“Mwende Mũtũi Waku O Tondũ Wĩyendete”
“[Mwĩao] wa kelĩ . . . nĩw’o ũũ, Mwende mũtũi waku o tondũ wĩyendete.”—MT. 22:39.
ŨTONYA KŨSŨNGĨA ATA?
Mũtũi witũ nũũ?
Nĩkĩ twaĩle kwenda mũtũi witũ? Tũtonya kwĩka ũu ata?
Nĩ maũndũ meva makonetye wendo ala mawetetwe ĩandĩkonĩ ya 1 Akolintho 13:4-8?
1, 2. (a) Yesũ aisye mwĩao ũla wa kelĩ na mũnene nĩ wĩva? (b) Twĩneenea makũlyo meva?
MŨVALISI ũmwe aimũtata Yesũ amũkũlilye atĩĩ: “Mũmanyĩsya, mĩaonĩ, mwĩao ũla mũnene nĩ wĩva? O tondũ ĩsomo ĩvĩtu yĩeleetye, Yesũ amũsũngĩie amwĩa kana “mwĩao ũla mũnene na wa mbee” nĩ: “Mwende Mwĩaĩi Ngai waku na ngoo yaku yonthe, na thayũ waku w’onthe, na kĩlĩko kyaku kyonthe.” Ongeleeile kũmwĩa: “Na wa kelĩ ũvw’anene naw’o, nĩw’o ũũ, Mwende mũtũi waku o tondũ wĩyendete.”—Mt. 22:34-39.
2 Yesũ aisye kana twaĩle kwenda mũtũi witũ o tondũ twĩyendete. Kwoou nũseo kwĩkũlya atĩĩ: Mũtũi witũ nũũ? Tũtonya kwonany’a ata kana nĩtwendete mũtũi witũ?
MŨTŨI WITŨ NŨŨ?
3, 4. (a) Yesũ anenganie ngelekany’o yĩva nĩ kana asũngĩe ĩkũlyo yĩĩ: “Mũtũi wakwa nũũ?” (b) Mũsamalia eekie ata nĩ kana atetheesye ũla mũndũ waĩ mũvũe, akavenwa, na akatiwa ailyĩ ta mũkw’ũ? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)
3 Nĩtũtonya kũsũanĩa kana mũtũi witũ no mũndũ ũla wĩkalaa vakuvĩ naitũ, twĩ ndũũ nake, na ũtũtethasya. (Nth. 27:10) Ĩndĩ kwasũanĩa kĩla Yesũ waisye ĩla mũndũ ũmwe ũla weyonaa e mũlũngalu wamũkũlilye atĩĩ: “Mũtũi wakwa nũũ?” Yesũ amũsũngĩie kwa kũmũnenga ngelekany’o ya ũla Mũsamalia mũseo. (Soma Luka 10:29-37.) Amũeleisye kana mũndũ ũmwe Mũyuti nĩwaveniwe, avũwa, na atiwa ailyĩ ta mũkw’ũ. Ĩtina wa ũu, mũthembi Mũisilaeli na Mũlivai nĩmesĩlile vau na moona mũndũ ũsu. Ĩndĩ vandũ va kwĩka ta atũi aseo meekie kwathũkĩla ũtee. Mũndũ ũsu esie kũtethw’a nĩ Mũsamalia. O na vala Asamalia nĩmanengete Mĩao ya Mose ndaĩa, nĩmavũthĩtw’e nĩ Ayuti.—Yoa. 4:9.
4 Mũsamalia ũsu nĩwetĩkĩisye mũndũ ũsu waĩ mũũmĩsye mauta na mbinyu, nĩ kana mawũũmĩsye make mavoe. Ĩtina wa ũu nĩwatwaie mũndũ ũsu nyũmbanĩ ya aeni na aĩva silingi ilĩ, ila syeanene na mũsaala wa mĩthenya ĩlĩ. (Mt. 20:2) Kwoou, ti ũndũ wĩ vinya kũmanya ũla waĩ mũtũi wa mũndũ ũsu waũmĩĩtw’e. Ngelekany’o ĩsu ya Yesũ ĩtũmanyĩasya kana nĩtwaĩle kwĩw’ĩa atũi maitũ tei na tũimony’a wendo.
