KĨLUNGU KYA 14
Ĩthĩwa wĩ Mũĩkĩĩku Maũndũnĩ Onthe
“Twĩenda kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ onthe.”—AEVELANIA 13:18.
1, 2. Yeova ewʼaa ata yĩla tweekĩa kĩthito kingĩ twĩthĩwe twĩ aĩkĩĩku?
KWASŨANĨA kamwana koosa ĩvoosi ya mbesa nthĩ kaumĩte sukulu. Kamwana kau nĩkatonya kũsaanĩwʼa nĩ ũndũ kekwĩkana na ĩvoosi yĩu yusĩe mbesa. Ĩndĩ vandũ va kũyĩvitha kayĩka kũtũngĩa mwene. Ĩtina, inyia wa kamwana kau eewʼa ũndũ ũla kekie, nũtanaa mũno.
2 Asyai aingĩ nĩmatanaa mũno moona syana syoo syĩ ndĩkĩĩku. O na Ĩthe waitũ wa ĩtunĩ, Yeova, ũla nĩ “Ngai wa wʼo,” nũtanaa mũno oona twĩ aĩkĩĩku. (Savuli 31:5) Nĩtwendaa kũmwendeesya na ũu nũtumaa twenda “kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ onthe.” (Aevelania 13:18) Eka tũneenee maũndũ ana matonya kwonanyʼa ũĩkĩĩku witũ, na tũyona kĩla kĩtonya kũtuma wĩthĩwa wĩ ũndũ wĩ vinya kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ asu. Na ĩndĩ, nĩtũkwona moathimo ala tũkwataa yĩla tweethĩwa twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ asu onthe.
KWĨTHIANA TŨTE KWĨKENGA
3-5. (a) Nĩ ũndũ wĩva tũtonya kwĩka tũkonanyʼa kana nĩtwĩkengaa ene? (b) Nĩ maũndũ meva matonya kũtũtetheesya tũeke kwĩkengaa ene?
3 Nĩ kana twĩthĩwe twĩ aĩkĩĩku yĩla tũkwĩka maũndũ na andũ ala angĩ, no nginya twambe kwĩyĩĩkĩĩthya kana ithyĩ ene tũyĩkengaa. Ĩndĩ ũu ndwĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi. Kwa ngelekanyʼo, ĩvindanĩ ya atũmwa ana-a-asa ma kĩkundi kya Laotisia nĩmeekengaa ene kwa kũsũanĩa kana nĩmeũmwendeesya Ngai, o na kau kwa wʼo mayamwendeeasya. (Ũvuanyʼo 3:17) O naitũ no twĩkenge ene kwa kũsũanĩa kana tũilye ũndũ mũna o na kau tiwʼo tũilye.
4 Mũmanyĩwʼa Yakovo aisye atĩĩ: “Ethĩwa mũndũ o na wĩva esũanĩa kana nĩ mũthaithi wa Ngai ĩndĩ ndeũsiĩĩa ũĩmĩ wake, ekenga ngoo yake mwene, na ũthaithi wake nĩ wa mana.” (Yakovo 1:26) No twĩthĩwe tũyĩkenga tũkambĩĩa kũsũanĩa atĩ nũndũ ve maũndũ angĩ maseo twĩkaa, Ngai ndesa kũtũsilĩla tweeka maũndũ mathũku ta kũneenyʼa andũ naĩ, kũkengana, kana kũneena ndeto nthũku. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũikese kwĩkenga?
5 Yĩla tweesisya kĩoonĩ nĩtũmanyaa ũndũ tũilye nza. Na ĩndĩ yĩla twasoma Mbivilia, nĩtũmanyaa ũndũ tũilye nthĩnĩ. No ĩtũtetheesye kũmanya ũtonyi na mawonzu maitũ. Nĩtũtetheeasya kũmanya moalyũku ala twaĩle kwĩka ĩũlũ wa maũndũ ala tũsũanĩaa, ala twĩkaa, na ala tũneenaa. (Soma Yakovo 1:23-25.) Ĩndĩ yĩla twasya kana vaiĩ mavĩtyo twĩkaa, tũyĩsa kwĩka moalyũku ala mekwendeka. Kwoou, nĩtwaĩle kũtũmĩa Mbivilia ĩtũtetheesye kwĩthiana tũte kwĩkenga. (Iĩo 3:40; Akai 1:5) O nayo mboya no ĩtũtetheesye kũmanya ũndũ tũilye. No tũmũvoye Yeova atũthiane na aitũtetheesya kũmanya mawonzu maitũ nĩ kana twĩke moalyũku ala mekwendeka. (Savuli 139:23, 24) Nĩtwĩsĩ kana mũndũ “ũla wĩ ngũlũ nĩ ũthatyo kwa Yeova; ĩndĩ ũnyanya wake nĩ wake na ũla mũlũngalu.”—Nthimo 3:32.
