo nĩvatonyeka ũkethĩa kĩsionĩ kyenyu andũ mayendete maũndũ ta asu? Namo atũi matonya kũsũanĩa ata ĩla tweeka ũu? Nĩtũtonya kwĩthĩwa twĩkaa ũu nũndũ twendaa andũ onthe makwate ũvoo mũseo. (Meko 10:42) O na nĩtwendaa kuma ngoonĩ kũtetheesya andũ mamanye ũw’o ĩũlũ wa Ngai. (Alo. 1:14, 15) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩtũtataa ũndũ tũtonya tũikeke ũndũ o na wĩva ũla ũtonya kũtuma andũ kĩsionĩ kitũ mew’a woo. Mũtũmwa Vaulo aandĩkie ũũ: “Mũteũete ũndũ o na wĩva wa ũlulutĩkya, nĩ kana ũthũkũmi ũũ witũ ndũkawetwe naĩ.” (2 Ako. 6:3) Ĩla twoonany’a kana nĩtũũnenga ndaĩa nyũmba sya andũ ala angĩ kĩsionĩ kitũ, vamwe na syĩndũ syoo, nĩtũtonya kũtuma amwe moo mendeew’a nĩ kwĩmanyĩsya ũla w’o nũndũ wa mwĩkalo witũ.—Soma 1 Vetelo 2:12.

NAĨLE KŨNEENA NA ANDŨ ĨNDĨĨ?

11. Nĩkĩ twĩw’aa mũyo ĩla andũ manenga ndaĩa mĩvango yitũ?

¹¹ Nũndũ twĩ Aklĩsto, aingĩ maitũ nĩtwĩthĩawa tũkwatene mũno. Nĩ kana twĩanĩsye ianda sitũ, nĩtwĩthĩawa na mĩvango mĩseo na nĩtũtũmĩaa ĩvinda yitũ nesa. (Aev. 5:16; Avi. 1:10) Nĩtũtonya kwĩw’a woo ĩla mĩvango yitũ yavĩngĩĩswa. Ĩndĩ nĩtwĩw’aa mũyo ĩla ala angĩ moonany’a nĩmeũnenga ndaĩa mĩvango yitũ, na kana nĩmesĩ nĩtũtonya kwĩthĩwa tũte na ĩvinda yingĩ ya kũneena namo. Kũmanya kana twaĩle kwĩka ala angĩ ũndũ tũkwenda matwĩke kũtonya kũtũtetheesya ata tũmony’e ndaĩa ĩla tũũmatavya ũvoo?

12. Tũtonya kũmanya ata ĩvinda yĩla ĩseo ya kũtavya andũ ũvoo kĩsionĩ kitũ?

¹² Twaĩle kũtata tũmanye ĩvinda yĩla ĩseo ya kũneena na andũ. Nĩ ĩndĩĩ andũ kĩsionĩ kitũ methĩawa mĩsyĩ? Na nĩ ĩndĩĩ matonya kũtwĩthukĩĩsya? Twamina kũmanya ũsũngĩo wa makũlyo asu, twaĩle kũvanga mĩvango yitũ yosane na ĩla yoo. Isionĩ imwe wĩthĩawa wĩ ũseo kũtavany’a nyũmba na nyũmba masaa ma mũthenya kana ma mawĩoo. Ethĩwa kĩsionĩ kyenyu kũilyĩ ũu, wĩona ata ũkavanga kũendaa kũtavany’a masaa asu? (Soma 1 Akolintho 10:24.) Yeova akaathima kĩthito kitũ nũndũ wa kwĩyumya nĩ kana tũtavye andũ ũvoo ĩvinda yĩla yĩmaĩle.

