Nĩ Ngai Mwene Vinya Wʼonthe, Ĩndĩ Nũsũanĩaa Ala Angĩ
“[Yeova] nĩwĩsĩ wũmbe witũ; nũlilikanaa kana twĩ kĩtoo.”—SAV. 103:14.
1, 2. (a) Yeova akuaa andũ ata kĩvathũkanyʼo na andũ ala me ũtonyi? (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?
MAVINDA maingĩ andũ ala me ũtonyi na ũkũmũ matũmĩaa mwanya ũsu ‘kũsumbĩka’ angĩ, o na mavinda angĩ mekaa ũu na kĩthũi. (Mt. 20:25; Mũta. 8:9) Ĩndĩ Yeova e kĩvathũkanyʼo vyũ! O na kau nĩwe Mwene Vinya Wʼonthe, nũsũanĩaa andũ o na kũtwʼĩka mo nĩ ene naĩ. Nũmaeleawa na nũmekaa nesa. Nũsũanĩaa ũndũ tũkwĩwʼa na nũtwĩanĩasya mavata maitũ. Na nũndũ “nũlilikanaa kana twĩ kĩtoo,” ndatũlasimĩthasya twĩke maũndũ tũtatonya.—Sav. 103:13, 14.
2 Mbivilia nĩwetete ũndũ mavinda maingĩ Yeova woonanasya kana nũkũsũanĩa athũkũmi make. Ekai tũneenee mavinda atatũ. Ĩvinda ya mbee nĩ yĩla Yeova watetheeisye Samueli e kamwana athi akatavye Mũthembi Mũnene Eli ũsilĩlo ũla watwʼĩte ĩũlũ wake. Ĩvinda ya kelĩ nĩ yĩla Yeova wamũtũmaa Mose akaumye Aisilaeli Misili. Ĩvinda yĩu Mose nĩwambĩĩe kũnengane itumi sya kũema kũtethya wĩa ũsu, ĩndĩ Yeova nĩwamũmĩĩisye na amũtetheesya o kavola. Na ĩvinda ya katatũ nĩ yĩla Ngai watongoesye Aisilaeli nesa maumĩte Misili. Tũineenea ngewa isu, ekai tũvindĩĩsye syĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Yeova, na nĩ maũndũ meva tũtonya kũtũmĩa.
EEKIE TA ĨTHE ŨKŨSŨANĨA MWANA WAKE
3. Nĩ ũndũ wĩva weekĩkie ũtukũ ũmwe Samueli e kamwana, na ngewa ĩsu yĩtuma twĩkũlya ata? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 23.)
3 Samueli ambĩĩe ‘kũmũthũkũmĩa Yeova’ yĩla ĩeemanĩ ya kũmbanĩa e mũnini mũno. (1 Sam. 3:1) Mũthenya ũmwe akililye athi kũkoma veekĩka ũndũ wa ũsengyʼo.a (Soma 1 Samueli 3:2-10.) Eewie eetwa na ĩsyĩtwa nĩ mũndũ ũtamwene. Ambie kwona ta ũkwĩtwa nĩ Eli, ũla waĩ Mũthembi Mũnene mũtumĩu, na ĩndĩ athi vala ũĩ na amwĩa: “Ninyioo; nũndũ nĩwambĩta.” Ĩndĩ Eli asya ti we ũnamwĩta. Samueli nĩweetiwe ĩngĩ ĩvinda ya kelĩ na ya katatũ. Vau nĩvo Eli wamanyie kana nĩ Ngai ũkwĩta Samueli, na amũtavya ũndũ ũkwasya eetwa ĩngĩ. Samueli nĩweekie o ũndũ weeiwe. Yo nĩkĩ Yeova ũtaatũmĩa mũlaĩka ũsu waneenaa na Samueli kũmũmanyĩthya o ĩ ya mbee kana nĩwe ũkũneena nake? Mbivilia ndĩwetete, ĩndĩ maũndũ ala maendeeie ĩtina wa vau no matũtetheesye kũelewa kana Yeova eekie ũu aisũanĩa Samueli nũndũ aĩ o kamwana. Twĩasya ũu nĩkĩ?
4, 5. (a) Samueli eekie ata atavwʼa nĩ Ngai kĩla waaĩle kwĩka, na maũndũ maendie ata ũnĩ ũũngĩ kĩoko? (b) Ngewa ĩsu yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Yeova?
