Mavuku Ala Monanĩtwʼe Nthĩnĩ wa Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto

MATUKŨ 4-10, MWEI WA 1

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | ALIVAI 18-19

Ũthwii wa Kĩ-veva

w06 6/15 22 ¶11

“Mĩao Yaku Ko Nĩnĩmyendetee!”

¹¹ Ũndũ wa kelĩ ũla watumaa Mĩao ya Mose yoonanyʼa kana Yeova nĩwathĩnĩkĩaa ngya nĩ kwĩtĩkĩlya Aisilaeli maikakethae ndeenĩ sya mĩũnda yoo nĩ kana ngya na ekali ma ũeninĩ methĩwe matonya kũketha matialyo. Yeova atavĩtye Aisilaeli yĩla meũketha, metĩkĩlasye ngya syũke kũkolanyʼa ũsyao ũla mwĩtĩku. Aĩmi mayakethaa ndee sya mĩũnda yoo vyũ o na mayakolanasya nzavivũ kana ũsyao wa mĩthata ũla wetĩkanga. O na mayaaĩlĩte kũsyokea syove sya ngetha ila syoola mũũndanĩ. Mũvango ũsu woonanasya kana Yeova nũthĩnĩkĩaa ngya, ekali ma ũeninĩ, syana ite aa-ĩthe, na aka ndiwa. Kwa wʼo mũvango ũsu wa kũketha matialyo ndwaĩ laisi, ĩndĩ ũu nĩwamatetheeasya maikavoyae lĩu.—Alivai 19:9, 10; Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 24:19-22; Savuli 37:25.

MATUKŨ 11-17, MWEI WA 1

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | ALIVAI 20-21

“Yeova Nũvathĩte Andũ Make”

w04 10/15 11 ¶12

We Ũkalika Nthĩ Nzaũ?

¹² O na ĩngĩ, ve ũndũ tũtaĩlĩte kũlwa nĩwʼo. Ngai eeie Aisilaeli atĩĩ: “Kwondũ wa ũu kwatai mwĩao wʼonthe ũla ngũmwĩaĩa ũmũnthĩ, nĩ kana mwĩthĩwe na vinya, na kũlika na kũmesya nthĩ, ĩla mwĩinga mũkamĩmesye.” (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 11:8) Nthĩ ĩsu noyo ĩwetetwe ĩandĩkonĩ ya Alivai 20:22, 24, yĩla yaĩtye: “Kwondũ wa ũu sũvĩai myamũlo yakwa yonthe, na motwʼĩo makwa onthe, mũkĩmeka; nĩ kana nthĩ ĩla nĩmũtwaĩte mũmĩtũe, ndĩkaamũtavĩke. Ĩndĩ nĩnĩmũtavĩtye, ‘Mũkatiĩwa nthĩ yoo, na ngamũnenga mũmĩmesye, nthĩ yusũĩte ĩia na ũkĩ wa nzũkĩ.’” Kwoou, nĩ kana Aisilaeli malike Nthĩ ya Watho yaĩ no nginya methĩwe na ngwatanĩo nzeo na Yeova Ngai. Ĩndĩ nũndũ mayaamwĩwʼa Ngai, nĩweetĩkĩlilye masindwe nĩ Ambavilonĩ, na moosa nthĩ ĩla matwĩe.

it-1 1199

Ũtiĩwa

Ũtiĩwa nĩ kĩndũ kĩla kĩtiĩawa syana mũsyai akwʼa, kana mũndũ ũngĩ ũla wĩ na kĩanda kya kũtiĩwa kĩndũ kĩu mwene akwʼa. Ndeto ya Kĩevelanĩa ĩla ĩalyũlĩtwe ũtiĩwa nĩ na·chalʹ. Yonanasya kwosa, kana kũnengwa kĩndũ kwa nzĩa ya ũtiĩwa. (Mot 26:55; Esek 46:18) Ndeto ya·rashʹ mavinda angĩ nĩtũmĩkaa kwonanyʼa “mũtiĩwa wakwa” na mavinda angĩ ĩyonanyʼa “mũkatiĩwa.” (Mwa 15:3; Ali 20:24) O na ĩngĩ nĩyonanasya kwĩthĩwa na ũkũmũ wa “kũlũngya.” (Kũt 2:12; 31:3) Nayo ndeto ya Kikiliki kleʹros ĩla yaalyũlĩtwe ũtiĩwa mbeenĩ yoonanasya “kũkũna kula,” ĩndĩ yu yonanasya “kĩanda” kana “ũtiĩwa.”—Mt 27:35; Mek 1:17; 26:18.

