Nĩtũlũlũmĩlyei Ũnyanya Witũ Mũthya Ũtanavika

1-2. Ĩandĩko ya 1 Vetelo 4:7, 8, yonanĩtye nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kũmĩanĩsya na mathĩna?

O ŨNDŨ tũthengeee mũthya wa ‘mĩthenya ya mũminũkĩlyo,’ nĩvatonyeka tũkakomana na mathĩna momũ mũno. (2 Tim. 3:1) Kwa ngelekanyʼo, ĩtina wa ũsakũani weekiwe nthĩ ĩmwe yĩ ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa syũa ya Africa, nĩkwaumĩlile kaũ mwingĩ. Kwa ĩvinda ya myei mbee wa thanthatũ, ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ mayaĩ matembea me na ũthasyo nũndũ mathyũlũlũkĩtwe nĩ kaũ. Nĩ kyaũ kyamatetheeisye kũmĩanĩsya na mawetu asu? Amwe makĩĩie kwa ana-a-asa ala me kũla kaũ ũte mũvyũ mũno. Mwana-a-asa ũmwe aĩtye: “Ĩvindanĩ yĩu, nĩnatanie kwĩthĩwa na anyanya vakuvĩ nakwa. Nĩtweekĩanie vinya.”

² Yĩla ‘ũla thĩna mũnene’ ũkambĩĩa, tũkatana kwĩthĩwa na anyanya aseo na matwendete. (Ũvu. 7:14) Kwoou nĩtwaĩle kwosa ĩtambya na mĩtũkĩ tũlũlũmĩlye ũnyanya witũ ĩvindanĩ yĩĩ. (Soma 1 Vetelo 4:7, 8.) Ngelekanyʼo ya Yelemia no ĩtũtetheesye mũno nũndũ anyanyae nĩmamũtetheeisye kũvonoka ĩvinda yĩla Yelusaleme yaangĩe kwanangwa.b Tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo yake ata?

NGELEKANYʼO YA YELEMIA YĨTŨMANYĨSYA KYAŨ?

3. (a) Nĩ ũndũ wĩva waĩ ũtonya kũtuma Yelemia enda kwĩvathana na andũ? (b) Yelemia atavisye mũandĩki wake Mbaluku kyaũ, na kĩu kyamatethisye ata?

³ Kwa ĩvinda ya myaka 40 kana mbeange, Yelemia ekalaa na andũ mataĩ aĩkĩĩku. Amwe maĩ atũi make ndũanĩ ya Anathothi, na nĩvatonyeka amwe makethĩwa maĩ andũ ma mũsyĩ. (Yel. 11:21; 12:6) Ĩndĩ we ndaaĩvathana na andũ ekale e weka na mathĩna make. Vandũ va ũu, nĩwamanthie mũandĩki wake mũĩkĩĩku, Mbaluku, amũelesya ũndũ weewʼaa, na nĩtwĩsĩ ũndũ weewʼaa nũndũ Mbaluku nĩwaandĩkie kĩla wamũtavisye. (Yel. 8:21; 9:1; 20: 14- 18; 45:1) Yĩla Mbaluku waandĩkaa maũndũ onthe ala mamũkwatĩte Yelemia, kĩu nĩkyatumie matuma ndũũ ngamu na manengane ndaĩa.—Yel. 20:1, 2; 26: 7-11.

4. Yeova eeie Yelemia eke ata, na wĩa ũsu watetheeisye ũnyanya wa Yelemia na Mbaluku ata?

⁴ Kwa myaka mingĩ, Yelemia nĩwakanĩtye Aisilaeli e na ũkũmbaũ ĩũlũ wa maũndũ ala makilyĩ kũkwata Yelusaleme. (Yel. 25:3) Ĩndĩ Yeova nĩwatwie kũkanyʼa Aisilaeli ĩngĩ nongi kana nĩmelila, na eea Yelemia aandĩke ũkanyʼo ũsu ĩvukunĩ ya kũkũnzwa. (Yel. 36: 1-4) Nũndũ wĩa ũsu manengiwe nĩ Ngai wakuie myei kauta, vate nzika, ĩvindanĩ yĩu Yelemia na Mbaluku mathũkũmaa ĩmwe nĩmaeie ngewa syalũlũmĩĩilye mũĩkĩĩo woo.

