Ndeto “Itho Kwa Itho” Syonanasya Kyaũ?

Ũndũ Mbivilia yaasya

Mwĩao ũla wawetete “itho kwa itho” waĩ ũmwe katĩ wa Mĩao ĩla Ngai wanengie Mose kwondũ wa Aisilaeli ma tene, na nĩwʼo Yesũ wawetie nthĩnĩ wa ũla Ũtavanyʼa wa Kĩĩmanĩ. (Mathayo 5:38; Kuma 21:24, 25; Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 19:21) Mwĩao ũsu woonanasya kana ũkanyʼo ũla mwĩki wa naĩ ũkũnewa, nĩwaĩle kwĩanana na ĩvĩtyo yĩla wĩkĩte.a

Mwĩao ũsu watũmĩawa kũsilĩla mũndũ ũla waũmĩsya mũndũ ũngĩ na ngenda. Mĩao ya Mose yaĩtye atĩĩ ĩũlũ wa mũndũ ũla waũmĩsya mũndũ ũngĩ na ngenda: “Ĩkũna vandũ va ĩkũna, itho vandũ va itho, ĩeo vandũ va ĩeo; o ũndũ wamwĩkĩie mũndũ kĩema, nowʼo wĩĩkwa.”—Alivai 24:20.

Mwĩao wa “itho kwa itho” waĩ na kĩeleelo kĩva?

Mwĩao wa “itho kwa itho” ndwoonanasya kana andũ maĩle kwosa mĩao mokonĩ moo kwa kũũmĩsya andũ ala mamavĩtĩsye. Vandũ va ũu, mwĩao ũsu watetheeasya asili kũnengane ũkanyʼo ũla wĩanĩtye, ĩndĩ ti kumya ũkanyʼo mũvyũ mũno kũvĩtũka kana kũlekeleelya mavĩtyo.

O na ĩngĩ mwĩao ũsu nĩwatumaa andũ ala matonya kũũmĩsya angĩ na ngenda kana matonya kũsũanĩa kũvanga kũũmĩsya andũ angĩ mesiĩĩa. Mbivilia ĩielesya ũndũ ũsu yaĩtye atĩĩ: “Ala metiala makeewʼa [ala moona ũsili wa katĩ wa Ngai ũiatĩĩwa], na kũkĩa [makakĩa], na maikeka ĩngĩ ũthũku ta ũsu kwaku.”—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 19:20.

Mo Aklĩsto nĩmaĩle kũatĩĩa mwĩao wa “itho kwa itho”?

Aiee, mwĩao ũsu ndũmakonetye Aklĩsto. Kĩtumi nũndũ waĩ ũmwe wa Mĩao ya Mose ĩla yavetangiwe yĩla Yesũ waumisye thayũ wake wĩthĩwe nthembo ya wovosyo.—Alomi 10:4.

O na ũu wĩ o vo, mwĩao ũsu nũtũtetheeasya kũelewa ũndũ Ngai wonaa maũndũ. Kwa ngelekanyʼo, mwĩao ũsu nĩwonanasya ũndũ Ngai wonaa ũsili wa katĩ ne ũndũ wa vata mũno. (Savuli 89:14) O na ĩngĩ mwĩao ũsu nĩwonanasya ũndũ Ngai ũtũmĩaa ũsili wa katĩ, kwa ngelekanyʼo, atavĩtye eki ma naĩ kana ‘akamakanyʼa athimĩte.’—Yelemia 30:11.

Maũndũ mate ma wʼo ĩũlũ wa mwĩao wa “itho kwa itho”

Ũndũ ũte wa wʼo: Mwĩao wa “itho kwa itho” waĩ mwĩao mũvyũ mũno.