it-1 317 ¶2

Nyũnyi

Ĩtina wa ĩla mbua mbingĩ ya ĩvinda ya Noa, nĩwoosie “kĩla nyũnyi ntheu” o vamwe na nyamũ ingĩ aithemba ta nthembo. (Mwa 8:18-20) Ĩtina, Ngai nĩweetĩkĩlilye andũ maĩsae nyũnyi, ĩndĩ maiĩkĩĩthya kana nĩmeta nthakame nthĩ. (Mwa 9:1-4; sianĩsya na Ali 7:26; 17:13.) Kwĩthĩwa nyũnyi imwe syoonekaa syĩ “ntheu” ĩvindanĩ yĩu ũu woonanasya kana Ngai nĩweetĩkĩlĩte syumawʼe ta nthembo; Mbivilia yonanĩtye kana nyũnyi nĩsyeetĩkĩlĩtwʼe kũtũmĩawa ta lĩu, kwoou vai nyũnyi yoonekaa yĩ “mbuku” kũvika ĩla Mĩao ya Mose yambĩĩie kũatĩĩwa. (Ali 11:13-19, 46, 47; 20:25; Kũt 14:11-20) Maũndũ ala matumaa nyũnyi imanyĩka kana nĩ “mbuku” mayonanĩtwʼe nesa Mbivilianĩ. Mavinda maingĩ nyũnyi isu mbuku syatwʼĩkĩkaa nĩ ila iĩsaa nyama, ĩndĩ ti syonthe iĩsaa nyama syaĩ mbuku. Yu vai nyũnyi yĩsĩkĩe ta mbuku, ũndũ ũsu nĩwathelile yĩla ũtianĩo mweũ wambĩĩiwʼe o tondũ Ngai wamwonisye Vetelo woninĩ.—Mek 10:9-15.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-1 563

Kwĩtemanga

Mĩao ya Ngai nĩyavatĩte andũ kwĩtemanga mĩĩ yoo kwondũ wa akwʼũ. (Ali 19:28; 21:5; Kũt 14:1) Kĩtumi nũndũ Aisilaeli maĩ mbaĩ ntheu kwa Yeova, mbaĩ yake mwene. (Kũt 14:2) Kwoou Aisilaeli maaĩlĩte kwĩvathana vyũ na maũndũ onthe makonetye ũthaithi wa mĩvwʼanano. O na ĩngĩ, mayaaĩlĩte kwonanyʼa kyeva kwa kwĩtemanga mĩĩ yoo nũndũ nĩmeesĩ ũndũ kwĩthĩawa mũndũ akwʼa na maĩ na wĩkwatyo wa ũthayũũkyo. (Nda 12:13; Avl 11:19) O na kwĩtemanga kũu kwĩthĩwa kwoonanasya kana mainengete mĩĩ yoo ndaĩa ĩla nĩ wũmbi wa Ngai.

MATUKŨ 18-24, MWEI WA 1

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | ALIVAI 22-23

“Mboka Ila Syeekawa Nĩ Aisilaeli Itonya Kũtũmanyĩsya Kyaũ?”

it-1 826-827

Mboka ya Kĩmũtũ Kĩte Ĩlawa

Mũthenya wa mbee wa Mboka ya Kĩmũtũ Kĩte Ĩlawa waĩ ũmbano mũtheu na ĩngĩ waĩ Savato. Mũthenya wa kelĩ, matukũ 16, mwei wa Nisani kyove kya ũsyao wa mbee wa mbaale nthĩ ya Palestine kyaaĩle kũtwaĩwa mũthembi. Ĩndĩ ũmbano ũsu ũtanamba kũvika vai mũndũ waaĩlĩte kũya kĩmũtũ, kana lĩu wa mbaa ngetha ũkaangĩtwe na mwaki, kana iia mbĩu. Mũthembi aumasya kwa nzĩa ya ngelekanyʼo ũsyao ũsu wa mbee kwa Yeova kwa kũvyũlangya kyove, na kumya katũlũme kate kĩema ka mwaka ũmwe kethĩwe nthembo ya kũvĩvwʼa, o vamwe na mũtu mũvinyu ũvulanĩtwʼe na mauta na nthembo ya kũnyuwa. (Ali 23:6-14) Ĩvindanĩ yĩu vayaĩ mwĩao woonanĩtye nthembo sya mbaa ngetha kana mũtu nĩsyaaĩlĩte kũvĩvĩwʼa kĩthembeonĩ, tondũ athembi ĩtina mambĩĩie kwĩka. O na kau mbaĩ yonthe nĩyanengetwe mwanya wa kumya ũsyao wa mbee, kĩla mũsyĩ o na kĩla mũndũ aĩ na mwanya wa kumya nthembo ya kũtũnga mũvea ĩvindanĩ yĩu ya mboka.—Kuma 23:19; Kũt 26:1, 2.

Kĩeleelo kya maũndũ asu. Kũya kĩmũtũ kĩte ĩlawa ĩvinda yĩu kwoosanĩte na mĩao ĩla Mose wanengetwe nĩ Yeova o tondũ vonanĩtwʼe ĩandĩkonĩ ya Kuma 12:14-20, mũsoa wa 19 waĩtye: “Mĩthenya mũonza kũtikooneke ĩlawa nyũmbanĩ syenyu.” Nthĩnĩ wa Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 16:3 kĩmũtũ kĩte ĩlawa kĩtĩtwe “kĩmũtũ kya thĩna,” na kĩla mwaka kyalilikanasya Ayuti ũndũ maumie na mĩtũkĩ nthĩ ya Mĩsili (nũndũ mayaĩ na ĩvinda ya kwĩkĩa ĩlawa mũtunĩ ũsu [Kuma 12:34]). Kwoou, nĩmalilikanaa kũthĩnwʼa na ũndũ Aisilseli moovoiwʼe kuma ũkombonĩ. Yeova aisye “mĩthenya yonthe ya thayũ waku ũlilikane mũthenya ũla waumie nthĩ ya Misili.” Mbaĩ ya Isilaeli kũmanya kana nĩyathaiwʼe na kana Yeova nĩwe wamovoisye nĩkwatumie mambĩĩa kwĩthĩawa na mboka isu itatũ malilikanaa kĩla mwaka.—Kũt 16:16.

