Aka Methĩawa na Kĩanda Kĩva Nthĩnĩ wa Kĩeleelo kya Yeova?

1, 2. (a) Ngai anengie Atamu mĩthĩnzĩo yĩva? (b) Nĩkĩ Ngai wanengie Atamu mũka? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

YEOVA oombie nthĩ e na kĩeleelo. ‘Amyũmbie yĩthĩwe ya kũtũa andũ.’ (Isa. 45:18) Atamu, ũla nĩwe woombiwe mbee, aĩ mwĩanĩu na Ngai nĩwamũnengie vandũ vaseo va kũtũa vala veetawa mũũnda wa Eteni. Atanĩaa mũno mĩtĩ mĩseo ya mũũnda ũsu, tũlũsĩ twaw’o, na nyamũ sya kwendeesya! Ĩndĩ ve kĩndũ kya vata mũno ũtaĩ nakyo. Yeova nĩwoonanisye nĩkyo kyaũ ĩla waisye atĩĩ: “Ti ũseo mũndũ ethĩwe e weka; nĩngũmũmbĩa mũtetheesya ũmwaĩle.” Nĩvo ĩndĩ Yeova wamũkomethisye too mũnene, na amumya wau ũmwe ‘na wau ũsu awũmba mũndũ mũka.’ Atamu atanie ta kĩ ĩla wesie kũamũka! Aisye atĩĩ: “Ũũ yu nĩ ĩvĩndĩ ya mavĩndĩ makwa, na nyama ya mwĩĩ wakwa: akeetwa Mũndũ mũka, nĩkwĩthĩwa nĩwaumiw’e nthĩnĩ wa Mũndũ mũũme.”—Mwa. 2:18-23.

² Mũndũ mũka ũla Ngai wanengie Atamu aĩ mũthĩnzĩo wa mwanya nũndũ aĩ ethĩwe e mũtetheesya mwĩanĩu. O na aĩ na kĩanda kĩngĩ kya mwanya kya kwĩthĩwa na syana. Nokyo kĩtumi Atamu ‘watw’ĩĩe mũka wake syĩtwa Eva; nũndũ nĩwe inyia wa onthe me thayũ.’ (Mwa. 3:20) Ũsu waĩ mũthĩnzĩo wa mwanya ta kĩ kwa asyai asu maitũ ma mbee! Maĩ na ũtonyi wa kũsyaa andũ mate na naĩ. Na ũu wesaa kũtuma nthĩ yonthe yĩthĩwa yĩilyĩ ta mũũnda ũsu wa Eteni, yusũĩte andũ eanĩu, ala mesaa kũsumbĩka syĩndũ ila ingĩ syonthe syĩ thayũ.—Mwa. 1:27, 28.

3. (a) Atamu na Eva maaĩle kwĩka ata nĩ kana maathimwe nĩ Ngai, ĩndĩ kweekĩkie ata? (b) Twĩneenea makũlyo meva?

³ Nĩ kana Atamu na Eva matanĩe moathimo ala Yeova wamaiĩe, maaĩle kũmwĩw’a na mayĩtĩkĩla ũkũmũ wake. (Mwa. 2:15-17) Ũu now’o maĩ matonya kwĩanĩsya kĩeleelo kya Ngai kwoo. Ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana, nĩmakengiwe nĩ “nzoka ĩla ngũũ,” Satani, na mamũvĩtĩsya Ngai. (Ũvu. 12:9; Mwa. 3:1-6) Ũlei ũsu watumie kwĩthĩwa ata kwa aka? Aka ala maĩ aĩkĩĩku ma ĩvinda ya tene meanĩisye maũndũ meva? Nĩkĩ ũmũnthĩ aka Aklĩsto matonya kwĩtwa “nguthu nene”?—Sav. 68:11.

ŨLEI WAETIE KYAŨ?

