Mavuku Ala Monanĩtwʼe Nthĩnĩ wa Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto

MATUKŨ 6-12, MWEI WA 9

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | KŨTŨNGĨLĨLWA KWA MĨAO 33-34

“Mantha Wĩkalo Nthĩnĩ wa ‘Moko ma Tene na Tene’ ma Yeova”

it-2 51

Yesuluni

Yesuluni nĩ ĩsyĩtwa ya ũnene ya Isilaeli. Nthĩnĩ wa Mbivilia ya Kĩkiliki ya Septuagint, ndeto “Yesuluni” yonanasya kwendwa kana “mũndũ wendetwe.” Ĩsyĩtwa Yesuluni yaaĩle kũlilikanyʼa Isilaeli ĩũlũ wa ũtianĩo ũla matianĩie na Yeova methĩwe andũ make, na kwoou mayĩthĩwa na mwĩkalĩle ũla waĩlĩte. (Kũt 33:5, 26; Isa 44:2) Nthĩnĩ wa Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 32:15 ĩsyĩtwa Yesuluni yĩtũmĩĩtwe kwa nzĩa ya ũsengyʼa mũno. Vandũ va kwĩkala kwosana na ĩsyĩtwa yoo Yesuluni, Isilaeli nĩmeethĩiwe me angʼendu mamũlea Mũmbi woo na mamũvũthĩĩsya Mũtangĩĩi woo.

rr 120, ĩsandũkũ

Kĩla Kĩtonya Kũtũtetheesya Tũũngame Ĩngĩ

Nĩtwaĩle kũlilikana kana, myaka maana maingĩ o na Esekieli ate kwʼo, mwathani Mose nĩwawetie kana o na kau Yeova e ũtonyi, nĩwĩthĩawa na wendi wa kũtũmĩa vinya wake kwondũ wa andũ make. Mose aandĩkie atĩĩ: “Ngai wa tene na tene nĩ wĩkalo waku, na ĩtheo ve moko ma tene na tene.” (Kũt. 33:27) Vate nzika, twaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana twamwĩkwatya Yeova ĩvindanĩ ya mathĩna, akatũkwata na moko make, atũkĩlye, na aitũtetheesya tũũngame ĩngĩ.—Esek. 37:10.

w11 9/15 19 ¶16

Kũsemba Wĩ na Wũmĩĩsyo

O ta Avalaamu, Mose ndaaona watho wa Ngai ũyĩanĩa. Aisilaeli makilyĩ kũlika Nthĩ ya Watho, Yeova eeie Mose atĩĩ: “Ũkoona ĩ nthĩ mbee waku; ĩndĩ ndũkalika nthĩ ĩsu ĩla nĩmanengae ana ma Isilaeli.” Mose eeiwe ũu nũndũ, ve ĩvinda we na Aluni mathatiwʼe nĩ andũ ala maĩ alei na kwoou ‘mamũvĩtanĩsya Ngai katĩ wa ana ma Isilaeli manzĩnĩ ma Meliva.’ (Kũt. 32:51, 52) We Mose nĩwakwie ngoo kana ooveea ũthatu ngoonĩ? Aiee. Vandũ va ũu nĩwamaathimie na aminĩĩa kwa kũweta ndeto ii: “Wĩ mũtanu, Isilaeli: Ũla ũilyĩ taku nũũ, andũ matangĩĩĩtwe nĩ Yeova, Ngao ya ũkũtethya, na ũvyũ wa ũnene waku!”—Kũt. 33:29.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-2 439 ¶3

Mose

Mose akwie e na myaka 120. Mbivilia ĩwetete ndeto ii ĩũlũ wa vinya ũla Mose waĩ nawʼo aikwʼa, yaĩtye atĩĩ: “Metho make matyaĩ mbindu, o na vinya wake ndwaanyiva.” Mose athikiwe nĩ Yeova na vai mũndũ wĩsĩ vala wathikiwe. (Kũt 34:5-7) Nĩvatonyeka Yeova akethĩwa eekie ũu nĩ kana asiĩĩe Aisilaeli maikambĩĩe kũthaitha ngai sya ũvũngũ kwa kũseũvya ĩthembo mbũanĩ ya Mose. Veoneka kana Ndevili endaa kũtũmĩa mwĩĩ wa Mose kwĩanĩsya kĩeleelo kĩu, nũndũ Yuta ũla waĩ mũmanyĩwʼa na waĩ mwana-a-inyia wa Yesũ Klĩsto, aandĩkie atĩĩ: “Ĩla Mikaeli, ũla mũlaĩka mũnene, waneenanasya na Ndevili ĩũlũ wa mwĩĩ wa Mose, we ndaatata kũmũsilĩla na ndeto nthũku, ĩndĩ amwĩie: “Yeova naũkanyʼe.” (Yuta 9) Aisilaeli matanamba kũkĩlanĩlya malike nthĩ ya Kanaani matongoewʼe nĩ Yosua, nĩ maĩie na mameta vandũ va mĩthenya 30 kwondũ wa Mose.—Kũt 34:8.

