Ũndũ Tũtonya Kũkwata Ũthasyo wa Wʼo

1, 2. (a) Nĩ maũndũ meva maĩkĩĩthasya kana andũ nĩmokitĩaa ũthasyo mũno? (b) Maũndũ ala andũ mekaa maimantha ũthasyo maetae kyaũ?

ŨMŨNTHĨ andũ maneeneaa mũno ũthasyo na ũndũ andũ onthe matonya kwĩananwʼa vate amwe meũvinyĩĩwa. Andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ mayendaa kũvinyĩĩwa, kũvathũlwa, kana kwĩkala me ngya, na ũsu nĩwʼo ũthasyo ũla mokitĩaa. Angĩ mendaa manengwe ũthasyo wa kũneena kĩla mekwenda, kwĩnyuvĩa kĩla mekwenda, na kwĩkala ũndũ mekwenda. Kwoou kĩla vandũ wĩthĩaa andũ nĩmekwenda mũno kwĩka kĩla mekwenda na mayĩkala ũndũ mekwenda.

² Ĩndĩ andũ meanĩasya mawendi asu moo kwa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo. Ala mewʼaa mate eanĩe nũndũ wa maũndũ ala maendeee ma siasa kana o mathĩna angĩ makonetye andũ mavangaa maandamano, makokĩlya nduuthĩ, kana makavanga kũvĩndũa silikalĩ. Ĩndĩ kĩu nĩkĩmanengae ũthasyo ũla mekwenda? Vandũ va kũtetheka, maũndũ asu mekaa kũmaetee mathĩna maingĩ na andũ aingĩ maikwʼĩĩa vo. Maũndũ asu mosanĩte nesa vyũ na ũndũ ũũ Mũsumbĩ Solomoni weeyoneete: “Andũ ĩũlũ wa nthĩ nĩmatũmĩaa ũtonyi ũla me nawʼo kũthĩnyʼa andũ ala angĩ.”—Mũta. 8:9, The Holy Bible in Current Kikamba Language.

3. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twĩkale twĩ atanu vyũ na twĩ eanĩe?

³ Ũla mũmanyĩwʼa weetawa Yakovo nĩwawetie kĩla kĩtonya kũetee mũndũ ũtanu wa wʼo na kĩkatuma ekala e mwĩanĩe vyũ. Aandĩkie atĩĩ: “Ũla ũsyaasya nthĩnĩ wa mwĩao mwĩthĩanu, nawʼo nĩ mwĩao wa ũthasyo, na ekalaa vo, . . . akaathimwa mawĩanĩ ala wĩkaa.” (Yak. 1:25) Yeova nĩwe wanenganie mwĩao ũsu mwĩthĩanu, na nĩwĩsĩ nesa vyũ kĩla kĩtonya kũtuma andũ mekala me atanu vyũ na me eanĩe. Nĩwanengie ala asyai maitũ ma mbee kyonthe kĩla maĩ na vata nakyo nĩ kana mekale me atanu, na kĩmwe wamanengie nĩ ũthasyo wa wʼo.

ĨVINDA YĨLA ANDŨ MAĨ NA ŨTHASYO WA WʼO

4. Atamu na Eva maĩ na ũthasyo wĩva? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 3.)

⁴ Wasoma ilungu ilĩ sya mbee sya Mwambĩlĩlyo no wone nesa kana Atamu na Eva nĩmatanĩaa ũthasyo ũla andũ aingĩ ũmũnthĩ meliĩlaa. Maĩ matonya kũkwata kyonthe kĩla me na vata nakyo, mayekalaa na wia, na vai mũndũ wamathĩnasya. Mayathĩnawʼa o na vanini nĩ kyaũya, nĩ wĩa, nĩ ũwau, kana nĩ kĩkwʼũ. (Mwa. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Ĩndĩ ũu nĩ kwasya Atamu na Eva maĩ na ũthasyo wʼonthe wa kwĩka kĩla mekwenda mate na mĩvaka? Ekai twone.

