We Nĩwĩsĩ?

Mo andũ ĩvinda ya tene mamanyaa ata yĩla mwaka na mwei syambĩĩa?

YĨLA Aevelania maĩ Nthĩ ya Watho, kalenda ka ũĩmi kambĩĩaa na kũĩma na kũvanda, na maũndũ asu meekawa ĩvinda yĩla ũmũnthĩ yĩthĩawa katĩkatĩ wa Mwei wa 9 na wa 10.

Kwĩ tũlenda twĩ kĩvathũkanyʼo, ta kwa ngelekanyʼo, kamwe kaseũvawʼa tũsyaĩtye mwei (kalenda ka myei 12, kĩla ũmwe wĩ na mĩthenya 29 kana 30). Kangĩ kaseũvawʼa tũsyaĩtye vala syũa yĩĩ. Kala kaseũvawʼa tũsyaĩtye mwei kethĩawa ke kakuvĩ kwĩ kala kaseũvawʼa tũsyaĩtye syũa. Kwoou andũ nĩmatũmĩaa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo kwĩananyʼa tũlenda tũu twĩlĩ. Ũu no wĩkwe kwa kwongela mĩthenya ĩana ũna, kana mavinda kwa mavinda kwongela mwei ũngĩ ũmwe, na waĩ ũtonya kwongelwa mwaka ũla ũatĩĩe ũtanambĩĩa. Kũtũmĩa nzĩa ta ĩsu kũtumaa kalenda kosana na ĩvinda ya kũvanda kana ya kũketha.

Ĩndĩ ĩvindanĩ ya Mose, Ngai eeie andũ make kana mwei wa Avivu, kana wa Nisani, nĩwʼo ũkethĩawa mwei woo wa mbee kalendanĩ ka mboka sya ũthaithi. Mwei ũsu ũmũnthĩ wĩthĩawa katĩkatĩ wa Mwei wa 3 na wa 4. (Kuma 12:2; 13:4) Mboka ĩla yeekawa mwei ũsu yeethĩawa ĩvinda yĩmwe na ngetha ya mbaale.—Kuma 23:15, 16.

Mũsomi ũmwe wĩtawa Emil Schürer aandĩkie ũũ ĩvukunĩ yake: “Mwĩao ũla waatĩĩawa kũmanya nĩvekwongelwa mwei na kana ndwĩongelwa waĩ laisi mũno. Mboka ya Vasaka yaaĩlĩte kũtanĩwa mwei mũima mweinĩ wa Nisani (Nisani 14), na yaĩ no nginya ĩtanĩwe mũthenya ũmwe ĩtina wa ĩvinda yĩla ũasa wa mũthenya na ũtukũ wĩthĩawa wĩanene [spring equinox] . . . Ĩndĩ ethĩwa nĩvamanyĩka kana Vasaka ĩkavika ĩvinda yĩla ũasa wa mũthenya na ũtukũ syĩthĩawa ianene yĩte ĩviku, mwaka ũangĩĩe kũthela nĩvongelawa mwei [wa 13] Nisani ĩtanamba kũtuwa.”—The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135).

Yĩla Ngũsĩ sya Yeova iũtwʼa matukũ ma kũlilikana Kyaũya kya Wĩoo kya Mwĩaĩi, iatĩĩaa mwĩao ũsu, na methĩawa katĩkatĩ wa Mwei wa 3 na wa 4. Matukũ asu methĩawa mosanĩte na Nisani 14 kalendanĩ ka Kĩevelania. Ĩtina wa ũu, ikundi syonthe ĩũlũ wa nthĩ nitavawʼa matukũ asu kwĩ tene.a

Mo Aevelania mamanyaa ata mwei ũmwe ũithela na ũngĩ ũyambĩĩa? Ũmũnthĩ, no ũsisye kalenda katumbĩthye kana ũkakasisya syĩndũnĩ ta simũ. Ĩndĩ ĩvinda ya tene maũndũ mayaĩ laisi ũu.