MATUKŨ 13-19, MWEI WA 9

Ũthwii wa Kĩ-veva

w04 12/1 9 ¶1

Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Yosua

2:4, 5—Nĩkĩ Laavi wakengie aũme ala matũmĩtwe nĩ mũsumbĩ makamanthe athiani? Laavi nĩwalikilye thayũ wake mũisyonĩ kwa kũsũvĩa athiani, nũndũ aĩ na mũĩkĩĩo nthĩnĩ wa Yeova. Kwoou, ndaaĩtĩkĩla kũtavya aũme asu mendaa kũaa andũ ma Ngai vala athiani asu maĩ. (Mathayo 7:6; 21:23-27; Yoana 7:3-10) Vate nzika Laavi ‘nĩwatalĩilwe ũlũngalu kwĩsĩla meko’ na meko amwe maĩ yĩla weelekeilye aũme ala matũmĩtwe nĩ mũsumbĩ nzĩanĩ ĩla ĩtaĩlĩte.—Yakovo 2:24-26.

MATUKŨ 20-26, MWEI WA 9

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | YOSUA 3-5

“Yeova Nũathimaa Ala me na Mũĩkĩĩo”

it-2 105

Yolotani

Kĩlungu kya Ũsĩ wa Yolotani kĩla kĩ ĩtheo wa Ũkanga wa Kalilii, kĩthĩawa na ũliku wa katĩkatĩ wa mita 1 kũvika 3 (vuti 3 nginya 10) na ũthanthau wa katĩkatĩ wa mita 27 kũvika 30 (vuti 90 nginya 100). Ĩndĩ mweinĩ wa kana ũsĩ wa Yolotani nĩusũaa na ũikĩla na kwoou wĩthĩawa wĩ mũthanthau mũno na wĩ mũliku mũno. (Yos 3:15) Yĩla kwaua na kweethĩwa kĩwʼũ kingĩ mũno, ndweethĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kwa aũme, aka, na syana kuma Isilaeli kũkĩlanĩlya ũsĩ wa Yolotani ate o makĩlĩile vakuvĩ na ndũa ya Yeliko. Kĩwʼũ ũsĩnĩ ũsu kĩthĩawa kĩsembete mũno ũkethĩa mavinda angĩ o na athambĩi nĩmakuawa nĩkyo. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Yeova nĩweekie kyama kĩwʼũ kya Ũsĩ wa Yolotani kyaũngama. Na nũndũ wa ũu weethĩa nĩ laisi kwa Aisilaeli kũingĩla ũsĩ wa Yolotani wĩ nthĩ nyũmũ. (Yos 3:14-17) Myaka maana maingĩ ĩtina, kyama ta kĩu nĩkyeekĩkie kwa Eliya e na Elisa, na ĩvinda yĩngĩ kyeekĩka kwa Elisa e weka.—2Asu 2:7, 8, 13, 14.

Ũthwii wa Kĩ-veva

w04 12/1 9 ¶2

Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Yosua

5:14, 15—“Mũnene wa Nguthu ya Yeova” nũũ? Mũnene ũla wookie kwĩkĩa Yosua vinya mayambĩĩa kũlika Nthĩ ya Watho, aĩ “ĩla Ndeto”—Yesũ Klĩsto atanamba kũka kũũ nthĩ. (Yoana 1:1; Ndanieli 10:13) Nĩ ũndũ wa kwĩkĩa vinya kũmanya kana Yesũ Klĩsto, e vamwe na andũ ma Ngai ũmũnthĩ maendeee kũkita kaũ wa kĩ-veva!

MATUKŨ 27, MWEI WA 9–MATUKŨ 3, MWEI WA 10

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | YOSUA 6-7

“Ĩvathane na Syĩndũ Itaĩle”

w10 4/15 20 ¶5

Ndũkasisye Syĩndũ Itaĩle!

