Ũtavanyʼa Wĩ Nguma Wa Kĩĩmanĩ

Vate nzika, no nginya Yesũ ethĩwe aĩ mũnou mũno ĩtina wa kũvoya ũtukũ mũima na kũnyuva amanyĩwʼa 12 matwʼĩke atũmwa make. O na kũtwʼĩka nĩwanoete, aĩ o na wendi wa kũtetheesya andũ. Na kwoou nĩwaendie kũtavanyʼa kĩĩmanĩ kyaĩ Kalilii, na nĩvatonyeka kĩkethĩwa kĩtaĩ vaasa na ndũa ya Kavelinaumi, vala watavanasya mavinda maingĩ.

Makomano ma andũ nĩmaumie kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo nĩ kana amamanyĩsye. Amwe maumĩte Yelusaleme na isionĩ ingĩ sya Yutia. Namo angĩ maumĩte Tile na Sitoni, ndũa ila syaĩ ũtee wa ũkanga. Nĩkĩ mookĩte kũmũmantha Yesũ? Mbivilia yaĩtye kana mookĩte “kũmwĩthukĩĩsya na kũvowʼa mowau moo.” Na ũu nowʼo kweethĩiwe nũndũ Yesũ ‘nĩwamavoisye onthe.’ Kwasũanĩa ũndũ ũsu, andũ onthe ala maĩ awau nĩmavoiwʼe! O na ĩngĩ, Yesũ nĩwavoisye andũ “ala mathĩnawʼa nĩ maveva mavuku.”​—⁠Luka 6:​17-19.

Ĩtina wa kwĩka maũndũ asu, Yesũ nĩwamanthie vandũ vatindimalu kĩĩmanĩ na ĩndĩ ĩkomano yooka vala waĩ. Veonekana amanyĩwʼa make, na mũno mũno ala atũmwa 12, nĩmo mailyĩ vakuvĩ nake. Andũ onthe maĩ na wendi mwingĩ wa kũmwĩthukĩĩsya Yesũ nũndũ aĩ mũmanyĩsya mũseo na nĩweekaa maũndũ ma kũsengyʼa. Yesũ nĩwamanyĩisye andũ maũndũ ma vata na matonya kũmatethya mũno. Andũ aingĩ mũno nĩmatethekete kumana na maũndũ ala Yesũ wamanyĩisye. O naitũ no tũtetheke mũno nũndũ maũndũ ala Yesũ wamanyĩisye nĩ maũndũ maliku ma kĩ-veva, o na kau amanyĩasya maũndũ asu kwa nzĩa yĩ o laisi. Amanyĩasya atũmĩĩte ngelekanyʼo na maũndũ mesĩkĩe nesa nĩ andũ. Kĩu kyatumie maũndũ ala Yesũ waeleasya methĩwa me laisi kũeleeka kwa andũ onthe ala mendaa kwĩkala kwosana na kwenda kwa Ngai. Ĩndĩ nĩ maũndũ meva Yesũ wamanyĩisye matuma Ũtavanyʼa wa Kĩĩmanĩ wĩthĩwa wĩ wa vata mũno?

NAAŨ METHĨAWA NA ŨTANU WA WʼO?

Vai mũndũ ũtendete kwĩthĩwa e mũtanu. Na nũndũ Yesũ nĩweesĩ ũu, ambĩĩie ũtavanyʼa wake kwa kũelesya naaũ methĩawa na ũtanu wa wʼo. Vate nzika, andũ nĩmendeeiwʼe mũno nĩ ũvoo ũsu wakonetye ũndũ matonya kwĩthĩwa me atanu. Ĩndĩ no nginya wĩthĩe nĩmasengʼiwʼe nĩ maũndũ amwe Yesũ wawetie.

Aisye atĩĩ: “Nĩ atanu ala mesĩ me na nzaa ya kĩ-veva, nũndũ Ũsumbĩ wa ĩtu nĩ woo. Nĩ atanu ala me na kĩmeto, nũndũ makakiakiwʼa. . . . Nĩ atanu ala me na nzaa na waũni wa ũlũngalu, nũndũ wendi woo ũkeanĩwʼa. . . . Nĩ atanu ala mathĩnawʼa kwondũ wa ũlũngalu, nũndũ Ũsumbĩ wa ĩtu nĩ woo. Tanai yĩla andũ meũmũumanga na kũmũthĩnyʼa . . . nũndũ wakwa. Tanai na mũyĩthĩwa na mũyo mwingĩ.”​—⁠Mathayo 5:​3-12.