5. Ngũsĩ sya Yeova syoonanisye ata kana nĩsyendete atũi masyo ĩvinda yĩla kwaĩ mũisyo wa Hurricane Sandy?
5 Ũmũnthĩ ti laisi kwona mũndũ wĩkaa ta Mũsamalia ũsu mũseo. Na ũu nĩw’o nũndũ twĩkalĩte “mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo” ĩla andũ aingĩ mate na wendo waĩle, ai, na matendete ũseo. (2 Tim. 3:1-3) Kwa ngelekany’o, ĩla kwaumĩla mũisyo maũndũ nĩmatonya kwĩthĩwa me metu. Kwasũanĩa ũndũ kweekĩkie ĩla kĩla kĩuutani kyeetiwe Hurricane Sandy kyaetie mũisyo mũnene mũsyĩnĩ wa New York, Mwei wa 10, 2012. Ũu nĩwatumie andũ aingĩ methĩwa mate na sitima na syĩndũ ingĩ sya lasima. Ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana ing’ei syambĩĩie kũmoyĩa o na kau maĩ na thĩna. Ngũsĩ sya Yeova iyaaĩka ũu. Vandũ va ũu, nĩsyeekie mĩvango nĩ kana itetheesye ana-a-asa na andũ angĩ vau kĩsionĩ. Aklĩsto mekaa ũu nũndũ nĩmendete atũi moo. Ve nzĩa ingĩ sya kwony’a atũi kana nĩtũmendete?
ŨNDŨ TŨTONYA KWONANY’A KANA NĨTWENDETE MŨTŨI WITŨ
6. Wĩa witũ wa kũtavany’a wonanasya ata kana nĩtwendete atũi maitũ?
6 Tetheesya andũ kĩ-veva. Twĩkaa ũu kwa kũtata kwony’a andũ “ũkiakisyo wa maandĩko” ĩla tũũtavany’a. (Alo. 15:4) O na ĩngĩ, twonanasya kana nĩtwendete atũi maitũ ĩla twaneena namo ĩũlũ wa ũvoo mũseo kuma Mbivilianĩ. (Mt. 24:14) Twĩ na kĩanda kya mwanya kya kũtavany’a ũvoo wa Ũsumbĩ kuma kũla kwĩ “Ngai wa wĩkwatyo.”—Alo. 15:13.
7. Ũla mwolooto wĩ nguma ĩũlũ wa mwĩkalĩle nĩ kyaũ, na tũkwataa ũathimo wĩva ĩla twaũatĩĩa?
7 Atĩĩa ũla mwolooto wĩ nguma ĩũlũ wa mwĩkalĩle. Mwolooto ũsu ũeleetw’e nĩ ndeto ii sya Yesũ ila waneenie ĩvinda ya Ũtavany’a wake wa Kĩĩmanĩ: “Maũndũ onthe . . . ala mũkwenda andũ mamwĩke inyw’ĩ, nenyu mekei o ta ũu: nũndũ ũu nĩw’o mĩao na athani.” (Mt. 7:12) Ĩandĩkonĩ yĩu, ndeto “mĩao” nĩ ĩvuku ya Mwambĩlĩlyo nginya ya Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao, nayo ndeto “athani” nĩ mavuku ma wathani ala me nthĩnĩ wa Maandĩko ma Kĩevelania. Maandĩko ta asu nĩmonanĩtye nesa vyũ kana Yeova nũathimaa ala monasya ala angĩ wendo. Kwa ngelekany’o, Yeova aĩtye ũũ kwĩsĩla mwathani Isaia: “Lũmyai sĩla wa katĩ, na kwĩka ũlũngalu . . . Nĩ mũathime mũndũ ũla wĩkaa ũu.” (Isa. 56:1, 2) Ĩla twoony’a atũi maitũ wendo na twaatĩĩa ũla mwolooto wĩ nguma ĩũlũ wa mwĩkalĩle nĩtũathimawa mũno.