5. Kĩvathũkanyʼo na ũndũ andũ aingĩ masũanĩaa, nĩ kyaũ kyendekaa nĩ kana andũ methĩwe na ũthasyo wa wʼo?

⁵ Andũ aingĩ ũmũnthĩ masũanĩaa kana nĩ kenda mũndũ ethĩwe na ũthasyo wa wʼo no nginya anengwe mwanya wa kwĩka kĩla ũkwenda, o na ethĩwa kĩu kĩumĩlya kyaũ. Ĩvuku yĩmwe yĩeleetye ũthasyo yĩkasya kana ũsu “nĩ ũtonyi wa kwĩyĩkĩa motwi na kũmeanĩsya.” Ĩndĩ yĩsyokete yĩkasya: “Kwosana na mĩao, andũ matalawa ta me na ũthasyo ethĩwa mĩao ĩla mekĩĩwe ndĩũmavinyĩĩa, nĩ ya vata, kana ti mĩao ĩtatonya kũatĩĩka.” (The World Book Encyclopedia) Kĩu kĩonanyʼa nesa vyũ kana andũ me vamwe nĩmendaa kwĩkĩĩwa mĩvaka mĩna nĩ kana kĩla ũmwe akwate ũthasyo. Ĩkũlyo yĩla twatiwa nayo nĩ atĩĩ: We nũũ ũla wĩ na ũkũmũ wa kũtũtwʼĩĩa nĩ mĩvaka yĩva ĩteũtũvinyĩĩa, ya vata, na ĩtonya kũatĩĩka?

6. (a) Nĩkĩ no Yeova e weka wĩ na ũthasyo wa kwĩka kĩla ũkwenda ate kwovwa nĩ mwĩao o na ũmwe? (b) Andũ manengetwe ũthasyo wĩana ata, na nĩkĩ?

⁶ Tũineenea ũthasyo nĩtwaĩle kũlilikana kana no Yeova Ngai e weka ũtonya kwĩka kĩla ũkwenda ate kwovwa nĩ mwĩao o na ũmwe. Nĩkĩ? Nũndũ nĩwe Mũmbi wa syĩndũ syonthe na nĩwe Mũsumbĩ Ũla Mũnene wa nthĩ yonthe, ũla wĩ ũtonyi wʼonthe. (1 Tim. 1:17; Ũvu. 4:11) Nũũlilikana ila ndeto nzeo Mũsumbĩ Ndaviti wawetie aielesya kana Yeova e weka no we wĩ ĩũlũ wa onthe? (Soma 1 Mavinda 29:11, 12.) Ĩndĩ syũmbe ila ingĩ syonthe, syĩthĩwe syĩ ĩtunĩ kana syĩ kũũ nthĩ, syĩthĩawa na ũthasyo wĩ na mĩvaka. Syũmbe isu syonthe syaĩle kwĩkala syĩsĩ kana Yeova Ngai no we wĩ na ũkũmũ wa kũtwʼa nĩ mĩvaka yĩva ĩtekũivinyĩĩa, ya vata, na ĩtonya kũatĩĩka. Na kĩu nokyo Yeova Ngai weekie oomba mũndũ oou.

7. Nĩ maũndũ meva matumaa tũtanĩa thayũ, o na kau tũmekaa tũteũmanya kana nĩ mĩao?

⁷ O na kau mbeenĩ Atamu na Eva maĩ na ũthasyo maũndũnĩ maingĩ, ve mĩvaka mataĩ makĩla. Mĩao ĩmwe o na mamĩatĩĩaa mateũmanya kana nĩ mĩao mekĩĩwe. Kwa ngelekanyʼo, asyai asu maitũ ma mbee nĩmeesĩ kana nĩ kenda maendeee kwĩkala thayũ, no nginya maveve, maye, makome, na mayĩka maũndũ angĩ o ta asu. Mo meewʼaa ta mate na ũthasyo aĩ nũndũ mayaĩ mekala matekĩte maũndũ asu? Aiee, na kĩtumi nũndũ Yeova nĩwaĩkĩĩthisye kana kwĩka maũndũ asu kwĩtuma mekala me atanu na me eanĩe. (Sav. 104:14, 15; Mũta. 3:12, 13) Vo ve mũndũ ũtewʼaa mũyo aiveva nzeve ntheu, aiya lĩu wendete, kana aikoma akalĩkwa? Nĩtũtanĩaa kwĩka maũndũ asu na tũimonaa ta mũio twaĩkĩtwʼe. Vai nzika kana o namo Atamu na Eva meewʼaa oou.

