Ũndũ Ũtonya Kũtetheka Mũnango Yĩla Ũũsoma Mbivilia

1. Nĩ kyaũ kyonanasya kana Yesũ nĩwoonaa Maandĩko me ma vata?

KWAKŨNA visa ũmwĩthukĩĩsye Yesũ aimanyĩsya. Mavinda kwa mavinda nĩwawetaa ndeto syĩ Maandĩkonĩ Matheu aimanyĩsya, na eethĩawa amaumĩtye kĩlĩkonĩ! Ũu nĩ wʼo nũndũ ndeto sya mbee ila wawetie amina kũvatiswa na ndeto imwe sya mũthya wawetie atanamba kũkwʼa, syaumĩte Maandĩkonĩ.b (Kũt. 8:3; Sav. 31:5; Luka 4:4; 23:46) Na kwa ĩvinda ya myaka ĩtatũ na nusu kuma avatiswa nginya kĩkwʼũ kyake, nĩwakothaa kũsoma na kũweta maũndũ me Maandĩkonĩ mbee wa ĩkomano na aimaelesya.—Mt. 5:17, 18, 21, 22, 27, 28; Luka 4:16-20.

2. Nĩ kyaũ kyatetheeisye Yesũ kũmanya Maandĩko nesa yĩla waendeee kwĩana? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

² Myaka mingĩ Yesũ atanambĩĩa wĩa wa kũtavanyʼa, nĩwasomaa na akethukĩĩsya Ndeto ya Ngai ĩisomwa mavinda kwa mavinda. Tũi na nzika kana e mũsyĩ nĩweewʼaa Meli na Yosevu maiweta ndeto syĩ Maandĩkonĩ yĩla mekũea ngewa.c (Kũt. 6:6, 7) Na tũi na nzika kana Yesũ nĩwaendaa ĩsinakokenĩ kĩla mũthenya wa Savato e na andũ make ma mũsyĩ. (Luka 4:16) E vau, no nginya ethĩwe ethukĩĩasya nesa yĩla Maandĩko meũsomwa. Ĩtina wa ĩvinda, nĩwamanyie kwĩsomea Maandĩko Matheu. Kwoou Yesũ ndaamanya Maandĩko tũ, ĩndĩ nĩwamendete na nĩwaekie mamũtongoesye maũndũnĩ onthe ala weekaa. Kwa ngelekanyʼo, kwalilikana kĩla kyeekĩkie yĩla Yesũ waĩ na myaka 12 e ĩkalũnĩ. Amanyĩsya ala meesĩ nesa Mĩao ya Mose “nĩmasengʼaa mũno nũndũ wa ũmanyi [wa Yesũ] na mosũngĩo make.”—Luka 2:46, 47, 52.

3. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

³ O naitũ no tũmanye na tũkenda Ndeto ya Ngai twamĩsomaa tũteũtĩĩa. Ĩndĩ tũtonya kwĩka ata nĩ kana kĩla tũũsoma kĩtũtethye mũnango? Ndeto ila Yesũ watavisye andũ meesĩ Mĩao, ta aandĩki, Avalisi, na Asatukai no itũtetheesye. Atongoi asu ma ndĩni nĩmasomaa Maandĩko kĩla ĩvinda, ĩndĩ mayatethekaa nĩ kĩla masomaa. Yesũ nĩwawetie nzĩa itatũ syaĩ itonya kũtetheesya aũme asu matetheke mũnango yĩla meũsoma Maandĩko. Na ndeto ila wamatavisye no itũtetheesye tũkaĩlangya ũtonyi witũ wa (1) kũelewa kĩla tũũsoma, (2) kũkwata ũthwii wa kĩ-veva, na (3) kũeka Ndeto ya Ngai ĩtũlũnge.

SOMA WĨ NA KĨELEELO KYA KŨELEWA KĨLA ŨŨSOMA

4. Ĩandĩko ya Luka 10:25-29 yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kũsoma Ndeto ya Ngai?