8. Nĩkĩ twaĩle kũmenda amaitha maitũ, na ũu ũtonya kũtuma meka ata?
8 Mendei amaitha menyu. Yesũ aisye atĩĩ: “Nĩmwĩw’ĩte kana nĩkwaneeniwe, Mwende mũtũi waku, na mũmene mũmaitha waku: Ĩndĩ nyie nĩngũmwĩa, Mendei amaitha menyu, na mavoyeaei ala mamũthĩnasya; nĩ kana mwĩthĩwe ana ma Ĩthe wenyu ũla wĩ ĩtunĩ.” (Mt. 5:43-45) Mũtũmwa Vaulo awetie ũndũ ta ũsu ĩla waandĩkie atĩĩ: “Ethĩwa mũmaitha waku e na nzaa, mũathĩsye; ethĩwa e na waũni, mũnenge kya ũnyw’a.” (Alo. 12:20; Nth. 25:21) Kwosana na Mĩao ya Mose mũndũ aaĩle kũtethya mũmaitha wake kũkĩlya nyamũ yake eethĩa ĩtindiĩte nũndũ wa kũkua mĩio. (Kuma 23:5) Kũtethany’a ũu no kũtume andũ manaĩ amaitha matuma ndũũ. Nũndũ nĩtwendete andũ ala angĩ, andũ aingĩ ala matũmenete mbeenĩ nĩmaekete kũtũmena. Twoony’a amaitha maitũ wendo, o na ala matũthĩnasya mũno, tũkatana mũno ĩla amwe moo makatw’ĩka Aklĩsto ma w’o.
9. Yesũ awetie kyaũ ĩũlũ wa kwĩw’ana na mwana-a-asa?
9 “Manthai kwĩthĩwa na mũuo na andũ onthe.” (Aevl. 12:14) Vate nzika ndeto isu nikonetye ana-a-asa maitũ nũndũ Yesũ aisye ũũ: “Ethĩwa ĩndĩ nũũnengane mũthĩnzĩo waku kĩthembeonĩ, na ũkĩlilikanĩla vu kana mwana-a-au e ũndũ naku, tia mũthĩnzĩo waku vu mbee wa kĩthembeo, noithi, wambe kwĩw’ana na mwana-a-au na ĩndĩ ũkyũka ũnengane mũthĩnzĩo waku.” (Mt. 5:23, 24) Ngai akatũathima twoony’a ana-a-asa maitũ wendo, na twoosa ĩtambya ya mĩtũkĩ ya kũtũngĩĩa mũuo vamwe nao.
10. Nĩkĩ tũtaĩle kwĩthĩwa twĩ andũ ma kũmantha mavĩtyo?
10 Ndũkamanthae mavĩtyo andũnĩ. Yesũ aisye atĩĩ: “Mũikasilĩle, nĩ kana mũikasilĩlwe. Nũndũ ũsilĩlo ũla mũsilĩlaa, now’o mũkasilĩlwa: na kĩthimo kĩla mũthimaa, no kyo mũkathimĩwa. Naku nĩkĩ ũũsisya kaũvavathĩ ke ithonĩ ya mwana-a-au, na ndũsũanĩa mũamba ũla wĩ ithonĩ yaku we? Kana ũkamwĩa mwana-a-au ata, Ndeka nĩkumye kaũvavathĩ ke ithonĩ yaku; na sisya, mũamba wĩ ithonĩ yaku? Mwangangan’ya we, amba kwĩyumya mũamba ũsu wĩ ithonĩ yaku; na ĩndĩ ũkoona nesa kumya kaũvavathĩ kala ke ithonĩ ya mwana-a-au.” (Mt. 7:1-5) Ĩsu nĩ nzĩa nzeo ta kĩ ya kũtũkany’a tũikasyaasye tũmavĩtyo twa ala angĩ nũndũ o naitũ twĩthĩawa na mavĩtyo maingĩ!