8. Ngai anengie asyai maitũ ma mbee mwĩao wĩva, na nĩkĩ?

⁸ Yeova eeaĩe Atamu na Eva masyaane mausũsye nthĩ na maimĩsũvĩa. (Mwa. 1:28) Wʼo mwĩao ũsu nĩwamavatie ũthasyo? Ndwaamavata o na vanini! Manengiwe mwĩao ũsu nĩ Mũmbi woo nĩ kana meanĩsye ũndũ wa vata kĩeleelonĩ kyake kya kũtwʼĩkĩthya nthĩ yonthe vandũ vaseo vatonya kũtũwa tene na tene nĩ andũ mate na naĩ. (Isa. 45:18) Ũmũnthĩ mũndũ akatwʼa kũlea kũtwaana kana kũtwawa kana akavanga atwaana ndeĩthĩwa na syana, ndethĩwa aimũvĩtĩsya Yeova. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, andũ nĩmatwaanaa na makamesya syana o na kau kũsũvĩa mũsyĩ no wĩa. (1 Ako. 7:36-38) Nĩkĩ? Nũndũ ala meeka ũtwi ũsu methĩawa mekwatĩtye kana nĩmeũkwata ũtanu. (Sav. 127:3) Atamu na Eva mesaa kũtanĩa mũtwaano woo na maitanĩa kwĩkalanyʼa na syana syoo tene na tene.

ANDŨ MAAISYE ŨTHASYO WA WʼO ATA?

9. Nĩkĩ mwĩao ũla Ngai wanengie Atamu na Eva ĩandĩkonĩ ya Mwambĩlĩlyo 2:17 ũtamavinyĩĩe, waĩ wa vata, na waĩ ũtonya kũatĩĩka?

⁹ Yeova nĩwasyokie anenga Atamu na Eva mwĩao ũngĩ, na amatavya kĩla kĩkamakwata maema kũũatĩĩa. Ameie: “Wa mũtĩ wa kũmanyĩthya ũseo na ũthũku, ndũkaye: nĩkwĩthĩwa mũthenya ũla ũkaya wawʼo ndũkatĩa ũkwʼa.” (Mwa. 2:17) We no wasye ũsu waĩ mwĩao ũmavinyĩĩe, ũte wa vata, na ũtaatĩĩka? We wĩona ta wamavatie ũthasyo? Vaitonyeka. O na ve asomi amwe ma Mbivilia monanĩtye kana Ngai eekie ũndũ wa ũĩ kũmekĩĩa mwĩao ũsu, na kana ndaamanenga mwĩao ũtaatĩĩka. Kwa ngelekanyʼo, ve ũmwe woo waĩtye: “Mĩao ya Ngai ĩla yĩ [Mwambĩlĩlyo 2:16, 17] yonanasya kana no Ngai e weka wĩsĩ kĩla kĩseo . . . kwa andũ na no Ngai e weka wĩsĩ kĩla kĩte kĩseo . . . kwoo. Nĩ kana andũ matanĩe kĩla ‘kĩseo,’ no nginya mamwĩkwatye Ngai na maimwĩwʼa. Makalea kũmwĩwʼa, matwʼĩka nĩmo ene mekwĩtwʼĩĩa kĩla kĩseo . . . na kĩla kĩte kĩseo.” Ũsu nĩ mũio andũ mataĩ mesa kũvikya.

10. Kwĩthĩwa na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa kĩla ũkwenda kũatĩĩa no ũndũ ũmwe na kwĩthĩwa na ũthasyo wa kũtwʼa ũla ũseo na ũla ũthũku? Elesya.

¹⁰ Andũ aingĩ masoma mwĩao ũla Yeova wanengie Atamu no masye kana nĩwamũvatĩte ũthasyo wa kwĩka kĩla ũkwenda. Mayasya ũu kĩla matamanyaa nĩ kana ve kĩvathũkanyʼo katĩ wa kwĩthĩwa na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa kĩla ũkwenda kũatĩĩa na ũthasyo wa kũtwʼa ũla ũseo na ũthũku. Atamu na Eva maĩ na ũthasyo wa kũnyuva nĩmeũmwĩwʼa Ngai kana maimwĩwʼa. Ĩndĩ no Yeova e weka waĩle kũtwʼa nesa vyũ kĩla kĩseo na kĩla kĩthũku, na “mũtĩ wa kũmanyĩthya ũseo na ũthũku” ũla waĩ mũũndanĩ wa Eteni woonanasya ũkũmũ ũsu wake. (Mwa. 2:9) Vai mũndũ ũlea kana tweeka ũtwi tũyĩthĩawa twĩsĩ kĩla kĩtonya kũtũkwata ĩtina wa vau, na eka ũu, tũyĩthĩawa twĩsĩ kana motwi ala tũkwĩka makatũeteae moseo. Na nĩkyo kĩtumi ũmũnthĩ twonaa andũ mayĩka motwi mesĩ meĩka nesa, ĩndĩ ũla meũwĩtaa ũtwi mũseo ũimatwʼĩkĩa kĩtai na thĩna mũthei. (Nth. 14:12) Kĩu kĩonanyʼa nesa vyũ kana ve maũndũ andũ matatonya. Kwoou ĩla Yeova wanengie Atamu na Eva ũla mwĩao, endaa kũmamanyĩsya o nesa kana mamwĩwʼa nowʼo matonya kwĩthĩwa na ũthasyo wa wʼo. Nĩkĩ tũkwasya ũu, na meekie ata manewa mwĩao ũsu?

