Aklĩsto Nĩmaĩle Kũthaithĩa Mathembonĩ?

KĨLA mwaka, andũ mbee wa milioni thanthatũ nĩmaendaa ithekanĩ ila syĩ Shima Peninsula, Japan. Methĩawa maendete Ĩthembonĩ Ĩnene ya Ise (Grand Shrine of Ise), vala ngai nga ya syũa yĩtawa Amaterasu Omikami ya ndĩni ya Shinto, yĩthĩĩtwe ĩithaithĩwa kwa ĩvinda ya myaka ta ngili ilĩ. Andũ asu mathi vau kũthaitha, mambaa kwĩthesya kwa kũthamba moko na kanywʼa. Na ĩndĩ me vau ĩthembonĩ yĩu, maiatĩĩa kĩthĩo kyoo kya kũkumana, kũkũnanga moko, na kũvoya ngai ĩsu yoo nga.a Athaithi ma ndĩni ya Shinto nĩmetĩkĩlĩtwʼe kũthi ndĩni ila ingĩ. O na athaithi amwe ma ndĩni ya Buddha na Aklĩsto mayonaa ve ũthũku kũatĩĩa syĩthĩo ila iendeeawʼa ĩthembonĩ yĩu ya ndĩni ya Shinto.

Ndĩni mbingĩ ĩũlũ wa nthĩ nĩsyĩthĩawa na mathembo,b na andũ milioni mbingĩ nĩmaendaa mathembonĩ asu. Nthĩ mbingĩ ila syĩ Aklĩsto nĩsyĩthĩawa na makanisa maingĩ na mathembo maseũvĩtwʼe kwondũ wa Yesũ, Meli, na atheu. Mathembo angĩ makĩtwe kũla maũndũ manene ala mawetetwe Mbivilianĩ meekĩkie, kana kũndũ kũla andũ mawetaa ta kweekĩkie “syama,” kana kũla syĩndũ ikonanĩtwʼe na mũndũ wakwie na woonekaa e ũmwe katĩ wa atheu siĩtwe. Andũ aingĩ maendaa mathembonĩ nũndũ maĩkĩĩa kana mboya syoo nĩsyĩkwĩthukĩĩwʼa mathi kũvoyea kũndũ kũtheu ta kũu. Kwa andũ amwe, kũvika ĩthembonĩ nĩwʼo mũthya wa kyalo kyoo kĩasa kĩla maendaa nĩ kana monanyʼe kana nĩmeyumĩtye vyũ maũndũnĩ ma ndĩni.

Andũ me Ĩthembonĩ Ĩnene ya Ise (Grand Shrine of Ise), Japan, na ĩthembonĩ ya Grotto of Massabielle, Lourdes, France

Yo ĩla mũndũ wathi ĩthembonĩ kũvoya nĩwʼo mboya syake syĩthukĩĩawʼa mũnango kwĩ ĩla wavoya e vandũ vangĩ? Ngai nĩwendeeawʼa nĩ kĩthito kya andũ ala maendaa savalĩ ndaasa nginya mathembonĩ? Na ĩndĩ ĩkũlyo yĩla ya vata vyũ nĩ, Aklĩsto nĩmaĩle kũthaithĩa mathembonĩ? Mosũngĩo ma makũlyo asu metũtetheesya tũmanye woni ũla twaĩle kwĩthĩwa nawʼo ĩũlũ wa kũthaithĩa mathembonĩ na tũmanye ũthaithi ũla ũmwendeeasya Ngai.

THAITHA “NTHĨNĨ WA VEVA NA NTHĨNĨ WA WʼO”

Yesũ aineena na mũndũ mũka Mũsamalia me kĩthimanĩ — Yesũ oonanasya ata ĩla waisye kana no nginya tũthaithe “nthĩnĩ wa veva na nthĩnĩ wa wʼo”?

Ũneenanyʼa ũla Yesũ waĩ nawʼo e na mũndũ mũka Mũsamalia wonanasya woni wa Ngai ĩũlũ wa kũthaithĩaa ‘kũndũ kũtheu’ kana mathembonĩ. Yesũ avĩtĩle Samalia nĩwathyũmũĩle kĩthimanĩ kyaĩ vakuvĩ na ndũa ya Saikale. Nĩwambĩĩie kũea ngewa na mũndũ mũka ũla wookĩte kũuta kĩwʼũ kĩthimanĩ kĩu. O maendeee kũea ngewa, mũndũ mũka ũsu nĩwawetie kĩvathũkanyʼo kĩnene kya ndĩni kĩla kyaĩ vo katĩ wa Ayuti na Asamalia. Mũndũ mũka ũsu aisye atĩĩ: “Aaĩthe maitũ mathaithĩaa kĩĩmanĩ kĩĩ; na inywʼĩ mwĩasya kana Yelusaleme nĩvo vaĩle kũthaithĩwa.”—Yoana 4:5-9, 20.