NZĨA NZEO YA KWONANY’A NĨWENDETE MŨTŨI
11, 12. Twonasya mũtũi wendo kwa nzĩa yĩva ya mwanya?
11 Twaĩle kwony’a atũi maitũ wendo kwa nzĩa ya mwanya. O ta Yesũ, nĩtũtavanasya ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ. (Luka 8:1) We nĩwatũmie amanyĩw’a make ‘makatw’ĩkĩthye mbaĩ syonthe amanyĩw’a.’ (Mt. 28:19, 20) Ĩla tweanĩsya kĩanda kitũ wĩanĩ ũsu twanengiwe nĩ Yesũ, twĩthĩawa tũitetheesya atũi maitũ matie nzĩa ĩla mbaamu ĩelete wanangĩkonĩ, na maiatĩĩa nzĩa ĩla nziĩĩe ĩelete thayũnĩ. (Mt. 7:13, 14) Vai nzika kana Yeova nũathimaa kĩthito kitũ mũno.
12 Nĩtũtetheeasya andũ mone vata woo wa kĩ-veva nũndũ o nake Yesũ nĩweekie ũu. (Mt. 5:3) Kĩanda kitũ kĩthĩawa kũtetheesya ala mendeew’a meanĩsye vata ũsu woo, kwa kũmatavya “ũvoo mũseo wa Ngai.” (Alo. 1:1) Ala meetĩkĩla ũvoo wa Ũsumbĩ nĩmew’anĩthaw’a na Ngai kwĩsĩla Yesũ Klĩsto. (2 Ako. 5:18, 19) Kwoou, ĩla tũũtavany’a ũvoo mũseo twĩthĩawa tũyony’a mũtũi witũ wendo kwa nzĩa ĩla ya vata vyũ.
13. We wĩw’aa ata nũndũ wa kĩanda kĩla wĩ nakyo kya kũtavany’a ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ?
13 Tũtetheeasya andũ meanĩsye mĩao ya Ngai ĩla twasyokea ala mendeew’a, na ĩla twamanyĩsya andũ Mbivilia. Kwĩka ũu nĩkũtumaa twĩw’a twĩ eanĩe. O na ĩngĩ, ũu nũtonya kũtuma amwe moo maalyũla mwĩkalĩle woo. (1 Ako. 6:9-11) Nĩtũtanaa mũno ĩla twoona ũndũ Ngai ũtethasya ala me na ngoo mbaĩlu kwondũ wa “kwĩthĩwa na thayũ ũtathela” maalyũle mwĩkalĩle na mayĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo nake. (Meko 13:48) Aingĩ ala mataĩ na wĩkwatyo nĩmethĩĩtwe na ũtanu, namo ala meemakĩaa mũno maeka kwĩmakĩa nũndũ nĩmamwĩkwatĩtye Ĩthe witũ wa ĩtunĩ. Nĩtũtanaa mũno ĩla twoona ala maneemanyĩisye w’o mĩtũkĩ mayĩka maendeeo ma kĩ-veva. Nĩ ũndũ wa ndaĩa mũno kwony’a atũi wendo kwĩsĩla nzĩa ĩsu nzeo vyũ.
KĨLA VAULO WAWETIE ĨŨLŨ WA WENDO
14. Nĩ maũndũ meva Vaulo wawetie ĩũlũ wa wendo ĩandĩkonĩ ya 1 Akolintho 13:4-8?
14 Tweethĩwa twendete atũi kwosana na ũndũ Vaulo waeleisye ĩũlũ wa wendo, tũkesianĩa na mathĩna maingĩ, tũkeethĩwa na ũtanu na tũikwata moathimo kuma kwa Ngai. (Soma 1 Akolintho 13:4-8.) Ekai yu twone o kwa ũkuvĩ maũndũ ala Vaulo waeleisye ĩũlũ wa wendo, na tũyona ũndũ tũtonya kũtũmĩa ndeto isu syake kwelekela atũi maitũ.