11, 12. Nĩkĩ ũtwi ũla Atamu na Eva meekie waumĩlilye mũisyo mũnene? Nengane ngelekanyʼo.

¹¹ Ũndũ wa kũmakya nĩ kana asyai maitũ ma mbee manyuvie kũlea kũmwĩwʼa Ngai. Eva nĩwendeeiwʼe nĩ kĩla weewie ĩla Satani wamwathie: “Mũkasalukwʼa metho, nenyu mũkeethĩwa ta Ngai, mũkĩmanya ũseo na ũthũku.” (Mwa. 3:5) Ĩndĩ ũtwi ũsu Atamu na Eva meekie nĩwamongeleeile ũthasyo ũla maĩ nawʼo? Aiee. Mayaakwata kĩla Satani wamakengie makakwata. O na matekalĩte nĩmamanyie kana kũlea kũmwĩwʼa Yeova na kwĩka kĩla mekwenda kwamalikya thĩnanĩ mũnene. (Mwa. 3:16-19) Nĩkĩ kwaendie ũu? Kĩtumi nũndũ Yeova ndanengete andũ ũthasyo wa kwĩtwʼĩĩa ũseo na ũthũku.—Soma Nthimo 20:24; Yelemia 10:23.

¹² Nĩ kana tũelewe ũndũ ũsu nesa no tũtũmĩe ngelekanyʼo ya mũtwai wa ndeke. Nĩ kana aũlũkye ndeke ĩvike nesa vala ĩendete, no nginya esĩle vala wonetwʼe. Ndeke sya matukũ aa iseũvĩtwʼe syĩ na syĩndũ itonya kũtetheesya mũtwai one vala waĩle kwĩsĩlya ndeke na aineena na ala meũmũtongoesya me kĩwanzanĩ kya ndeke. Ĩndĩ mũtwai wa ndeke akatwʼa kũlea kũatĩĩa kĩla ũkũtavwʼa na ayĩsĩla vala ũkwenda, no aete mũisyo mũnene mũno. Kĩu nĩkyo Atamu na Eva meekie ĩla matwie kwĩka ũndũ mekwenda. Mayaaĩtĩkĩla kũtongoewʼa nĩ Ngai. Kwaendie ata malea? Maetie mũisyo mũnene mũno nũndũ kuma vau mo vamwe na nzyawa syoo malikile ũkombonĩ wa naĩ na kĩkwʼũ. (Alo. 5:12) Nũndũ wa ũu, Atamu na Eva nĩmaaisye ũthasyo wa wʼo ũla maĩ nawʼo nũndũ wa kũtwʼa kwĩkala ũndũ mekwenda.

ŨNDŨ TŨTONYA KŨKWATA ŨTHASYO WA WʼO

13, 14. Tũtonya kũkwata ũthasyo wa wʼo ata?

¹³ Andũ masũanĩaa ta matonya kwĩthĩwa me atanu manengwa ũthasyo mwingĩ, ĩndĩ ũwʼo nĩ kana kwĩthĩwa na ũthasyo ũte na mĩvaka no ũndũ ũmwe na kũkwatangana na ũvyũ ũnoetwe ngalĩ syelĩ. Ũthasyo wĩ moseo maingĩ, ĩndĩ we wĩona nthĩ ta yĩthĩwa ĩilyĩ ata takeka tũi na mĩao? O na vailyĩ ũu, ĩvuku yĩmwe yaĩtye kana mĩao ĩla andũ meyĩkĩĩaa me vamwe yĩthĩawa yĩ vinya mũno kũeleeka nũndũ no nginya ĩnenge andũ ũthasyo wa kwĩka maũndũ amwe na ĩisyoka ĩmekĩĩe mĩvaka mataĩle kũkĩlũka. (The World Book Encyclopedia) Nĩkĩ tũkwasya kana mĩao ĩsu yĩthĩawa yĩ vinya mũno kũeleeka? Nũndũ mbee, mĩao ĩsu ndĩtalĩka, na eka ũu, nĩkyo kĩtumi kwĩ mawokili na asili aingĩ vyũ ala matataa kũmĩelesya na kũmĩtũmĩa maisila makoani.