Kĩĩma kĩla mũndũ mũka ũsu wawetaa nĩ kĩĩma kya Ngelisimu, kĩla kĩ maili ta 30 (kĩlomita 50) ngalĩko ya ĩũlũ ya Yelusaleme. Asamalia maĩ na ĩkalũ kĩĩmanĩ kĩu, na nĩvo maendaa kũtanĩa sikũkũ imwe ta Vasaka. Ĩndĩ vandũ va Yesũ kũtinda aineenea kĩvathũkanyʼo kĩu kyaĩ katĩ wa Ayuti na Asamalia, eeie mũndũ mũka ũsu atĩĩ: “Mbĩtĩkĩla, kĩveti, saa nĩwũkĩte, yĩla inywʼĩ mũtakathaithĩa Asa kĩĩmanĩ kĩĩ, o na Yelusaleme.” (Yoana 4:21) Isu syaĩ ndeto sya ũsengyʼa na sya kwendeesya ila syaneeniwe nĩ Mũyuti! Nĩkĩ kũmũthaithĩa Ngai ĩkalũnĩ ya Yelusaleme kwesaa kũthela?

Yesũ aendeeie kwasya: “Saa nĩwũkĩte, na wĩ vo yu, yĩla athaithi ala ma wʼo makamũthaitha Asa nthĩnĩ wa veva, na nthĩnĩ wa wʼo: nũndũ Asa emantha ta asu mamũthaithae.” (Yoana 4:23) Kwa ĩvinda ya myaka mingĩ, Ayuti moonaa kana ĩkalũ yĩla yaĩ Yelusaleme noyo yaaĩle kwondũ wa ũthaithi wa wʼo. Nĩmaendaa ĩkalũnĩ yĩu kũmumĩsya Yeova nthembo katatũ kwa mwaka. (Kuma 23:14-17) Ĩndĩ Yesũ aisye kana maũndũ asu onthe makavĩndũka, na kana “athaithi ala ma wʼo” makathaithaa “nthĩnĩ wa veva, na nthĩnĩ wa wʼo.”

Ĩkalũ ya Ayuti yaĩ mwako waakĩtwe vandũ ũtonya kwoneka. Ĩndĩ veva na wʼo ti syĩndũ tũtonya kwona na iitonya kũtwʼĩka syĩkalaa vandũ vana. Kwoou, Yesũ aeleasya kana ũthaithi wa wʼo ndwaĩ wĩthĩawe vandũ vana, kana mwakonĩ mũna, vethĩwe nĩ kĩĩmanĩ kya Ngelisimu, kana ĩkalũnĩ yĩla yaĩ Yelusaleme, kana o vandũ vangĩ vatheu.

O na ĩngĩ, nthĩnĩ wa ũneenanyʼa wake na mũndũ mũka Mũsamalia, Yesũ nĩwawetie kana “saa nĩwũkĩte” kwondũ wa ũalyũku ũsu nthĩnĩ wa ũthaithi. Ũalyũku ũsu wesaa kwĩthĩwa ĩndĩĩ? “Saa” ũsu Yesũ wawetaa wavikie ĩla waumisye nthembo kwĩsĩla kĩkwʼũ kyake, na amina nzĩa ya Ayuti ya kũthaitha, ĩla yaumanĩte na Mĩao ya Mose. (Alomi 10:4) O na ĩngĩ, Yesũ aisye atĩĩ: “Saa . . . wĩ vo yu.” Nĩkĩ waisye ũu? Nũndũ tawe Masia, aendeee kũmbanyʼa amanyĩwʼa make ala makaatĩĩa mwĩao ũũ: “Ngai nĩ Veva: na ala mamũthaithaa mũvaka mamũthaithae nthĩnĩ wa veva na nthĩnĩ wa wʼo.” (Yoana 4:24) Kwoou ĩkũlyo nĩ, Kũmũthaitha Ngai nthĩnĩ wa veva na nthĩnĩ wa wʼo kwonanasya ata?

Ĩla Yesũ wawetaa ĩũlũ wa kũthaithaa nthĩnĩ wa veva, aneenaa ĩũlũ wa kũtongoewʼa nĩ veva mũtheu wa Ngai, ũla ũtũtongoeasya tũkaelewa Maandĩko nesa. (1 Akolintho 2:9-12) Na ũwʼo ũla Yesũ wawetaa nĩ ũmanyi wa wʼo wa momanyĩsyo ala me Mbivilianĩ. Kwoou ũndũ ũla wa vata nĩ kũmanya kana ũthaithi witũ ũkeetĩkĩlawa nĩ Ngai ethĩwa nũkwosana na kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya na nũtongoewʼe nĩ veva mũtheu.