Yĩla Yesũ watũmĩie ndeto “nĩ atanu” oonanasya ata? Ndawetaa ĩũlũ wa ũtanu ũla mũndũ wĩthĩawa nawʼo yĩla ũkwĩtanĩthya. Ĩndĩ aneenaa ĩũlũ wa ũtanu wa wʼo ũla ũtathelaa mĩtũkĩ, na ũtaumanaa na maũndũ ala mũndũ wĩkaa etanĩthye. Mũndũ wĩ na ũtanu wa wʼo ethĩawa e mwĩanĩe ngoonĩ o na yĩla maũndũ mate maseo.

Yesũ aisye kana andũ ala mesĩ kana me na nzaa ya kĩ-veva, na ala melilaa nũndũ wa naĩ syoo, vamwe na ala mamwĩsĩ na mamũthũkũmaa Ngai nĩmo methĩawa na ũtanu wa wʼo. O na ĩvinda yĩla meũmenwa kana kũthĩnwʼa nũndũ wa kwĩka kwenda kwa Ngai, maendeeaa kwĩthĩwa me atanu nũndũ nĩmesĩ kana maũndũ ala mekwĩka nĩmamũtanĩthasya Ngai, na kana akamaathima na kũmanenga thayũ wa tene na tene.

Ĩndĩ andũ aingĩ masũanĩaa kana kwĩthĩwa na mothwii, syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ, na kwĩtanĩthya nĩkwʼo kũtonya kũtuma mũndũ ethĩwa e mũtanu. Yesũ amanyĩisye ũndũ wĩ kĩvathũkanyʼo vyũ na ũsu. Nĩ kana atetheesye ethukĩĩsya make masũanĩe ĩũlũ wa kĩvathũkanyʼo katĩ wa ũtanu ũla umanaa na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ na ũtanu wa wʼo, aisye atĩĩ: “Kyeva nĩ kwenyu inywʼĩ ala athwii, nũndũ nĩmũkwatĩte ũkiakisyo wenyu wʼonthe. Kyeva nĩ kwenyu ala yu mũvũnyʼe, nũndũ mũkeewʼa nzaa. Kyeva nĩ kwenyu ala yu mũũtheka, nũndũ mũkameta na kũĩa. Kyeva nĩ kwenyu yĩla andũ onthe meũmũneenea nesa, nũndũ oou nowʼo aa-ũmae moo maneeneaa athani ma ũvũngũ.”​—⁠Luka 6:​24-26.

Nĩkĩ Yesũ waisye kana kwĩthĩwa na mothwii, kũtheka nũndũ maũndũ maendeee nesa, na kũtana yĩla tũũkumwʼa nĩ andũ nĩ ũndũ wa kyeva? Kĩtumi nũndũ yĩla mũndũ woona maũndũ asu nomo ma vata thayũnĩ, nĩ laisi olwe nĩ kwĩyumya vyũ kũmũthũkũma Ngai, na ũu ũituma atethĩwa na ũtanu wa wʼo. Yesũ ndamanyĩasya kana mũndũ kwĩthĩwa e ngya kana e na nzaa no kũtume ethĩwa e mũtanu. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, andũ ala methĩawa mate na syĩndũ mbingĩ sya kĩ-mwĩĩ nĩmo makothaa kwosa momanyĩsyo ma Yesũ kwa ũito, na maikwata moathimo ala maumanaa na ũtanu wa wʼo.

Yesũ atavisye amanyĩwʼa make atĩĩ: “Inywʼĩ mwĩ mũnyũ wa nthĩ.” (Mathayo 5:13) Vate nzika Yesũ ndoonanasya kana amanyĩwʼa make nĩmo mũnyũ ũla andũ mekĩaa lĩunĩ. Ĩndĩ atũmĩie ngelekanyʼo ya mũnyũ nũndũ nũtũmĩawa kũsũvĩa syĩndũ iikathũke. Mũnyũ nĩwaiawa vakuvĩ na kĩthembeo ĩkalũnĩ na nĩweekĩawa syĩndũnĩ ila syathembeawa Ngai. O na mũnyũ nũtũmĩawa kwonanyʼa kũlea kwanangĩka kwa kĩndũ. (Alivai 2:13; Esekieli 43:​23, 24) Kwoou amanyĩwʼa ma Yesũ maĩ ta “mũnyũ wa nthĩ” nũndũ nĩmatetheeasya andũ nĩ kana ngwatanĩo yoo na Ngai ndĩkanangĩke, na maiendeea kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũseo. Ũvoo ũla matavanasya waĩ ũtonya kũtangĩĩa mathayũ ma andũ ala mawĩthukĩĩasya.