Myaka maana meana ũna ĩtina, Mũisilaeli weetawa Akani nĩwakengekie ooya syĩndũ ndũanĩ ya Yeliko. Ngai aĩtye kana syĩndũ syonthe ndũanĩ ĩsu syaĩle kwanangwa, ate o syĩndũ imwe ila syaaĩle kũetwe vala vaiawa ũthwii wa Yeova. Aisilaeli meeĩtwe atĩĩ: “Ĩsũvĩĩei na kĩndũ kĩla kĩvathĩtwe, nĩ kana, mwamina kũkĩvatha, mũtikese kwosa kĩla kĩvathe” ndũanĩ ĩsu. Yĩla Akani waleile kwĩthĩwa e mwĩwi, andũ ma Aisilaeli nĩmasindiwe kaũnĩ ndũanĩ ya Ai, na andũ meana ũna mooawa. Akani ndaaĩsa kũweta kana nĩũyĩte nginya yĩla wavuaniwʼe. Aisye atĩĩ: “Yĩla nĩnoonie” syĩndũ isu ‘nĩnĩnasyĩwʼĩie ĩtomo na nasyosa.’ Nĩwakengekie nũndũ wa metho make, na nũndũ wa ũu aanangwa vamwe na “syonthe ila waĩ nasyo.” (Yos. 6:18, 19; 7:1-26) Akani aĩ na wendi wa syĩndũ ũtaĩlĩte kwĩthĩwa nasyo.

w97 8/15 28 ¶2

Nĩkĩ Tũtaĩle Kũvitha Naĩ?

Ũndũ ũmwe waĩle kũtuma tũtavitha naĩ nĩ kana kĩu nĩkĩtetheeasya kĩkundi kĩendeee kwĩthĩwa kĩ kĩtheu. Yeova nĩ Ngai mũtheu. Endaa onthe ala mamũthaithaa methĩwe me atheu kĩ-veva na mayĩthĩwa na mwĩkalĩle mũtheu. Ndeto yake mbeveee ĩtwĩĩte atĩĩ: “Ta syana mbĩwi, ekai kwĩka maũndũ kwosana na mawendi ala mwaĩ namo yĩla mũtaĩ na ũmanyi, ĩndĩ o ta Ngai Mũtheu ũla wamwĩtie, ĩthĩwai atheu mwĩkalĩlenĩ wenyu wʼonthe, nũndũ nĩkũandĩkĩtwe: ‘No nginya mwĩthĩwe atheu, nũndũ nyie nĩ mũtheu.’” (1 Vetelo 1:14-16) Andũ ala mekaa maũndũ mathũku no mavukye kĩkundi na maituma veva wa Yeova ũtethĩwa kĩkundinĩ kĩu maema kwosewa matambya ala maĩlĩte.—Sianĩsya na Yosua, kĩlungu kya 7.

w10 4/15 21 ¶8

Ndũkasisye Syĩndũ Itaĩle!

Aklĩsto ma wʼo, no methĩwe na wendi wa metho kana wa mwĩĩ. Kwoou, Ndeto ya Ngai nĩtwĩkĩaa vinya twĩsiĩĩe ĩũlũ wa maũndũ ala tũkwona na ala tũkwendeewʼa nĩmo. (1 Ako. 9:25, 27; soma 1 Yoana 2:15-17.) Yovu ũla waĩ mũndũũme mũlũngalu, nĩwamanyie kana ve ngwatanĩo nene katĩ wa kwona na kwenda. Aisye atĩĩ: “Nyie nĩnatianĩe ũtianĩo na metho makwa; ndonya ata ĩndĩ kũsisya mwĩĩtu mũtheu?” (Yovu 31:1) Yovu atwʼĩte vyũ kana, o na eka kũkwata mũndũ mũka kwa nzĩa ĩtaĩlĩte, ndaketĩkĩla kwĩthĩwa na mosũanĩo ma mũthemba ũsu. Yesu nĩwakindĩlĩĩile kana nĩtwaĩle kũsũvĩa ilĩko sitũ kumana na mesilya mataĩlĩte. Aisye atĩĩ: “Kĩla mũndũ ũsyaĩĩasya mũndũ mũka na aimwĩwʼĩa mũmeo ethĩawa eeka ũlaalai nake ngoonĩ yake.”—Mt. 5:28.