5. Mbaluku oonanisye ata kana aĩ mũnyanya mũseo wa Yelemia?

⁵ Mamina kũandĩka ĩvuku yĩu, Yelemia atũmie mũnyanyae Mbaluku akatavye andũ ũkanyʼo ũsu nũndũ ndaĩ atonya kũthi newe mwene. (Yel. 36:5, 6) Mbaluku nĩweanĩisye kĩanda kĩu e na ũkũmbaũ o na kũtwʼĩka kĩyaĩ laisi. We wĩona Yelemia ta weewie mũyo wĩana ata Mbaluku athi ĩkalũnĩ na eeka kĩla wamũtavĩtye? (Yel. 36:8-10) Yĩla anene ala maĩ mbee ũsumbĩnĩ wa Yuta meewie kĩla Mbaluku weeka, mamwĩie amasomee ĩvuku yĩu na wasya mũnene! (Yel. 36:14, 15) Anene asu nĩmatwie kũtavya Mũsumbĩ Yeoiakimu ndeto sya Yelemia. Ĩndĩ nũndũ nĩmathĩnĩkĩaa Mbaluku mambie kũmwĩa: “Enda wĩvithe, we na Yelemia; na mũndũ o na wĩva ndakamanye vala mũĩ.” (Yel. 36:16-19) Ũsu waĩ ũtao mũseo mũno!

6. Yelemia na Mbaluku meekie ata mavĩngwa?

⁶ Mũsumbĩ Yeoiakimu athatiwʼe mũno nĩ ndeto isu syaandĩkĩtwe nĩ Yelemia nginya avĩvya ĩvuku yĩu, na atũmana Yelemia na Mbaluku makwatwe. Ĩndĩ Yelemia ndaakwatwa nĩ wia. Oosie ĩvuku yĩngĩ, anenga Mbaluku, na amũtavĩĩsya ndeto sya Yeova. Mbivilia yaĩtye kana Mbaluku aandĩkie “ndeto syonthe sya ĩvuku yĩla Yeoiakimu mũsumbĩ wa Yuta wavĩvisye na mwaki.”—Yel. 36: 26- 28, 32.

7. Kũthũkũma vamwe kũtonya kwĩthĩwa kwatethisye Yelemia na Mbaluku ata?

⁷ Andũ ala moomĩĩsya ĩtatwa me ĩmwe mavinda maingĩ matumaa ndũũ ngamu. Kwoou nĩvatonyeka ĩvinda yĩla Yelemia na Mbaluku maandĩkaa ĩngĩ yĩla ĩvuku yaanangiwe nĩ mũsumbĩ mũthũku, Yeoiakimu, makethĩwa mamanyanie mũnango na ũnyanya woo walũlũmĩla. Tũtonya kũtetheka ata nĩ ngelekanyʼo ya aũme asu elĩ aĩkĩĩku?

EA NGEWA NA ANYANYAU ŨTEŨVITHANYʼA KĨNDŨ

8. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma tũemwa nĩ kũlũlũmĩlya ũnyanya witũ na angĩ, na nĩkĩ tũtaĩle kũkwʼa ngoo?

⁸ Nĩtũtonya kwona wĩ ũndũ wĩ vinya kũtavya angĩ ũndũ tũkwĩwʼa ethĩwa ve mũndũ watũũmĩisye ĩvinda ĩvĩtu. (Nth. 18:19, 24) Kana nĩtũtonya kwona ta tũte na mwanya na vinya wa kũlũlũmĩlya ũnyanya witũ na angĩ. Ĩndĩ tũyaĩle kũkwʼa ngoo. Ethĩwa nĩtũkwenda ana-a-asa maitũ makatũtwʼĩĩkaa ĩvinda ya motato, no nginya twĩmanyĩsye kũmaelesya kĩla tũsũanĩĩte na ũndũ tũkwĩwʼa. Yĩu nĩ ĩtambya ya vata twaĩle kwosa nĩ kana twĩthĩwe anyanya ma wʼo.—1 Vet. 1:22.

9. (a) Yesũ oonanisye ata kana nĩwaĩkĩĩe anyanyae? (b) Kũea ngewa na anyanyau ũteũmavitha kĩndũ kũtonya kũtethya ndũũ yenyu ata? Nengane ngelekanyʼo.

