Mavuku Ala Monanĩtwʼe Nthĩnĩ wa Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto
ĨTUKŨ 1-7, MWEI WA 11
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | YOSUA 18-19
“Ũndũ Yeova Waanisye Nthĩ kwa Nzĩa ya Ũĩ”
it-1 359 ¶1
Mũvaka
Veonekana kana mĩũnda ya mbaĩ ya Isilaeli yaanawʼa kwosana na maũndũ aa elĩ. Ũndũ wa mbee, kũkũna kula, na ũndũ wa kelĩ, ũndũ andũ maingĩvĩte. Nĩvatonyeka isio isu kana mĩũnda ĩsu ĩkethĩwa yaanĩawʼa kĩla mbaĩ, na kwoou ũyĩthĩa mbaĩ ĩmwe no inengwe ngalĩko ya ĩũlũ kana ya ĩtheo, kana mbaĩ ĩngĩ ĩkanengwa wumĩlonĩ wa syũa kana ũthũĩlonĩ wayo, na mbaĩ ĩngĩ yaĩ ĩtonya kũkwata mũũnda wayo ũiĩnĩ, kana iĩmanĩ. Ũla weekaa ũtwi ĩũlũ wa ũndũ isio isu ikũaanwʼa nĩ Yeova, na kwoou weethĩaa andũ mayĩĩwʼanĩa kĩwĩu kana mambĩĩe kũemanwa. (Nth 16:33) O na ĩngĩ, Ngai aĩ atongoesye maũndũ nĩ kana kĩla mbaĩ yĩke kwosana na wathani ũla Yakovo wathanie ĩũlũ woo atanamba kũkwʼa, o tondũ vonanĩtwʼe nthĩnĩ wa Mwambĩlĩlyo 49:1-33.
it-1 1200 ¶1
Ũtiĩwa
Isio sya ũtiĩwa. Ana ma Isilaeli manengiwe ũtiĩwa woo nĩ Yeova, na amũtavya Mose kũla ũkwĩkĩa mĩvaka. (Mot 34:1-12; Yos 1:4) Ana ma Ngati, ana ma Leuveni, na nusu ya ana ma Manase nĩmanengiwe kĩsio kyoo nĩ Mose. (Mot 32:33; Yos 14:3) Mbaĩ ila syatialile nĩsyakũnie kula nĩ kana ikwate ũtiĩwa woo itongoewʼe nĩ Yosua na Eleasali. (Yos 14:1, 2) Kwosana na wathani wa Yakovo ũla wĩ Mwambĩlĩlyo 49:5, 7, Simeoni na Livai mayaanengwa isio syĩ kĩvathũkanyʼo syĩthĩwe ũtiĩwa woo. Ũtiĩwa wa Simeoni waĩ katĩ wa ũtiĩwa wa ana ma Yuta (Yos 19:1-9), nake Livai anengiwe ndũa 48 kĩsionĩ kyonthe kya Isilaeli. Nũndũ Alivai mathũkũmaa ũthũkũmi wa mwanya ĩeemanĩ ya kũmbanĩa, Yeova ameie kana nĩwe ũkethĩwa ũtiĩwa woo. Nĩmanengawe kĩlungu kya ĩkũmi takyo ũtiĩwa woo kwondũ wa ũthũkũmi ũla mathũkũmaa. (Mot 18:20, 21; 35:6, 7) Kĩla mũsyĩ wanengawe wĩa kĩsionĩ kyoo kwosana na mbaĩ yoo. O ũndũ andũ maendeea kwingĩva mĩsyĩnĩ ĩsu na ana manengwa ũtiĩwa woo, nowʼo nthĩ yaendeeaa kũaanwʼa tũlungu tũnini tũnini.
it-1 359 ¶2
Mũvaka
Ĩtina wa kũkũna kula, na kĩla mbaĩ kũaĩwa kĩsio kyayo, weethĩawa wĩ ũndũ wa vata kũmanya kĩsio kĩu kĩana ata nĩ kana wĩthĩe andũ ma mbaĩ ĩsu no meanĩe vo. Mbivilia yaĩtye, “Inywʼĩ mũkaaanʼya nthĩ ĩsu kwondũ wa kũlimana kwĩanana na mĩvĩa yenyu; ala aingĩ mũkamanenga ũtiĩwa mwingĩ, na ala anini mũkamanenga ũtiĩwa mũnini: o vala vakatwʼĩka va mũndũ kwondũ wa kũlimana, vau vakeethĩwa vake.” (Mot 33:54) Kwoou, o na kau mbaĩ yaaĩle kwĩkala kĩsionĩ kĩla yanengwa ĩtina wa kũkũna kula, kĩsio kĩu kyaĩ kĩtonya kũnenevangwʼa kana kũolangwa kwosana na ũndũ mbaĩ ĩsu yaĩ na andũ maingĩvĩte. Nĩkyo kĩtumi yĩla kĩsio kya Yuta kyoonekie kĩ kĩnene mũno, nĩkyatililwe kyanengwa mbaĩ ya Simeoni.—Yos 19:9.