15. (a) Nĩkĩ twaĩle kũmĩĩasya ala angĩ na tũimekaa maũndũ maseo? (b) Nĩkĩ twaĩle kwĩvetangana na kĩwĩu na mĩyono?
15 “Wendo nĩwũmĩĩasya na nĩwĩkaa moseo.” O tondũ Ngai ũtũmĩĩasya na akatwĩka maũndũ maseo o na kau twĩ eki ma naĩ, ithyĩ twaĩle kwĩka ala angĩ oou ĩla matũvĩtĩsya. Nũndũ ‘wendo ndwĩ kĩwĩu,’ tũyaĩlĩte kwĩw’ĩa ĩtomo syĩndũ syeene kana ianda ila angĩ me nasyo kĩkundinĩ. O na ĩngĩ, ethĩwa twĩ na wendo tũikeyonaa kana kwĩthĩwa na mĩtũlyo. Nĩkĩ? Nũndũ “mũsyaĩlye wa mĩng’athĩlĩlyo, na ngoo ya ngathĩĩo, o taa wa ũla mũthũku nĩ naĩ.”—Nth. 21:4.
16, 17. Tũtonya kũtũmĩa ĩandĩko ya 1 Akolintho 13:5, 6 ata?
16 Wendo nũtũtetheeasya tũikeke atũi maitũ ũndũ ũtaĩle. Ethĩwa twĩ na wendo, tũikamakengaa, kũmoyĩa, kana kũmeka maũndũ angĩ matosanĩte na mĩao na myolooto ya Yeova. O na ĩngĩ, wendo nũtũtetheeasya tũikamanthae kwĩyĩuna o ithyĩ ene vandũ va kũuna ala angĩ.—Avi. 2:4.
17 Wendo wa w’o ndũthataa mĩtũkĩ o na “ndũtalĩlaa ũthũku.” Ũu nĩ kwasya kana ethĩwa twĩ na wendo wa w’o, tũikaendeeaa kũlilikana mavĩtyo ma ala angĩ ta tũmaandĩkĩte vandũ ĩvukunĩ. (1 Ath. 5:15) Twooveea ũthatu ngoonĩ tũikamwendeesya Ngai, vandũ va ũu ũthatu witũ ũkeethĩwa ũilyĩ mwaki ũtonya kũtũvĩvya na ũkavĩvya angĩ. (Ali. 19:18) Wendo nũtũtetheeasya tũtanĩae vamwe na ũla w’o, ĩndĩ ndwĩsa kũtwĩtĩkĩlya ‘tũtanĩe ũndũnĩ ũte ũlũngalu,’ o na ethĩwa mũndũ ũla ũtũmenete nĩwe wĩ thĩnanĩ.—Soma Nthimo 24:17, 18.
18. Wĩĩmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa wendo ĩandĩkonĩ ya 1 Akolintho 13:7, 8?
18 Sũanĩa ĩngĩ ũndũ Vaulo waisye ĩũlũ wa wendo. Aisye wendo “nũvw’ĩkaa maũndũ onthe.” Ĩla twavĩtĩw’a nĩ mũndũ na aitwĩtya ũekeo, wendo nũtũsukumaa tũmũekee. Ũndũ ũngĩ nĩ kana wendo “nĩwĩtĩkĩlaa maũndũ onthe” ala me Ndetonĩ ya Ngai, na ũituma tũmũtũngĩa Ngai mũvea nũndũ wa lĩu wa kĩ-veva ũla ũtũnengae. Wendo “nĩwĩkwatasya maũndũ onthe” ala maandĩkĩtwe Mbivilianĩ na ũitũsukuma tũtavye andũ kĩla kĩtumaa twĩthĩwa na wĩkwatyo. (1 Vet. 3:15) O na ĩngĩ, ĩla twĩ matatwanĩ nĩtũvoyaa na tũyĩthĩwa na wĩkwatyo kana maũndũ nĩmeũseũva. Wendo “nĩwũmĩĩasya maũndũ onthe” o na ala mathũku twĩkĩtwe nĩ andũ angĩ, kana ĩla tũũthĩnw’a. O na eka ũu, “wendo ndũnyivaa o na ĩndĩĩ.” Ũkoonanw’a kũvika tene na tene nĩ andũ ala ewi.