it-2 598 ¶2

Vendekosito

Ũsyao wa mbee wa nganũ waĩ wa vata mũnango kwĩ ũsyao wa mbee wa mbaale. Ilungu ilĩ sya ĩkũmi sya eva sya mũtu mũvinyu wa nganũ (lita 4.4) vamwe na ĩlawa syaaĩlĩte kũua mĩkate ĩlĩ. Syaaĩlĩte kũetwe kuma ‘motũonĩ moo,’ kwoou syeethĩawa iilyĩ o ila mauaa kĩla mũthenya mĩsyĩ kwoo na ti kwondũ wa maũndũ matheu. (Ali 23:17) Nthembo sya kũvĩvwʼa na nthembo sya naĩ syaaĩlĩte kumwʼa na imũtũ isu, vamwe na nthembo ya mũuo vala maumasya tũtũlũme twĩlĩ. Mũthembi avyũlasya imũtũ na tũtũlũme mbee wa Yeova kwa kwĩkĩa kwʼoko kwake ungu wa imutu isu na ungu wa ilungu sya tũtũlũme, kwonanyʼa kana nĩsyaumĩwʼa Yeova. Ĩtina wa imũtũ isu na tũtũlũme tũu kumĩwʼa Yeova, syaĩsawa nĩ mũthembi ta nthembo ya mũuo.—Ali 23:18-20.

MATUKŨ 25-31, MWEI WA 1

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | ALIVAI 24-25

“Mwaka wa Yuvilii na Ũthasyo wa Ĩvinda Yũkĩte”

it-1 871

Ũthasyo

Ngai wa Ũthasyo. Yeova nĩ Ngai ũnengae andũ make ũthasyo. Nĩwathaisye mbaĩ ya Isilaeli kuma ũkomboni Misili. Ameie meethukĩĩsya wasya wake na kũkwataa mĩao yake makeethĩwa na ũthasyo vyũ. (Kũt 15:4, 5) Ndaviti aisye kana ‘makaathimĩka ala mamwendaa’ Yeova na mekalaaa nthĩnĩ wa maũvai ma Yelusaleme. (Sav 122:6, 7) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Mĩao yaĩtye kana ethĩwa mũndũ nĩ ngya aĩ atonya kwĩthoosya ta ngombo nĩ kana eanĩsye mavata make na ma andũ make. Ĩndĩ ĩtina wa ngombo kũthũkũma myaka thanthatũ, Mĩao nĩyeetĩkĩlĩtye ngombo isu ithawʼe mwaka wa mũonza. (Kuma 21:2) Mwakanĩ wa Yuvilii (ũla weethĩawa ĩtina wa myaka 50) nthĩ yonthe ya Aevelania nĩyeethĩawa na ũthasyo. Ngombo syonthe syeethĩawa na ũthasyo na kĩla ũmwe nĩwasyokeaa ngʼũndũ yake na mũvĩa wake.—Ali 25:10-19.

it-1 1200 ¶2

Ũtiĩwa

Kĩtheka kya mũsyĩ kyeekaa kũtianĩwa kuma nzyawa ĩmwe kũthi ĩla ĩngĩ na kwoou kĩyaĩ kĩsa kũtewa kĩkauma mũsyĩ ũsu vyũ. Mũndũ ũla wathooa kĩtheka eethĩawa ta wĩkĩte kũkĩkomboa nĩ kana atetheke nĩ ũsyao ũla ũkũma vo. Thooa wathimawa kwĩanana na myaka ĩla yatiele nginya Yuvilii ĩla yaatĩĩe ĩvike. Kuma vau kĩtheka kyasyokeaa mwene ethĩwa ndaĩ anakĩthooa ĩngĩ kana akakyovosya Yuvilii ĩte mbiku. (Ali 25:13, 15, 23, 24) Mwĩao ũsu nowʼo waatĩĩawa ĩla nyũmba yĩ ndũanĩ (taoni) ĩte mbiĩĩe ĩkũthoowʼa nũndũ nyũmba isu syatalawa ũndũ ũmwe na ila syĩ isio sya mĩũndanĩ. Ethĩwa mũndũ nĩwathoosya nyũmba yaĩ nthĩnĩ wa ndũa mbiĩĩe, aĩ na ũthei wa kũmyovosya kana kũmĩthooa ĩngĩ ethĩwa eĩka ũu mwaka ũmwe ũte mũthelu kuma yĩla wamĩthooisye. Mwaka wathela atamyovoetye, yatwʼĩkaa ya ũla wamĩthooie vyũ. Ĩndĩ ndũanĩ sya Alivai, mũndũ aĩ na ũthei wa kwovosya nyũmba yake mavinda onthe nũndũ Alivai mayaĩ na isio sya ũtiĩwa.—Ali 25:29-34.