13. Tũtonya ata kwony’a mwene nyũmba kana nĩtũũmũnenga ndaĩa?

¹³ Nĩ kwa nzĩa ĩngĩ yĩva tũtonya kwony’a andũ ndaĩa? Ĩla tweethĩa mũndũ ũkwendeew’a, twaĩle kũmũtavya ũvoo akaũelewa nesa, ĩndĩ tũyaĩle kũtũmĩa ĩvinda yingĩ vamwe nake. Mũndũ ũsu nũtonya kwĩthĩwa avangĩte kũtũmĩa ĩvinda yĩu kwĩka ũndũ ũngĩ wa vata mũno kwake. Ethĩwa nĩwatũtavya nũkwatene, no tũmũelesye twĩtũmĩa ĩvinda ĩkuvĩ. Twamwĩa ũu, twaĩle kũĩkĩĩthya twatũmĩa ĩvinda ĩkuvĩ. (Mt. 5:37) Tũiminũkĩlĩĩlya kũneena nake, nũseo tũkamũkũlya ĩla ũtonya kwenda tũsyoke. Atavany’a amwe matavasya mwene nyũmba atĩĩ: “No nendeew’e mũno nĩ kũkwona ĩngĩ. Wĩona ata ngaũkũnĩa simũ kana ngaũtũmĩa ũtũmani mũkuvĩ ndanamba kũka?” Ĩla twavĩndũa mĩvango yitũ yosane na ya ala me kĩsionĩ kĩla tũtavanasya, twĩthĩawa tũiatĩĩa ngelekany’o ya Vaulo ũla waisye kana ‘ndamanthaa kwĩuna mwene, ĩndĩ amanthaa kũuna angĩ, nĩ kana matangĩĩwe.’—1 Ako. 10:33.

NAĨLE KŨNEENA NA ANDŨ ATA?

14-16. (a) Nĩkĩ twaĩle kũelesya mwene nyũmba nesa kĩeleelo kitũ kya kũmũthokea? Nengane ngelekany’o. (b) Nĩ nzĩa yĩva mũsyaĩĩsya ũmwe wa kũthyũlũlũka wonete yĩ nzeo?

¹⁴ Twasye mũthenya ũmwe nĩwakũnĩwa simũ nĩ mũndũ ũtamwĩsĩ, na ayambĩĩa kũũkũlya wendete lĩu wĩva. No wambĩĩe kũsaanĩw’a we nũũ na eenda ata. Nũtonya kũtw’a kũneena nake o kwa ũkuvĩ nĩ kana ndakone ta wĩ ngũlũ, na ĩndĩ ũimwonethya ndũkwenda ngewa mbingĩ. Nao nata akaũkũnĩa simũ, akeyĩelesya nĩwe ũũ, akaũtavya wĩa wake nĩ kũtetheesya andũ mamanye malĩu ala maĩle kwondũ wa mwĩĩ woo, na aitũtavya kana e na ũvoo mũna wa vata? Nĩvatonyeka ũkew’a wĩ mwĩanĩe na ũkenda kũneena nake mũnango. Na ũu nĩ w’o nũndũ nĩtũtanaa ĩla andũ meyĩelesya nesa na kwa nzĩa ya ũĩ. Tũtonya kwĩka ũu ata kwelekela ala tweethĩa tũitavany’a?

¹⁵ Isionĩ mbingĩ wĩthĩaa nũseo tũkaelesya ene nyũmba kĩtumi kya kũmathokea. Vate nzika nĩtwĩthĩawa na ũvoo wa vata mũno, ĩndĩ wĩona ata tũkaema kwĩyĩelesya nesa na tũikũlya mũndũ ĩkũlyo ta yĩĩ: “Takethĩwa wĩ na ũtonyi wa kũmina mathĩna, we wenda kũmina thĩna wĩ va?” Ĩla twakũlya mũndũ ĩkũlyo ta yĩu, twĩthĩawa twĩ na kĩeleelo kya kũmanya kĩla kĩ kĩlĩkonĩ kyake nĩ kana tũmwony’e woni wa Mbivilia. Ĩndĩ mwene nyũmba nũtonya kwĩkũlya-ĩ: ‘Mũndũ ũũ nĩ wa nakũ, na engũlya ĩkũlyo yĩĩ nĩkĩ? We eenda ata?’ Kwoou nĩtwaĩle kũneena na mwene nyũmba kwa nzĩa ĩkũtuma ew’a e mwĩanĩe. (Avi. 2:3, 4) Tũtonya kwĩka ũu ata?