MATUKŨ 4-10, MWEI WA 10

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | YOSUA 8-9

“Maũndũ Ala Tũkwĩmanyĩsya Kuma Ngewanĩ ya Andũ ma Ngiveoni”

it-1 930-931

Ngiveoni

Andũ ma Ngiveoni na Yosua. Ĩvindanĩ ya Yosua, andũ ma Aivi mekalaa nthĩ ya Ngiveoni na maĩ amwe ma mbaĩ mũonza sya Kanaani ila syaaĩle kwanangwa. (Kũt 7:1, 2; Yos 9:3-7) Andũ ma Ngiveoni mavinda angĩ meetawa Aamoli, na ĩsyĩtwa yĩu nĩyakothaa kũtũmĩwa mavinda angĩ yĩineenea Akanaani onthe. (2Sa 21:2; sianĩsya na Mwa 10:15-18; 15:16.) Kĩvathũkanyʼo na Akanaani ala angĩ, andũ ma Ngiveoni nĩmamanyie kana o na kau maĩ na ita syĩ vinya sya kaũ, na ndũa yoo yaĩ nene, mayaĩ matonya kũsinda Aisilaeli nũndũ mokitĩawa nĩ Yeova. Kwoou, ĩtina wa ndũa ya Yeliko na Ai kwanangwa, aũme ma Ngiveoni ala o na ĩngĩ matonya kwĩthĩwa maũngamĩĩe ndũa itatũ sya Aivi, ila nĩ Kevila, Mbeelothi, na Kiliathi-yealimu (Yos 9:17), nĩmatũmanie kũla kwĩ Yosua, Ngilikali nĩ kana meke mũuo nake. Andũ asu ma Ngiveoni nĩmeekĩie ngũa ndembũkangu na meekĩa iatũ ngũũ, makua tũthatwa twa mbinyu tũla tũkũũ na tũtembũkangu, na makua kĩmũtũ kyaĩ kyũmũ na kyaĩ na mbuka kwonanyʼa kana maumĩte nthĩ sya kũasa, na kwoou mayaumĩte nthĩ ila syakilyĩ kũsindwa nĩ Aisilaeli. Nĩmeesĩ maũndũ ala Yeova weekie Amisili na asumbĩ ma Aamoli ala nĩ Sioni na Oku. Ĩndĩ nũndũ maĩ oĩ mayaaĩtĩkĩla kũweta kĩla kyaĩ kĩneekĩka ndũanĩ ya Yeliko na Ai, nũndũ ũvoo ũsu ndwĩthĩwa waĩ ũnavika “nthĩ ya kũasa” ĩla maisye maumĩte. Kwoou atongoi ma Isilaeli nĩmathianie andũ asu na ĩtina matianĩa ũtianĩo namo nĩ kana mekale thayũ.—Yos 9:3-15.

w11 11/15 8 ¶14

“Ndũkekwatye Ũmanyi Waku Mwene”

¹⁴ Ithyonthe, o vamwe na atumĩa ma kĩkundi ala me na ũmanyi twĩ ene naĩ, na kwoou nĩtwaĩle kwĩkalaa tũlilikene kũmwĩkwatya Yeova yĩla tũkwĩka motwi. Kwasũanĩa ũndũ Yosua, ũla watongoesye Aisilaeli ĩtina wa Mose, vamwe na atumĩa ma Isilaeli, ũndũ meekie yĩla andũ ma Ngiveoni mookie vala maĩ na mamakenga maumĩte nthĩ ya kũasa. Yosua na aũme asu angĩ nĩmoosie ĩtambya na kwoou meeka mũuo na andũ ma Ngiveoni, o na matianĩa ũtianĩo vamwe namo o na matamũkũlĩtye Yeova. O na kau ĩtina Yeova nĩwakwatie mbau ũtianĩo ũsu meekie, nĩwaĩkĩĩthisye kana ũndũ ũsu meekie kwa kũlea kũmũkũlya amatongoesye nĩwaandĩkwa Maandĩkonĩ nĩ kana ithyĩ ene tũtetheke.—Yos. 9:3-6, 14, 15.

w04 10/15 18 ¶14

“Ũkĩla, Ũtambũke Katĩ wa Nthĩ”