it-2 122-123

Yuvilii

Mwĩao wa Yuvilii waatĩĩwa nesa nĩwasũvĩaa mbaĩ ndikavike vala twonaa nthĩ mbingĩ ivikĩte ũmũnthĩ. Kũndũ kwingĩ wĩthĩaa andũ nĩ ma mĩthemba ĩlĩ: athwii mũno na ala ngya vyũ. Nũndũ kĩla mũndũ nĩwatethekaa, o nayo mbaĩ nima nĩyatethekaa nĩkwĩthĩwa vai mũndũ wathĩnaa mũno ũkethĩa nũkũemwa nĩ kwĩka ũndũ ũũtethya angĩ. Kĩla ũmwe aĩ atonya kũtũmĩa inengo syake na ũtonyi wake atethye mbaĩ yonthe. Nake Yeova nĩwaathimaa nthĩ ĩkasyaa vyũ. Aisilaeli nĩmamanyĩawʼa nesa, na meethĩwa me ewi, maĩ matonya kũtanĩa silikalĩ nzeo vyũ ĩtaĩ yonekana vandũ vangĩ ate o kwa ala masumbĩkĩtwe nĩ Ngai.—Isa 33:22.

Ũthwii wa Kĩ-veva

w09 9/1 22 ¶4

Yĩla Twavĩtĩwʼa

Ethĩwa Mũisilaeli nĩwokita na ũngĩ na amumya itho, Mĩao nĩyeetĩkĩlĩtye mũndũ ũsu waũmĩanyʼa osewe ĩtambya. O na ũu wĩ o vo, ũsu waũmĩwʼa tiwe waaĩlĩte kwosa ĩtambya yĩu ya kwĩyĩĩvanĩsya kana mũndũ wake wa mũsyĩ. Mĩao nĩyeetĩkĩlĩtye athi akaelesye ala me na ũkũmũ kana asili ũndũ ũsu nĩ kana mose ĩtambya yĩla yaĩlĩte. Asili mamanya kana ũla ũũmĩisye ũngĩ ekie ũu kwa ngenda, nĩwooseawa ĩtambya nĩ kana yĩthĩwe ta ũkanyʼo kwake na kwa angĩ. Ĩndĩ ve maũndũ angĩ maingĩ masiawʼa.

ĨTUKŨ 1-7, MWEI WA 2

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | ALIVAI 26-27

“Ũndũ Tũtonya Kũkwata Moathimo ma Yeova”

w08 4/15 4 ¶8

Leana Vyũ na “Maũndũ Matatethya”

⁸ Tũtonya kũtwʼĩkĩthya “ũthwii” ta ngai ata? Kwasũanĩa ĩũlũ wa ĩvia yaĩ vandũ mũũndanĩ nthĩ ya Isilaeli. Ĩvia ta yĩu yaĩ yĩtonya kũtethya mũno kwaka nyũmba kana ũkũta. Ĩndĩ takeka mũndũ nĩwayĩtũmĩaa ta “kĩtuĩ” kana ‘ĩvia yĩvanĩtwe’ kwondũ wa kũkunamĩa, ũndũ ũsu wĩthĩwa weethĩiwe ũthatyo kwa Yeova. (Ali. 26:1) O ta ũu, nĩtwaĩle kwĩthĩwa na woni waĩle ĩũlũ wa mbesa. Nĩtwendaa mbesa nĩ kana twĩanĩsye mavata maitũ, kana o tũkaitũmĩa ũthũkũminĩ wa Yeova. (Mũta. 7:12; Luka 16:9) Ĩndĩ twambĩĩa kwona kũmantha mbesa tawʼo ũndũ ũla wa vata kwĩ ũthũkũmi witũ twĩ Aklĩsto, kwa nzĩa ĩsu twĩthĩwa twaitwʼĩkĩthya ta ngai. (Soma 1 Timotheo 6:9, 10.) Nthĩnĩ wa nthĩ ĩno tũtwĩe ũmũnthĩ andũ monaa kũmantha mbesa newʼo ũndũ ũla wa vata, ĩndĩ ithyĩ nĩtwaĩle kũĩkĩĩthya kana nĩtweethĩwa na woni waĩle ĩũlũ wasyo.—1 Tim. 6:17-19.

it-1 223 ¶3

Kĩkĩo

Nũndũ Yeova nĩwatũmĩie Mose kwa nzĩa ya mwanya, Mose nĩweekie maũndũ manene na ma kũtĩsya (kwa Kĩevelania nĩ moh·raʼʹ) methonĩ ma andũ ma Ngai. (Kũt 34:10, 12; Kuma 19:9) Ala maĩ na mũĩkĩĩo nĩmeethĩiwe na kĩkĩo kwelekela ũkũmũ wa Mose. Nĩmamanyie kana atũmĩawa nĩ Ngai. O na ĩngĩ, Aisilaeli nĩmaaĩle kwĩthĩwa na kĩkĩo kwelekela vala vandũ vatheu va Yeova. (Ali 19:30; 26:2) Ũu nĩ kwonanyʼa kana maaĩle kũnenga vandũ vau ndaĩa nene vyũ, kwa kũmũthaitha Yeova ũndũ wamatavĩtye na mayĩthĩwa na mwĩkalĩle wosanĩte na mĩao yake.