4 Soma 1 Samueli 3:11-18. Mĩao ĩla Yeova wanenganĩte yaĩtye kana syana nĩsyaĩle kũnenga ndaĩa ala akũũ, na mũno mũno ala manengetwe ũkũmũ. (Kuma 22:28; Ali. 19:32) We nĩwamba kũsũanĩa kamwana kanini ta Samueli kelĩlĩkĩte mbee wa Eli kwakya kaimũtavya ũvoo mũito wa ũsilĩlo kuma kwa Ngai? Ũsu nĩ ũndũ ũtaĩ wamba kũtaĩĩwa. O na ngewa ĩsu yaĩtye kana Samueli ‘nĩwakĩaa kwonyʼa Eli woni ũsu.’ Ĩndĩ Ngai nĩwoonisye Eli nesa kana nĩwe weetaa Samueli. Nũndũ wa ũu, Eli nĩwoosie ĩtambya aneena na Samueli newe. Amwĩie: “[Ndũkambithe] ũndũ o na wĩva wa maũndũ onthe ala ũneenie naku.” Nake Samueli eewʼa ũu “amũtavya kĩla kaũndũ.”
5 Eli ndaasengʼa mũno eewʼa kĩla Samueli wamũtavisye. Ndeto syake syoosanie na ila watavĩtwʼe nĩ ũla “mũndũ wa Ngai” ũtawetetwe ĩsyĩtwa. (1 Sam. 2:27-36) Ngewa ĩsu ya Samueli na Eli nĩyonanĩtye nesa kana Yeova nũsũanĩaa athũkũmi make na nĩ mũĩ mũno.
6. Twĩĩmanyĩsya kyaũ twasũanĩa ũndũ Ngai watetheeisye Samueli e kamwana?
6 We wĩ mũndũ wa mũika? Ethĩwa wĩ ũmwe, ngewa ya Samueli no ĩkũtetheesye kũmanya kana Yeova nũeleawa mathĩna ala ũkomanaa namo na nĩwĩsĩ ũndũ wĩwʼaa. Noĩthwa wĩ nthoni na wĩwʼaa ũikĩa kũtavya andũ aima ũvoo wa Ũsumbĩ. O na noĩthwa wĩwʼaa ũiemwa nĩ kwĩkala wĩ kĩvathũkanyʼo na amũika ala angĩ. Manya kana Yeova nĩwendaa kũũtetheesya. Kwoou mũtulũĩle ngoo yaku. (Sav. 62:8) O na ĩngĩ nũseo ũkasũanĩa ngelekanyʼo sya andũ ma mũika ala mawetetwe Mbivilianĩ ta Samueli. O na no ũneene na ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala methĩwa makomanĩte na mathĩna o ala ũkomanaa namo, methĩwe nĩ ma mũika kana nĩ akũũ. Aklĩsto ta asu nĩmatonya kũkũelesya mavinda maaona Yeova aimatetheesya, na mavinda angĩ makona eeka ũu o na kwa nzĩa matataĩaa.
ŨNDŨ YEOVA WOONANISYE NŨKŨMŨSŨANĨA MOSE
7, 8. Yeova oonanisye ata kana nĩwamũsũanĩaa Mose mũno?
7 Mose e na myaka 80 nĩwanengiwe wĩa mũito nĩ Yeova. Wĩa ũsu waĩ kumya Aisilaeli ũkombonĩ Misili. (Kuma 3:10) No nginya wĩthĩe Mose nĩwatelemile mũno nũndũ ĩvindanĩ yĩu aĩ mũĩthi, na ũsu nĩwʼo wĩa ũla watethetye kwa myaka 40. Eewʼa ũu akũlilye: “Nyie nĩ ũũ, nĩende kwa Valao, na nĩ kana nyie numye ana ma Isilaeli Misili?” Nake Ngai amũĩkĩĩthya atĩĩ: “Vate ndĩi ngeethĩwa vamwe naku.” (Kuma 3:11, 12) O na nĩwasyokie amwatha kana atumĩa ma Isilaeli ‘makeethukĩĩasya wasya wake.’ Ĩndĩ o na amwĩĩte ũu, Mose asyokie asya: “Ĩndĩ, sisya, matikambĩtĩkĩla, kana kwĩthukĩĩsya wasya wakwa.” (Kuma 3:18; 4:1) Mose nĩ ta woonanasya kana Ngai nĩ ta ũkũneena aivĩtya! Ĩndĩ Yeova ndaamwĩkĩsya ngoo. Nĩwamũmĩĩisye na aendeea kũmũtetheesya. O na nĩwamũnengie ũtonyi wa kwĩka syama, na nĩwe waĩ wa mbee kũnengwa ũtonyi ũsu katĩ wa andũ ala mawetetwe Mbivilianĩ maaĩka syama.—Kuma 4:2-9, 21.