⁹ Yesũ oonanisye kana nĩwaĩkĩĩe anyanyae kwa kũea ngewa namo ateũvithanyʼa kĩndũ. (Yoa. 15:15) No tũatĩĩe ngelekanyʼo yake kwa kũtavya anyanya maitũ maũndũ ala meũtũtanĩthya, ala meũtũthĩnyʼa, na ala meũtũtũla ngoo. Ĩthukĩĩsye nesa yĩla mũndũ ũngĩ ũkũneena naku, na ũu nũtonya kũtuma wĩthĩa kaĩ mavinda maingĩ mũsũanĩaa ũndũ ũmwe, mwĩwʼaa ũndũ ũmwe, na mĩvango yenyu nĩyosanĩte. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Cindy wĩ na myaka 20 na kĩndũ. Atumie ndũũ na mwĩĩtu-a-asa vainia wĩtawa Marie-Louise wĩ na myaka 60 na kĩndũ. Cindy na Marie-Louise matavanasya ĩmwe kĩla Wakana makwakyanĩ, na nĩmaeaa ngewa mbingĩ ĩũlũ wa maũndũ me kĩvathũkanyʼo. Cindy aĩtye, “Nĩnĩtanĩaa mũno kũea ngewa sya vata vamwe na anyanyawa nũndũ kĩu nĩkĩndetheeasya ngamamanya na ngamaelewa nesanga.” Ndũũ ĩkamaa mwaea ngewa mũteũvithana maũndũ. O ta Cindy, woosa ĩtambya ya kũea ngewa na anyanyau ũteũmavitha kĩndũ na ũimethukĩĩsya nesa, ndũũ yenyu nĩyongelekaa.—Nth. 27:9.

THŨKŨMAI VAMWE

10. Kwosana na ĩandĩko ya Nthimo 27:17, nĩ maũndũ meva maseo matonya kwĩkĩka twathũkũma vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa?

¹⁰ Yĩla twathũkũma vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala angĩ nĩtwonaa nguma syoo nzeo, na ũu nũtumaa twĩmanyĩsya maũndũ maingĩ na ndũũ yitũ namo ĩikama. Ũu nowʼo veekĩkie katĩ wa Yelemia na Mbaluku. (Soma Nthimo 27:17.) Kwa ngelekanyʼo, wĩwʼaa ata wĩ ũtavanyʼa na mũnyanyau, na ũyĩwʼa aitetea mũĩkĩĩo wake ate na wia kana aielesya kuma ngoonĩ ĩũlũ wa Yeova na ieleelo syake? Vate nzika, nĩwĩwʼaa wamwenda mũnango.

11-12. Nengane ngelekanyʼo ĩkwonanyʼa ũndũ kũtavanyʼa vamwe na anyanya maitũ kũtonya kũlũlũmĩlya ũnyanya witũ.

¹¹ Kwasũanĩa ngelekanyʼo ilĩ ikwonanyʼa ũndũ kũtavanyʼa ĩmwe kũlũlũmĩlasya ũnyanya. Mwĩĩtu-a-asa wĩ na myaka 23 wĩtawa Adeline akũlilye mũnyanyae ũmwe wĩtawa Candice mathi makatavanyʼe kĩsionĩ kĩmwe kĩtatavanawʼa mũno. Adeline aĩtye: “Twendaa kwongelanga kĩthito ũtavanyʼanĩ na tũiũtanĩa mũnango. Ithyelĩ nĩtwendaa kũkwata vinya wa kũendeea kũmũthũkũma Yeova na ngoo yonthe.” Matethekie ata mathũkũma vamwe? Adeline aendeee kwasya: “Kĩla mũthenya kũituka, nĩtwaneeneaa ũndũ tũkwĩwʼa, kĩla kĩtwĩkĩie vinya tũitavanyʼa, na ũndũ twonie Yeova aitũtongoesya wĩanĩ ũsu. Ithyelĩ nĩtwatanĩaa kũea ngewa ta isu, na ũu nĩwatumie tũmanyana nesanga.”