Yesũ asyokie eea amanyĩwʼa make atĩĩ: “Inywʼĩ mwĩ kyeni kya nthĩ.” Yĩla mũndũ wakwatya taa, ndaũkunĩkĩlasya kĩkavũ, ĩndĩ awilĩĩlaa kĩndũnĩ kya kwilĩĩla taa, nĩ kana ũmulĩkĩle andũ. Nũndũ wa ũu, Yesũ aendeeie kũmea: “Ekai kyeni kyenyu kĩkene mbee wa andũ, nĩ kana mone mawĩa menyu maseo na maimũtaĩa Ĩthe wenyu ũla wĩ ĩtunĩ.”​—⁠Mathayo 5:​14-16.

AATĨĨI MA YESŨ MAĨLE KŨATĨĨA MYOLOOTO YA NGAI ĨŨLŨ WA MWĨKALĨLE

Atongoi ma ndĩni ya Kĩyuti moonaa Yesũ ta mũndũ ũtaatĩĩaa Mĩao ya Ngai, na ĩvinda ĩkuvĩ atanamba kũthi kĩĩmanĩ akatavanyʼe nĩmendaa kũmũaa. Na nũndũ wa ũu, Yesũ aisye atĩĩ: “Mũikasũanĩe ta nookie kwananga Mĩao kana Mavuku ma Athani. Nookie kwĩanĩsya, ĩndĩ ti kwananga.”​—⁠Mathayo 5:​17.

Yesũ nĩwaatĩĩaa mĩao ya Ngai vyũ, o na nĩweekĩaa andũ vinya mekae o take. Nĩkyo kĩtumi waisye: “Mũndũ o na wĩva ũla ũtũlaa ũmwe wa mĩao ĩla yonekaa ta mĩnini na ũmanyĩasya angĩ meke ũu ndakethĩwa aĩle Ũsumbĩnĩ wa ĩtu.” Ndeto isu syake syoonanasya kana mũndũ wa mũthemba ũsu ndesa kũlika Ũsumbĩnĩ nongi. Aendeeie kwasya: “Ĩndĩ mũndũ o na wĩva ũla ũmĩatĩĩaa na ũmanyĩasya angĩ akeethĩwa aĩlĩte Ũsumbĩnĩ wa ĩtu.”​—⁠Mathayo 5:⁠19.

Yesũ ndendaa mũndũ ethĩwe na mwĩkalĩle na mesilya matonya kũtuma atũla Mĩao ya Ngai. Kwa ngelekanyʼo, ĩtina wa kũweta Mwĩao ũla waasya, “Ndũkoae,” Yesũ ongeleeile kwasya atĩĩ: “Kĩla mũndũ ũendeeaa kũmũthatĩa mwana-a-asa wake akaumya ũtalo kotinĩ.” (Mathayo 5:​21, 22) Mũndũ aendeea kũthatĩa mũndũ ũngĩ, aĩ atonya kwĩka ũndũ mũthũku ta kũmũaa. Kwoou Yesũ nĩwaeleisye maũndũ ala mũndũ waĩle kwĩka nĩ kana kwĩthĩwe mũuo, aisye atĩĩ: “Kwoou ethĩwa nĩwaete mũthĩnzĩo waku kĩthembeonĩ, na ũililikana kana mwana-a-asa waku e na ũndũ naku, tia mũthĩnzĩo waku vau mbee wa kĩthembeo, na ũithi wambe kwĩwʼana na mwana-a-asa waku. Na ĩndĩ ũisyoka ũkaumye mũthĩnzĩo waku.”​—⁠Mathayo 5:​23, 24.

Yesũ aineena ĩũlũ wa ũndũ ũngĩ wawetetwe Mĩaonĩ ũkonetye ũlaalai aisye atĩĩ: “Nĩmweewie kana nĩkwaneeniwe atĩĩ: ‘Ndũkalaalae.’ Ĩndĩ nĩngũmwĩa kana kĩla mũndũ ũsyaĩĩasya mũndũ mũka na aimwĩwʼĩa mũmeo ethĩawa eeka ũlaalai nake ngoonĩ yake.” (Mathayo 5:​27, 28) Yesũ ndaneeneaa o ĩũlũ wa kwĩthĩwa na yĩsilya ĩthũku kwa kavinda, ĩndĩ akindĩlĩĩlaa ĩũlũ wa ũndũ mũthũku ũtonya kumĩla ethĩwa mũndũ nĩwaendeea ‘kũsyaĩĩsya’ mũndũ mũka. Mavinda maingĩ kũendeea kũketeea nĩkwʼo kũtumaa mũndũ ethĩwa na mĩmeo mĩthũku. Na ĩndĩ mwanya wesa kumĩla, nĩ laisi mũndũ eke ũlaalai. Ĩndĩ mũndũ atonya kwĩka ata nĩ kana ndakavikĩĩe kwĩka ũlaalai? No nginya ose matambya maito mũno nĩ kana esiĩĩe. Nĩkyo kĩtumi Yesũ waisye atĩĩ: “Kwoou, ethĩwa itho yaku ya kwʼoko kwa aũme nĩyĩũtuma ũlulutĩka, yumye ũyĩkye kũasa naku. . . . Ethĩwa kwʼoko kwaku kwa aũme nĩkũũtuma ũlulutĩka, kũtile ũkwĩkye kũasa naku.”​—⁠Mathayo 5:​29, 30.

Andũ amwe nĩmetĩkĩlaa matilwe mamutha ethĩwa nĩ mawau mũno nĩ kana matangĩĩe mathayũ moo. Ũndũ ũsu no ũtũtetheesye kũelewa nĩkĩ Yesũ waisye kana nĩ ũndũ wa vata ‘kwĩkya kũasa’ kĩndũ o na kĩva, o na ethĩwa nĩ kĩndũ kya vata mũno ta itho kana kwʼoko, nĩ kana tũikese kwĩthĩwa na yĩsilya ĩthũku yĩtonya kũtuma twĩka naĩ. Yesũ aeleisye kana nĩ “kavaa ũkasya ĩmutha yĩmwe yaku, kwĩ mwĩĩ waku wʼonthe kwĩkwʼa Ngienanĩ” (ĩima ya mavuti yĩla yaĩ nza wa Yelusaleme ya tene). Ndeto Ngiena yonanasya wanangĩko wa tene na tene.

Yesũ nĩwasyokie anengane ũtao ĩũlũ wa ũndũ twaĩle kwĩkalanyʼa na andũ ala mekaa maũndũ matonya kũtũũmĩsya. Aisye atĩĩ: “Ndũkamũsiĩĩe mũndũ mũthũku, ĩndĩ mũndũ o na wĩva aũkũna ĩtau ya kwʼoko kwa aũme, mũthyũũĩe yĩla yĩngĩ o nayo.” (Mathayo 5:39) Ũu ti kwasya kana mũndũ ndaĩle kwĩsiĩĩa avithũkĩwa kana mũsyĩ wake wavithũkĩwa. Yesũ aneeneaa ĩũlũ wa kũkũnwa ĩkovi, na ũndũ ũsu ndwaĩ ũtonya kũũmĩsya mũndũ kana kũmũaa , ĩndĩ kwĩka ũu kwoonekaa ta kũvũthya mũndũ. Ndeto sya Yesũ syoonanasya kana tũyaĩle kwĩyĩĩvanĩsya yĩla mũndũ watũkũna kana watũuma e na kĩeleelo kya kũtũthatya nĩ kana tũkite kana tũtetanyʼe nake.

Ũtao ũsu Yesũ wanenganie nĩwoosanĩte na mwĩao wa Ngai ũla waĩtye kana mũndũ aĩle kũmwenda mũtũi wake. Nũndũ wa ũu, Yesũ eeie ethukĩĩsya make atĩĩ: “Endeeai kũmenda amaitha menyu na kũmavoyea ala meũmũthĩnyʼa.” Nĩwasyokie amanenga kĩtumi kya kũatĩĩa ũtao ũsu. Ameie atĩĩ: “Nĩ kana mwĩthĩwe mwĩ ana ma Ĩthe wenyu wa ĩtunĩ, nũndũ we nũmaumĩasya syũa yake onthe, athũku na aseo.”​—⁠Mathayo 5:​44, 45.