Ĩvindanĩ ya Noa andũ matalaa mwei ũmwe ta mĩthenya 30. (Mwa. 7:11, 24; 8:3, 4) Ĩtina wa ĩvinda, kalendanĩ ka Aevelania ndyaĩ lasima mwei wĩthĩwe na mĩthenya 30. Kalendanĩ kau, mwei wambĩĩaa yĩla andũ moona ya mbee kamũkulũlo ka mwei mũtisu. Moona ũu mamanyaa kana mĩthenya 29 kana 30 nĩ mĩthelu kuma mwei mũvĩtu wambĩĩa.

Ĩvinda yĩmwe, Ndaviti na Yonathani maineenea mwei mweũ ũkwambĩĩa maisye: “Ũnĩ nĩ mũtiso wa mwei.” (1 Sam. 20:5, 18) Kwoou veoneka tũivika myakanĩ ya 1000 Klĩsto ate mũsyae, myei nĩyavanĩĩawa kwĩ tene. Ĩndĩ mo Aisilaeli mamanyaa ata yĩla mwei mweũ ũkwambĩĩa? Ĩvuku yĩla yĩandĩkĩtwe mĩao ya Kĩyuti na syĩthĩo syoo yĩtawa Mishnah yĩ na ũvoo ũtonya kũtũtethya. Yonanĩtye kana ĩtina wa Ayuti kuma Mbaviloni, Nzama ya Ayuti nĩyatetheeasya kwĩka ũtwi. Myeinĩ mũonza ĩla yeethĩawa na mboka, nzama ĩsu nĩyakomanaa kĩla mũthenya wa 30 wa mwei. Aũme asu nĩmo matusaa yĩla mwei ũla ũatĩĩe ũkwambĩĩa. Mamanyaa ata?

Aũme ala manyuvĩtwe nĩmaũngamaa kũndũ kũtũlu kũthyũlũlũkĩte Yelusaleme na maisyaĩĩsya matunĩ ũtukũ nginya mese kwona kamũkulũlo kala ka mbee kekonzete ka mwei mũtisu. Makona, matavasya Nzama ya Ayuti na mĩtũkĩ. Ala me Nzamanĩ ĩsu meanĩwa nĩ livoti ila meũkwata ikũĩkĩĩthya kana mwei mũtisu nĩwaumĩla, nĩmatangasaa kana mwei mweũ nĩwaambĩĩa. Nao nata ethĩwa matu kana mũumbĩ nisiĩĩe aũme asu kwona mwei ũsu? Nzama ĩsu yatusaa mwei ũla makwete wĩthela na mĩthenya 30, na ĩndĩ mwei mweũ ũyambĩĩa mũthenya ũla ũatĩĩe.

Yĩla ĩvuku yĩtawa Mishnah yaĩtye kana ũtwi wa nzama ĩsu watangaasawa kwa kwakanyʼa mwaki Kĩĩmanĩ kya Mĩthata kĩla kyaĩ vakuvĩ na Yelusaleme. O na ĩngĩ, myaki nĩyavuvawa kũndũnĩ kũla kũngĩ kũtũlu isionĩ sya Isilaeli nĩ kana ũvoo ũsu ũnyaĩĩke. Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, andũ meekaa kũtũmwa manyaĩĩkye ũvoo ũsu. Na nũndũ wa ũu, Ayuti ala maĩ Yelusaleme, isionĩ ila ingĩ sya Isilaeli, na ala angĩ maĩ kũndũ kũngĩ kũasa nĩmamanyaa yĩla mwei mweũ ũkwambĩĩa. Na kwoou onthe maĩ matonya kũtanĩa mboka ila syeekawa kĩla mwaka mateũvĩtũũkana.

Kyati kĩĩ no kĩũtetheesye kũelewa ũndũ myei, mboka, na mavinda ma kalenda ka Kĩevelania makonanĩtye.