¹² Laïla na Marianne nĩ eĩtu-a-asa mate atwae kuma nthĩ ya France. Ve ĩvinda maendie kũtavanyʼa taoninĩ nene yĩthĩawa na andũ aingĩ yĩtawa Bangui. Taoni ĩsu yĩ Central African Republic na makwĩkalile syumwa itano. Laïla aĩtye: “Nũndũ andũ maivwʼananaa, nĩ na Marianne no tweethĩawa na mathĩna, ĩndĩ kũea ngewa na kwendana kuma ngoonĩ nĩkwatũtetheeisye twalũlũmĩlya ũnyanya witũ. Kwĩyonea ũndũ Marianne wamanyĩaa maũndũ meũ na mĩtũkĩ, ũndũ wendete andũ kĩsionĩ kĩu, na ũndũ waĩ na kĩthito kingĩ ũtavanyʼanĩ, nĩkwatumie nĩmũnenga ndaĩa mũnango.” Ti nginya ũthamĩĩe nthĩ ĩngĩ nĩ kana ũkwate moathimo ta asu. Kĩla ĩvinda watavanyʼa kĩsionĩ kya kwenyu wĩ na mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa, wĩthĩawa na mwanya mũseo wa kũmũmanya nesanga na kũlũlũmĩlya ũnyanya wenyu.

SIASYA ŨSEO WA ALA ANGĨ NA ŨIMAEKEAA

13. Nĩ thĩna wĩva tũtonya kũkomana nawʼo tũithũkũma vamwe na anyanya maitũ?

¹³ Mavinda maingĩ yĩla twathũkũma vamwe na anyanya maitũ, nĩtũmanyaa nguma syoo nzeo o vamwe na mawonzu moo. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũendeee kũlũmanyʼa namo o na mavĩtya? Kwasũanĩa ĩngĩ ngelekanyʼo ya Yelemia. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye kwona nguma nzeo sya anyanyae na kũmaekea mavĩtya?

14. Yelemia eemanyĩisye kyaũ ĩũlũ wa Yeova, na kĩu kyamũtethisye ata?

¹⁴ Yelemia nĩwe waandĩkie ĩvuku ya Yelemia, na nĩvatonyeka ũkethĩa no we waandĩkie ĩvuku ya Asumbĩ wa 1 na wa 2. Vate nzika, kĩanda kĩu nĩkyamũtetheeisye kwona ũndũ Yeova wĩwʼĩaa andũ tei. Kwa ngelekanyʼo, nĩweesĩ kana ĩvinda yĩla Mũsumbĩ Aavu weelilile, Yeova nĩwaisye ndakamina andũ ma mũsyĩ wake ũ Aavu e thayũ. (1 Asu. 21:27-29) O na ĩngĩ Yelemia nĩweesĩ kana Manase eekĩte maũndũ maingĩ mathũku akamũthatya Yeova o na kwĩ Aavu. O na vailye ũu, Yeova nĩwamũekeie Manase eelila. (2 Asu. 21:16, 17; 2 Mav. 33:10-13) No nginya ngewa isu syĩthĩwe syamũtetheeisye Yelemia kwona ũndũ Ngai wĩ wũmĩĩsyo na tei, na syamũtetheesya o nake omĩĩsye na ayĩwʼĩa tei anyanya make.—Sav. 103:8, 9.

15. Yelemia eethĩiwe na wũmĩĩsyo ta Yeova ata yĩla Mbaluku weelelũkile?

¹⁵ Kwasũanĩa ũndũ Yelemia weekie ĩvinda yĩla Mbaluku weelelũkile kwa kavinda. Vandũ va kũmwĩkĩsya moko, nĩwamũtetheeisye kwa kũmũtavya ũtao mũseo ũla Ngai wamũtũmĩte amũnenge ateũmũvithanyʼa kĩndũ. (Yel. 45:1-5) Kĩu kĩtũmanyĩsya kyaũ?

16. O tondũ vonanĩtwʼe ĩandĩkonĩ ya Nthimo 17:9, twaĩle kwĩka ata nĩ kana ndũũ yitũ na anyanya maitũ ndĩkakwʼe?

¹⁶ Kũneena ũla wʼo, tũyĩsa kwĩkwatya ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ meke maũndũ mateũvĩtya. Kwoou twambĩĩa ũnyanya na mũndũ, nĩtwaĩle kwĩkĩa kĩthito nĩ kana ndũũ ĩsu ndĩkakwʼe. Ethĩwa mũnyanya witũ nĩwavĩtya, nĩtwaĩle kũtũmĩa Ndeto ya Ngai tũmũtae o nesa, ĩndĩ tũteũmũvitha kĩndũ. (Sav. 141:5) Na atũvĩtĩsya, nĩtwaĩle kũmũekea. Twamũekea nĩtwaĩle kwĩsiĩĩa tũikaaĩse kũneenea ĩngĩ kĩla watwĩkie. (Soma Nthimo 17:9.) Nũndũ ĩvinda yĩĩ tũtwĩe yĩ mathĩna maingĩ, nĩ ũndũ wa vata mũno tũkasiasya nguma nzeo sya ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ vandũ va kũsiasya mawonzu moo! Kwĩka ũu kũkatuma ũnyanya witũ ũlũlũmĩla. Na ũsu nĩ ũndũ wa vata twaĩle kwĩka yu tũĩ, nũndũ tũkenda anyanya aseo ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene.