w91 3/1 17 ¶10

Ekai “Mũuo wa Ngai” Ũsũvĩae Ngoo Syenyu

¹⁰ Yeova atavisye mbaĩ ĩsu atĩĩ: “Ethĩwa mũkaendaa myamũlonĩ yakwa, na kũkwataa mĩao yakwa, na kũmĩkaa; nĩvo ngaete mbua yenyu ĩvinda yayo, na nthĩ ĩkasyaa ũsyao wayo, na mĩtĩ ya mũũnda ĩkasyaa ũsyao wayo. Nakwa ngamĩnenga nthĩ mũuo, na mũkakomaa, na vaiĩ ũla wĩtuma mũkĩa: ngamina nyamũ mbai nthĩ yenyu, o na ũvyũ ndũkavĩtĩle nthĩ yenyu. Na ngaendaa katĩ wenyu, na ngeethĩwa Ngai wenyu, nenyu mũkeethĩwa andũ makwa.” (Alivai 26:3, 4, 6, 12) Aisilaeli mesaa kũtanĩa kwĩthĩwa na mũuo nũndũ mayaĩ mathĩnwʼe nĩ amaitha moo, mayesaa kũnyivĩwa nĩ syĩndũ, na maĩ methĩwe na ngwatanĩo ya vakuvĩ vamwe na Yeova. Ĩndĩ nĩ kana maunĩke nĩ maũndũ asu onthe, maaĩle kũatĩĩa Mĩao ya Yeova.—Savuli 119:165.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-2 617

Ũwau

Nĩmakwatawa Nĩ Mowau Nũndũ wa Kũtũla Mĩao ya Ngai. Mbaĩ ya Isilaeli nĩyakanĩtwʼe ĩkatavwʼa kana malea kũlũmanyʼa na ũtianĩo woo vamwe na Ngai, maĩ maetewe ‘mũimũ katĩ woo.’ (Ali 26:14-16, 23-25; Kũt 28:15, 21, 22) Maandĩkonĩ, ũima wa mwĩĩ kana wa kĩ-veva wĩthĩawa ũkonanĩtwʼe na ũathimo wa Ngai, (Kũt 7:12, 15; Sav 103:1-3; Nth 3:1, 2, 7, 8; 4:21, 22; Ũvu 21:1-4), ĩndĩ ũwau wĩthĩawa ũkonanĩtwʼe na naĩ na kwĩthĩwa tũte eanĩu. (Kuma 15:26; Kũt 28:58-61; Isa 53:4, 5; Mt 9:2-6, 12; Yoa 5:14) Kwoou, o na kau nĩwʼo kana mowau amwe Yeova Ngai nĩwe waeteae andũ ĩmwe kwa ĩmwe, kwa ngelekanyʼo ta yĩla Miliamu, Usia, na Ngeasi makũniwe na mangũ, (Mot 12:10; 2 Mav 26:16-21; 2 Asu 5:25-27), veonekana kana mavinda maingĩ mowau na mothĩnyʼo ala makwataa andũ maetawe no syĩndũ ila itumaa andũ mawaa ũmũnthĩ, kana nũndũ wa mwĩkalĩle mũthũku wa mũndũ ũmwe kana mbaĩ nima. Kwa wʼo makethaa kĩla mavanda; mĩĩ yoo nĩyo yaũmĩaa nũndũ wa kwĩlikya mwĩkalĩlenĩ ũtaĩle. (Aka 6:7, 8) Namo ala meelikya mwĩkalĩlenĩ ũtaĩle wa ũlaalai, mũtũmwa Vaulo aisye kana Ngai “nĩwamaekie meke maũndũ mavuku, nĩ kana mĩĩ yoo yanangĩwe ndaĩa katĩ woo . . . na kũkwata ũĩvanĩsyo mwĩanĩu, ũla ũmaĩlĩte kwondũ wa ĩvĩtyo yoo.”—Alo 1:24-27.

MATUKŨ 8-14, MWEI WA 2

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | MOTALO 1-2

“Yeova Nũvangaa Andũ Make”

w94 12/1 9 ¶4

Ũndũ Twaĩle Kwonaa Ũthaithi wa Yeova Thayũnĩ Witũ

⁴ Ta kethĩwa waĩ kwʼo ĩvinda ya tene, na ũyonwʼa ũndũ Aisilaeli mambĩte kambi weũnĩ, we wĩthĩwa woonie kyaũ? Wĩthĩwa woonie maeema maingĩ na mavangĩtwe nesa, ala matonya kwĩthĩwa maĩ na andũ milioni itatũ kana o mbeange, na mbaĩ yonthe yaanĩtwʼe nthĩnĩ wa ikundi sya mbaĩ itatũ itatũ, kĩkundi kĩmwe kĩkamba maeema ngalĩko ya ĩũlũ, kĩngĩ ngalĩko ya ĩtheo, kĩngĩ wumĩlonĩ wa syũa, na kĩngĩ ũthũĩlonĩ wa syũa. O na ĩngĩ, wathengeangĩa vakuvangĩ waĩ ũtonya kwona ikundi ingĩ syambĩte maeema katĩkatĩ wa kambi. Ikundi isu inya syatũĩle katĩkatĩ wa kambi syaĩ sya mbaĩ ya Livai. Ĩndĩ katĩkatĩ vyũ kambinĩ ĩsu vaĩ na mwako wa mwanya ũla waiĩĩwe na kĩtambaa. Mwako ũsu waĩ yĩla “ĩeema ya kũmbanĩa” yaseũvĩtwʼe nĩ Aisilaeli ala maĩ na “ngoo yĩ na ũĩ” kwosana na mũvango wa Yeova.—Motalo 1:52, 53; 2:3, 10, 17, 18, 25; Kuma 35:10.