4. Nũũ ũla watalĩlwe mavĩtyo ĩla Atamu na Eva meekie naĩ?

⁴ Ĩla Atamu wakũlilw’e nĩkĩ waleile kwĩw’a Ngai, anenganie kĩtumi kĩĩ kĩte va kĩĩ: “Mũndũ mũka ũla wanengie ethĩwe nakwa, nĩwe ũnengie wa mũtĩ, na naya.” (Mwa. 3:12) Atamu ndaaĩtĩkĩla mavĩtyo make. Vandũ va ũu, ambĩĩie kũtũla mũndũ mũka mũtĩ, o na Ngai mwene ũla wamũmbĩie mũka. O na kau Atamu na Eva nĩmeekie naĩ, Atamu nĩwe watalĩlwe mavĩtyo asu onthe. Nĩkyo kĩtumi mũtũmwa Vaulo waandĩkie atĩĩ: ‘Nũndũ wa mũndũ ũmwe, Atamu, naĩ yalikile kũũ nthĩ, na kĩkw’ũ kwondũ wa naĩ.’—Alo. 5:12.

5. Nĩ kyaũ kĩthĩĩtwe ĩtina wa Ngai kũeka andũ mesumbĩke kwa kavinda?

⁵ Satani oonethisye andũ asu elĩ ma mbee kana mayaĩ na vata wa kũsumbĩkwa nĩ Yeova. Nĩvaumĩlile ĩkũlyo yĩĩ ya vata ĩũlũ wa ũsumbĩki mũnene: Nũũ ũla waĩle kũsumbĩka andũ? Nĩ kana Yeova asũngĩe ĩkũlyo yĩu, nĩwaekie andũ mesumbĩke kwa kavinda ate kũmalikĩlĩĩla. Nĩweesĩ andũ makeeyonea mo ene kana maitonya kwĩsumbĩka. O ũndũ ĩvinda yĩvĩtĩte now’o ũsumbĩki wa andũ ũtumĩte malika mĩisyonĩ mingĩ. Kwa ngelekany’o, myakanĩ ya 1900 andũ ta 100,000,000 ala nĩ vamwe na aũme, aka, na syana ite na mavĩtyo, nĩmakw’ĩĩie makaũnĩ. Kwoou vai nzika kana, o tondũ Mbivilia yaĩtye, “kũtongoesya matambya make kũti nthĩnĩ wa mũndũ ũla ũendaa.” (Yel. 10:23) Kũmanya ũu nĩkũtumaa twĩtĩkĩla Yeova atw’ĩke Mũsumbĩ witũ.—Soma Nthimo 3:5, 6.

6. Kũndũ kwingĩ aka monekaa ata?

⁶ Aũme o vamwe na aka nĩmathĩnĩw’e nthĩ ĩno ĩtwĩe nthĩnĩ wa ũla mũthũku. (Mũta. 8:9; 1 Yoa. 5:19) Ĩndĩ kũthĩny’a aka nĩ ũmwe katĩ wa maũndũ ala mathũku mũno vyũ maaĩkwa. Kwa ngelekany’o, ĩũlũ wa nthĩ yonthe mũndũ mũka 1 katĩ wa 3, nĩmawetaa kana maathĩnw’a nĩ aũme moo kana anyanyae moo ma aũme. Kũndũ kũmwe aũme monekaa me ma vata kwĩ aka. Nĩkĩ? Nũndũ maneneva nĩmatonya kũendeesya mũsyĩ na maisũvĩa asyai. O na kũndũ kũngĩ eĩtu mayonekaa me ma vata, na ũu ũtumaa aka aingĩ maumya mavu ĩla maitava kelĩtu, mbee wa ũndũ maumasya mavu ĩla maitava kavĩsĩ.

7. Yeova anengie aũme na aka mwambĩlĩlyo ũilyĩ ata?

⁷ Ngai ndendeeaw’a o na vanini nĩ kwona aka maikuwa naĩ. Amakuaa nesa na nũmanengete ndaĩa. Oonanisye ũu ĩla woombie Eva e mwĩanĩu na e na ndaĩa ila syatumie ethĩwa e mũtetheesya mũseo wa Atamu, ĩndĩ ti ngombo. Kĩu nĩ kĩtumi kĩmwe Mbivilia yaĩtye kana Ngai amina kũmba syĩndũ syonthe, ‘oonie kĩla kĩndũ wombie, na, sisya, kyaĩ kĩseo mũno.’ (Mwa. 1:31) Nĩ w’o, “kĩla kĩndũ” kyonthe Yeova woombie kyaĩ “kĩseo mũno.” Vate nzika nĩwanengie aũme na aka mwambĩlĩlyo mũseo mũno!

AKA ALA MATETHEEIW’E NĨ YEOVA

8. (a) Elesya ũndũ mĩkalĩle ya andũ ĩilyĩ. (b) Mavinda onthe Yeova etĩkĩlaa aaũ?

⁸ Mĩkalĩle ya aũme na aka nĩyambĩĩie kũthũka ĩtina wa ũlei ũla waĩ mũũndanĩ wa Eteni, na myaka mĩvũthũ mĩvĩtu kwĩthĩĩtwe kwĩ kũthũkangu. Mbivilia nĩyathanie kana “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo” mĩkalĩle ya andũ ĩkeethĩwa ĩte mĩseo. Nũndũ ũthũku nũendeee kwongeleka, vai nzika kana twĩkalĩte “mavinda ma mũisyo.” (2 Tim. 3:1-5) Mavinda onthe “Mwĩaĩi Yeova” nĩwĩtĩkĩlaa aũme na aka ala mamwĩkwatasya, makakwata mĩao yake, na ala mamwĩtĩkĩlaa ta we Mũsumbĩ woo.—Soma Savuli 71:5.

9. Nĩ andũ meana ata ala mavonokie wanangĩko wa ĩvinda ya Noa, na nĩkĩ mavonokie?

⁹ Ĩla Ngai watũmĩie mbua kwananga andũ ala maĩ ang’endu ĩvinda ya Noa, no andũ anini mavonokie. Ethĩwa ana-a-inyia na eĩtu-a-inyia ma Noa maĩ thayũ ĩvinda yĩu, o namo nĩmaanangiwe. (Mwa. 5:30) Ĩndĩ ũtalo wa aka ala mavonokie waĩ o ũndũ ũmwe na wa aũme ala mavonokie. Andũ asu mavonokie maĩ Noa na mũka wake, na ana make atatũ na aka moo. Mavonokie nũndũ nĩmamũkĩaa Ngai, na nĩmeekaa kwenda kwake. Andũ ala me thayũ ũmũnthĩ nĩ mbilioni mbingĩ, na onthe maumanĩte na andũ asu nyanya matetheeiw’e nĩ Yeova.—Mwa. 7:7; 1 Vet. 3:20.

10. Nĩkĩ Yeova watetheeisye na asũvĩa aka ma athũkũmi ma Ngai ma tene?

¹⁰ Myaka mingĩ ĩtina wa vau, aka ma athũkũmi ma Ngai ma tene o namo nĩmatetheeiw’e nĩ Ngai. Mayaĩ matethw’a nĩ Yeova keka maĩ andũ ma kũnyungunyĩsya. (Yuta 16) Tũitonya kũsũanĩa kana Sala ũla waĩ na kĩkĩo kwa Avalaamu, mũũme wake, nĩwĩthĩwa atindĩaa kũnyungunyĩsya ĩla matiie wĩkalo mũseo Ulu mathi kwĩkalaa maeemanĩ kũndũ kũngĩ. Vandũ va kwĩka ũu “Sala nĩwamwĩw’aa Avalaamu akĩmwĩta vwana.” (1 Vet. 3:6) Nao nata Leveka? Aĩ mũthĩnzĩo kuma kwa Yeova na esa kũtw’ĩka kĩveti kĩseo mũno. Ti ũsengy’o kana mũũme wake Isaka ‘nĩwamwendie na akiakiw’a ĩtina wa kĩkw’ũ kya inyia wake.’ (Mwa. 24:67) Twĩ na ũtanu ta kĩ ũmũnthĩ kwĩthĩwa na aka mamũkĩaa Ngai o ta Sala na Leveka!

11. Esĩkya elĩ Aisilaeli moonanisye ũkũmbaũ ata?

¹¹ Ĩvinda yĩla Aisilaeli maĩ ũkombonĩ Misili, nĩmaingĩvie mũno nginya Valao aumya mwĩao kana twana tw’onthe twoo twa tũvĩsĩ tũawe twasyawa. Ĩndĩ kwasũanĩa ĩũlũ wa esĩkya elĩ Aisilaeli ala meetawa Sivila na Vua. Nĩvatonyeka ũkethĩa nĩmo maũngamĩe wĩa wa kwĩsĩkya. Maĩ na ũkũmbaũ nũndũ nĩmakĩaa Yeova mbee wa Valao, na nũndũ wa ũu mayaaũaa syana isu. Kwoou, Yeova nĩwamaathimie meethĩwa na ũsyao.—Kuma 1:15-21.