ŨĨKĨĨKU NTHĨNĨ WA MŨSYĨ
6. Nĩkĩ andũ ala matwaanĩte maĩle kwĩthĩwa maĩkĩĩanĩte?
6 Ũĩkĩĩku wĩthĩawa wĩ ũndũ wa vata mũno nthĩnĩ wa mũsyĩ. Yĩla andũ ala matwaanĩte meeka maũndũ mateũkengana, nĩmewʼaa me asũvĩĩku na kwa wʼo kĩla ũmwe nũĩkĩĩaa ũla ũngĩ. Ve maũndũ maingĩ matonya kwonanyʼa kana mũndũ ti mũĩkĩĩku kwa ũla matwaanĩte nake. Kwa ngelekanyʼo, mũndũ ũtwaanĩte nũtonya kwambĩĩa kũvũa ngũĩ ĩtaĩle na aũme kana aka angĩ, kwĩloela mavisa ma ũlaalai, kana o na kwambĩĩa kwĩthĩwa na ndũũ ĩtaĩle na mũndũ ũngĩ eka ũla matwaanĩte nake. Kwasũanĩa ndeto ii syaneeniwe nĩ mũandĩki ũmwe wa Savuli. Aisye atĩĩ: “Ndyaaĩkalanʼya na andũ ma ũvũngũ; o na ndikaatĩanĩa na akengani.” (Savuli 26:4) Yĩla wambĩĩa kũsũanĩa ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ ũtatwaanĩte nake, ũu wonanasya kana ndwĩ mũĩkĩĩku, na kwa wʼo ũndũ ũsu no ũtume mũtwaano waku ũkwatwa nĩ mathĩna.
Lea na mĩtũkĩ vyũ kĩndũ kyonthe kĩla kĩtonya kwananga mũtwaano waku
7, 8. Ũtonya kũtũmĩa Mbivilia ata kũmanyĩsya syana syaku ũseo wa kwĩthĩwa syĩ ndĩkĩĩku?
7 Syana nĩsyaĩle kũmanyĩwʼa kana ũĩkĩĩku nĩ wa vata. Asyai no maimanyĩsye ũndũ itonya kwĩthĩwa syĩ ndĩkĩĩku maitũmĩa Mbivilia. Mbivilia yĩthĩawa na ngelekanyʼo sya andũ mataĩ aĩkĩĩku na andũ asu nĩ ta: Akani, ũla watwʼĩkie kĩngʼei; Ngeasi, ũla wakenganie nĩ kana anewe mbesa; na Yutasi, ũla wangʼeie mbesa na ĩtina esa kũmũvũnyanĩa Yesũ kwa ilungu 30 sya vetha.—Yosua 6:17-19; 7:11-25; 2 Asumbĩ 5:14-16, 20-27; Mathayo 26:14, 15; Yoana 12:6.
8 O na ĩngĩ, Mbivilianĩ ve ngewa sya andũ maĩ aĩkĩĩku, na andũ amwe katĩ wa asu nĩ: Yakovo, ũla weeie syana syake itũnge mbesa itaĩ syoo; Yevitha na mwĩĩtu wake, ala meanĩĩisye kĩla mamwathĩte Ngai; na Yesũ, ũla weethĩiwe e mũĩkĩĩku o na ĩvinda yĩla wakwatiwe nĩ mathĩna maito mũno. (Mwambĩlĩlyo 43:12; Asili 11:30-40; Yoana 18:3-11) Ngelekanyʼo isu no itetheesye syana syaku ikamanya ũseo wa mũndũ kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku.