it-1 397 ¶4

Kambi

Kambi ya Aisilaeli yaĩ nene mũno. Ũtalo wa aũme ma kaũ waĩ 603,550 tũte kũtala aka, syana, ala akũũ, na ala maĩ na mamutha monzu. Namo Alivai maĩ 22,000, na vaĩ “nguthu ya elikya” ala mataĩ Aisilaeli, na onthe maĩ ta 3,000,000 kana o mbeange. (Kuma 12:38, 44; Mot 3:21-34, 39) Ũnene wa kĩsio kĩla kyaĩ kĩtonya kwĩanĩa andũ asu onthe ndwĩsĩkĩe nesa, na andũ aingĩ manenganae ũnene wĩ kĩvathũkanyʼo. Yĩla mambie kambi vakuvĩ na Yeliko ndiĩnĩ sya Moavi, Maandĩko monanasya kana kĩsio kyu kyaumĩte “Mbethi-yesimothi o kũvika Aveli-sitimu.”—Mot 33:49.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-2 764

Kũandĩkĩthwʼa

Kũandĩkĩthwʼa nĩ kwosa ũtalo wa andũ kwa kũandĩka masyĩtwa moo kwosana na mbaĩ na kĩla mũsyĩ. Nĩ ũndũ wakonetye maũndũ maingĩ eka o kũtala ala me nthĩnĩ wa mũsyĩ. Kũandĩkĩthwʼa kũla kũwetetwe Mbivilianĩ kwatetheeasya maũndũnĩ me kĩvathũkanyʼo ta maũndũ makonetye koti, kũmanya ala meũlika ũthũkũminĩ wa ita, kana (ala maĩ Alivai) kwaĩwa mawĩa nthĩnĩ wa ĩeema ya kũmbanĩa.

MATUKŨ 15-21, MWEI WA 2

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | MOTALO 3-4

“Mawĩa ma Alivai”

it-2 683 ¶3

Mũthembi

Ungu wa Ũtianĩo wa Mĩao. Yĩla Aisilaeli maĩ ngombo nthĩ ya Misili Yeova nĩwavathie makithathi ma aũme mbaĩnĩ ya Isilaeli methĩwe make yĩla wooaie makithathi onthe ma Misili nthĩnĩ wa ũla ũthĩnyʼo wa ĩkũmi. (Kuma 12:29; Mot 3:13) Makithathi asu maĩ methĩwe malĩ ya Yeova nĩ kana amatũmĩe ũthũkũminĩ wake wa mwanya. Ngai aĩ atonya kũtũmĩa makithathi asu methĩwe athembi na maisũvĩaa ĩeema ya kũmbanĩa. Ĩndĩ vandũ va ũu, oonie nũseo anyuve aũme ma mbaĩ ya Livai nĩ kana meanĩsye kĩanda kĩu. Kwondũ wa ũu aũme Alivai maũngama vandũ va makithathi ma mbaĩ 12 sya Isilaeli (ũsyao wa ana ma Yosevu ala nĩ Evalaimu na Manase matalawa ta mbaĩ ilĩ). Yĩla ũtalo weekiwe, makithathi ma mbaĩ isu 12 ala maĩ na ũkũũ wa Mwei ũmwe na kwambata, maĩ aingĩ kwĩ aũme ma mbaĩ ya Livai. Ũtalo woo waĩ ĩũlũ na 273. Na kwoou Ngai eetya wovosyo wa sekeli itano ($11) vandũ va kĩla ũmwe wa makithathi asu 273, na mbesa isu syaĩ inengwe Aluni na ana make. (Mot 3:11-16, 40-51) Ũndũ ũsu ũtanamba kwĩkĩka, Yeova aĩ aminie kũvathũla aũme ma mũsyĩ wa Aluni, ala maĩ Alivai, nĩ kana matũmĩke ta athembi mbaĩnĩ ya Isilaeli.—Mot 1:1; 3:6-10.

it-2 241

Alivai

Mawĩa moo. Alivai maĩ ma mĩsyĩ ĩtatũ ya ana ma Livai, ala nĩ Ngelisoni, Koathi, na Melali. (Mwa 46:11; 1Mav 6:1, 16) Kĩla mũsyĩ waĩ na vandũ va kwamba maeema moo vakuvĩ na yĩla ĩeema ya kũmbanĩa, yĩla maĩ weũnĩ. Mũsyĩ wa Aluni ũla waĩ wa Akoathi, wambie maeema moo mbee wa ĩeema ya kũmbanĩa ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa. Namo Akoathi ala angĩ mambĩile maeema moo ngalĩko ya ĩtheo, Angelisoni ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa syũa, namo Amelali ngalĩko ya ĩũlũ. (Mot 3:23, 29, 35, 38) Wĩa wa kwamba ĩeema ya kũmbanĩa, kũyomboa, na kũyĩkua waĩ wa Alivai. Ĩvinda ya kũmbũũka yavika, Aluni na anae maumasya vasia ũla waanĩtye Vala Vandũ Vatheu na vala Vandũ Vatheu Vyũ, na maivwʼĩka ĩsandũkũ ya ũtianĩo, ithembeo, na mĩio ĩngĩ ntheu ĩla yatũmĩawa vo. Na ĩndĩ Akoathi maikua syĩndũ isu. Angelisoni makuaa itambaa sya ĩeema, syĩndũ sya kũyĩvwʼĩka, tama wa mũomonĩ, ngũa sya kũniinwʼa sya nza, na makanda ma ĩeema. Amelali namo masũvĩaa mbwaũ sya ĩeema ya kũmbanĩa, mĩamba yayo, ituĩ, iĩndĩ, syambo na makanda masyo, na ituĩ sya nza ila syathyũlũlũkĩte ngalĩ syonthe.—Mot 1:50, 51; 3:25, 26, 30, 31, 36, 37; 4:4-33; 7:5-9.