8 Ĩndĩ Mose ndaaeka kwĩtetea. Asyokie asya kana we nde ũĩmĩ mũseo. Nĩvo Ngai wamwĩie: “Enda, nakwa ngeethĩwa nĩ vamwe na kanywʼa waku, na ngĩkũmanyĩsya ũndũ ũkaneena.” Ĩndĩ Mose nĩweanĩiwe eewa ũu? Veonekana ndaaĩanĩwa nũndũ asyokie eea Ngai atũme mũndũ ũngĩ. Ndeto syake nĩsyatumie Yeova athata. Ĩndĩ ndaathilĩka ũkethĩa ndetũnga. Nĩweekie ũndũ ũngĩ ũkwonanyʼa kana nũkũsũanĩa Mose. Amũnyuvĩie Aluni atwʼĩke mũneeni wake.—Kuma 4:10-16.
9. Wũmĩĩsyo wa Yeova watetheeisye Mose ata nthĩnĩ wa kĩanda kĩla wanengetwe?
9 Ngewa ĩno yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Yeova? Keka Ngai nĩwendaa, ethĩwa alasimĩthisye Mose etĩkĩle ũndũ ũkũmwĩa nũndũ nĩwe Mwene Vinya Wʼonthe. Ĩndĩ nũndũ we nĩ Ngai mũseo na wĩ wũmĩĩsyo, nĩwatetheeisye mũthũkũmi ũsu wake weenyivĩtye. Yo nzĩa ĩsu watũmĩie aisũanĩa mũthũkũmi wake nĩyatethisye? Ĩĩ, nĩyatethisye! Mose nĩweetĩkĩlile kĩanda kĩu na atwʼĩka mũtongoi mũseo wasũanĩaa ala ũtongoesye o tondũ Yeova wamũsũanĩie.—Mot. 12:3.
We nũkuaa ala angĩ ũndũ Yeova ũmakuaa? (Sisya kalungu ka 10)
10. Tũkatethekaa ata tweekĩa kĩthito tũsũanĩae ala angĩ o tondũ Yeova wĩkaa?
10 Vo ve maũndũ ngewa ĩsu ĩkũtũmanyĩsya tũtonya kũtũmĩa? Twasye wĩ mũndũũme na nũtwaanĩte, kana wĩ mũsyai, kana o mũtumĩa wa kĩkundi. Ethĩwa vailye ũu, nĩwĩsĩ kana nũnengetwe ũkũmũ wĩana ũna. Kwoou nĩ ũndũ wa vata mũno ũtatae kũsũanĩa ala me ungu waku, ũmomĩĩasye, na ũimekaa ũseo o ta Yeova. (Ako. 3:19-21; 1 Vet. 5:1-3) Weeka o ta Yeova na ũla Mose Mũnene, Yesũ Klĩsto, ala me ungu waku makeewʼaa me na ũthasyo wa kũneena naku, na makeewʼaa me eanĩe ũmatongoesye. (Mt. 11:28, 29) Na eka ũu, ũkeethĩawa wĩ ngelekanyʼo nzeo ala angĩ matonya kũatĩĩa.—Aevl. 13:7.
MŨTANGĨĨI WĨ VINYA ĨNDĨ WASŨANĨIE ANDŨ MAKE
11, 12. Yeova eekie ata nĩ kana aĩkĩĩthye Aisilaeli kana mai mũisyonĩ mayuma Misili?
11 Nĩvatonyeka ũkethĩa Aisilaeli mayuma Misili mwaka wa 1513 mbee wa Klĩsto maĩ andũ mbee wa milioni itatũ. Nguthu ĩsu yaĩ na andũ me kĩvathũkanyʼo; syana, andũ akũũ, o na angĩ awau kana onzu mamutha. Ũla waaĩle kũtongoesya andũ asu kuma Misili aĩ no nginya ethĩwe e mũtongoi ũkũmasũanĩa na ũkũmaelewa nesa. Na Yeova nĩwamatongoesye kwa nzĩa ĩsu aitũmĩa Mose. Nũndũ wa ũu, Aisilaeli mayeewʼaa wia o na vanini mayuma Misili o na kau nĩkwʼo meesĩ ta mũsyĩ.—Sav. 78:52, 53.