9. Yĩla asyai meethĩwa me aĩkĩĩku, syana itethekaa ata?
9 Ve mwolooto wĩ Mbivilianĩ ũtonya kũtetheesya asyai mamanye nzĩa ĩla nzeo ya kũmanyĩsya syana syoo kwĩthĩwa syĩ ndĩkĩĩku. Mwolooto ũsu waĩtye: “We ũũmanyĩsya mũndũ ũngĩ, nĩkĩ ũte kwĩmanyĩsya we mwene? We ũũtavanyʼa, ũkyasya, “Ndũkoye,” we nĩwũyaa?” (Alomi 2:21) Syana nimanyaa yĩla asyai maitavya ũndũ mũna na mayĩka ũndũ wĩ kĩvathũkanyʼo na ũla maitavya. Syana nivũvũanaa yĩla twaitavya syĩthĩwe syĩ ndĩkĩĩku ĩndĩ ithyĩ tũilea kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku. Yĩla syamanya kana asyai masyo nĩmaikengaa, o na tũmaũndũnĩ tũla tũnini, o nasyo ikeethĩawa siilye oou. (Soma Luka 16:10.) Ĩndĩ syana syamanya kana asyai masyo nĩ andũ aĩkĩĩku, o nasyo syatwʼĩka asyai, ikeethĩwa syĩ asyai aĩkĩĩku.—Nthimo 22:6; Aeveso 6:4.
ŨĨKĨĨKU KĨKUNDINĨ
10. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana twĩthĩwe twĩ aĩkĩĩku yĩla tũkũea ngewa vamwe na Aklĩsto ala angĩ?
10 Nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku yĩla tũũneena na ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ kĩkundinĩ. Nĩ ũndũ wĩ laisi ngewa ila tũkũea ikavĩndũka ikatwʼĩka nzukũ kana tũkaneena maũndũ ma ũvũngũ ĩũlũ wa mũndũ ũngĩ. Tũkaweta ũndũ mũna twĩwie tũtesĩ kana nĩ wa wʼo, no twĩthĩwe tũinyaĩĩkya ũvũngũ. Maũndũ methĩawa me maseo mũno ‘twasiĩĩa ilomo sitũ.’ (Nthimo 10:19) Ĩndĩ kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku kũyonanasya kana twaĩle kũwetaa o kĩla ũndũ wooka kĩlĩkonĩ kitũ, ũndũ wʼonthe ũla twĩsĩ, kana ũla twĩwie. O na kau no twĩthĩwe twĩsĩ nesa kana ũndũ ũla tũkwenda kũweta nĩ wa wʼo, ũndũ ũsu nũtonya kwĩthĩwa ũtatũkonetye kana vate kĩtumi kĩseo kya kũũweta. O na nũtonya kwĩthĩwa ũte ũndũ mũseo wa kũneena. (1 Athesalonika 4:11) Andũ amwe nĩmeteteaa yĩla maneena ndeto itonya kũũmĩsya mũndũ ũngĩ kwa kwasya: “Nyie nĩneenaa o kĩla kya wʼo.” Ĩndĩ nũndũ twĩ athũkũmi ma Yeova, twĩenda mavinda onthe ndeto sitũ syĩthĩawe syĩ nzeo vyũ.—Soma Akolosai 4:6.
11, 12. (a) Nĩkĩ mũndũ ũla weeka naĩ waĩle kũtavya atumĩa ũndũ ũsu ateũmavitha? (b) Nĩ makũlyo meva tũtonya kwĩkũlya? (c) Tũtonya ata kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku ũseũvyonĩ wa Yeova?
11 Yeova nũnengete atumĩa kĩanda kya kũtetheesya kĩkundi. Wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi atumĩa kũtũtetheesya yĩla twamatavya ũla wʼo. Nĩkĩ? Yĩla wawaa na wathi kũmwona ndakĩtalĩ akũiite, we nũmũvithaa tũmaũndũ tũmwe tũtonya kũmũtetheesya kũmanya kĩla ũwaĩte? Wamũvitha eũtetheesya ata? O ta ũu, yĩla tweeka naĩ ngito tũyaĩle kũvitha o na vanini. Vandũ va ũu, twaĩle kũthi vala ve atumĩa na tũimatavya ĩũlũ wayo tũteũvitha kĩndũ. (Savuli 12:2; Meko ma Atũmwa 5:1-11) Kwasũanĩa ũndũ ũngĩ wa vata: Waĩle kwĩka ata wamanya kana mũnyanyau nĩwĩkie naĩ ngito? (Alivai 5:1) We no wasye: “Nũndũ nĩnĩmwendete vyũ, nĩngũvitha kĩla wĩkie”? Kana no ũlilikane atumĩa nĩmo manengetwe kĩanda kya kũmũtetheesya nĩ kana atũngĩĩe na ailũlũmĩlya ngwatanĩo yake na Yeova?—Aevelania 13:17; Yakovo 5:14, 15.