¹⁴ Ĩndĩ Yesũ Klĩsto nĩwawetie ũndũ wĩ laisi ũla ũtonya kũtũnenga ũthasyo ũla wa wʼo. Aisye: “Ethĩwa inywʼĩ mũkekalaa ndetonĩ yakwa, mwĩ amanyĩwʼa makwa wʼo; na mũkamanya ũla wʼo, na ũla wʼo ũkamũthasya.” (Yoa. 8:31, 32) Ndeto isu sya Yesũ syĩonanyʼa kana no maũndũ elĩ mendekaa nĩ kana mũndũ ekwata ũthasyo wa wʼo. Mbee, nĩwaĩle kwĩtĩkĩla ũwʼo ũla Yesũ wamanyĩisye, na kelĩ, aitwʼĩka mũmanyĩwʼa wake. Maũndũ asu elĩ nomo matonya kũtuma mũndũ eĩsa kũkwata ũthasyo wa wʼo. Ĩndĩ nĩ ũthasyo wa kyaũ? Yesũ nĩwaeleisye. Aisye: “Kĩla mũndũ wĩkaa naĩ nĩ ngombo ya naĩ. . . . Ethĩwa ũla Mwana akamũthasya, mũkethĩwa mwĩ athasye wʼo.”—Yoa. 8:34, 36.

15. Nĩkĩ ũthasyo ũla Yesũ wathanie nowʼo ũkatuma twĩkala twĩ “athasye wʼo”?

¹⁵ Kwoou ũthasyo ũla Yesũ wathie amanyĩwʼa make nĩ ũthasyo wa mwanya kwĩ ũla andũ mokitĩaa ũmũnthĩ maũndũnĩ ma siasa na maũndũnĩ angĩ. Ĩla Yesũ waisye: “Ethĩwa ũla Mwana akamũthasya, mũkethĩwa mwĩ athasye wʼo,” aneeneaa kũthawʼa kuma ũkombonĩ na thĩnanĩ ũla mũthũku vyũ waakwata andũ, nawʼo nĩ ‘ũkombo wa naĩ.’ Naĩ ĩtumaa twĩka kĩla kĩtaĩle, na ĩkatuma twĩwʼa tũtekwenda kwĩka kĩla kyaĩle. Na eka ũu, nĩtumaa tũemwa nĩ kwĩka nesa maũndũ ala tũtonya. Nĩkyo kĩtumi tũkwasya kana twĩ ngombo sya naĩ, na ũkombo ũsu ũtumaa tũkwʼa ngoo, tũũmĩa mũno, tũnyamaa, na mũthya tũikwʼa. (Alo. 6:23) Mũtũmwa Vaulo nĩwawetie ũndũ we mwene wanyamaawʼa nĩ ũkombo ũsu. (Soma Alomi 7:21-25.) Kwoou nĩ kana tũkwate ũthasyo ũla asyai maitũ ma mbee maĩ nawʼo, no nginya twambe kũthawʼa mbĩngũ sya naĩ ila twovetwe nasyo.

16. Tũtonya ata kwĩthĩwa twĩ athasye wʼo?

¹⁶ Ĩla Yesũ waisye: “Ethĩwa inywʼĩ mũkekalaa ndetonĩ yakwa,” oonanasya kana ve mĩao mĩna twaĩle kwĩanĩsya nĩ kana atũthasye. Ĩla tweeyumisye twatwʼĩka Aklĩsto, nĩtweeleile na twanyuva kũatĩĩa mĩao ĩla Klĩsto ũnengete amanyĩwʼa make. (Mt. 16:24) O tondũ Yesũ wathanie, tũkakwata ũthasyo wa wʼo ĩla tũkona moathimo onthe ala tweteele nũndũ wa nthembo ya wovosyo.

17. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma twĩkala twĩ atanu na twĩ eanĩe? (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

¹⁷ Ithyĩ ta twĩ amanyĩwʼa ma Yesũ, twaatĩĩa momanyĩsyo make tũkekalaa twĩ atanu vyũ na twĩ eanĩe. Kwĩka ũu nĩkwʼo kũkatuma tũthawʼa vyũ ũkombonĩ wa naĩ na kĩkwʼũ. (Soma Alomi 8:1, 2, 20, 21.) Ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe nĩtũũneenea ũndũ tũtonya kũtũmĩa nesa ũthasyo ũla twĩ nawʼo ũmũnthĩ nĩ kana tũmũtaĩae Yeova, Ngai wa ũthasyo wa wʼo, tene na tene.