it-2 241

Alivai

Ĩvindanĩ ya Mose Mũlivai ambĩĩaa kũtethya wĩa wake wʼonthe ĩeemanĩ ya kũmbanĩa avikya myaka 30. Amwe ma mawĩa asu nĩ ta kũkua ĩeema ya kũmbanĩa vamwe na mĩio yayo yĩla meũthama kuma vandũ vamwe kũthi vangĩ. (Mot 4:46-49) Nĩmambĩĩasya kũtethya mawĩa amwe me na myaka 25, ĩndĩ ti ianda ila ngito ta kũkua ĩeema ya kũmbanĩa. (Mot 8:24) Ĩvindanĩ ya Ndaviti myaka ĩsu yaolilwe nginya yavika 20. Na kĩtumi nũndũ Ndaviti aisye kana ĩtina wa ĩkalũ kwakwa, ĩeema ya kũmbanĩa yĩyaĩ yĩendeee kũtũmĩka, na kwoou vayaĩ na vata wa kũyĩkua. Mũlivai avikya myaka 50 nĩwʼo waekaa ianda imwe ila syaĩ sya vata mũno. (Mot 8:25, 26; 1Mav 23:24-26) Alivai nĩmaaĩle kwĩthwa mesĩ Mĩao nesa, nũndũ mavinda maingĩ nĩmeetawa makasome mĩao ĩsu mbee wa andũ na maimamanyĩsya.—1Mav 15:27; 2Mav 5:12; 17:7-9; Nee 8:7-9.

Ũthwii wa Kĩ-veva

w06 8/1 23 ¶13

Ĩthĩwa wĩ Mũĩ na Ũikĩa Ngai!

¹³ Yĩla Ndaviti weeyoneie ũndũ Yeova wamũtetheeisye e thĩnanĩ, ũu nĩwatumie amũkĩa na amũĩkĩĩa mũnango. (Savuli 31:22-24) Ĩndĩ mavindanĩ atatũ Ndaviti nĩwaekie kũmũkĩa Ngai na ũu watuma akwatwa nĩ mathĩna maito. Ĩvindanĩ ya mbee nĩ yĩla wavangie ĩsandũkũ ya ũtianĩo ya Yeova yĩkuwe na ĩkasya yĩtwaĩtwe Yelusaleme vandũ va kũeka Alivai mayĩkue na ituo syoo o tondũ Mĩao ya Ngai yaĩtye. Yĩla Usa, ũla waingĩte ĩkasya yĩu, watatie kũkwata ĩsandũkũ yĩu nĩ kana yĩikavalũke, akwie vau kwa vau nũndũ wa “ĩvĩtyo yake.” Nĩwʼo kana Usa nĩweekie naĩ ngito, ĩndĩ mavĩtyo maĩ ma Ndaviti nĩkwĩthĩwa ndaaĩka ũndũ Mĩao ya Ngai yawetete na kĩu kyaete mũisyo ũsu. Kwoou, kũmũkĩa Ngai kwonanasya kwĩkaa maũndũ kwosana na mũvango wake.—2 Samueli 6:2-9; Motalo 4:15; 7:9.

MATUKŨ 22-28, MWEI WA 2

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | MOTALO 5-6

“Tũtonya Ata Kũatĩĩa Ngelekanyʼo ya Anasili?”

it-2 477

Mũnasali

Ve isiĩĩi itatũ nene syeekĩĩwe ala meevĩtaa wĩvĩto wa kũtwʼĩka Anasili: (1) Mayaaĩle kũnywʼa kĩndũ kĩtonya kũmamila; o na mayaaĩle kũya ũsyao o na ũmwe wa mũsavivũ. Kĩthĩwe nĩ kĩndũ kĩthĩ, kĩu, kana kyũmĩthĩtwʼe. O na mayaaĩle kũnywʼa kĩwʼũ kya matunda ma mũtĩ ũsu kĩthĩwe no ĩndĩ kĩkamũiwe, kana nĩkyambĩte kũekwa kĩkewʼa, kana kĩkakaata. (2) Mayaaĩle kwenza nzwʼĩĩ sya mĩtwe yoo. (3) Mayaaĩle kũkwata kimba, o na kĩla kya mũndũ wa mũsyĩ vyũ ta ĩthe, inyia, mwana-a-inyia, kana mwĩĩtu-a-inyia.—Mot 6:1-7.