12 O na ĩngĩ nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku kwa ũseũvyo wa Yeova yĩla tũkumya livoti sya ũtavanyʼa. Na yĩla tũkusũsya vomu sya ũvainia, kana o vomu ingĩ sya kũkũlya twĩtĩkĩlwʼe kũlika ũthũkũminĩ mũna, nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku.—Soma Nthimo 6:16-19.
13. Nĩ maũndũ meva twaĩle kwĩka twonanyʼe kana twĩ aĩkĩĩku yĩla tũkwĩka maũndũ ma viasala na ana-a-asa maitũ?
13 Ana-a-asa na eĩtu-a-asa mayaĩle kũvulanyʼa ũthaithi na maũndũ ma viasala. Kwa ngelekanyʼo, tũiendeeasya maũndũ ma viasala yĩla twĩ Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ kana yĩla twĩ ũtavanyʼa. O na tũitũmĩaa naĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maũndũnĩ ma viasala. Ethĩwa nũandĩkĩte ana-a-asa kana eĩtu-a-asa, maĩvae ũteũmaselesya, maĩvae kĩla mweetĩkĩlanile, na ũimekaa maũndũ angĩ ala mĩao yaĩtye athũkũmi mekawe. Kwa ngelekanyʼo, no wĩthĩwe ũyendeka kũmaĩvĩa inisualenzi ya ũiiti na kũmaĩva kĩla mwakwatĩanĩie ethĩwa mũndũ nĩwathi lũũsa. (1 Timotheo 5:18; Yakovo 5:1-4) Na ethĩwa ũandĩkĩtwe nĩ mwana-a-asa, ndũkende akwendeesye kwĩ athũkũmi ala angĩ. (Aeveso 6:5-8) Ĩkĩĩthya kana wathũkũma masaa ma wĩa ala waĩle kũthũkũma na ũithũkũma nesa wĩa 0ũla ũĩvĩtwe ũthũkũme.—2 Athesalonika 3:10.
14. Aklĩsto maĩle kwĩka ũndũ wĩva matanamba kũvingũa viasala me ĩmwe?
14 Nao nata ethĩwa twĩenda kũvingũa viasala vamwe na mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa? No twĩthĩwe tũyĩka ũu tũtũmĩĩte malĩ sitũ kana mũkovo. Nĩ kana maũndũ ta asu mathi nesa, ve mwolooto wĩ Mbivilianĩ mwaĩle kũlilikana. Mwolooto ũsu nĩ kũandĩka maũndũ onthe ala mweetĩkĩlana. Ũu nowʼo mwathani Yelemia weekie. Ĩvinda yĩmwe wathooie kĩtheka, nĩwaandĩkie kovi ilĩ sya maũndũ ala meetĩkĩlanile na mũndũ ũla wamũthooeisye kĩtheka kĩu, na ngũsĩ syeekĩa saii kovinĩ ĩmwe, na ĩndĩ oosa kovi isu syelĩ asia vandũ nĩ kana wĩthĩe no itũmĩwe ĩvinda yũkĩte. (Yelemia 32:9-14; o na ĩngĩ, sisya Mwambĩlĩlyo 23:16-20.) Andũ amwe monaa kũandĩka maũndũ onthe vandũ nĩ kwonanyʼa kana mayĩĩkĩĩaa ana-a-asa ala angĩ. Ĩndĩ kwosa ĩtambya yĩu nĩkũtumaa andũ mataemanwa, matewʼanĩa woo, o na nĩkũtumaa maendeea kwĩthĩwa anyanya. Yĩla wavingũa viasala na mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa, lilikana kana mũuo wa kĩkundi nĩwʼo wa vata mũno kwĩ viasala yenyu.—1 Akolintho 6:1-8; sisya Maelesyo ma Mũthya Na. 30, Viasala na Maũndũ ma Mĩao.