⁴ Yĩla tũũsoma Ndeto ya Ngai, kĩeleelo kitũ kyaĩle kwĩthĩwa ne kũelewa kĩla tũũsoma. Tũkaema kwĩka ũu, kĩla twasoma kĩitũtethya o na vanini. Kwa ngelekanyʼo, kwasũanĩa ũneenanyʼa wa Yesũ na “mũndũ ũmwe weesĩ Mĩao nesa.” (Soma Luka 10:25-29.) Yĩla mũndũ ũsu wamũkũlilye kĩla ũtonya kwĩka nĩ kana akwate thayũ wa tene na tene, amũtetheeisye kũkwata ũsũngĩo Ndetonĩ ya Ngai kwa kũmũkũlya ũũ: “Nĩ kyaũ kĩandĩkĩtwe Mĩaonĩ? Ũsomaa ata?” Mũndũũme ũsu asũngĩie nesa kwa kũweta ndeto syĩ Maandĩkonĩ, ila ikonetye kũmwenda Ngai na kwenda mũtũi. (Ali. 19:18; Kũt. 6:5) Ĩndĩ kwoona kĩla wakũlilye Yesũ ĩtina wa ũu: “Kwa wʼo mũtũi wakwa nũũ?” Kĩu kyoonanisye kana ndaeleetwe nesa vyũ nĩ kĩla wasomete. Na nũndũ wa ũu, ndeesĩ ũndũ ũtonya kũtũmĩa maandĩko asu nesa thayũnĩ wake.

5. Kũvoya na kũsoma o kavola kũtonya kũtũtetheesya ata?

⁵ No tũelewe Ndeto ya Ngai nesanga ethĩwa tũkamĩsomaa ũndũ vaĩlĩte. Vaa ve maũndũ amwe matonya kũũtetheesya. Voya ũtanambĩĩa kũsoma. Nĩtwendaa ũtethyo wa Yeova nĩ kana tũelewe Maandĩko nesa, na kwoou no tũmũkũlye atũnenge veva wake mũtheu nĩ kana ilĩko sitũ iikatangatange. Ĩtina wa ũu, soma o kavola. Kwĩka ũu nĩkũũkũtetheesya ũelewe kĩla ũũsoma. No ũtetheke mũnango wasoma na wasya kana waatĩanĩa na ũla ũsomete kĩlungu kĩna kya Mbivilia kĩlekotiĩtwe. Yĩla waatĩanĩa na ũla ũsomete kĩlungu kĩna, kĩu no kĩũtetheesye kũelewa, kũlilikana, na kwĩmanyĩsya maũndũ maingangĩ Ndetonĩ ya Ngai. (Yos. 1:8) Wamina kũsoma, mũvoye ĩngĩ ũmũtũngĩe mũvea nũndũ wa mũthĩnzĩo wa Ndeto yake na ũimwĩsũva aũtetheesye ũtũmĩe kĩla wasoma.

6. Nĩkĩ kwĩkũlya makũlyo na kũandĩka maũndũ ala manene kũtonya kũũtetheesya yĩla ũũsoma? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

⁶ Maũndũ aa elĩ no maũtetheesye ũelewe Mbivilia nesanga yĩla ũũmĩsoma. Mbee, ĩkũlye makũlyo ĩũlũ wa kĩla ũendeee kũsoma. Kwa ngelekanyʼo, yĩla ũendeee kũsoma ngewa yĩ Mbivilianĩ, ĩkũlye-ĩ: ‘Naaũ mawetetwe mũno ngewanĩ ĩno? Nũũ ũkũneena? Eneena naũ, na nĩkĩ? Ũndũ ũũ weekĩkie va, na ĩndĩĩ?’ Makũlyo ta asu no maũtetheesye kũsũanĩa kĩla ũũsoma na kũkwata maũndũ ala manene. O na ĩngĩ, yĩla ũendeee kũsoma, andĩka maũndũ ala manene. Kwĩka ũu no kũũtetheesye ũkasũanĩa mũnango kĩla ũũsoma na ũikĩelewa nesanga. Kwongela ũu, kũandĩka nĩkũũtetheeasya ũlilikane kĩla wasoma. No ũandĩke makũlyo, maũndũ ala wakwata ĩtina wa kwĩka ũkunĩkĩli, maũndũ ala manene, ũndũ ũtonya kũtũmĩa maũndũ ala weemanyĩsya, kana o ũndũ kĩlungu kĩu wasoma kyatuma wĩwʼa. Kwĩka ũu no kũũtetheesye ũkonaa Ndeto ya Ngai ta ũvoo ũkũandĩkĩe we mwene.