¹⁶ Mũsyaĩĩsya ũmwe wa kũthyũlũlũka ekaa ũũ: Amina kũkethany’a na mwene nyũmba amwonasya tulakiti ĩla yĩ na kyongo, We Nowende Kũmanya Ũla W’o? na aimwĩa atĩĩ: “Ũmũnthĩ twĩnengae kĩla mũndũ tulakiti ĩno vaa kĩsionĩ kwenyu. Ĩneeneete makũlyo thanthatũ ala andũ aingĩ makothaa kwĩkũlya. Kwata, ĩno nĩ yaku.” Mwana-a-asa ũsu aasya kana andũ aingĩ nĩmew’aa me eanĩe mamina kũmanya kĩeleelo kitũ kya kũmathokea, na ũu nũtumaa methĩwa me na ũthalĩku wa kũneena naitũ. Mũsyaĩĩsya ũsu wa kũthyũlũlũka akũlasya mwene nyũmba ĩngĩ atĩĩ: “Waasũanĩa ĩkũlyo yĩmwe katĩ wa asu me vau?” Ethĩwa mwene nyũmba nĩwanyuva ĩkũlyo ĩna, mũsyaĩĩsya ũsu avuaa tulakiti ĩsu, na aineenea kalungu kala kaeleetye ũndũ Mbivilia ĩsũngĩĩte ĩkũlyo yĩu. Ĩndĩ ethĩwa mwene nyũmba ndananyuva ĩkũlyo, mũsyaĩĩsya ũsu anyuvaa ĩkũlyo ne we mwene na ayĩelesya ũsũngĩo wayo ateũmũkũlya makũlyo matonya kũtuma ew’a nthoni, kana aemwa nĩ kwĩyĩelesya. Kwa w’o, ve nzĩa ingĩ mbingĩ sya kũneena na andũ ĩla wakomana namo. Kũndũ kũmwe wĩthĩaa no wambie kũtavya mwene nyũmba maũndũ mana ũtanamba kũelesya kĩtumi kyaku kya kũmũthokea. Kĩeleelo kĩnene kya kwĩka maũndũ ta asu nĩ kana twĩenda nzĩa ĩla tũũtũmĩa ĩla tũũtavany’a yosane na ũndũ andũ mendete.

ENDEEA KŨTŨMĨA ŨLA MWOLOOTO ĨŨLŨ WA MWĨKALĨLE

17. O tondũ tweemanyĩsya ĩsomonĩ yĩĩ, twaĩle kwĩka ata nĩ kana twonany’e kana nĩtũatĩĩe ũla mwolooto wĩ nguma ĩũlũ wa mwĩkalĩle?

¹⁷ Tweemanyĩsya nzĩa syĩva ila itonya kũtũtetheesya tũatĩĩe ũla mwolooto wa kwĩka ala angĩ ũndũ tũtonya kwenda matwĩke ĩla tũũtavany’a? Twaĩle kũlilikana kana kĩla mũndũ e kĩvathũkany’o na ũla ũngĩ. Twaĩle kũnenga ndaĩa nyũmba ya ũla tũũneena nake, vamwe na syĩndũ syake. Twaĩle kũtavany’a ĩvinda yĩla ene nyũmba matonya kwĩthĩwa mũsyĩ, na yĩla matonya kũtwĩthukĩĩsya. Na twaĩle kwĩyĩelesya kwa nzĩa ĩla yosanĩte na ũndũ andũ kĩsionĩ kwitũ mendete.

18. Nĩ moathimo meva tũkwataa ĩla tweeka andũ o tondũ tũtonya kwenda matwĩke?

¹⁸ Nĩtũkwataa moathimo maingĩ ĩla tweeka andũ o tondũ tũtonya kwenda matwĩke. Ĩla tweethĩwa na mwĩkalo mũseo, twĩthĩawa tũyonany’a kyeni kitũ mbee wa andũ, tũkonany’a kana nĩtũatĩĩe myolooto ya Maandĩko, na tũimũtaĩa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ. (Mt. 5:16) Twaneena na andũ nesa no tũtume aingĩ mendeew’a nĩ ũla w’o. (1 Tim. 4:16) O na andũ malea kwĩthukĩĩsya ũvoo witũ, twĩthĩawa twĩ eanĩe nũndũ nĩtwĩsĩ nĩtweanĩsya ũthũkũmi witũ. (2 Tim. 4:5) Kwoou, kĩla ũmwe witũ aĩle kwĩka tondũ mũtũmwa Vaulo weekie. Aandĩkie ũũ: “Nĩkaa maũndũ aa onthe kwondũ wa ũla ũvoo mũseo, nĩ kana nĩthĩwe nĩ mwosi ũmwe waw’o vamwe na angĩ.” (1 Ako. 9:23) Ekai ĩndĩ ithyonthe ĩla tũũtavany’a tũtatae kwĩka ala angĩ o ũndũ tũtonya kwenda matwĩke.