12. Nĩ ũndũ mwaũ mũnene Ndevola na Yaeli meanĩisye?

¹² Mĩthenyanĩ ya asili Aisilaeli, ve mũndũ mũka ũmwe mwathani weetawa Ndevola watetheeiw’e nĩ Yeova. Nĩweekĩie Mũsili Mbalaka vinya na atetheesya Aisilaeli masinde ala mamathĩnasya. Ĩndĩ athanie kana ũla wesaa kũtaĩwa Akanaani masindwa ti Mbalaka. Vandũ va ũu, athanie kana Yeova aĩ anengane Sisela, ũla waũngamĩe ita sya Kanaani, “kw’okonĩ kwa mũndũ mũka.” Ũu now’o kweethĩiwe ĩla mũndũ mũka ũte Mũisilaeli weetawa Yaeli wooaie Sisela.—Asi. 4:4-9, 17-22.

13. Mbivilia ĩtũtavasya ata ĩũlũ wa Avikaili?

¹³ Kwasũanĩa ĩũlũ wa mũndũ mũka ũngĩ mũĩkĩĩku weetawa Avikaili ũla waĩ kw’o myaka ta 1,100 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto. Mũndũ mũka ũsu aĩ mũĩ, ĩndĩ mũũme wake Navali, aĩ mwai, mũthũku, na vathei. (1 Sam. 25:2, 3, 25) Ndaviti na aũme make nĩmasũvĩie syĩndũ sya Navali kwa kavinda, ĩndĩ ĩla mamũkũlilye amamanthĩe lĩu na syĩndũ ingĩ, ‘nĩwamaumie’ na amavata. Ũndũ ũsu watumie Ndaviti ew’a woo mũno nginya avanga kũaa Navali na aũme asu make. Ĩla Avikaili weewie ũu, oosie lĩu na mĩthĩnzĩo ĩngĩ atwaĩa Ndaviti na aũme make, na ũu nĩwatumie Ndaviti ũtoaana. (1 Sam. 25:8-18) Ĩtina wa ĩvinda Ndaviti amwĩie atĩĩ: “Nataĩwe Yeova, Ngai wa Isilaeli, ũla ũkũtũmie ũmũnthĩ ũkomane nakwa.” (1 Sam. 25:32) Ĩtina wa kĩkw’ũ kya Navali, Ndaviti nĩwatwaie Avikaili.—1 Sam. 25:37-42.

14. Eĩtu ma Salumu matethisye wĩa wĩva, namo aka Aklĩsto ũmũnthĩ matethasya wĩa ta ũsu ata?

¹⁴ Ĩla ita sya Mbaviloni syaanangie Yelusaleme na ĩkalũ yĩla yaĩ vo mwaka wa 607 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto, aũme aingĩ, aka, na syana nĩmakwie. Ngũta sya mũsyĩ ũsu nĩsyaakiwe ĩngĩ mwaka wa 455 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto. Wĩa ũsu waũngamĩwe nĩ Neemia. Eĩtu ma Salumu, ũla waĩ mũsumbĩki wa nusu ya kĩvalo kya Yelusaleme, maĩ amwe katĩ wa ala matethasya wĩa ũsu. (Nee. 3:12) O na kau maĩ eĩtu ma mũnene, nĩmatanĩie kũtethya wĩa ũsu wa nthĩ. Twaĩle kũtũngĩa mũvea aka Aklĩsto ala matanĩaa kũkwata mbau wĩa wa myako ya nyũmba ikonetye maũndũ ma Ũsumbĩ ĩũlũ wa nthĩ ũmũnthĩ!