WONI WA AKLĨSTO ĨŨLŨ WA MATHEMBO

Aklĩsto maĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa savalĩ ndaasa sya kũthi mathembonĩ makathaithe? Kwosana na mwĩao ũla Yesũ waumisye wa kana athaithi maĩle kũmũthaitha Ngai nthĩnĩ wa veva na nthĩnĩ wa wʼo, veonekana nesa kana Ĩthe witũ wa ĩtunĩ ndonaa kũthaithĩa mathembonĩ kana kũndũ kũtheu kwĩ kwa vata. O na ĩngĩ, Mbivilia nĩtũtavĩtye woni wa Ngai ĩũlũ wa kũtũmĩa mĩvwʼanano nthĩnĩ wa ũthaithi. Yaĩtye atĩĩ: “Kĩai kũthaitha mĩvwʼanano” na ‘ĩsũvĩei mĩvwʼanano.’ (1 Akolintho 10:14; 1 Yoana 5:21) Kwoou, Mũklĩsto wa wʼo ndaĩle kwĩtĩkĩla kũthaithĩa mathembonĩ kana kũndũ kũla kũthaithĩawa mĩvwʼanano.

Ĩndĩ ũu ti kwonanyʼa kana Ndeto ya Ngai nĩleete kwĩthĩwa na vandũ vaĩle va kũvoyeaa, kwĩmanyĩĩasya, kana kũsũanĩaa Ndeto ya Ngai. Vandũ va kwĩkĩa maũmbano vailyĩ nesa, na ve na ndaĩa nĩ vaĩle kwondũ wa kwĩmanyĩsya na kũneenea maũndũ ma kĩ-veva. O na ti ũthũku kwakĩĩa kavulĩ. Kwĩka ũu no kwĩthĩwe no nzĩa ya kũlilikana mũndũ ũsu wakwie, kana kwonanyʼa nĩmwamwendete. Ĩndĩ kwonaa vandũ vau ve vatheu, kana kũvanenga ndaĩa kwa kwia mĩvwʼanano kũyosanĩte na ndeto sya Yesũ.

Kwoou, tũyaĩle kũendaa mathembonĩ twĩ na wĩkwatyo wa kana Ngai nũtonya kwĩthukĩĩsya mboya sitũ. Na Ngai ndesa kwendeewʼa nue nũndũ wa kũthi savalĩ ndaasa mathembonĩ. O na ndesa ũkũathima nũndũ wa kwĩka ũu. Mbivilia ĩtwĩĩte kana Yeova Ngai, “Mwĩaĩi wa ĩtu na nthĩ, ndekalaa nyũmbanĩ syakĩtwe na moko.” Ĩndĩ ũu ti kwasya kana Ngai ethĩawa vaasa naitũ. No tũmũvoye na akatwĩthukĩĩsya o na ethĩwa twĩ va, nũndũ “nde kũasa na kĩla ũmwe waitũ.”—Meko ma Atũmwa 17:24-27

a Nũtonya kwĩthĩa syĩthĩo syĩ kĩvathũkanyʼo mathembonĩ me kĩvathũkanyʼo ma Shinto.

b Sisya ĩsandũkũ yĩ na kyongo “Ĩthembo Nĩ Kyaũ?”

Ĩthembo Nĩ Kyaũ?

Mbeenĩ, ndeto “ĩthembo” yoonanasya ĩsandũkũ yĩ syĩndũ ikonanĩtwʼe na mũndũ wakwie na woonekaa e ũmwe katĩ wa atheu. Ĩndĩ yu ndeto ĩsu yonanasya syĩndũ mbingĩ, kwa ngelekanyʼo, vandũ andũ mavathĩte na mavatusaa vatheu kwondũ wa ũthaithi kana kwĩkĩa maũndũ angĩ. Mathembo ala maseũvawʼa kwondũ wa kũthaithĩa, mathaithĩawa ngai sya mĩvwʼanano kana “atheu.” Na mavinda maingĩ mathembo asu nĩmethĩawa na mĩvwʼanano na syĩndũ ikonanĩtwʼe na mũndũ wakwie na woonekaa e ũmwe katĩ wa atheu. Syĩndũ isu syĩthĩawa mathembonĩ asu ikonanawʼa na syama, mawoni kana maimũ. Ũmũnthĩ ĩthembo no yĩthĩwe no ĩkalũ, ĩkanisa, kana o vandũ vala mũndũ ũthaithĩaa. Andũ angĩ nĩmakaa ĩthembo mĩsyĩ kwoo. Nthĩnĩ wa nthĩ mbingĩ mathembo ala maseũvawʼa mĩsyĩ methĩawa no ithembeo nini, vala andũ maendaa kũvoyea, kũsũanĩa, kana kũthembea.

Ti mathembo onthe maseũvawʼa nĩ kana andũ mathaithĩae vo. Kwa ngelekanyʼo, ĩũlũ wa nthĩ, ĩla andũ makwʼa kumana na mĩisyo ya lelũnĩ, andũ moo ma mũsyĩ vamwe na anyanya moo nĩmaseũvasya mathembo kwondũ wa kũmalilikana. Mathembo angĩ nĩmethĩawa maseũvĩtwʼe vate kĩeleelo kya ũthaithi, ĩndĩ nĩ kwondũ wa kũlilikana andũ ala makwʼĩĩe kaũnĩ kana ũndũnĩ ũngĩ mũthũku. O na kau mathembo asu nĩmanengae andũ mwanya wa kũsũanĩa kwa ũliku kana kũmeta, mũno mũno monanasya mĩĩkĩĩo na maũndũ ala andũ ala mamaseũvasya mekaa.