Yesũ aminĩĩie ũtao wake ũla ũkonetye kũatĩĩa myolooto ya Ngai ĩũlũ wa mwĩkalĩle kwa kũweta ndeto ii: “Inywʼĩ ĩndĩ, no nginya mwĩthĩwe eanĩu, nũndũ Ĩthe wenyu wa ĩtunĩ nĩ mwĩanĩu.” (Mathayo 5:48) Ũũ ti kwasya kana Yesũ endaa andũ mekae maũndũ o ta Yeova, mateũvĩtanyʼa o na vanini. Ĩndĩ Yesũ oonanasya kana nĩtwaĩle kwĩyĩelekanyʼa na Ngai kwa kwĩthĩwa na wendo, nginya o na kwenda amaitha maitũ. Yesũ no ta waasya atĩĩ: “Endeeai kwĩthĩwa na tei, o tondũ Ĩthe wenyu wĩ tei.”​—⁠Luka 6:⁠36.

KŨVOYA NA KŨMWĨKWATYA NGAI

Yesũ nĩwaendeeie na ũtavanyʼa wake wa kĩĩmanĩ kwa kũtavya ethukĩĩsya make ndeto ii: “Ĩsũvĩei mũikekae ũlũngalu wenyu mbee wa andũ nĩ kana mwoneke nĩmo.” Nĩkĩ Yesũ waisye ũu? Aisye ũu onanyʼe kana andũ mayaĩle kwĩka maũndũ maseo me na kĩeleelo kya kwĩyonanyʼa. Na nĩkyo kĩtumi wongeleeile kwasya atĩĩ: “Yĩla mũkumya mĩthĩnzĩo kwondũ wa ngya, mũikavuve soo o tondũ anganganyʼa mekaa.” (Mathayo 6:​1, 2) Kwoou tũyaĩle kũnengane mĩthĩnzĩo ya tei twenekee nĩ andũ.

Yesũ asyokie asya: “Yĩla mũũvoya mũikethĩwe ta anganganyʼa, nũndũ mendaa kũvoya maũngamĩte masinakokenĩ na makomanĩonĩ ma nzĩa ila nene nĩ kana moneke nĩ andũ.” Nĩ kana amonyʼe kĩla maĩle kwĩka, ameie: “Yĩla ũũvoya lika nyũmbanĩ yaku ya nthĩnĩ na wavinga mũomo, voya Ĩthe waku ũla wĩ kĩmbithĩnĩ.” (Mathayo 6:​5, 6) Yesũ ndaleaa andũ maivoya menekee nĩ andũ ala angĩ nũndũ o nake ve mavinda wavoyaa enekee. Ĩndĩ kĩla ũtendaa andũ mayĩka nĩ kũvoya menekee nĩ kana meyonanyʼe na mendeesye andũ.

Nĩ kana atetheesye ethukĩĩsya make mũnango, Yesũ asyokie amanenga ũtao ũũ: “Mũkĩvoya mũikatũngĩlĩĩle ndeto o ila ila o tondũ andũ ma mbaĩ ingĩ mekaa.” (Mathayo 6:⁠7) Ũtao ũsu ndwoonanasya kana ve ũthũku mũndũ kũvoya ĩũlũ wa ũndũ ũmwe mavinda maingĩ. Ũndũ ũla Yesũ waleanaa nawʼo nĩ andũ kũtũngĩlĩĩlaa ndeto o “ila ila” maatĩĩe mboya mbandĩke. Amina kũmatavya ũu, nĩwamamanyĩisye mboya yaĩ na maũndũ mũonza ala maaĩle kũweta yĩla meũvoya. Maũndũ atatũ ma mbee nĩ kũtaĩwa kwa ĩsyĩtwa ya Ngai, kũka kwa Ũsumbĩ wake, na kwĩanĩwʼa kwa kĩeleelo kyake kũũ nthĩ. Twamina kũweta maũndũ asu mboyanĩ, no tũwete mavata maitũ. Mavata asu nĩ ta kũnengwa lĩu wa kĩla mũthenya, kũekewa naĩ, kũvoya nĩ kana tũikalike matatwanĩ, na tũtangĩĩwe kumana na ũla mũthũku.

Twaĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa syĩndũ sitũ sya kĩ-mwĩĩ? Yesũ eeie andũ atĩĩ: “Mũikeyiĩe ũthwii kũũ nthĩ, vala ngulu na nganga syanangaa na vala ingʼei itonya kũtũla na kũya.” Ũtao ũsu nĩ wa vata mũno! Syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ nĩsyanangĩkaa kana ikathela, na kwĩthĩwa nasyo syĩ syoka kũyĩsa kũtuma twĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai. Ũndũ ũsu nĩwʼo watumie Yesũ atavya ala mamwĩthukĩĩsye atĩĩ: “Ĩyiĩei ũthwii wenyu ĩtunĩ.” No twĩyiĩe ũthwii ĩtunĩ kwa kwona ũthũkũmi witũ kwa Ngai newʼo wa vata thayũnĩ. Vaiĩ mũndũ ũtonya kũtũvena ngwatanĩo yitũ na Ngai ĩla ĩtonya kũtuma twĩsa kwĩkala tene na tene. Kwoou ndeto ii Yesũ watavisye ala mamwĩthukĩĩsye nĩ sya wʼo, ameie: “Vala ũthwii waku ũĩ, nĩ vo ngoo yaku yĩthĩawa.”​—⁠Mathayo 6:​19-21.

Nĩ kana Yesũ akindĩlĩĩle ũtao ũsu ngoonĩ sya ethukĩĩsya make, atũmĩie ngelekanyʼo ĩĩ: “Taa wa mwĩĩ nĩ itho. Kwoou, ethĩwa itho yaku yĩsyaĩtye mbee, mwĩĩ waku wʼonthe ũkeethĩwa wĩ na kyeni. Ĩndĩ ethĩwa itho yaku nĩ ĩthũku, mwĩĩ waku wʼonthe ũkeethĩwa wusĩe kĩvindu.” (Mathayo 6:​22, 23) Kwa nzĩa ya ngelekanyʼo, yĩla metho maitũ mekwona nthĩ nesa, no ũndũ ũmwe na taa ũtũmulĩkĩle. Nĩ kana metho maitũ matũtongoesye nesa kana methĩwe ta taa, no nginya masisye kĩndũ kĩmwe, nũndũ maema kwĩka ũu, no twĩthĩwe na mawoni na mawendi mataĩle. Wendeewʼa nĩ syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ vandũ va kwendeewʼa nĩ kũmũthũkũma Ngai, “mwĩĩ waku wʼonthe ũkeethĩwa wusĩe kĩvindu,” kana kwa ndeto ingĩ, ũkendeeawʼa nĩ kwĩka maũndũ mataĩle.

Yesũ nĩwanenganie ngelekanyʼo ĩngĩ nzeo vyũ. Aisye-ĩ, “Vaiĩ mũndũ ũtonya kũthũkũma mavwana elĩ; nũndũ akamũmena ũmwe na aimwenda ũla ũngĩ, kana akalũmanyʼa na ũmwe na aimũmena ũla ũngĩ. Mũitonya kũmũthũkũma Ngai na Ũthwii.”​—⁠Mathayo 6:⁠24.

Nĩvatonyeka andũ amwe mamwĩthukĩĩsye Yesũ makethĩwa meekũlasya maĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa mavata moo ma kĩ-mwĩĩ. Yesũ nĩwamaĩkĩĩthisye kana mayaĩle kwĩthĩwa na mawĩmakĩo yĩla mavĩtya maũndũ ma Ũsumbĩ mbee. Ameie-ĩ; “Sisyai nesa nyũnyi sya yayaya, iivandaa kana kũketha kana kũmbanyʼa ĩkũmbĩnĩ, ĩndĩ Ĩthe wenyu wa ĩtunĩ nũiĩthasya.”​—⁠Mathayo 6:⁠26.

Nao malaa ma lili ala mameete kĩĩmanĩ kĩu maĩ matonya kũmanyĩsya andũ kyaũ? Yesũ aisye kana “o na Solomoni ũnenenĩ wake wʼonthe ndaaĩvwʼĩka ta yĩmwe yamo.” Ndeto isu syoonanasya ata? Aisye atĩĩ: “Ethĩwa ũu nĩwʼo Ngai ũvwʼĩkaa mĩtĩ ya kĩthekanĩ ĩla yĩ vo ũmũnthĩ na ũnĩ ĩkekwʼa ikonĩ, ndakamũvwʼĩka mbee mũno?” (Mathayo 6:​29, 30) Yesũ eekĩie ethukĩĩsya make vinya kwa kũmatavya ndeto ii: “Mũikemakĩe nongi mũkyasya, ‘Tũkaya kyaũ?’ kana, ‘Tũkanywʼa kyaũ?’ kana, ‘Tũkeekĩa kyaũ?’ . . . Ĩthe wenyu wa ĩtunĩ nĩwĩsĩ mwĩ na vata wa syĩndũ isu syonthe. Endeeai ĩndĩ kũmantha mbee Ũsumbĩ na ũlũngalu wake, na syĩndũ isu ingĩ syonthe mũkongeleelwa.”​—⁠Mathayo 6:​31-33.

ŨNDŨ TŨTONYA KŨKWATA THAYŨ

Atũmwa na andũ ala angĩ maĩ na ngoo nzeo nĩmendaa kwĩthĩwa na mwĩkalĩle ũla ũmwendeesya Ngai, ĩndĩ kwĩka ũu kũyaĩ laisi nũndũ wa maũndũ ala mamathyũlũlũkĩte. Kwa ngelekanyʼo, Avalisi aingĩ nĩmendete kũsilĩla andũ na meethĩawa na mawoni mathũku. Kwoou, ũndũ ũsu watumie Yesũ atavya ethukĩĩsya make atĩĩ: “Ekai kũsilĩla nĩ kana mũikasilĩlwe; nũndũ ũsilĩlo ũla mũsilĩlaa nawʼo, nowʼo mũkasilĩlwa nawʼo.”​—⁠Mathayo 7:​1, 2.

Mũndũ aĩ atonya kũlika mũisyonĩ aatĩĩa mawoni ma Avalisi ala masilĩlaa andũ mate na tei namo, o tondũ Yesũ waeleisye. Aisye atĩĩ: “Kĩlalinda kĩitonya kũtongoesya kĩlalinda, kana no kĩtonye? Elĩ makavalũka ĩimanĩ, kana maikavalũka?” Kwoou, andũ ala meethukĩĩsye Yesũ maaĩle kwona andũ ala angĩ ata? Mayaaĩle kũsilĩla andũ ala angĩ nũndũ kwĩka ũu nĩ ĩvĩtyo ĩnene. Akũlilye atĩĩ: “Ũtonya ata kũmwĩa mwana-a-asa waku, ‘Mwana-a-asa, eka ngumye kaũseki kau ke ithonĩ yaku,’ na we mwene ndũkwona ĩtingʼĩ yĩla yĩ ithonĩ yaku? Mwanganganyʼa we! Amba kumya ĩtingʼĩ ithonĩ yaku, na ĩndĩ ũkoona nesa ũndũ ũtonya kumya kaũseki kala ke ithonĩ ya mwana-a-asa waku.”​—⁠Luka 6:​39-42.

Ũu ti kwonanyʼa kana amanyĩwʼa maĩ asiĩĩe kũtũmĩa ũĩ na ũmanyi nĩ kana mamanye ndaĩa nzeo na ite nzeo sya mũndũ. Yesũ ameie atĩĩ: “Mũikanenge ngitĩ kĩla kĩtheu kana mwĩkye lũlũ wenyu mbee wa ngũlũe.” (Mathayo 7:⁠6) Ũwʼo ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai nĩ wa vata mũno o ta lũlũ. Andũ amwe meeka maũndũ ta nyamũ kwa kũlea kũnenga ndaĩa ũwʼo wa vata ũla mamanyĩwʼa, amanyĩwʼa maaĩle kũmatia na maithi makamanthe andũ angĩ ala matonya kũmethukĩĩsya.

Yesũ nĩwaneeneie mboya ĩngĩ na akindĩlĩĩla vata wa kũvoya na kĩthingʼĩĩsyo. Aisye atĩĩ: “Endeeai kũvoya na mũkanengwa.” O na nĩwoonanisye kana Ngai nũsũngĩaa mboya yĩla wakũlilye atĩĩ: “Nũũ katĩ wenyu ethĩwa mwana wake nĩwamwĩtya mũkate ũmũnengae ĩvia? . . . Ethĩwa ĩndĩ inywʼĩ, o na kau mwĩ athũku, nĩmwĩsĩ kũnenga syana syenyu mĩthĩnzĩo mĩseo, Ĩthe wenyu ũla wĩ ĩtunĩ akamanenga mĩthĩnzĩo mĩseo mbee wa ĩsu ala mamwĩtasya!”​—⁠Mathayo 7:​7-11.