7. Nĩ nguma yĩva twaĩle kwĩthĩwa nayo yĩla tũũsoma, na nĩkĩ? (Mathayo 24:15)

⁷ Yesũ nĩwawetie nguma ĩmwe ya mwanya twaĩle kwĩthĩwa nayo nĩ kana tũelewe kĩla tũũsoma Ndetonĩ ya Ngai, nayo nĩ ũmanyi. (Soma Mathayo 24:15.) Mũndũ wĩ ũmanyi ethĩawa ailye ata? Ethĩawa na ũtonyi wa kũelewa ũndũ ũvoo mũna ũkwatĩanĩe kana ũvathũkene na ũngĩ, na nũeleawa maũndũ ala matawetetwe ũtheinĩ. Eka ũu, Yesũ aisye no nginya twĩthĩwe na ũmanyi nĩ kana twone maũndũ ala maendeee kwĩanĩsya wathani wa Mbivilia. O na ĩngĩ, nĩtwaĩle kwĩthĩwa na nguma ĩsu nĩ kana tũtetheke vyũ nĩ kyonthe kĩla tũũsoma Mbivilianĩ.

8. Kwĩthĩwa na ũmanyi kũtonya kũtũtethya ata yĩla tũũsoma?

⁸ Yeova nũnengae athũkũmi make ũmanyi. Kwoou mũvoye, na ũimwĩsũva aũtetheesye wĩthĩwe na nguma ĩsu. (Nth. 2:6) Nĩ kyaũ kĩtonya kũũtetheesya wĩke kwosana na mboya yaku? Vindĩĩsya nesa kĩla wasoma, na ũisisya wone ũndũ kĩkonanĩtye na maũndũ angĩ wĩsĩ. No ũtetheke nĩ mavuku ma kwĩmanyĩsya Mbivilia, ta kwa ngelekanyʼo, Ĩvuku ya Kwĩka Ũkunĩkĩli ya Ngũsĩ sya Yeova. Mavuku ta asu no maũtetheesye kũelewa ũvoo mũna wĩ Mbivilianĩ, na ũyona ũndũ ũtonya kũũtũmĩa thayũnĩ waku. (Aevl. 5:14) Ũmanyi ũkaũtetheeasya ũelewe Maandĩko mũnango yĩla ũũsoma.

SOMA WĨ NA KĨELEELO KYA KŨKWATA ŨTHWII WA KĨ-VEVA

9. Nĩ ũwʼo wĩva wa vata wĩ Maandĩkonĩ Asatukai mavũthĩĩasya?

⁹ Asatukai nĩmeesĩ nesa ala mavuku atano ma mbee ma Maandĩko ma Kĩevelania, ĩndĩ mayeetĩkĩlanaa na ũwʼo wa vata ũla wĩ mavukunĩ asu maveveee. Kwa ngelekanyʼo, kwoona ũndũ Yesũ wamasũngĩie yĩla mamũkũlilye ĩũlũ wa ũthayũũkyo. Amakũlilye: “No mwaasoma ĩvukunĩ ya Mose, nthĩnĩ wa ũvoo ĩũlũ wa kala kakuthu ke mĩwʼa, kana Ngai amwĩie: ‘Nyie ninyie Ngai wa Avalaamu, na Ngai wa Isaka, na Ngai wa Yakovo’?” (Mko. 12:18, 26) O na kau Asatukai asu nĩmasomete mũsoa ũsu mavinda maingĩ, ĩkũlyo yĩla Yesũ wamakũlilye yoonanisye kana nĩmavũthĩĩasya ũmanyĩsyo wa ũthayũũkyo, ũla nĩ ũwʼo wa vata wĩ Maandĩkonĩ.—Mko. 12:27; Luka 20:38.d

10. Yĩla tũũsoma Mbivilia, twaĩlĩte kwĩthĩwa twĩ metho twĩke ata?

¹⁰ Twĩĩmanyĩsya kyaũ? Yĩla tũũsoma, twĩenda twĩthĩwe twĩ metho twone kĩla tũtonya kwĩmanyĩsya nthĩnĩ wa mũsoa kana ngewa yĩ Mbivilianĩ. Tũikwenda kũelewa momanyĩsyo ma mũsingi tũ, ĩndĩ nĩtwaĩle kũelewa ũwʼo wa vata na myolooto ila ite laisi kũkwatĩkana.

11. Kwosana na 2 Timotheo 3:16, 17, ũtonya ata kũkwata ũthwii wa kĩ-veva Mbivilianĩ?

¹¹ Ũtonya kũkwata ata ũthwii wa kĩ-veva yĩla ũũsoma Mbivilia? Kwoona kĩla ĩandĩko ya 2 Timotheo 3:16, 17 yĩwetete. (Soma.) Yaĩtye “Maandĩko onthe . . . nĩmaĩlĩte” kwondũ wa (1) kũmanyĩsya, (2) kũkanyʼa, (3) kũlũnga maũndũ, na (4) kũtũngĩĩa. No ũtetheke nĩ maũndũ asu me ana o na mavukunĩ ma Mbivilia ala ũtatũmĩaa mũno. Vindĩĩsya wone kĩla ngewa ĩsu ĩkũũmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova, ieleelo syake, kana myolooto ya Ngai. Sũanĩa ũkanyʼo ũla ũũkwata vo. Nĩ kana wĩke ũu, sisya wone ũndũ mĩsoa ĩsu ĩkũũtetheesya ũmanye na ũyĩvathana na imanyĩo nthũku kana mawoni mataĩle nĩ kana ũendeee kũlũmanyʼa na Yeova. O na no ũsũanĩe ũndũ ũtonya kũtũmĩa ũvoo ũsu kũlũnga maũndũ, kana mawoni mataĩle, ta kwa ngelekanyʼo, ũndũ ũneewie wĩ ũtavanyʼanĩ. Na ĩndĩ ũisisya ũndũ mĩsoa ĩsu ĩtonya kũũtũngĩĩa nĩ kana wĩmanyĩsye kwonaa maũndũ ũndũ Yeova ũmonaa. Weethĩwa na maũndũ asu ana kĩlĩkonĩ ũisoma Mbivilia, kĩu no kĩũtetheesye ũkakwata ũthwii wa kĩ-veva ũtonya kũtuma ũtetheka mũnango.

EKA KĨLA WASOMA KĨŨLŨNGE

12. Nĩkĩ Yesũ wakũlilye Avalisi ũũ: “Mũyaasoma?”

¹² O na ĩngĩ, Yesũ akũlilye Avalisi ũũ: “Mũyaasoma?,” kwonanyʼa kana mayaĩ na woni mũseo ĩũlũ wa Maandĩko. (Mt. 12:1-7)e Yĩu nĩ ĩvinda yĩla Avalisi maasya amanyĩwʼa ma Yesũ nĩmatũlĩte mwĩao wa Savato. Yesũ amasũngĩie kwa kũmatavya ngelekanyʼo ilĩ syĩ Maandĩkonĩ na aweta ndeto syĩ ĩvukunĩ ya Osea, nĩ kenda amonyʼe kana mayaeleawa ũla mwĩao wa Savato na mayaĩ na tei. Nĩkĩ kĩla aũme asu masomete Ndetonĩ ya Ngai kĩtamalũngĩte? Nũndũ mayasomaa me na mawoni maseo na maĩ na mĩtũlyo. Na kĩu nĩkyatumie mataelewa kĩla masomaa.—Mt. 23:23; Yoa. 5:39, 40.

13. Twaĩlĩte kwĩthĩwa na woni wĩva yĩla tũũsoma Mbivilia, na nĩkĩ?

¹³ Ndeto sya Yesũ syĩtũmanyĩsya kana twaĩle kũsomaa Mbivilia twĩ na woni waĩle. Kĩvathũkanyʼo na Avalisi, twaĩlĩte kwĩthĩwa twĩnyivĩtye na tũyĩtĩkĩla tũmanyĩwʼe. Na nĩtwaĩlĩte ‘kwĩtĩkĩla kwa ũuu kũvandwa ndeto nthĩnĩ’ witũ. (Yak. 1:21) Tweethĩwa twĩ auu, tũkaekaa Ndeto ya Ngai ĩtũlũnge. No nginya twĩvathane na mawoni mataĩlĩte kana mĩtũlyo nĩ kana momanyĩsyo ma Mbivilia ĩũlũ wa tei, ĩnee, na wendo maalyũle mwĩkalĩle witũ.

