Makũlyo Kuma kwa Asomi Maitũ
Ũla “mũndũ mũka” ũwetetwe ĩandĩkonĩ ya Isaia 60:1 nũũ, na ‘okĩlaa’ na ‘akatisa’ kwa nzĩa yĩva?
Ĩandĩko ya Isaia 60:1 yaĩtye: “Ũkĩla, we mũndũ mũka, tisa, nũndũ kyeni kyaku nĩ kyũku. Ũtheu mũtisu wa Yeova nũkũmulĩkĩte.” (NWT.) Mĩsoa ĩla ĩthyũlũlũkĩte mũsoa ũsu yonanĩtye kana “mũndũ mũka” ũsu nĩ Saioni, kana Yelusaleme, ĩla nĩyo yaĩ ndũa nene ya ũsumbĩ wa Yuta ĩvindanĩ yĩu.a (Isa. 60:14; 62:1, 2) Ndũa ĩsu ĩũngamĩe mbaĩ yonthe ya Isilaeli. Ndeto isu sya Isaia syĩumĩlya makũlyo elĩ: Mbee, Yelusaleme ‘yookĩlile’ na yatisa kyeni kya kĩ-veva ĩndĩĩ, na yeekie ũu ata? Kelĩ, syo ndeto sya Isaia niendeee kwĩanĩa kwa nzĩa nenange?
Yelusaleme ‘yookĩlile’ na yatisa kyeni kya kĩ-veva ĩndĩĩ, na yeekie ũu ata? Yĩla Ayuti matavĩtwe makatwawa Mbaviloni kwa myaka 70, Yelusaleme na ĩkalũnĩ yayo syatiiwe syĩ mbombokangu. Ĩndĩ ĩtina wa Mbaviloni kũsindwa nĩ Ametia na Avelisia, Aisilaeli ala mekalaa isionĩ syĩ kĩvathũkanyʼo sya ũsumbĩ ũsu maĩ na ũthasyo wa kũsyoka kwoo na kũtũngĩĩa ũthaithi wa wʼo. (Esa. 1:1-4) Kwambĩĩa mwaka wa 537 mbee wa Klĩsto, Ayuti amwe aĩkĩĩku kuma mbaĩnĩ syonthe 12 nĩmasyokie. (Isa. 60:4) Nĩmambĩĩie kũmũthembea Yeova nthembo, kũtanĩa mboka, na kũtũngĩĩa ĩkalũ. (Esa. 3:1-4, 7-11; 6:16-22) Nũndũ wa ũu, ũtheu mũtisu wa Yeova nĩwambĩĩie kũmulĩka Yelusaleme ĩngĩ, na ũu nĩ kwasya, nĩwambĩĩie kũmulĩkĩla andũ make. Namo nĩmatwʼĩkie kyeni kya ngelekanyʼo kwa mbaĩ ila itamwĩsĩ Yeova.
Ĩndĩ wathani wa Isaia ndwaaĩanĩa vyũ ĩvindanĩ yĩu. Aisilaeli aingĩ mayaaendeea kũmwĩwʼa Ngai. (Nee. 13:27; Mal. 1:6-8; 2:13, 14; Mt. 15:7-9) Ĩtina, nĩmesie kũmũlea Masia, ũla nĩ Yesũ Klĩsto. (Mt. 27:1, 2) Na twĩ mwakanĩ wa 70 ĩtina wa Klĩsto, Yelusaleme na ĩkalũ yayo nĩsyaanangiwe ya kelĩ.
Ũu nowʼo Yeova wathanĩte. (Nda. 9:24-27) Kwa wʼo, kĩyaĩ kĩeleelo kyake ndũa ĩsu ĩanĩsye nesa vyũ wathani ũla wĩ Isaia kĩlungu kya 60.
Syo ndeto sya Isaia niendeee kwĩanĩa kwa nzĩa nenange? Ĩĩ. Iendeee kwĩanĩwʼa nĩ mũndũ mũka ũngĩ wa ngelekanyʼo, ũla wĩtĩtwe “Yelusaleme ya ĩũlũ.” Mũtũmwa Vaũlo aisye: “Nĩyo inyia witũ.” (Aka. 4:26) Yelusaleme ya ĩũlũ nĩ kĩlungu kya ũseũvyo wa ĩtũnĩ wa Ngai, na ala me kĩlungunĩ kĩu nĩ syũmbe sya veva ndĩkĩĩku. Syana syake nĩ Yesũ na ala Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta 144,000, ala o ta Vaũlo, me na wĩkwatyo wa kũthi ĩtunĩ. Etĩkĩwʼa mauta asu nĩmo “mbaĩ ntheu” kana “Isilaeli ma Ngai.”—1 Vet. 2:9; Aka. 6:16.
Nĩ kwa nzĩa yĩva Yelusaleme ya ĩũlũ ‘yookĩlile’ na ‘yatisa’? Yeekie ũu kwĩsĩla etĩkĩwʼa mauta ala maĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ. Sianĩsya kĩla kyeekĩkie na kĩla kyathanĩtwe kĩlungunĩ kya 60 kya Isaia.
Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta maĩ no nginya ‘mokĩle’ nũndũ ĩtina wa atũmwa kũkwʼa, akaĩi ma mũĩkĩĩo nĩmanyaĩĩkie, na kĩu kyatuma Aklĩsto asu methĩwa me kĩvindunĩ kĩ-veva. (Mt. 13:37-43) Ĩvindanĩ yĩu, nĩmataviwe nĩ Mbaviloni Ĩla Nene, ĩla nĩ ndĩni syonthe sya ũvũngũ. Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta mekalile me atave nginya “mũminũkĩlyonĩ wa ĩvinda yĩĩ,” yĩla yambĩĩie 1914. (Mt. 13:39, 40) Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa ũu twĩ 1919, nĩmathaiwʼe na vau kwa vau mambĩĩa kũtisa kyeni kya kĩ-veva kwa kwĩka kyonthe kĩla matonya wĩanĩ wa kũtavanyʼa.b Kwa myaka mingĩ, andũ kuma mbaĩnĩ syonthe nĩmokĩte kyeninĩ kĩu, na asu nĩ vamwe na Isilaeli ma Ngai ala matialĩte ĩũlũ wa nthĩ, ala nĩmo metĩtwe “asumbĩ” nthĩnĩ wa Isaia 60:3.—Ũvu. 5:9, 10.
Ĩvinda yũkĩte, Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta makanyaĩĩkya ũtheu mũtisu wa Yeova kwa nzĩa nenange. Ata? Yĩla makakwʼa na maithi ĩtunĩ, makatwʼĩka kĩlungu kya “Yelusaleme Nzaũ,” kana mũtwawa wa Klĩsto, ũla nĩ asumbĩ na athembi 144,000.—Ũvu. 14:1; 21:1, 2, 24; 22:3-5.
Yelusaleme Nzaũ ĩkeethĩwa na kĩanda kya mwanya kwĩanĩwʼanĩ kwa wathani ũla wĩ Isaia 60:1. (Sianĩsya Isaia 60:1, 3, 5, 11, 19, 20 na Ũvuanyʼo 21:2, 9-11, 22-26.) O tondũ asumbĩ ma Isilaeli masumbĩkaa me ndũanĩ ya Yelusaleme, nowʼo Yelusaleme Nzaũ na Klĩsto ĩkethĩwa neyo silikalĩ ĩla ĩsumbĩkĩte ĩvinda yĩla Ngai ũkatwʼĩkĩthya maũndũ meũ. Yĩla Mbivilia ĩkwasya Yelusaleme Nzaũ “ĩtheeete kuma ĩtunĩ kwa Ngai” yĩthĩawa ĩyonanyʼa ata? Yĩthĩawa ĩyonanyʼa kana ĩkeeka maũndũ meũtethya andũ ĩũlũ wa nthĩ. Na ala mamũkĩaa Ngai kuma mbaĩnĩ syonthe ‘makaendaa mamulĩkĩlwe nĩ kyeni kyayo.’ O na makavetewa naĩ na kĩkwʼũ. (Ũvu. 21:3, 4, 24) Na o tondũ Isaia na athani angĩ mathanĩte, “kũtũngĩĩwa kwa syĩndũ syonthe” kũkeethĩwa kweanĩa vyũ. (Meko 3:21) Kwambĩĩie yĩla Klĩsto watwʼĩkie Mũsumbĩ na kũkathela mũthyanĩ wa Ũsumbĩ Wake wa Myaka Ngili.
a Mbivilianĩ ya New World Translation, ĩandĩko ya Isaia 60:1 yĩtũmĩĩte ndeto “mũndũ mũka” vandũ va “Saioni,” kana “Yelusaleme,” nũndũ ndeto sya Kĩevelania “ũkĩla” na ‘ũitisa’ itũmĩkaa mũno mũno kwa aka, na ũu nowʼo vailye na ndeto “nũkũmulĩkĩte.” Ndeto “mũndũ mũka” itetheeasya mũsomi kũmanya kana mũndũ mũka ũla ũkũneenewa nĩ wa ngelekanyʼo.
b Kũtũngĩĩwa kwa ũthaithi wa wʼo kũla kweethĩiwe 1919 nokwʼo kũeleetwʼe nthĩnĩ wa Esekieli 37:1-14 na Ũvuanyʼo 11:7-12. Esekieli athanie kana Aklĩsto onthe etĩkĩwʼa mauta makatũngĩĩa ũthaithi wa wʼo ĩtina wa kwĩthĩwa me atave kwa ĩvinda yĩasa. Nawʼo wathani ũla wĩ Ũvuanyʼo wonanasya kũsyawa ĩngĩ kĩ-veva kwa kakundi ka ana-a-asa etĩkĩwʼa mauta ala methĩĩtwe matongoesye, ĩtina wa kwĩthĩwa matatonya kũthũkũma Yeova na ũthasyo kwa kavinda yĩla mekiwʼe yela mate mavĩtyo. Twĩ 1919, nĩmanyuviwe matwĩka “ngombo ndĩkĩĩku na mbũĩ.”—Mt. 24:45; sisya ĩvuku Hatimaye Ibada Safi ya Yehova Yarudishwa!, ĩth. 118.