AKA ALA MAMŨKĨĨTE NGAI ĨVINDANĨ YA YESŨ

15. Ngai anengie mũndũ mũka ũmwe weetawa Meli kĩanda kĩva kya mwanya?

¹⁵ Yeova nũnengete aka ianda sya mwanya nthĩnĩ wa ũthũkũmi wake. Ũmwe wa aka asu aĩ mwĩĩtu weetawa Meli, ũteesĩ mũndũũme. Ĩla wevaĩtw’e nĩ Yosevu, nĩwakuie ĩvu ya veva mũtheu. Nĩkĩ Ngai wamũnyuvie atw’ĩke inyia wa Yesũ? Vate nzika, aendeee nesa kĩ-veva ũkethĩa no aee Yesũ nesa nginya akatw’ĩka mũndũ mũima. Ĩsu yaĩ ndaĩa nene ta kĩ kwĩthĩwa inyia wa mũndũũme ũla wa vata vyũ waaĩkala kũũ nthĩ!—Mt. 1:18-25.

16. Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a ũndũ Yesũ wakuaa aka.

¹⁶ Yesũ nĩweew’ĩaa aka tei mũno. Kwa ngelekany’o, sũanĩa ĩũlũ wa ũla mũndũ mũka weethĩĩtwe ayumwa nĩ nthakame vandũ va myaka 12. Esĩlile ĩtina wa Yesũ e ĩkomanonĩ ya andũ na akiita ngũa yake. Vandũ va kũmũtavya naĩ, Yesũ amwĩie ũũ: “Mwĩĩtu, mũĩkĩĩo waku nĩwakũvosya; thi na ũvoo, wĩthĩwe wĩ mũima, ũte na ũthĩn’yo waku.”—Mko. 5:25-34.

17. Nĩ kyama kĩva kyeekĩkie mũthenya wa Vendekosito, mwaka wa 33?

¹⁷ Aka amwe ala maĩ amanyĩw’a ma Yesũ nĩmamũtetheeasya e na atũmwa make. (Luka 8:1-3) O na ĩngĩ, ĩvinda ya Vendekosito mwaka wa 33, aũme na aka ta 120 nĩmanengiwe veva mũtheu kwa nzĩa ya mwanya. (Soma Meko ma Atũmwa 2:1-4.) Ũndũ ũsu nĩwathanĩtwe ndetonĩ ii: “[Nyie Yeova] ngamĩtulũĩla mĩĩ yonthe Veva wakwa; na ana menyu na eĩtu menyu makathana . . . na ĩngĩ ngaitulũĩla ngombo, aũme na aka, Veva wakwa mĩthenyanĩ ĩsu.” (Yoe. 2:28, 29) Ngai atũmĩie kyama kĩu kyeekĩkie mũthenya wa Vendekosito kwonany’a kana nĩwaĩ anaeka kũathima mbaĩ ya Isilaeli, na akambĩĩa kũathima aũme na aka asu, ala nĩmo matw’ĩkie “Isilaeli ma Ngai.” (Aka. 3:28; 6:15, 16) Ala eĩtu ana ma Vilivu, ũla mũtavany’a, maĩ katĩ wa aka Aklĩsto ala matavanasya ĩvinda ya atũmwa.—Meko 21:8, 9.

“NGUTHU NENE” YA AKA

18, 19. (a) Ngai anengete aka na aũme kĩanda kĩva nthĩnĩ wa ũthaithi wa w’o? (b) Mũandĩki wa Savuli etĩte aka ala matavanasya ũvoo mũseo ata?

¹⁸ Myakanĩ ya 1800 ĩkilyĩ kũthela, kĩkundi kĩnini kya aũme na aka nĩkyendeeiw’e mũno nĩ ũthaithi wa w’o. Asu nĩmo mavingũie nzĩa kwa kũtavany’a ũvoo ũla Yesũ watiie, na nĩmatetheeisye kwĩanĩsya wathani ũũ: “Na ũvoo ũũ mũseo wa ũsumbĩ ũkatavanw’a nthĩ yonthe wĩthĩwe ũkũsĩ kwa mbaĩ syonthe; na ĩndĩ mũminũkĩlyo ũkyũka.”—Mt. 24:14.