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-1 359 ¶5
Mũvaka
Ngewa ya kũaanyʼa kĩsio kya ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa syũa wa Yolotani yonanasya kana ana ma Yuta (Yos 15:1-63), Yosevu (Evalaimu) (Yos 16:1-10), na nusu ya mbaĩ ya Manase ala mekalaa ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa syũa wa Yolotani (Yos 17:1-13) nĩmo makũnie kula ma mbee, na kwoou meekĩĩwa mĩvaka na manengwa ndũa syoo. Ĩtina wa ũu, veonekana kana nĩveethĩiwe ithokoo ĩũlũ wa kũaanyʼa nthĩ, nũndũ kambi ya Isilaeli yonanĩtwʼe kana nĩyathamie kuma Ngilikali nginya Silo. (Yos 14:6; 18:1) Ĩvinda yĩla mekalile mataanĩtye nthĩ yĩiwetetwe, ĩndĩ ĩtina Yosua nĩwakũlilye mbaĩ mũonza ila syatialĩte nĩkĩ maĩ aleelu kana mataathamĩĩa na mĩtũkĩ nthĩ ĩla Yeova wamanengete. (Yos 18:2, 3) Ve na itumi syĩ kĩvathũkanyʼo nĩkĩ mbaĩ isu mũonza itaathama na mĩtũkĩ, andũ amwe maasya kana syĩndũ mbingĩ ila moosie yĩla masindie mbaĩ ingĩ, na ũthasyo ũla meethĩiwe nawʼo nũndũ wa kũeka kũvithũkĩwa nĩ Akanaani, nũtonya kwĩthĩwa watumie matona vata wa kũthamĩĩa na mĩtũkĩ nthĩ ĩsu manengetwe. Nĩmatonya kwĩthĩwa makĩaa kũkwatwa nĩ mathĩna ala maĩ matonya kumana na amaitha ala maĩ na vinya, na nũndũ wa ũu mailea kũthama na mĩtũkĩ. (Yos 13:1-7) O na ĩngĩ, nĩmatonya kwĩthĩwa mateesĩ maũndũ maingĩ ĩũlũ wa kĩsio kĩu kya Nthĩ ya Watho tondũ meesĩ isio ila ingĩ syaanĩtwʼe.
MATUKŨ 8-14, MWEI WA 11
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | YOSUA 20-22
“Kũlea Kũeleanwa kwa Mbaĩ sya Isilaeli Kwĩtũmanyĩsya Kyaũ?”
w06 4/15 5 ¶3
Maũndũ Matonya Kũtetheesya Mũũme na Mũka Kũea Ngewa
Kũneena ũteũvithanyʼa kĩndũ no kũsiĩĩe maũndũ ta kũlea kũeleanwa. Aisilaeli mavika nthĩ ya watho, mbaĩ ya Leuveni, Ngati, na nusu ya mbaĩ ya Manase ala mekalaa ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa wa Ũsĩ wa Yolotani, nĩmaakie “kĩthembeo kĩnene kya kũsiwʼa” ũtee wa Yolotani. Mbaĩ ila ingĩ syaĩ ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa syũa iyaaelewa nĩkĩ mbaĩ isu syeekie ũu. Kwoou mbaĩ isu syaĩ ngalĩkonĩ ya ũthũĩlonĩ wa syũa nĩsyavangie kũkita na mbaĩ isu syaakĩte kĩthembeo nũndũ syasũanĩaa ta matwĩkĩte “alei.” Matanamba kũkĩla mathi makokite nĩmatũmĩe andũ makaneene na mbaĩ isu syaĩ ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa. Meekie ũtwi wa ũĩ mũno! Nũndũ meethĩie kĩthembeo kĩu kyaakĩtwe kĩyaĩ kya kũthembea nthembo itaĩlĩte. Ĩndĩ mbaĩ isu syaĩ ngalĩkonĩ ya wumĩlonĩ wa syũa, syakĩaa ĩvinda yũkĩte mbaĩ ii ingĩ syaĩ ngalĩkonĩ ya ũthũĩlonĩ wa syũa iikese kũmatavya: “Mũti na kĩanda nthĩnĩ wa Yeova.” Kĩthembeo kĩu kyesaa kwĩthĩwa ũkũsĩ wa kana o namo asu maĩ ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa no mamũthaithaa Yeova. (Yosua 22:10-29) Kĩthembeo kĩu makĩtie Eti kana Ũkũsĩ, na nĩvatonyeka makethĩwa makĩtie ũu nũndũ kyaĩ ũkũsĩ kana Yeova nĩ Ngai wa wʼo.—Yosua 22:34.
w08 11/15 18 ¶5
“Tũatĩĩe Maũndũ Ala Maetae Mũuo”
Nĩvatonyeka Aisilaeli amwe makethĩwa masũanĩaa kana maĩ na ũkũsĩ mwĩanĩu kwondũ wa ĩvĩtyo yĩu yeekĩtwe, na kwoou nĩmaaĩlĩte kũmavithũkĩa na maimoaa vaikese kumĩla mathĩna angĩ maingĩ. Ĩndĩ vandũ va kwosa ĩtambya na mĩtũkĩ, mbaĩ isu sya ũthũĩlonĩ wa syũa nĩsyatũmie andũ makaneenee thĩna ũsu na ana-a-ĩthe moo. Mamakũlilye: “Yĩĩ nĩ ĩvĩtyo yaũ yĩla mũmũvĩtanĩsye Ngai wa Isilaeli, mweethyũũa ũmũnthĩ mũeke kũmũvikĩla Yeova?” Kwa wʼo mbaĩ isu syaakĩte kĩthembeo iyeekĩte ũu nĩkwĩthĩwa iyaĩ ndĩkĩĩku. Ĩndĩ mesaa kwĩka ata nũndũ wa kũneenewa naĩ? Mesaa kũmatavya ndeto nthũku kana malee kũmaneenyʼa? Mbaĩ isu syaneeneiwe naĩ nĩsyeeyĩeleisye syĩ na ũuu, na syaelesya kana kĩtumi kya kwaka kĩthembeo kĩu nĩkwĩthĩwa syaĩ na wendi wa kũmũthũkũma Yeova. Nũndũ meeyĩeleisye me auu, nĩmasũvĩie ngwatanĩo yoo na Ngai na masũvĩa mathayũ ma andũ angĩ. Kũneenea ũndũ ũsu me auu, nĩkwatumie thĩna ũsu ũthela na kwoou meethĩwa na mũuo ĩngĩ.—Yos. 22:13-34.
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-1 402 ¶3
Kanaani
O na kau Akanaani aingĩ mayaanangwa yĩla Aisilaeli masindie nthĩ yoo, no twasye kana ‘Yeova nĩwanengie Isilaeli nthĩ yonthe ĩla wevĩtie kũnenga aaĩthe moo,’ na amanenga “ũthũmũo ngalĩ syonthe,” na “kũtyaalea kwĩanĩwʼa o na ũmwe wa moseo onthe ala Yeova wathie nyũmba ya Isilaeli; onthe nĩmeanĩwʼe.” (Yos 21:43-45) Amaitha onthe ala mathyũlũlũkĩte Aisilaeli maĩ na wia, na kwoou mayaĩ matonya kũvithũkĩa Aisilaeli asu. Ngai nĩwawetete tene kana akalũngya Akanaani o ‘kavola kwa kavola’ nĩ kana nyamũ sya kĩthekanĩ iikaingĩve nũndũ nthĩ nĩ nthei. (Kuma 23:29, 30; Kũt 7:22) O na kau Akanaani maĩ na mĩio mĩseo ya kaũ, o vamwe na makasya ma kĩaa, kwĩthĩwa Aisilaeli mataasinda isio imwe sya Nthĩ ya Watho kũyoonanasya kana Yeova nũemiwe nĩ kwĩanĩsya watho wake. (Yos 17:16-18; Asi 4:13) Vandũ va ũu, yĩla Aisilaeli masindwa kaũnĩ yoonanasya kana mayeethĩawa me aĩkĩĩku.—Mot 14:44, 45; Yos 7:1-12.
MATUKŨ 15-21, MWEI WA 11
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | YOSUA 23-24
“Ũtao wa Mũthya wa Yosua kwa Aisilaeli”
it-1 75
Ngwatanĩo
Ve ũndũ mbaĩ ya Isilaeli yeesĩ ĩilika Kanaani, Nthĩ ya Watho. Mwĩaĩi Mũsumbĩ Mũnene anengete Aisilaeli nthĩ ĩsu nĩ kana eanĩsye watho ũla wathĩte aa-ĩthe moo. Kwoou, mayatũaa nthĩ ĩsu ta ekali ma ũeninĩ, ĩndĩ Yeova nĩwamavatĩte kwĩthĩwa na ngwatanĩo na andũ ala matũaa nthĩ ĩsu matamũthaithaa. (Kuma 23:31-33; 34:11-16) Maaĩle kwĩnyivĩsya o mĩao na myolooto ya Ngai, ĩndĩ ti ya mbaĩ ila mesaa kũlũngya. (Ali 18:3, 4; 20:22-24) Nĩmakanĩtwʼe ĩmwe kwa ĩmwe ĩũlũ wa kũtwaana na andũ ma mbaĩ isu. Ngwatanĩo isu syakonetye kũtwaa aka matamũthaithaa Yeova, o na kwĩthĩwa na ngwatanĩo na andũ moo ma mũsyĩ matamũthaithaa Yeova, o vamwe na maũndũ na syĩthĩo ila syeekawa ũthaithinĩ woo wa ũvũngũ, na ũu wesaa kũtuma matwʼĩka alei na makwatwa nĩ kĩtei.—Kũt 7:2-4; Kuma 34:16; Yos 23:12, 13.
w07 11/1 26 ¶19-20
Ndeto ya Yeova Ndĩlea Kwĩanĩa
19 Vate nzika, kumana na maũndũ ala twĩyoneete na metho maitũ no twasye: “Kũtyaalea kwĩanĩwʼa ũndũ ũmwe katĩ maũndũ onthe maseo ala Yeova Ngai wenyu waneenie ũndũ wenyu; onthe nĩmeanĩiwʼe kwenyu, kũtyaalea kwĩanĩwʼa ũndũ ũmwe katĩ wamo.” (Yosua 23:14) Yeova nũvonokasya athũkũmi make, akamasũvĩa na akameanĩĩsya mavata moo. No ũwete watho ũmwe wathanie na waema kwĩanĩa? Nĩ ũndũ ũtatonyeka. Nĩtũĩkĩĩaa vyũ maũndũ ala me Ndetonĩ ya Ngai.
20 Nao nata ĩvinda yũkĩte? Yeova atũtavĩtye kana aingĩ maitũ me na wĩkwatyo wa kwĩsa kwĩkala ĩũlũ wa nthĩ yĩ nzeũvye ĩkatwʼĩka valatiso. Na anini katĩ waitũ me na wĩkwatyo wa kũsumbĩka vamwe na Klĩsto ĩtunĩ. O na ethĩwa twĩ na wĩkwatyo wĩva, nĩtwaĩle kũendeea kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku o ta Yosua. Mũthenya ũmwe wĩkwatyo witũ ũkeanĩa. Na ĩndĩ tũkeethĩwa tũtonya kũsũanĩa mawatho onthe ala Yeova watwathie na tũyasya: “Onthe nĩmeanĩie.”
Ũthwii wa Kĩ-veva
w04 12/1 12 ¶1
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Yosua
24:2—We ĩthe wa Avalaamu, ũla weetawa Tela, athaithaa ngai sya mĩvwʼanano? Mbeenĩ, Tela ndamũthaithaa Yeova Ngai. Nĩvatonyeka akethĩwa athaithaa ngai ya mwei yeetawa Sin, na ngai ĩsu nĩyeesĩkĩe mũno nthĩ ya Ulu. Kwosana na syĩthĩo sya Ayuti, nĩvatonyeka o na Tela akethĩwa aseũvasya ngai sya mĩvwʼanano. Ĩndĩ yĩla Ngai wamwĩaĩe Avalaamu aume Ulu athi Aalani, Tela nĩwaendanisye nake.—Mwambĩlĩlyo 11:31.
MATUKŨ 22-28, MWEI WA 11
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | ASILI 1-3
“Ngewa ya Kwendeesya na Ĩkwonanyʼa Ũkũmbaũ”
w04 3/15 31 ¶3
Euti Nĩwatũlile Ĩsoki ya Ũla Wamathĩnasya
Mũvango wa Euti ndwaaĩanĩa nũndũ aĩ mũĩ mũno, kana amaitha make mayaĩ na vinya. Kĩeleelo kya Yeova kĩyĩanĩaa nũndũ wa kwenda kwa mũndũ. Mĩvango ya Euti yeanĩie nũndũ Yeova nĩwamũtetheeisye na nũndũ nĩweekie kwosana na kĩeleelo kya Yeova kya kũtangĩĩa andũ make. Yeova nĩwamũũngamisye Euti, “na yĩla Yeova wamaũngamĩsya asili [andũ make], nĩvo ĩndĩ Yeova waĩ vamwe na mũsili ũsu.”—Asili 2:18; 3:15.
w04 3/15 30 ¶1-3
Euti Nĩwatũlile Ĩsoki ya Ũla Wamathĩnasya
Ĩtambya ya mbee yĩla Euti woosie yaĩ ‘kwĩtuĩa ũvyũ’ waĩ mũĩ ngalĩko syelĩ na mũkuvĩ ũkethĩa no aũvithe ngũanĩ syake. Nĩvatonyeka akethĩwa asũanĩaa nũkũsiwʼa nĩ kyaũ ũkuĩte. Mbyũ syeekĩawa ngalĩko ya kwʼoko kwa aka, nĩ kana wĩthĩe mũndũ no awose na mĩtũkĩ na kwʼoko kwa aũme. Nũndũ Euti aĩ mũndũ wĩ kĩmotho, nĩwooveeie ũvyũ wake “nthĩnĩ wa ngũa yake nthũnũnĩ yake ya kwʼoko kwa aũme” na kwoou ndwaĩ ũndũ wĩ laisi kwa asikalĩ ma mũsumbĩ kũmũsisya ngalĩko ĩsu. Na kwoou ateũsiĩĩwa nĩ kĩndũ, Euti ‘nĩwamũnengie Ekeloni mũsumbĩ wa Moavi ũla mũvothi.’—Asili 3:16, 17.
Maũndũ maingĩ ala maendeeie mũthenyanĩ ũsu vala Ekeloni wekalaa maiwetetwe. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Na [Euti] amina kũmũnenga mũvothi ũsu, amea andũ ala maetie mũvothi mathi.” (Asili 3:18) Euti amina kũnengane mũvothi, nĩwaumaaisye ala maetete mũvothi vamwe nake na asyoka kwa Ekeloni. Nĩkĩ weekie ũu? We aendanĩtye na aũme asu nĩ kana mamũsunge, kana aendanĩtye namo nĩ kana makue mũvothi? Na endaa aũme asu mathi nĩ kana maikethĩwe mũisyonĩ aianĩsya mũvango wake? O na ethĩwa asũanĩaa ata, nĩwasyokie kwa mũsumbĩ e weka ateũkĩa kĩndũ.
‘[Euti] nĩweetulũlile vala vasũvawʼa mĩvwʼanano vakuvĩ na Ngilikali, na asya, Nyie nĩ na ũtũmane wa kĩmbithĩ kwaku, we mũsumbĩ.’ Mbivilia ndĩwetete ũndũ Euti walikile vala Ekeloni waĩ. Mo asikalĩ mayaaĩsikwa ĩũlũ wa mũndũ ũsu? No methwe masũanĩaa kana Mũisilaeli ũsu ũmwe ndesa kũlikya thayũ wa vwana woo mũisyonĩ? We Euti kũsyoka e weka nĩkũtonya kwĩthwa kwoonanasya kana avũnyanĩaa andũ make? O na ethĩwa kweekiwe ata, we Euti nĩwamanthie mwanya wa kũneena na mũsumbĩ me elĩ na aũkwata.—Asili 3:19.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w05 1/15 24 ¶7
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Asili
2:10-12. Nĩtwaĩle kwĩmanyĩasya Mbivilia kĩla ĩvinda nĩ kana ‘tũikolwe nĩ moseo ma Yeova.’ (Savuli 103:2) Asyai nĩmaĩle kũkindĩlĩĩla ũwʼo wa Ndeto ya Ngai ngoonĩ sya syana syoo.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 6:6-9.
MATUKŨ 29, MWEI WA 11– MATUKŨ 5, MWEI WA 12
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | ASILI 4-5
Ũthwii wa Kĩ-veva
w05 1/15 25 ¶5
Maũndũ Manene Kũma Ĩvukunĩ ya Asili
5:20—Nĩ kwa nzĩa yĩva ndata syokitie syĩ ĩtunĩ kwondũ wa Mbalaka? Mbivilia ndĩwetete kana alaĩka nĩmatetheeisye ũndũnĩ ũsu, kana nĩ syĩndũ iilye mavia syetĩkie kuma ĩtunĩ ila andũ oĩ ma Sisela matũmĩĩte mavinya moo moonaa ta ũndũ mũthũku ũkwĩkĩka, kana nĩvatonyeka Sisela akethĩwa awetete ũndũ ũsu na ũkalea kwĩkĩka. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, vate nzika nĩtwĩsĩ kana Ngai nĩwalikĩlĩĩile ũndũ ũsu.
w06 3/1 28-29
Makũlyo Kuma kwa Asomi Maitũ
Mũtũmwa Vaulo oonanasya ata yĩla waisye aka ‘mekalae mavindĩtye ikundinĩ’?
Vaulo aandĩkĩie kĩkundi kya Kolintho atĩĩ: “O tondũ kũilye ikundinĩ syonthe sya ala atheu, aka nĩmekale mavindĩtye ikundinĩ, nũndũ mayĩtĩkĩlĩtwʼe kũneena.” (1 Akolintho 14:33, 34) Nĩ kana tũelewe ndeto ii nesa, nũseo tũsisye ndeto ila ingĩ ithyũlũlũkĩte ũtao ũsu wa Vaulo.
Nthĩnĩ wa 1 Akolintho kĩlungu kya 14, Vaulo aneeneie maũndũ makonetye maũmbano kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. Nĩwaeleisye maũndũ ala maĩle kũneeneawa maũmbanonĩ asu, na ũndũ maũmbano maĩle kũtwaĩĩawʼa. (1 Akolintho 14:1-6, 26-34) O na ĩngĩ, nĩwakindĩlĩĩile kĩeleelo kya maũmbano asu, nakyo nĩ “kĩkundi kĩtonye kwakwa.”—1 Akolintho 14:4, 5, 12, 26.
Vaulo atũngĩlĩĩle ndeto “kwĩkala mavindĩtye” mavinda atatũ ĩvukunĩ ya 1 Akolintho kĩlungu kya 14. Kĩla ĩvinda, ndeto isu itavĩtwʼe kĩkundi kya andũ me kĩvathũkanyʼo kĩkundinĩ. Ĩndĩ kĩeleelo kya ndeto isu no kĩmwe, nĩ kana “maũndũ onthe mekĩke kwa nzĩa nzeo na kwa mũvango.”—1 Akolintho 14:40.
Mbee, Vaulo aisye: “Ethĩwa mũndũ nũkũneena na kĩthyomo, nĩvethĩwe elĩ kana mayingĩva atatũ, na maineena ũmwe ĩtina wa ũla ũngĩ, na no nginya vethĩwe mũndũ wa kũalyũla. Ĩndĩ ethĩwa vaiĩ mũndũ wa kũalyũla, ũla ũkũneena no nginya avindye kĩkundinĩ na aineena na Ngai ngoonĩ yake.” (1 Akolintho 14:27, 28) Ũu ndwoonanasya kana mũndũ ta ũsu ndaaĩle kũneena maũmbanonĩ, ĩndĩ woonanasya kana ve mavinda waaĩle kwĩkala avindĩtye. Kwa wʼo, kĩeleelo kya maũmbano kĩla nĩ kĩkundi kyakwe, kĩyesaa kwĩanĩwʼa ethĩwa mũndũ ũsu eneena na kĩthyomo andũ mate kũelewa.
Kelĩ, Vaulo aisye: “Eka athani elĩ kana atatũ maneene, na andũ ala angĩ maitata maelewe nesa kĩla asu meũneena. Ĩndĩ ethĩwa mũndũ ũngĩ ũilyĩ vau nĩwavuanĩwʼa ũndũ, mũneeni ũla wa mbee navindye.” Ũu ndwoonanasya kana mwathani wa mbee ndaaĩle kũneena maũmbanonĩ, ĩndĩ woonanasya kana ve mavinda waaĩle kũvindya. Na ĩndĩ ũla wavuanĩwʼa kwa nzĩa ya kyama aaĩle kũmanyĩsya maũmbanonĩ, na kwoou kĩeleelo kya ũmbano kĩyĩanĩwʼa, kĩla nĩ “onthe matonye kũthangaawʼa.”—1 Akolintho 14:26, 29-31.
Katatũ, Vaulo aneenie ndeto ii ĩũlũ wa aka Aklĩsto me oka: “Aka nĩmekale mavindĩtye ikundinĩ, nũndũ mayĩtĩkĩlĩtwʼe kũneena. Vandũ va ũu, nĩmethĩwe menyivĩtye.” (1 Akolintho 14:34) Nĩkĩ Vaulo wanengie eĩtu-a-asa mwĩao ũsu? Endaa kĩkundi kĩthĩwe na mũvango. Aisye: “Ethĩwa nĩmekwenda kwĩmanyĩsya ũndũ, nĩmakũlye aũme moo ene me mũsyĩ, nũndũ nĩ ũndũ wĩ nthoni kwa mũndũ mũka kũneena kĩkundinĩ.”—1 Akolintho 14:35.
Nĩvatonyeka vakethĩwa ve eĩtu-a-asa amwe maleanaa na maũndũ ala maneenwa kĩkundinĩ. Ũtao ũsu wa Vaulo nĩwatetheeisye eĩtu-a-asa maeke kwĩthĩwa na veva ũsu waetae mũaanĩko kĩkundinĩ, na mayĩtĩkĩla kĩanda kyoo mũvangonĩ wa Yeova wa kana mũũme nĩwe mũtwe wa mũsyĩ. (1 Akolintho 11:3) O na ĩngĩ, mekala mavindĩtye, eĩtu-a-asa nĩmesaa kwonanyʼa kana mai na mea na kĩanda kya kũmanyĩsya kĩkundinĩ. Yĩla Vaulo waandĩkĩie Timotheo, nĩwamwonisye kana nĩ ũndũ ũtaĩle kwa mũndũ mũka kũmanyĩsya. Amwĩie atĩĩ: “Ndiũmwĩtĩkĩlya mũndũ mũka kũmanyĩsya kana kwĩthĩwa na ũkũmũ ĩũlũ wa mũndũũme, ĩndĩ aĩlĩte kwĩkala avindĩtye.”—1 Timotheo 2:12.
Ũu nĩ kwasya kana aka Aklĩsto mayaĩle kwĩsa kũneena maũmbanonĩ ma kĩkundi? Aiee. Ĩvindanĩ ya Vaulo, ve mavinda aka Aklĩsto, matongoewʼe nĩ veva mũtheu mavoyaa kana makathana kĩkundinĩ. Mavindanĩ ta asu, nĩmoonanasya kana nĩmesĩ kĩanda kyoo kwa kũvwʼĩka mũtwe woo. (1 Akolintho 11:5) O na ĩngĩ, ĩvindanĩ ya Vaulo na o na ũmũnthĩ, eĩtu-a-asa o vamwe na ana-a-asa nĩmekĩawa vinya matavanyʼe ũtheinĩ ĩũlũ wa wĩkwatyo ũla twĩ nawʼo. (Aevelania 10:23-25) O vamwe na kũthi ũtavanyʼa, eĩtu-a-asa nĩmatavanasya ĩũlũ wa wĩkwatyo woo na makekĩa vinya andũ angĩ maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto yĩla maumya maelesyo maseo, o na yĩla manengwa maũvoo ma amanyĩwʼa kana mawonanyʼo.
Kwoou, aka Aklĩsto ‘mekalaa mavindĩtye’ kwa kũlea kũtata kwosa kĩanda kya mũndũũme, na kũmanyĩsya kĩkundinĩ. Maikũlasya makũlyo matonya kumĩlya ngananĩo kana makavĩnga ũkũmũ wa ala meũmanyĩsya kĩkundinĩ. Yĩla meanĩsya kĩanda kyoo kĩkundinĩ, eĩtu-a-asa nĩmatetheeasya mũno kĩkundi kĩthĩwe na mũuo, nĩ kana “maũndũ onthe [kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto] mekwe kwondũ wa kwakana.”—1 Akolintho 14:26, 33.
MATUKŨ 6-12, MWEI WA 12
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | ASILI 6-7
“Enda na Vinya Ũũ Waku”
w02 2/15 6-7
Myolooto ya Ngai no Ĩũtethye
Ngiteoni ũla waĩ mũsili wa Aevelania ma tene oonaa ataĩlĩte o na ndeenenevasya. Ndendaa kũtwʼĩka mũtongoi wa Aisilaeli. Ĩndĩ yĩla Ngiteoni wanyuviwe atongoesye Aisilaeli, oonaa ataĩlĩte kũnewa kĩanda kĩu. Aisye atĩĩ: “Mũvĩa witũ nĩwʼo ngya nthĩnĩ wa Manase, nakwa ninyie mũnini mbee nyũmbanĩ ya nau.”—Asili 6:12-16.
w05 7/15 16 ¶3
“Ũvyũ wa Yeova na wa Ngiteoni”
Amitiani maĩ na wia mũno. Kwoou mavindĩtye ki matesĩ meĩka ata, nĩmeewie itete 300 syooawa, meewʼa soo 300 syavuvwa, ma meewʼa aũme 300 mausya ngemi. Nĩmatelemile na mambĩĩa kũĩa yĩla meewie aũme asu masya, “Ũvyũ wa Yeova na wa Ngiteoni.” Ũndũnĩ ũsu, vayaĩ laisi kwa Amitiani kũmanya mũmaitha woo nũũ. Aũme asu 300 nĩmaendeeie kũũngama kĩla mũndũ vandũ vake, nake Ngai atuma amaitha asu moaana ene kwa ene matũmĩĩte mbyũ syoo. Amitiani nĩmakĩlilwʼe vinya o na weethĩa vai vandũ matonya kwĩsĩla makĩĩte, na amaitha ala matialĩte moonekaa me vinya kũawa maminwa vyũ, weethĩa vai Amitiani mathĩnyʼa Aisilaeli ĩngĩ. Ĩtina wa kaũ kũthela Amitiani nĩmakĩlilwʼe vinya nĩ Aisilaeli na nthĩ yathyũmũa.—Asili 7:19-25; 8:10-12, 28.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w05 1/15 26 ¶6
Maũndũ Manene Kũma Ĩvukunĩ ya Asili
6:25-27. Ngiteoni nĩwatũmĩie ũĩ nĩ kana ndakamathatye vate kĩtumi ala mamũvĩngaa. Yĩla tũũtavanyʼa ũvoo mũseo nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ metho tũikathatye andũ angĩ vate kĩtumi kwĩsĩla ũndũ tũũneena.
MATUKŨ 13-19, MWEI WA 12
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | ASILI 8-9
“Wĩnyivyo Nĩ Mũseo kwĩ Mĩtũlyo”
w00 8/15 25 ¶3
Tũtonya Kwĩka Ata Tũmine Mathĩna Yĩla Twaemanwa?
Ngiteoni nĩwokitie mũno na Amitiani kwoou akũlya mbaĩ ya Evalaimu ĩmũtetheesye. Ĩndĩ ĩtina, yĩla kaũ wathelile, mbaĩ ya Evalaimu nĩyasyokie vala ve Ngiteoni na yambĩĩa kũnyungunyĩsya yĩ na woo ĩyasya kana Ngiteoni ndaameta mbeenĩ ayambĩĩa kaũ. Maandĩko maĩtye, mbaĩ ya Evalaimu ‘nĩyamũtetisye mũno.’ Nake Ngiteoni amea atĩĩ: “Nĩkĩte ata yu kũmũvĩtũka inywʼĩ? Kwĩthĩanʼya nzavivũ sya Evalaimu kũti kavaa kwĩ ngetha ya nzavivũ ya Avieseli? Ngai nũnenganĩte anene me mbee ũsumbĩnĩ ma Mitiani, Olevi na Nzeevu, mokonĩ menyu: nakwa ndonyete kwĩka ata kũmũvĩtũka?” (Asili 8:1-3) Nũndũ Ngiteoni nĩwaneenie na andũ asu nesa na e mũuu nĩwasiĩĩie ũndũ wesaa kũete kaũ mũnene katĩ wa mbaĩ ĩsu. Nĩvatonyeka andũ ma mbaĩ ya Evalaimu makethĩwa maĩ na ngathĩĩo na mĩtũlyo. Ĩndĩ ũu ndwaamũsiĩĩa Ngiteoni ndakaete mũuo katĩ woo. O naitũ no twĩke ta Ngiteoni?
w08 2/15 9 ¶9
Endaa Nzĩanĩ sya Yeova
9 Nĩ kana twĩthĩwe anyanya ma Ngai no nginya twĩthĩwe na “wĩnyivyo.” (1 Vet. 3:8; Sav. 138:6) Vata wa kwĩthĩwa na wĩnyivyo wonanĩtwʼe nthĩnĩ wa Asili kĩlungu kya 9. Mwana wa Ngiteoni ũla weetawa Yothamu aisye atĩĩ: “Ĩvinda yĩmwe mĩtĩ nĩyaendie kwĩtĩkĩsya ũmwe mauta wĩthĩwe mũsumbĩ wayo.” Mĩtĩ ya mũthata, mũkũyũ na mũsavivũ nĩyawetiwe. Mĩtĩ ĩsu yoonanasya andũ ala maĩlĩte, ĩndĩ matendaa kũsumbĩka Aisilaeli ala angĩ. Ĩndĩ mũtae ũla watũmĩawa kwondũ wa ngũ woonanasya ũsumbĩki wa Avimeleki ũla waĩ mĩtũlyo, mũaani, na wendaa kũsumbĩka andũ ala angĩ. O na kau nĩweetwie kwĩthĩwa e mũnene katĩ wa Isilaeli kwa myaka ĩtatũ akwie tene. (Asi. 9:8-15, 22, 50-54) Nĩ ũndũ mũseo ta kĩ kwĩthĩwa na “wĩnyivyo!”
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-1 753 ¶1
Evoti, I
O na kau Ngiteoni aĩ na kĩeleelo kĩseo kya kũlilikana ũsindi ũla Yeova wanengete Aisilaeli na kũmũtaĩa Ngai, evoti ĩsu waseũvisye ‘yatwʼĩkie kĩtei kwa Ngiteoni na nyũmba yake’ nũndũ Aisilaeli nĩmeekie ũlaalai wa kĩ-veva kwa kũmĩthaitha. (Asi 8:27) Ĩndĩ Mbivilia ndĩwetete kana Ngiteoni nĩwathaithie evoti ĩsu, kĩvathũkanyʼo na ũu, mũtũmwa Vaulo aĩtye kana Ngiteoni nĩ ũmwe wa “ĩtu ĩnene” ya Ngũsĩ ndĩkĩĩku sya Yeova sya ĩvinda ya tene.—Avl 11:32; 12:1.
MATUKŨ 20-26, MWEI WA 12
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | ASILI 10-12
“Yevitha Nĩwoosaa Maũndũ ma Kĩ-veva kwa Ũito”
it-2 27 ¶2
Yevitha
Yevitha nĩwoonanisye kana aĩ mũndũ wĩ na ũkũmbaũ kwĩsĩla ũtongoi wake. Nĩwatũmie ũvoo kwa mũsumbĩ wa Amimoni awetete kana Amimoni mendaa kũvena Aisilaeli nthĩ yoo kya vinya. Nake mũsumbĩ amasũngĩie amea nthĩ ĩsu Aisilaeli nĩmo mavenete Amimoni. (Asi 11:12, 13) Ũndũnĩ ũsu Yevitha nĩwoonanisye kana ndaĩ mũndũ mũngʼendu, ũteesĩ syĩthĩo sya andũ make, ĩndĩ nĩweemanyĩĩtye maũndũ maingĩ ĩũlũ wa ũndũ Ngai watongoeasya andũ make. Nĩwaĩkĩĩthisye andũ ma Amimoni kana ndeto syoo iyaĩ sya wʼo, kwa kũmonyʼa kana (1) Aisilaeli mayaavithũkĩa Amimoni, Amoavi, kana Aetomu (Asi 11:14-18; Kũt 2:9, 19, 37; 2Mav 20:10, 11); (2) Nthĩ ĩsu ndyaĩ ya Amimoni yĩla Aisilaeli masindie Nthĩ ya Watho, ĩndĩ yaĩ ya Aamoli ma Kanaani, na mũsumbĩ wa Aamoli asu ũla weetawa Sioni, nĩwanenganĩtwe nĩ Ngai kwa Aisilaeli vamwe na nthĩ ĩsu; (3) Amimoni mekalĩte mbee wa myaka 300 matakũlya Aisilaeli ĩũlũ wa nthĩ ĩsu; kwoou maĩ na kĩtumi kĩva kya kwĩka ũu ĩvindanĩ ya Yevitha?—Asi 11:19-27.
it-2 27 ¶3
Yevitha
Yevitha akiitiwe nĩ ũndũ ũsu mũno ngoonĩ yĩla wamanyie kana wakonetye ũthaithi. Awetie kana Yeova Ngai nĩwanengete Aisilaeli nthