“Ti ma Nthĩ”

“Nthĩ nĩmamenete, nũndũ mo ti ma nthĩ.”—YOANA 17:14.

Kĩla Kyonanawʼa Nĩ Ndeto sya Yesũ: Nũndũ Yesũ ndaĩ wa nthĩ, ndaakwata mbau o na vanini maũndũ ma siasa kana akelikya ithokoonĩ ila andũ maendeeasya ĩvindanĩ yĩu. Aisye atĩĩ: “Ta kethĩwa Ũsumbĩ wakwa nĩ wa nthĩ ĩno, aatĩĩi makwa methĩwa mokitie nĩ kana ndikanenganwe kwa Ayuti. Ĩndĩ o tondũ vailye, Ũsumbĩ wakwa ndumĩte nthĩ ĩno.” (Yoana 18:36) O na ĩngĩ nĩwathuthisye aatĩĩi make mevathane na mawoni, ũneeni, na mwĩkalĩle ũla ũvĩnganaa na kĩla kĩ Ndetonĩ ya Ngai.—Mathayo 20:25-27.

Ũndũ Aklĩsto ma Mbee Meanĩisye Kĩu: Mũandĩki ũmwe wa maũndũ ma ndĩni wĩtawa Jonathan Dymond, aisye kana Aklĩsto ma mbee “nĩmaleile kũlika [kaũnĩ]; o na veethĩwa vailye ata, o na mathĩnwʼa ata, mekwʼa yela kana o na mooawa.” Maisye nĩ kavaa makathĩnwʼa kwĩ kũeka ũĩkĩĩku woo na kũlika maũndũnĩ ma siasa. O na mwĩkalĩle woo nĩwatumie methĩwa me kĩvathũkanyʼo na ala angĩ. Aklĩsto matavĩtwʼe atĩĩ: “Nĩmasengʼaa moona mũteũsemba vamwe namo mũendelenĩ woo mũvuku, na nĩkyo kĩtumi mamũneeneaa naĩ.” (1 Vetelo 4:4) Mũsomi wĩtawa Will Durant aisye kana “andũ ala matathaithaa Ngai na mendete motanu ma nthĩ nĩmasengʼaa kwona ũndũ Aklĩsto meeyumĩtye vyũ kũlũmanyʼa na Ngai na kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũseo.”

Naaũ Maatĩĩaa Kĩu Ũmũnthĩ? Ĩvuku New Catholic Encyclopedia yĩineenea ũndũ Aklĩsto maleile kwĩlikya maũndũnĩ ma siasa yaisye kana: “Nĩ ũndũ mũthũku mũno mũndũ kũlea ũkua mĩio ya kaũ kana kũlea kũlika kaũnĩ aĩ nũndũ wa wasya wake wa ngoo.” Ĩkaseti Reformierte Presse yĩiweta ĩũlũ wa livoti yaandĩkiwe nĩ ngwatanĩo ĩmwe ya kũkitĩa ũthasyo wa andũ yĩtawa African Rights, ĩũlũ wa kaũ ũla weethĩiwe Rwanda mwaka wa 1994, yaĩkĩĩthisye kana makanisa onthe nĩmakwatie mbau kaũ ũsu, “ate o Ngũsĩ sya Yeova.”

Mwalimũ ũmwe wa sukulu ya sekondalĩ aineenea ĩũlũ wa wanangĩko mũnene ũla weethĩiwe ĩvinda ya Nazi aisye ũũ: “Vaiĩ kĩkundi kana ngwatanĩo o na ĩmwe ya andũ yaaĩyumĩlya kũleana na ũvũngũ mwingĩ ũla waĩ kwʼo, ũngʼendu, kana ũthũku ũla waendeeie.” Ĩtina wa kũneena na ala mathũkũmaa nyũmbanĩ ya kũlilikana wanangĩko ũla weethĩiwe, ĩla yĩtawa United States Holocaust Memorial Museum, aandĩkie asya: “Yu, nĩngwatie ũsũngĩo.” Nĩwamanyie kana Ngũsĩ sya Yeova nĩmalũmanilye na mũĩkĩĩo woo vyũ o na kau nĩmathĩniwʼe mũno.

Nao nata ĩũlũ wa mwĩkalĩle woo? Ĩkaseti yĩmwe yĩtawa U.S. Catholic yaisye: “Ũmũnthĩ andũ aingĩ ma mũika ma ndĩni ya Katholeki mayĩtĩkĩlanaa na momanyĩsyo ma ndĩni ala maleaa andũ elĩ matatwaanĩte kwĩkalanyʼa ĩmwe, kana kũmanyana kĩ-mwĩĩ matanamba kũlika mũtwaanonĩ.” Ĩkaseti yĩu nĩyĩsyokete yĩkaweta ndeto sya mũtongoi ũmwe wa kanisa ũla waisye: “Namba nene ya ala nĩyoneete ũmũnthĩ, nĩkwatya nĩ 50 ĩũlũ wa 100 ethĩwa ndiũvĩtya, methĩawa mekalanĩtye ĩmwe maikaaĩsa kũtwaana.” Nayo ĩvuku The New Encyclopædia Britannica yonanĩtye kana Ngũsĩ sya Yeova “nikindĩlĩĩlaa kana kĩla ũmwe aĩlĩte kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũseo.”