¹⁹ Kĩkundi kĩu kyaĩ kĩnini kya Amanyĩw’a ma Mbivilia nĩkyeanie, na ũmũnthĩ nĩ Ngũsĩ sya Yeova ta 8,000,000. Mwakanĩ wa 2013, andũ mbee wa 11,000,000 nĩmanoonanisye kana nĩmekwendeew’a nĩ Mbivilia na wĩa witũ wa kũtavany’a, ĩla mookie ũmbanonĩ wa kĩla mwaka wa kũlilikana kĩkw’ũ kya Yesũ. Aingĩ moo maĩ aka. O na ĩngĩ, athũkũmi ma ĩvinda yonthe nĩ mbee wa 1,000,000 na aingĩ moo nĩ aka. Kwa w’o Ngai nũnengete aka ala aĩkĩĩku kĩanda kya kwĩanĩsya ndeto ii sya mũandĩki wa Savuli: “Mwĩaĩi nũnenganae ĩla ndeto: Aka ala manyaĩĩkasya ũvoo nĩ nguthu nene.”—Sav. 68:11.

AKA ALA MAMŨKĨAA NGAI MAKAKWATA MOATHIMO MAINGĨ

20. Nĩ maũndũ meva tũtonya kũneenea ĩvindanĩ ya ũthaithi wa mũsyĩ na ĩla tũkwĩmanyĩsya ene?

²⁰ Ĩkasetinĩ yĩĩ tũitonya kũelesya ũvoo ĩũlũ wa aka onthe ala maĩ aĩkĩĩku mawetetwe Mbivilianĩ. Ĩndĩ ithyonthe no tũsome ĩũlũ woo Mbivilianĩ na mavukunĩ ala maumĩthĩtw’e nĩ ngombo yĩ kĩthito. Kwa ngelekany’o, no tũsũanĩĩe ĩũlũ wa ũĩkĩĩku wa Luthi. (Lu. 1:16, 17) O na ĩngĩ, kũsoma yĩla ĩvuku yĩ Mbivilianĩ yĩtawa Esita na ũvoo ũngĩ ĩũlũ wa ũ Esita ilungunĩ ila syĩ mavukunĩ maitũ, no kwake mũĩkĩĩo witũ mũno. Kũsoma maũndũ ma mũthemba ũsu nthĩnĩ wa Ũthaithi witũ wa Mũsyĩ nĩkũtonya kũtũuna. Ethĩwa twĩkalaa twĩ ithyoka no tũsome maũndũ ma mũthemba ũsu mavinda ala tũkwĩmanyĩsya.

21. Aka ala mamũkĩaa Ngai monanĩtye ata kana nĩmethĩawa meyumĩtye kwake ĩla me thĩnanĩ?

²¹ Vate nzika Yeova nũathimaa ũthũkũmi wa aka Aklĩsto na nũmatw’ĩĩkaa ĩvindanĩ ya mathĩna. Kwa ngelekany’o, nĩwatetheeisye aka ala mamũkĩaa momĩĩsye na mayĩendeea kwĩthĩwa me aĩkĩĩku ĩvinda yĩla mathĩnaw’a nĩ kyama kya Nazi na silikalĩ sya Kĩ-komunisiti (Communist rule). Aingĩ moo mathĩnie mũno na amwe makw’a nũndũ wa kũmwĩw’a Yeova. (Meko 5:29) O tondũ kwailyĩ tene, ũmũnthĩ eĩtu-a-asa maitũ na athaithi ala angĩ ma w’o, nĩmetĩkĩlaa ũsumbĩki mũnene wa Ngai. Na nũndũ wa ũu, Ngai ekaa o tondũ weekie ĩvinda ya Aisilaeli ma tene. Amakwataa kw’oko kwoo kwa aũme na aimatavya atĩĩ: “Ndũkakĩe; ngakũtethya.”—Isa. 41:10-13.

22. Nĩ maũndũ meva maseo tweteele kwĩka ĩvinda yĩla yũkĩte?

²² Ĩvinda yũkĩte, aũme na aka aĩkĩĩku makaseũvya nthĩ yĩkale ũndũ mũũnda wa Eteni wailyĩ, na maitetheesya andũ milioni mbingĩ ala makathayũũkw’a memanyĩsye ĩũlũ wa Yeova, na kĩeleelo kyake kwa andũ. O tũendeee kweteela ĩvinda yĩu yĩvike, ekai ithyonthe, twĩthĩwe twĩ aũme kana twĩ aka, twose kĩanda kitũ kwa ũito kya kũmũthũkũma Ngai “na ngoo ĩmwe.”—Nzev. 3:9.