Andũ asu ma Ngiveoni maisye: “Athũkũmi maku nĩmaumĩte nthĩ yĩ kũasa mũno kwondũ wa syĩtwa ya Yeova Ngai waku.” (Yosua 9:3-9) Ngũa ila meekĩĩte na lĩu ũla maĩ nawʼo nĩsyoonanasya kana maumĩte kũndũ kũasa mũno, ĩndĩ kwa wʼo Ngiveoni yaĩ ta maili 20 [kĩlomita 30] kuma Ngilikali. Yosua na anene make nĩmeetĩkĩlanile na andũ asu, na kwoou meeka ũtianĩo na andũ ma Ngiveoni na masyoka matuma ndũũ na ndũa ila syaĩ na ngwatanĩo na Ngiveoni. Mo andũ ma Ngiveoni matũmĩie nzĩa ĩsu ya ũseleke nĩ kana maikoawe? Aiee. Kĩvathũkanyʼo na ũu mendaa kũmwendeesya Ngai wa Isilaeli. Yeova nĩweetĩkĩlilye andũ ma Ngiveoni matwʼĩka “auni ma ngũ na atavi ma manzĩ kwondũ wa ĩkomano, na kwondũ wa kĩthembeo, kya Yeova,” na maetae ngũ kwondũ wa kĩthembeo kya kumĩsya nthembo. (Yosua 9:11-27) Andũ ma Ngiveoni nĩmaendeeie kwonanyʼa kana nĩmeeyumĩtye kũtethya wĩa ũla manengetwe ũthũkũminĩ wa Yeova o na kau woonekaa wĩ wa kĩlasi kya nthĩ. Nĩvatonyeka amwe moo makethĩwa ne Anethini ala masyokie kuma Mbaviloni na matethasya wĩa wa kũtũngĩĩa ĩkalũ. (Esala 2:1, 2, 43-54; 8:20) No twĩthĩwe na woni ta wa andũ ma Ngiveoni kwa kũtata twĩthĩwe na mũuo na Ngai, na tũyĩthĩwa twĩyumĩtye kũtethya wĩa wʼonthe ũla twanengwa ũthũkũminĩ wake o na ethĩwa wĩoneka wĩ wa kĩlasi kya nthĩ.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-1 1030

Kũsũwʼa

Mĩaonĩ ĩla Yeova wanengete Aisilaeli, voonanĩtwʼe kana andũ amwe meeka naĩ maaĩle kũsũwʼa ĩtina wa kũawa, nũndũ maĩ ‘aumanĩe nĩ Ngai,’ na kwoou masũsawʼa vandũ menekee nĩ kana methĩwe ũkanyʼo kwa andũ angĩ. Mũndũ ũsu wooawa na asũwʼa ndaaĩle kwĩkala vau mũtĩnĩ ũtukũ wʼonthe, ĩndĩ aaĩle kũthikwa nĩ kana nthĩ ĩla Yeova wanengete Aisilaeli ndĩkavukwʼe. (Kũt 21:22, 23) Aisilaeli maatĩĩaa mwĩao o ũsu o na ethĩwa ũla ũkũawa ti Mũisilaeli.—Yos 8:29; 10:26, 27.

it-1 525

Ũtianĩo

Ũtianĩo Ũngĩ wĩ Kĩvathũkanyʼo. (a) Yosua e na anene ma Isilaeli nĩmatianĩie ũtianĩo na ekali ma Ngiveoni nĩ kana maendeee kwĩkala thayũ. O na kau maĩ aumanĩe na maaĩle kũawa nĩ Aisilaeli, ũtianĩo ũsu meekie nĩwatumie andũ ma Ngiveoni metĩkĩlwʼa maendeee kwĩkala thayũ. Maũndũ ala mesaa kwĩka monanyʼe kana nĩ aumanĩe maĩ kuna ngũ na kũtava manzĩ kwondũ wa ĩkomano yonthe ya Isilaeli. (Yos 9:15, 16, 23-27)