12 Yeova eekie ata nĩ kana andũ make mewʼe me asũvĩĩku na mathi mate na wia? Ũndũ ũmwe weekie nĩ kũmavanga nesa mayuma Misili “kwĩanana na nguthu syoo.” (Kuma 6:26) Mũvango ũsu nĩwamaĩkĩĩthisye kana Ngai e vamwe nao amatongoesye. Na eka ũu, Yeova nĩwasyokie amanenga “mũumbĩ” wa kũmatongoeasya “mũthenya,” na “kyeni kya mwaki” kya kũmatongoeasya “ũtukũ wʼonthe.” Mũumbĩ ũsu na mwaki ũsu wamalilikanasya kana nĩwe ũmatongoesye na nĩwe ũkũmasũvĩa. (Sav. 78:14) Kwa nzĩa ĩsu Yeova nĩ ta wameaa atĩĩ: “Mũikakĩe. Nĩ vamwe nenyu nĩmũtongoesye na nĩmũsũvĩe.” Ũsu nĩ ũndũ maaĩle kũĩkĩĩthwʼa vyũ nũndũ wa kĩla kyakilyĩ kwĩkĩka.
Yeova oonanisye ata kana nĩwasũanĩaa Aisilaeli yĩla maingaa Ũkanga Mũtune? (Sisya kalungu ka 13)
13, 14. (a) Nĩ maũndũ meva Yeova weekie Aisilaeli yĩla maingaa Ũkanga Mũtune ala moonanisye kana nũkũmasũanĩa? (b) Yeova akĩlilye Amisili vinya ata?
13 Soma Kuma 14:19-22. Kwakũna visa wĩ vamwe na Aisilaeli mũvinganĩwʼe katĩ wa ita sya Valao na Ũkanga Mũtune. Na ĩndĩ ũyona Ngai oosa ĩtambya. Yĩla ĩtu yĩĩ mbee wenyu yĩisyoka ĩtina, yĩisiĩĩa Amisili, na maivwʼĩkwa nĩ kĩvindu. Ĩndĩ wasisya vala mũĩ ũisengʼa mũno kwona vausũĩte kyeni kingĩ. Yu ĩndĩ kwasyoka ũvindĩĩsye ũsyaĩĩsye Mose aitambũũkya kwʼoko kwake ĩũlũ wa ũkanga, na ũyona kĩseve kyumĩte ngalĩ ya wumĩlonĩ wa syũa kyakũna kĩwʼũ kĩtũngĩte ũtee na ũtee nginya kĩyatũa nzĩa vau katĩ. Ĩtina wa ũu, we, mũsyĩ wenyu, indo syenyu, na andũ ala angĩ mũyambĩĩa kũinga ũkanga mũatĩanĩe nesa. Ĩndĩ mwambĩĩa kũinga oou ũyona ũndũ ũngĩ wa ũsengyʼo. Wasisya vala mũkinyĩle, vai mũtondo kana ndaka, ĩndĩ nĩ vanyau vyũ ũkethĩa mwĩtambya o na mũtekũtindũlũka. Na nũndũ wa ũu, inywʼonthe, o na ala matatonya kwĩkalaata, mũikĩlanĩlya nesa.
14 Soma Kuma 14:23, 26-30. Wĩkalangĩte ũyona nake Valao na ũtumanu wake na mĩngʼathĩlĩlyo yake avanga kũmũatĩĩa asembete kũsemba. Na ĩndĩ Mose aitambũũkya kwʼoko kwake ĩũlũ wa ũkanga ĩngĩ. Eeka ũu, ũyona kĩwʼũ kĩla kĩĩatũanĩtwʼe kyambĩĩa kwĩtũngĩanĩa. Itulumo iyuma ngalĩ syelĩ na iikimanĩa vau katĩ, na ũkanga ũithokoana. Na ĩndĩ Valao na ita syake maithelela vau!—Kuma 15:8-10.