ĨTHĨWA WĨ MŨĨKĨĨKU SUKULU, WĨANĨ, NA VIASALANĨ
15. Yeova ewʼaa ata oona akũni ma viasala maikenga andũ ũmũnthĩ?
15 Twaĩle kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku o na yĩla tũkwĩka maũndũ na andũ mate Ngũsĩ sya Yeova. Yeova nĩwendaa twĩthĩwe twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ onthe. Na ũu nĩ wʼo nũndũ Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Kĩthimi kya ũkengani nĩ ũthatyo kwa Yeova; ĩndĩ ĩvia yĩla yĩthimaa wʼo nĩ ũtanu wake.” (Nthimo 11:1; 20:10, 23) Ĩvinda ya tene, ithimi nĩsyatũmĩawa mũno maũndũnĩ ma viasala. Ĩndĩ akũni amwe ma viasala nĩmakengaa andũ ala meũmathooesya syĩndũ kwa kũmateea syĩndũ nini kwĩ ila meĩkwatĩanĩĩte kana kũmaĩvĩthya mbesa mbingĩ kwĩ ila syaĩle kũĩvwa. Ũmũnthĩ o ta ĩvinda ya tene, akũni ma viasala nĩmakenganaa. Ĩndĩ o ũndũ Yeova wamenete ũndũ ũsu ĩvinda ya tene, nowʼo ũũmenete ũmũnthĩ.
16, 17. Nĩ meko meva twaĩle kwĩvathana namo nĩ kana tũendeee kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku?
16 Ithyonthe ve maũndũ twĩkaa matonya kũtata ũĩkĩĩku witũ, ta kwa ngelekanyʼo, kusũsya vomu sya kũkũlya wĩa, kusũsya vomu sya silikalĩ, kana kwĩka mĩtiani sukulu. Andũ aingĩ monaa ũte ũndũ mũthũku kũkengana, kwongeleela mautĩĩo, kana kũnengane ũsũngĩo ũtonya kwasya ũla watũkũlya ũndũ. Ĩndĩ tũyaĩle kũsengwʼa nĩ maũndũ asu. Mbivilia yathanĩte kana ĩvinda ya mũminũkĩlyo andũ makeethĩwa “makĩyenda ene, makyenda mbesa, . . . matendete ũseo.”—2 Timotheo 3:1-5.
17 Mavinda amwe andũ ala makenganaa nĩmatonya kwoneka maendeee nesa. (Savuli 73:1-8) Ĩndĩ Mũklĩsto no avutwe wĩanĩ, akakwatwa nĩ mathĩna ma mbesa, kana akambĩĩa kũnyamawʼa e wĩanĩ nũndũ wa kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku. Ĩndĩ moathimo ala tũkwataa nũndũ wa kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku nĩ maingĩ kũvĩtũka mathĩna asu onthe. Nĩkĩ tũkwasya ũu?
MOATHIMO MA KWĨTHĨWA TWĨ AĨKĨĨKU
18. Nĩkĩ kũmanyĩka kana twĩ aĩkĩĩku kwĩthĩawa kwĩ kwa vata mũno?
18 O na kau andũ ala aĩkĩĩku nĩ ma vata mũno, ti andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ methĩawa me aĩkĩĩku na ma kwĩkwatwʼa. Kĩla ũmwe witũ no ethĩwe na ndaĩa isu nzeo mũno. (Mika 7:2) Kwa wʼo, andũ no maũthekeee na maikwona wĩ mũtumanu mũno nũndũ wĩ mũĩkĩĩku. Ĩndĩ kĩu no kĩtume andũ angĩ makwenda na maikũĩkĩĩa mũno. Ngũsĩ sya Yeova kuma kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa nthĩ nĩsyĩsĩkĩe nũndũ wa kwĩthĩwa syĩ ndĩkĩĩku. Andũ amwe nĩmendete kũandĩka Ngũsĩ nũndũ wa ũĩkĩĩku wasyo. Na yĩla andũ meũvutwa nũndũ wa kwĩthĩwa mate aĩkĩĩku wĩanĩ, mavinda maingĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ maivutawa.
No tũtume Yeova ataĩwa nũndũ wa kũthũkũma na kĩthito
19. Kwĩthĩwa wĩ mũĩkĩĩku kũkatuma ngwatanĩo yaku na Yeova yĩthĩwa ĩilye ata?
19 Kwĩthĩwa wĩ mũĩkĩĩku maũndũnĩ onthe kũkatuma wĩthĩwa na wasya mũseo wa ngoo na mũuo wa kĩlĩko. No twĩthĩwe tũilye ta Vaulo, ũla waandĩkie atĩĩ: “Nĩtũĩkĩĩĩte kana twĩ na wasya mũseo wa ngoo.” (Aevelania 13:18) Ũndũ ũla wa vata mũno nĩ kana Ĩthe waitũ wa ĩtunĩ wĩ wendo, Yeova, ndakaema kwona na kũtanĩthwʼa nĩ kĩthito kitũ kya kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku maũndũnĩ onthe.—Soma Savuli 15:1, 2; Nthimo 22:1.