14. Tũtonya kũmanya ata ethĩwa nĩtũekete Mbivilia ĩtũlũnge? (O na ĩngĩ, sisya visa.)

¹⁴ No twonanyʼe kana nĩtũekete Ndeto ya Ngai ĩtũlũnge kwĩsĩla ũndũ tũkuaa ala angĩ. Nũndũ Avalisi mayaekete Ndeto ya Ngai ĩmalũnge, “[nĩmasilĩlaa] ala mate na ĩvĩtyo.” (Mt. 12:7) O ta ũu, twonanasya nĩtũekete Ndeto ya Ngai ĩtũlũnge kwĩsĩla ũndũ twonaa andũ ala angĩ na ũndũ tũmakuaa. Kwa ngelekanyʼo, ithyĩ tũwetaa maũndũ maseo ala angĩ mekaa-ĩ, kana twĩthĩawa na mĩtũkĩ ya kwona mawonzu moo? Nĩtwĩthĩawa na tei na nĩtwĩthĩawa twĩyũmbanĩtye kũekea ala angĩ, kana twĩkaa kũmaumanyʼa na tũyoveea ũthatu ngoonĩ yĩla matũvĩtĩsya? Mosũngĩo ma makũlyo asu no monanyʼe kana nĩtũekete kĩla tũũsoma kĩalyũle mosũanĩo, mawendi, na meko maitũ.—1 Tim. 4:12, 15; Aevl. 4:12.

KUSOMA NDETO YA NGAI NĨKŨTŨETEAE ŨTANU

15. We Yesũ eewʼaa ata ĩũlũ wa Maandĩko Matheu?

¹⁵ Yesũ nĩwendete Maandĩko Matheu, na ndeto ila syĩ ĩvukunĩ ya Savuli 40:8 nĩsyathanĩte ũndũ ũkewʼa ĩũlũ wa Ndeto ya Ngai. Ĩandĩko yĩu yaĩtye: “Nĩngũtana kwĩka kwenda kwaku, we Ngai wakwa; ĩĩ, mwĩao waku wĩ ngoonĩ yakwa.” Nũndũ wa ũu, nĩwaendeeie kwĩthĩwa e mũtanu na avota kũendeea kũmũthũkũma Yeova. O naitũ no twĩkale twĩ atanu na tũiendeea nesa yĩla twasoma Ndeto ya Ngai na tweemanyĩsya kũmyenda.—Sav. 1:1-3.

16. Ũtonya kwĩka ata ũtetheke mũnango yĩla ũũsoma Ndeto ya Ngai? (Sisya ĩsandũkũ “Ndeto sya Yesũ no Iũtetheesye Kũelewa Kĩla Ũũsoma.”)

¹⁶ O tondũ tweemanyĩsya ndetonĩ sya Yesũ na ngelekanyʼonĩ yake, ekai tũendeee kwaĩlangya nzĩa sitũ sya kũsoma Mbivilia. No twaĩlangye ũtonyi witũ wa kũelewa kĩlungu kĩna kya Mbivilia kwa kũvoya, kũsoma o kavola, kwĩkũlya makũlyo, na kũandĩka maũndũ ala manene. No tũtũmĩe ũmanyi kwa kũvindĩĩsya nesa kĩla twasoma tũtetheewʼe nĩ mavuku maitũ. No twĩmanyĩsye kũtũmĩa Mbivilia nesanga, o vamwe na mĩsoa ĩla tũtatũmĩaa mũno, kwa kũmantha ũthwii wa kĩ-veva ũla ũtaumĩlĩtwʼe ũtheinĩ ilungunĩ ta isu. Na no tũeke Ndeto ya Ngai ĩtũlũnge kwa kũtata twĩthĩwe na woni waĩle yĩla tũũmĩsoma. Yĩla twatata ũndũ tũtonya twĩke maũndũ asu, tũkeemanyĩsya maũndũ maingangĩ Mbivilianĩ na tũiendeea kũmũthengeea Yeova mũnango.—Sav. 119:17, 18; Yak. 4:8.