Makũlyo Kuma kwa Asomi Maitũ

Yĩla mũandĩki wa Nthimo 30:​18, 19 (BK) waisye kana “nzĩa ya mũndũ mũũme na mwĩĩtu” yaĩ ya ‘ũsengyʼo kũmũvĩtũka,’ we oonanasya ata?

Andũ aingĩ, o vamwe na asomi amwe ma maũndũ ma Mbivilia, nĩmasengʼawʼa mũno nĩ ndeto isu. Mĩsoa ĩsu yaĩtye ũũ: “Kwĩ maũndũ atatũ ma ũsengʼyo kũmbĩtũka, Ĩĩ, ana ala ndamesĩ: Nzĩa ya ndiũ yayayanĩ; nzĩa ya nzoka ĩũlũ wa ĩvia; nzĩa ya ngalawa katĩ wa ũkanga; na nzĩa ya mũndũ mũũme na mwĩĩtu.”—Nth. 30:​18, 19, BK.

Navu tene, tũnaeleetwe kana ndeto “nzĩa ya mũndũ mũũme na mwĩĩtu” syonanasya ũndũ mũthũku. Nĩkĩ? Nũndũ mĩsoa ĩla ĩthyũlũlũkĩte mũsoa ũsu ĩwetete syĩndũ nthũku ila itaasya “nũu.” (Nth. 30:​15, 16, BK) Nawʼo mũsoa wa 20 ũneeneete “mũndũ mũka kĩlaalai” ũla waasya kana ndekĩte ũndũ o na ũmwe mũthũku. Nũndũ wa ũu, tũnasũanĩaa kana o ta ndiũ ĩũlũkĩte matunĩ, nzoka yĩsĩlĩte ĩvianĩ, kana ngalawa yĩsĩle ũkanganĩ, mũndũũme no eke ũndũ na ũyĩthĩa vai mũndũ ũngĩ ũnamanya. Twĩ na kĩu kĩlĩkonĩ, tũnaeleetwe kana ndeto “nzĩa ya mũndũ mũũme na mwĩĩtu” syonanasya ũndũ mũthũku, na ũu nĩ kwasya, ineeneete ũndũ mwanake ũtonya kũtũmĩa ũseleke akakenga mwĩĩtu makome ĩmwe na ũyĩthĩa ũ mwĩĩtu ndanamanya ũndũ wakengeka.

Ĩndĩ veonekana twĩ na kĩtumi kĩseo kya kũĩkĩĩa kana mĩsoa ĩsu ĩneeneete kĩndũ kĩseo. Mũandĩki wa Nthimo ĩsu ekĩte o kũweta maũndũ ala mamũsengʼasya.

Mavuku ma tene ma Kĩevelania o namo nĩmonanĩtye kana mũsoa ũsu ũneeneete ũndũ mũseo. Kwosana na ĩvuku yĩmwe yĩtawa Theological Lexicon of the Old Testament, ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩalyũlĩtwe “ũsengʼyo kũmbĩtũka” ĩandĩkonĩ ya Nthimo 30:18 (BK) “yonanasya ũndũ mũna mũndũ wonaa wĩ wa mwanya mũno, ũkwoneka ũtatonyeka, kana wĩ wa kwendeesya mũno.”

O nake vulovesa weetawa Crawford H. Toy waĩ wa Harvard University, ĩla yĩ Amelika, aisye kana mũsoa ũsu ndũneeneete ũndũ mũthũku. Aisye ũũ: “Mũandĩki ũsu eekaa o kũeleasya ũndũ maũndũ asu watalanilye methĩawa me ma kũsengyʼa mũno wĩana.”

Kwoou nĩ ũndũ wosanĩte na kĩlĩko kwasya kana ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa Nthimo 30:​18, 19 ieleetye maũndũ ma kũsengyʼa mũno ala mavĩtũkĩte ũmanyi witũ, kana tũtesa kũmaelewa nesa. O ta mũandĩki ũsu wa ĩvuku ya Nthimo, nĩtũsengʼawʼa mũno nĩ ũndũ ndiũ ĩtonya kũũlũka matunĩĩũlũ vyũ, ũndũ nzoka ĩtonya kwĩsĩla ĩvianĩ o na kau ĩyingwa maaũ, ũndũ ngalawa yĩ na ũito mwingĩĩtonya kwĩsĩla ũkanganĩ, na ũndũ mwanake na mwĩĩtu matonya kwendana na maitanĩa kwĩkala ĩmwe thayũnĩ woo.