ENDEEA KWENDA MŨTŨI O TONDŨ WĨYENDETE
19, 20. Nĩ ũtao wĩva wa Maandĩko waĩle kũtũsukuma tũendeee kwony’a mũtũi witũ wendo?
19 Ĩla twaendeea kũatĩĩa ũtao wa Mbivilia, twĩthĩawa tũtonya kwony’a mũtũi witũ wendo. Twonasya andũ onthe wendo ti o ala ma mbaĩ yitũ. O na ĩngĩ, twaĩle kũlilikana kana Yesũ aisye: “Mwende mũtũi waku o tondũ wĩyendete.” (Mt. 22:39) Ngai na Klĩsto mendaa twĩthĩwe twendete atũi maitũ. Mũtũi witũ akesa kũkwatwa nĩ ũndũ na ũyĩthĩa tũyĩsĩ ũndũ tũtonya kwĩka tũmũtetheesye, twaĩle kũvoya Ngai atũtongoesye kwĩsĩla veva wake mũtheu. Tweeka ũu, Yeova akatũathima na aitũtetheesya tũmanye ũndũ tũtonya kũtetheesya mũtũi witũ kwa nzĩa ya wendo.—Alo. 8:26, 27.
20 Mwĩao wa kwenda mũtũi witũ wĩtawa “mwĩao ũla ũkĩlĩte ĩla ĩngĩ yonthe.” (Yak. 2:8) Vaulo amina kũweta mĩao ĩmwe katĩ wa ĩla Mĩao ya Mose, aisye atĩĩ: “Ethĩwa kwĩ mwĩao ũngĩ, ũtalanĩlwe ndetonĩ ĩno, Mwende ũngĩ ũndũ wĩyendete mwene. Wendo ndwĩkaa naĩ kwa ũngĩ; kwondũ wa ũu wendo nĩ wĩanĩsyo wa ĩla mĩao.” (Alo. 13:8-10) Kwoou, twaĩle kũendeea kwony’a mũtũi witũ wendo.
21, 22. Nĩkĩ twaĩle kwenda Ngai na mũtũi?
21 Ĩla tũũsũanĩa nĩkĩ twaĩle kwony’a mũtũi wendo, nũseo kũlilikana ũndũ Yesũ waisye. Aisye kana Ĩthe wake “nũmaumĩasya syũa yake athũku na aseo, na kũmauĩsya mbua ala mekaa ũlũngalu na ala matekaa ũlũngalu.” (Mt. 5:43-45) Kwosana na ndeto isu, twaĩle kwony’a mũtũi witũ wendo, ethĩwe nĩ mũlũngalu kana ti mũlũngalu. O tondũ tweemanyĩsya, nzĩa ĩla ya vata ya kwony’a mũtũi witũ wendo nĩ kũmũtavya ũvoo mũseo. Mũtũi witũ nũtonya kũkwata moathimo maingĩ mũno eetĩkĩla ũvoo mũseo.
22 Twĩ na itumi mbingĩ mũno sya kũmwenda Yeova vyũ. O na ve nzĩa mbingĩ vyũ sya kwony’a mũtũi wendo. Twenda Ngai na mũtũi, twĩthĩawa tũyonany’a kana nĩtũnengete ndaĩa ndeto ila Yesũ wawetie ĩũlũ wa maũndũ asu ma vata. Na ũndũ ũla mũnene vyũ nĩ ũũ: Twĩthĩawa tũimwendeesya Ĩthe witũ wa ĩtunĩ, Yeova.