MATUKŨ 11-17, MWEI WA 10

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | YOSUA 10-11

“Yeova Nĩwokitĩie Aisilaeli”

it-1 50

Atoni-nzeteki

Atoni-nzeteki aĩ mũsumbĩ wa Yelusaleme ĩvinda yĩla Aisilaeli masindie Nthĩ ya Watho. Mũsumbĩ ũsu nĩwakwatanie na asumbĩ angĩ mataĩ vinya ma ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa syũa Yolotani, mavĩnge Yosua na ita syake syĩ vinya. (Yos 9:1-3) Ĩndĩ, Aivi ala matwĩe Ngiveoni nĩmeekie mũuo na Yosua. Nĩ kana meyĩĩvanĩsye amaitha moo, Atoni-nzeteki nĩwoombanisye ita syake vamwe na asumbĩ angĩ ana ma Aamoli, na meeyũmbanyʼa mavithũkie andũ ma Ngiveoni na mambĩĩa kũkita namo. Yĩla asumbĩ asu atano moonie ũndũ Yosua wokitĩie andũ ma Ngiveoni na akĩlya asumbĩ asu vinya, nĩmasembie makĩĩa Maketa vala makitiwʼe mevithĩte ngunganĩ. Yosua mwene nĩwe wooaie Atoni-nzeteki na asumbĩ ala angĩ ana ita syake imũsyaĩĩsye, na amasũsya mũtĩnĩ. Ĩtina mĩĩ yoo yekiwʼe o ĩla ngunganĩ meevithĩte, na nĩvo vesie kũtwʼĩka mbũa yoo.—Yos 10:1-27.

it-1 1020

Mbua ya Mavia

Yeova nĩwatũmĩaa mbua ya mavia. Mavinda kwa mavinda Yeova atũmĩaa mbua ya mavia kwĩanĩsya ndeto yake kana kwonanyʼa ũtonyi wake mũnene. (Sav 148:1, 8; Isa 30:30) Ĩvinda ya mbee yĩla Yeova watũmĩie mbua ya mavia, nĩ ĩvinda ya ũthĩnyʼo wa mũonza ũla wakwatie Amisili. Mbua ĩsu yaanangie nyũnyi syonthe sya mũũndanĩ, yatũlanga mĩtĩ, yooaa andũ na nyamũ ila syaĩ isesinĩ, ĩndĩ Aisilaeli ala matwĩe Ngoseni mayaanangwa. (Kuma 9:18-26; Sav 78:47, 48; 105:32, 33) Ĩtina wa ĩvinda, Aisilaeli me Nthĩ ya Watho matongoewʼe nĩ Yosua, ĩvinda yĩla maendie kũtetheesya andũ ma Ngiveoni, ala mavithũkĩĩtwe nĩ asumbĩ atano ma Aamoli, Yeova nĩwatũmĩie mbua nene ya mavia kwananga Aamoli asu. Andũ ala mooaiwe nĩ mbua ya mavia maĩ aingĩ kwĩ ala mooaiwe nĩ Aisilaeli.—Yos 10:3-7, 11.

w04 12/1 11 ¶1

Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Yosua

10:13—Ũndũ ũsu ũnenevete ũu watonyekie ata? “Kwĩ ũndũ ũtatonyeka kwa Yeova,” Mũmbi wa ĩtu na nthĩ? (Mwambĩlĩlyo 18:14) Yeova akenda, no atume nthĩ ĩeka kũthyũlũlũka na kwoou ũyĩthĩa mũndũ e ĩũlũ wa nthĩ eona mwei na syũa ta iũngamĩte. Kana no aeke nthĩ ĩendeee kũthyũũka ĩndĩ aivĩndũa kyeni kya syũa na mwei kĩkale ũndũ ũmwe wĩthĩe kũiũtuka. O na ethĩwa kweekĩkie ata ‘kũtyaaĩthĩwa mũthenya ta ũsu’ kuma yĩla mũndũ woombiwe.—Yosua 10:14.

Ũthwii wa Kĩ-veva

w09 3/15 32 ¶5

Makũlyo Kuma kwa Asomi Maitũ

Mavuku amwe kwĩthĩwa mawetetwe Mbivilianĩ na kwĩthĩwa matũmĩawa kũyonanasya kana maĩ maveveee nĩ Ngai. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Yeova Ngai nĩwasũvĩie maandĩko onthe ala me ‘ndetonĩ ya Ngai waitũ’ na aĩkĩĩthya kana ‘makekalaa tene na tene.’ (Isa. 40:8) Kwoou, maũndũ ala Yeova wanyuvie mekĩwe mavukunĩ 66 ma Mbivilia nĩmo twendaa nĩ kana ‘twĩthĩwe na ũtonyi wĩanĩtye, na twĩyũmbanĩtye vyũ kũtethya kĩla wĩa mũseo.’—2 Tim. 3:16, 17.