MENDE ĨVINDA YONTHE

17. Yelemia oonanisye ata kana aĩ mũnyanya wa wʼo ĩvindanĩ ya mathĩna?

¹⁷ Mwathani Yelemia nĩwoonanisye kana aĩ mũnyanya wa wʼo ĩvindanĩ ya mathĩna. Kwa ngelekanyʼo, mũndũ ũmwe weetawa Eveti-meleki wathũkũmaa nyũmbanĩ ya mũsumbĩ nĩwamũvonokisye Yelemia kuma kĩkwʼũnĩ yĩla walikilwʼe ĩimanĩ yusĩe ndaka. Ĩtina wa kwĩka ũu, Eveti-meleki atiiwe aikĩa anene me mbee ũsumbĩnĩ ayona ta matonya kũmwĩka ũndũ mũthũku nũndũ wa kũtetheesya Yelemia. Yĩla Yelemia wamanyie ũu, ndaakilya na ayĩkwatya kana mũnyanyae nũkũmanya ũndũ ũkwĩka omĩanĩsye na ũndũ ũsu. O na kũtwʼĩka Yelemia aĩ mũvingĩe, nĩwatatie ũndũ ũtonya amũkiakisye Eveti-meleki na watho ũla Yeova wamwathĩte.—Yel. 38:7-13; 39:15-18.

18. Kwosana na ĩandĩko ya Nthimo 17:17, twaĩle kwĩka ata yĩla mũnyanya witũ wĩ thĩnanĩ?

¹⁸ Ĩvindanĩ yĩĩ, ana-a-asa na eĩtu-a-asa nĩmakomanaa na mawetu me kĩvathũkanyʼo. Kwa ngelekanyʼo, aingĩ nĩmaũmĩawʼa nĩ maũndũ ta ithingitho sya nthĩ kana makaũ. Yĩla ũndũ ta ũsu weekĩka, ve amwe mamathokasya mĩsyĩnĩ kwoo. Na ve angĩ mamatetheeasya na mbesa. Ĩndĩ ithyonthe no tũmũvoye Yeova amatetheesye. Twamanya mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa nũkwʼĩte ngoo, nĩtũtonya kwaĩwa twĩasya ata kana twĩĩka ata. Ĩndĩ ithyonthe twĩ na maũndũ maingĩ ma kwĩka tũmatetheesye. Kwa ngelekanyʼo, no tũvathe ĩvinda ya kwĩthĩwa vamwe namo. Na yĩla mekwĩyĩelesya no twĩthukĩĩsye nesa. Na eka ũu, no tũneenee ĩandĩko ĩna tũyendete na twĩwʼaa yĩitũkiakisya. (Isa. 50:4) Kĩla kya vata vyũ nĩ kwĩthĩwa na anyanya maku ĩvindanĩ ya thĩna.—Soma Nthimo 17:17.

19. Kũtuma ndũũ vyũ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kũkatũtethya ata ĩvinda yũkĩte?

¹⁹ No nginya yu tũĩ twĩkĩe kĩthito tũtume ndũũ vyũ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ na tũisũvĩa ndũũ ĩsu ndĩkakwʼe. Nĩkĩ? Nũndũ amaitha maitũ makatata kũtũaanyʼa maitũmĩa ndeto sya ũvũngũ. O na makatata kũtũkonganĩthya. Ĩndĩ kĩthito kyoo kĩkaa mana. Mai ĩndĩ mesa kũtuma tũmenana. Vai ũndũ matonya kwĩka makananga ũnyanya witũ. Vate nzika, twĩendeea kwĩthĩwa twĩ anyanya, ti o nginya mũminũkĩlyo wa ĩvinda yĩĩ, ĩndĩ kũvika tene na tene!