15. Ngewa ĩno yĩkũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Yeova?
15 Ngewa ĩsu yĩonanyʼa nesa vyũ kana Yeova nĩ Ngai wa mĩvango, na kĩu nĩkĩtumaa twĩwʼa twĩ asũvĩĩku, na twĩkala mokonĩ make tũte na wia. (1 Ako. 14:33) O na ĩngĩ nĩkũtwonyʼa kana Yeova atũsũvĩaa tondũ mũĩthi wendete malondu make ũmasũvĩaa. Nũsũvĩaa andũ make, akamewʼĩa tei, na akamokitĩa yĩla mekwenda kũvithũkĩwa nĩ amaitha. Kũmanya ũu kũtwĩkĩaa vinya ta kĩ ĩvindanĩ yĩĩ tũthengeee mũno mũminũkĩlyo wa nthĩ ĩno!—Nth. 1:33.
16. Tũtonya kũtetheka ata twasũanĩa ũndũ Yeova watangĩĩie Aisilaeli?
16 O na ũmũnthĩ Yeova nũsũvĩaa andũ make me kĩkundi. Nũmatetheeasya mekale me na ngwatanĩo nzeo nake, na nũmokitĩaa yĩla mekwenda kũvithũkĩwa nĩ amaitha. Na eendeea kwĩka oou o ũndũ tũendeee kũthengeea ũla thĩna mũnene. (Ũvu. 7:9, 10) Kwoou andũ ma Ngai, methĩwe nĩ akũũ kana nĩ anini, nĩ aima kana me na mawonzu ma mwĩĩ, maikakĩa kana matelemwʼe nĩ kĩndũ ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene.b Makeeka ũndũ wĩ kĩvathũkanyʼo vyũ na ũsu! Makalilikana ndeto ii syaneeniwe nĩ Yesũ Klĩsto: “Sisyai ĩũlũ, na ũkĩlyai mĩtwe yenyu; nũndũ wovosyo wenyu nĩ mũthengeeu.” (Luka 21:28) Ndeto isu ikaendeea kũmalũlũmĩlya o na yĩla makavithũkĩwa nĩ Ngoki, ũla nĩ mbaĩ ikethĩwa syĩ ngwatanĩo na syĩ vinya kwĩ Valao na ita syake. (Esek. 38:2, 14-16) Nĩkĩ andũ ma Ngai matakatelema o na vanini? Nũndũ nĩmesĩ kana Yeova ndaalyũkaa. Ĩvindanĩ yĩu o nayo akoonanyʼa ĩngĩ kana we nĩ Mũtangĩĩi ũsũanĩaa andũ make.—Isa. 26:3, 20.
17. (a) Twaĩle kwĩka ata nĩ kana tũtetheke nĩ ngewa ila syĩ Mbivilianĩ syonanĩtye ũndũ Yeova ũsũvĩaa andũ make, na kĩu kĩtonya kũtũtethya ata? (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?
17 Twaneenea o ngewa imwe iwetetwe Mbivilianĩ, ĩndĩ ve maũndũ angĩ maingĩ Yeova wĩkĩte mekwonanyʼa kana we nĩ mũseo na nũsũanĩaa andũ make yĩla ũkũmatetheesya, ũkũmatongoesya, na kũmovosya. Yĩla ũũsũanĩa ngewa ta isu tataa ũkamantha o na tũmaũndũ tũla tũnini tũũkũtetheesya kwona nesa nguma sya Yeova. Maũndũ maseo ala ũkwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova makalũma kĩlĩkonĩ kyaku na ngoonĩ yaku. Kĩu kĩkatuma ũmwenda mũnango na kĩkatuma mũĩkĩĩo waku ũlũlũmĩla. Ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe nĩtũũneenea ũndũ tũtonya kwĩka tũkonanyʼa kana nĩtũũsũanĩa ala angĩ o tondũ Yeova wĩkaa. Ĩsomo yĩu nĩyonanĩtye ũndũ tũtonya kwĩka ũu mũsyĩ kwitũ, kĩkundinĩ, na yĩla twĩ ũtavanyʼa.
a Mũandĩki ũmwe wa maũndũ ma tene makonetye Ayuti weetawa Josephus aĩtye kana Samueli aĩ na myaka 12 ĩvinda yĩu.
b No twasye kana amwe makavonoka ĩvinda ya Ali–Maketoni makeethĩwa na mamutha monzu. Yĩla Yesũ waĩ vaa ĩũlũ wa nthĩ nĩwavoisye andũ maĩ na “kĩla wonzu.” Kĩu kyoonanisye maũndũ ala ũkeka andũ ala makavonoka Ali–Maketoni, na ti ala makathayũũkwʼa. (Mt. 9:35) Ala makathayũũkwʼa makokĩla me aima, mate na thĩna o na ũmwe wa mwĩĩ.