MATUKŨ 18-24, MWEI WA 10

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | YOSUA 12-14

“Mũatĩĩe Yeova na Ngoo Yonthe”

w04 12/1 12 ¶2

Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Yosua

14:10-13. O na kau Kalevu aĩ na myaka 85, nĩwakũlilye atethye wĩa waĩ vinya wa kũlũngya andũ ndũanĩ ya Eviloni. Ndũa ĩsu yausĩe andũ meetawa Aanaki, mamũndũ maĩ manene na maĩ na vinya mwingĩ. Yeova nĩwamũtetheeisye, na kwoou ngũmbaũ ĩsu ya kaũ yasinda, na Eviloni yatwʼĩka ndũa ya kwĩvitha. (Yosua 15:13-19; 21:11-13) Ngelekanyʼo ya Kalevu yĩtwĩkĩa vinya tũikakĩae yĩla twanengwa kĩanda kĩ vinya ũseũvyonĩ wa Yeova.

w06 10/1 18 ¶11

Mũĩkĩĩo na Kũmũkĩa Ngai Nitumaa Twĩthĩwa na Ũkũmbaũ

Mũĩkĩĩo wa mũthemba ũsu nĩwĩanaa, na wĩanaa twaendeea kwĩkala kwosana na ũwʼo, yĩla ‘twasama’ moseo ma ũwʼo ũsu, twoona mboya sitũ iisũngĩwa, na twoona Yeova aitũtongoesya thayũnĩ witũ kwa nzĩa ingĩ syĩ kĩvathũkanyʼo. (Savuli 34:8; 1 Yoana 5:14, 15) Vate nzika, mũĩkĩĩo wa Yosua na Kalevu nĩwalũlũmĩĩlwʼe yĩla masamie ũseo wa Yeova. (Yosua 23:14) Kwasũanĩa maũndũ aa: Nĩmatangĩĩiwe ĩla myaka 40 Aisilaeli mangangaa weũnĩ o tondũ Ngai wathanĩte. (Motalo 14:27-30; 32:11, 12) Manengetwe kĩanda kya mwanya mũno nthĩnĩ wa ĩla myaka thanthatũ ya kũsinda Kanaani. Na mũthya, nĩmatanĩie kwĩkala matukũ maingĩ mũno ĩũlũ wa nthĩ me na mĩĩ mĩseo, na mesa kũnengwa ũtiĩwa woo. Kwa wʼo, Yeova nũathimaa ala mamũthũkũma me aĩkĩĩku na me na ũkũmbaũ!—Yosua 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.

Ũthwii wa Kĩ-veva

it-1 902-903

Ngevali

“Nthĩ ya Angevali” nĩ ĩmwe katĩ wa nthĩ ila Yeova wawetete kana Aisilaeli makoosa ĩvindanĩ ya Yosua. (Yos 13:1-5) Andũ amwe mavĩngaa ndeto isu maasya ndũa ya Ngevali yaĩ vaasa mũno ngalĩko ya ĩũlũ ya Isilaeli, (kĩlomita ta 100 ngalĩko ya ĩũlũ ya Ndani) na nthĩ ĩsu ndyaaĩsa kwĩthĩwa ungu wa ũsumbĩki wa Isilaeli. Asomi amwe maasya kana nĩvatonyeka mũsoa ũsu ũkethĩwa ũtaĩtye ũu maandĩkonĩ ma Kĩevelania, vandũ va ũu ũkethĩwa waĩtye “nthĩ ĩvakene na Levanoni” kana ‘kũvika mũvakanĩ wa Angevali.’ Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nũseo tũmanye kana mawatho ma Yeova ala me ĩandĩkonĩ ya Yosua 13:2-7 mesaa kwĩanĩa Aisilaeli meethĩwa me ewi. Nĩvatonyeka Aisilaeli makethĩwa mataanengwa nthĩ ya watho nũndũ wa kwĩthĩwa mate ewi.—Sianĩsya na Yos 23:12, 13.