Wĩvĩto wa Mwanya. Mũndũ wʼonthe ũla weevĩtaa “wĩvĩto wa Mũnasali” eekaa ũu nĩ kana “evathe [aiwe ũtee, eyumye] ethĩwe wa Yeova.” Ndeekaa ũu nĩ kana oneke nĩ andũ mamũkathĩĩe aĩ nũndũ nũkwoneka eyĩimĩte maũndũ maingĩ. Vandũ va ũu, “mĩthenya yonthe ya kwĩvathanʼya kwake [eethĩawa e] mũtheu kwa Yeova.”—Mot 6:2, 8; sianĩsya na Mwa 49:26.

Mĩao ĩsu Anasali manengetwe yaĩ ya vata mũno ũthaithinĩ wa Yeova. No ta mwĩao ũla wanengetwe mũthembi mũnene. Aĩ na kĩanda kĩtheu mũno na kwoou ndaaĩle kũkiita kimba, o na kya mũndũ wa mũsyĩ wa vakuvĩ vyũ. Mũthembi mũnene na athembi ala angĩ anini nĩmavatĩtwe kũnywʼa mbinyu kana kĩndũ o na kĩmwe kĩtonya kũmila, yĩla maendeee na wĩa woo mũtheu mbee wa Yeova nũndũ wĩa ũsũ manengetwe waaĩle kwoswa kwa ũito mũno.—Ali 10:8-11; 21:10, 11.

O na ĩngĩ mwĩao waĩtye kana Mũnasali (Kĩevelania, na·zirʹ) “akeethĩwa e mũtheu; akaeke nzwʼĩĩ sya mũtwe wake iasave.” Kwĩka ũu kwaĩ ũvano woonasya ala angĩ kana we nĩ Mũnasali mũtheu. (Mot 6:5) Ndeto o ĩsu ya Kĩevelania, na·zirʹ no yatũmĩkaa yĩla mũndũ ũkũweta mĩsavivũ ‘ĩtaseetwe’ ĩvindanĩ ya myaka mĩtheu ya Savato na ya Yuvilii. (Ali 25:5, 11) Ũndũ ũngĩ wa kwendeesya nĩ kana kĩla kĩlaũnĩ kyaĩ ngalĩko ya mbee ya ĩla ngovia ya mũthembi mũnene kyaandĩkĩtwe ndeto, “Mũtheu kwa Yeova” na kyeetawa “ũvano mũtheu wa kwĩyumya [Kĩevelania, neʹzer, yosetwe o vala ndeto, na·zirʹ yosetwe].” (Kuma 39:30, 31) O ta ũu, o nakyo kĩla kyeekĩawa mũtwe nĩ asumbĩ etĩkĩsye mauta ma Isilaeli, kana ngovia ya ũsumbĩ, kyeetawa neʹzer. (2Sa 1:10; 2Asu 11:12) Kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto, mũtũmwa Vaulo aĩtye kana mũndũ mũka anengetwe nzwĩĩ ndaasa vandũ va kĩndũ kya kũvwʼĩka mũtwe. Nĩ kĩndũ woombiwe nakyo kĩmũlilikanasya kana kĩanda kyake kĩ kĩvathũkanyʼo na kya mũndũũme na kana nĩwaĩle kũlilikanaa kwĩnyivya mavinda onthe nũndũ ũsu nĩwʼo mũvango wa Ngai. Kwoou mĩao ĩsu Anasali asu atheu manengetwe yamalilikanasya kyaũ? Kũema kwenza nzwĩĩ, (ũla nĩ ũndũ mũndũũme ũtaaũmbwa ekae), kwĩvathana vyũ na mbinyu, o vamwe na kwĩthĩwa me atheu vyũ nĩ maũndũ mamalilikanasya kana kwĩlea vyũ vamwe na kwĩnyivĩsya kwenda kwa Yeova vyũ nĩ maũndũ ma vata mũno.—1Ko 11:2-16.

Ũthwii wa Kĩ-veva

w05 1/15 30 ¶2

Makũlyo Kuma kwa Asomi Maitũ

Samusoni aĩ Mũnasali wĩ kĩvathũkanyʼo. Atanamba kũsyawa, mũlaĩka wa Yeova atavise inyia-ake ũũ: “Nũndũ, sisya, ũkaitava, na ũkĩsyaa mwana; na wenzi ndũkaavike mũtwe wake; nũndũ kana kau kakeethĩwa Mũnasali kwa Ngai kuma ke ĩvunĩ: nake akambĩlĩlya kũtangĩĩa Isilaeli kuma mokonĩ ma Avilisti.” (Asili 13:5) Samusoni ndaaĩyĩava nĩ kana atwʼĩke Mũnasili. Ngai nĩwe wamũvathie atwʼĩka Mũnasali na aendeeie kwĩthĩwa e Munasali thayũnĩ wake wʼonthe. Nũndũ wa ũu, mwĩao ũla Anasali manengetwe ndwamwovete. Keka nĩwoovetwe nĩ mwĩao ũsu na aikiita kimba atataĩĩe, we wĩsũanĩa ethĩwa eekie ata akambĩĩsya kwĩthĩwa e Mũnasili ĩngĩ, nake asyaiwe e Mũnasali? Kwoou ve ũĩkĩĩthyo wĩanĩte ũkwonanyʼa kana vaĩ na ivathũkanyʼo o katĩ wa mĩao ĩla yoovete ala masyaawa me Anasali, na ala matwĩkaa Anasali kwa ngenda yoo ene.