Ũwʼo: Kĩeleelo kya mwĩao ũsu kĩyaĩ kumya ũkanyʼo mũvyũ mũno na wa kũvinyĩĩa andũ. Vandũ va ũu, mwĩao ũsu watũmĩwa nesa nĩwatetheeasya asili kumya ũkanyʼo ũla waĩlĩte ĩtina wa kũkunĩkĩla nesa maũndũ onthe ala makonetye ĩvĩtyo yĩla yĩkiwe, na kũmanya kana mũndũ aneekie ĩvĩtyo na ngenda. (Kuma 21:28-30; Motalo 35:22-25) Kwoou no twasye kana mwĩao wa “itho kwa itho” nĩwasiĩĩaa mũndũ ndakanewe ũkanyʼo mũvyũ mũno kũvĩtũka ũndũ vaĩle.

Ũndũ ũte wa wʼo: Mwĩao wa “itho kwa itho” nĩwanenganĩte mwanya wa andũ kũendeea kwĩyĩĩvanĩsya.

Ũwʼo: Mĩao ya Mose yaĩtye atĩĩ: “Ndũkeĩvanĩsye, kana kwĩthĩwa na ũthũ na ana ma andũ maku.” (Alivai 19:18) Kwoou, vandũ va kwĩkĩa andũ vinya meyĩĩvanĩsye, mwĩao ũsu wamekĩaa vinya mamwĩkwatye Ngai na mĩao ĩla wanenganĩte ĩmatetheesye kũlũnga maũndũ.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 32:35.

Ũndũ Yesũ walũngile woni ũtaĩle

Yesũ nĩweesĩ kana andũ amwe nĩmaeleetwe naĩ mwĩao wa “itho kwa itho.” Kwoou nĩwamalũngile kwa kũmea atĩĩ: “Nĩmweewie kana nĩkwaneeniwe atĩĩ: ‘Itho kwa itho na ĩeo kwa ĩeo.’ Ĩndĩ nĩngũmwĩa atĩĩ: Ndũkamũsiĩĩe mũndũ mũthũku, ĩndĩ mũndũ o na wĩva aũkũna ĩtau ya kwʼoko kwa aũme, mũthyũũĩe yĩla yĩngĩ o nayo.”—Mathayo 5:38, 39.

We nĩwoona ndeto ii sya Yesũ, “nĩmweewie kana nĩkwaneeniwe”? Veonekana awetaa ĩũlũ wa atongoi amwe ma ndĩni ya Kĩyuti ala mamanyĩasya andũ kana nĩmaĩle kwĩyĩĩvanĩsya. Mũsomi ũmwe wa maũndũ ma Mbivilia wĩtawa Adam Clarke aĩtye: “Veonekana Ayuti matũmĩaa mwĩao ũũ [itho kwa itho] . . . ta kĩtumi kya kwoveea woo ngoonĩ, kũmena andũ ala angĩ o vamwe na kwĩyĩĩvanĩsya.” Kwoou no twasye kana atongoi asu ma ndĩni mayatũmĩaa nesa kĩeleelo kya mĩao ya Ngai, nũndũ meekĩaa andũ vinya mamene ala angĩ.—Maliko 7:13.

Kĩvathũkanyʼo na atongoi asu ma ndĩni, Yesũ oonanisye nesa kana mĩao ya Ngai yaumanĩte na wendo. Aisye atĩĩ: “No nginya ũmwende Yeova Ngai waku . . .’ Ũũ nĩwʼo mwĩao ũla mũnene na wa mbee. Wa kelĩ, ũla ũilye ta ũsu, nĩ ũũ: ‘No nginya ũmwende mũtũi waku o ũndũ wĩyendete.’ Mĩao yonthe . . . [ĩtwʼĩĩkĩtwe] nĩ mĩao ĩsu ĩlĩ.” (Mathayo 22:37-40) Yesũ amanyĩisye kana wendo nĩwʼo waĩ ũmanyĩthanyʼe aatĩĩi make ma wʼo, ĩndĩ ti kĩmena.—Yoana 13:34, 35.

a Mwolooto ũũ wa kĩ-mĩao nowʼo mavinda amwe weetawa kwa kĩthyomo kya Kĩlatinĩ lex talionis, na no watũmĩawa nĩ andũ ma mbaĩ ingĩ sya tene nthĩnĩ wa mĩao yoo.