Ĩtina wa kũmanyĩsya maũndũ asu, Yesũ nĩwawetie ũla mwolooto wĩ nguma wonanĩtye ũndũ andũ maĩle kwĩkalanyʼa. Aisye atĩĩ: “Kwoou maũndũ onthe ala mũkwenda andũ mamwĩke, o nenyu no nginya mũmeke o ta ũu.” Vate nzika ithyonthe nĩtwaĩlĩte kũlilikanaa mwolooto ũsu mavinda onthe, na tũitata vyũ kũũatĩĩa kwa kwĩkalanasya nesa na andũ ala angĩ. Ĩndĩ mavinda amwe ti laisi kwĩka ũu o tondũ ndeto ila Yesũ wawetie syonanasya. Aisye-ĩ, “Likĩlai mbingĩlonĩ ĩla ntheke, nũndũ mbingĩlo nĩ nthanthau na nzĩa nĩ mbaamu ĩla ĩelete wanangĩkonĩ, namo nĩ aingĩ ala mesĩlaa vo; ĩndĩ mbingĩlo nĩ ntheke na nzĩa nĩ mbivinyanu ĩla ĩelete thayũnĩ, namo nĩ anini ala mamyonaa.”​—⁠Mathayo 7:​12-14.

Nũndũ vaĩ andũ maĩ matonya kũlulutĩkya amanyĩwʼa ma Yesũ wĩthĩe maitonya kwĩkala nzĩanĩ ĩla ĩelete thayũnĩ, eeie amanyĩwʼa make atĩĩ: “Ĩsũvĩanei na athani ma ũvũngũ ala mokaa kũla mũĩ mevwʼĩkĩte ũa wa ĩlondu ĩndĩ nthĩnĩ nĩ nzũi mbai.” (Mathayo 7:15) Yesũ nĩwasyokie aweta kana mũtĩ mũseo kana mũthũku ũmanyĩkaa na mosyao mawʼo. Na ũu nowʼo vailyĩ ĩũlũ wa andũ. Nĩtũtonya kũmanya athani ma ũvũngũ kwĩsĩla maũndũ ala mamanyĩasya na meko moo. Yesũ nĩwaeleisye kana maũndũ ala mũndũ ũneenaa maitoetye kũĩkĩĩthya kana nĩ mũatĩĩi wake, ĩndĩ nĩ vamwe na meko make. Andũ amwe maasya kana Yesũ nĩ Mwĩaĩi woo, ĩndĩ nata ethĩwa mayĩkaa kwenda kwa Ngai? Yesũ aisye-ĩ, “Ngamea: ‘Ndyaamũmanya o na ĩndĩĩ! Umai vaa nĩĩ, inywʼĩ atũli ma mĩao!’ ”​—⁠Mathayo 7:⁠23.

Yesũ aiminĩĩa ũtavanyʼa wake wa kĩĩmanĩ aisye atĩĩ: “Kĩla mũndũ wĩwʼaa ndeto ii syakwa na kũsyĩka akeethĩwa ailye ta mũndũ mũĩ ũla waakie nyũmba yake ĩvianĩ. Na mbua yaua, na kĩwʼũ kingĩ kyooka, na iseve syauutana na syakima ĩla nyũmba, ĩndĩ ndyaavalũka nũndũ yaakĩtwe ĩvianĩ.” (Mathayo 7:​24, 25) Nĩ kyaũ kyatetheeisye nyũmba ĩsu ndĩkavalũke? Kĩtumi nũndũ mũndũ ũla wamyakaa enzie “nthĩ mũno na ambĩĩsya mũsingi wa nyũmba ĩvianĩ.” (Luka 6:48) Kwoou, eka o kwĩwʼa ndeto sya Yesũ, ve maũndũ angĩ maingĩ twaĩle kwĩka. No nginya twĩkĩe kĩthito kingĩ twĩthukĩĩsye ndeto syake na “kũsyĩka.”

Nao nata mũndũ ũla “wĩwʼaa ndeto” sya Yesũ na “ndasyĩkaa”? Mũndũ ũsu “akeethĩwa ailye ta mũndũ mũtumanu ũla waakie nyũmba yake kĩthangathĩnĩ.” (Mathayo 7:26) Nĩ laisi nyũmba ĩsu kũvalũka yĩla mbua, kĩwʼũ kingĩ, na iseve syooka.

Makomano ala mookĩte kũmwĩthukĩĩsya Yesũ nĩmasengʼiwʼe mũno nĩ nzĩa yake ya kũmanyĩsya. Amanyĩasya ta mũndũ wĩ na ũkũmũ, ĩndĩ ti ta ũndũ atongoi ma ndĩni mamanyĩasya. Nĩvatonyeka ũkethĩa andũ aingĩ katĩ wa ala mamwĩthukĩĩsye nĩmatwʼĩkie amanyĩwʼa make.