MATUKŨ 25-31, MWEI WA 10

MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | YOSUA 15-17

“Sũvĩa Ũtiĩwa Waku”

it-1 1083 ¶3

Eviloni

Aisilaeli o maendeee na wĩa woo ngalĩko ya ĩtheo ya Kanaani, nĩmooaie ekali ma Eviloni o vamwe na mũsumbĩ woo (ũla vatonyeka akethĩwa asumbĩkie ĩtina wa Oamu). (Yos 10:36, 37) Ĩndĩ o na kau Aisilaeli matongoewʼe nĩ Yosua nĩmasindie Akanaani, veonekana kana mayatiaa ita sya kũsiĩĩa amaitha o saanĩ isu ĩtina wa kũkĩlya nthĩ vinya. Nũndũ wa ũu Aisilaeli maendeee kũkita kũndũ kũngĩ, Aanaki nĩmasyokie Eviloni na matũa kwʼo, na kwoou weethĩa no nginya Kalevu (kana ana ma Yuta matongoewʼe nĩ Kalevu) mavene Aanaki nthĩ ĩsu ĩvinda ya kelĩ. (Yos 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; Asi 1:10) Mbeenĩ, Kalevu ũla waĩ wa mbaĩ ya Yuta nĩwanengiwe nthĩ ĩsu, ĩndĩ ĩtina nthĩ ĩsu nĩyesie kũtwʼĩka ndũa ya kwĩvitha. O na ingĩ yaĩ ndũa ya athembi. Ĩndĩ “isesi sya ndũa [Eviloni]” syanengiwe Kalevu syĩthĩwe ũtiĩwa wake.—Yos 14:13, 14; 20:7; 21:9-13.

it-1 848

Wĩa wa Kũlasimĩthwʼa

“Wĩa wĩ vinya” kana wĩa wa kũlasimĩthwʼa (Kĩev., mas) nĩwakothaa kũthũkũmwa ĩvinda ya tene na mũno mũno nĩ andũ ala matwʼĩkĩthwʼa ngombo. (Kũt 20:11; Yos 16:10; 17:13; Est 10:1; Isa 31:8; Iĩo 1:1) Aisilaeli nĩmathũkũmĩthawʼa wĩa wĩ vinya mũno nĩ anene ma Amisili ala mamaũngamĩĩe, kwa kwakĩa Valao ndũa sya kwia mĩio syeetawa Vithomu na Lamesesi. (Kuma 1:11-14) Na yĩla Aisilaeli malikile Nthĩ ya Watho, vandũ va kũatĩĩa mwĩao wa Yeova wa kũlũngya ekali onthe ala maĩ nthĩ ya Kanaani na kũmoaa, meekie kũmalasimĩthya kũtethya wĩa wĩ vinya na mamatwʼĩkĩthya ngombo. Kwĩka ũu kwaetie mosyao mathũku, nũndũ kwatumie Aisilaeli mambĩĩa kũthaitha ngai sya ũvũngũ. (Yos 16:10; Asi 1:28; 2:3, 11, 12) Mũsumbĩ Solomoni aendeeie kũlasimĩthya nzyawa isu sya Kanaani kũtethya wĩa wĩ vinya. Nzyawa isu syaĩ Aamoli, Aititi, Avelisi, Aivi, na Ayevusi.—1Asu 9:20, 21.

it-1 402 ¶3

Kanaani

O na kau Akanaani aingĩ mayaanangwa yĩla Aisilaeli masindie nthĩ yoo, no twasye kana ‘Yeova nĩwanengie Aisilaeli nthĩ yonthe ĩla weevĩtie kũnenga aaĩthe moo,’ na amanenga “ũthũmũo ngalĩ syonthe,” na “kũtyaalea kwĩanĩwʼa o na ũmwe wa moseo onthe ala Yeova wathie nyũmba ya Isilaeli; onthe nĩmeanĩiwʼe.” (Yos 21:43-45) Amaitha onthe ala mathyũlũlũkĩte Aisilaeli maĩ na wia, na kwoou mayaĩ matonya kũvithũkĩa Aisilaeli asu. Ngai nĩwawetete tene kana akalũngya Akanaani o ‘kavola kwa kavola’ nĩ kana nyamũ sya kĩthekanĩ iikaingĩve nũndũ nthĩ nĩ nthei. (Kuma 23:29, 30; Kũt 7:22) O na kau Akanaani maĩ na mĩio mĩseo ya kaũ, o vamwe na makasya ma kĩaa, kwĩthĩwa Aisilaeli mataasinda isio imwe sya nthĩ ya watho kũyoonanasya kana Yeova nũemiwe nĩ kwĩanĩsya watho wake. (Yos 17:16-18; Asi 4:13) Vandũ va ũu, yĩla Aisilaeli masindwa kaũnĩ yoonanasya kana mayeethĩawa me aĩkĩĩku.—Mot 14:44, 45; Yos 7:1-12.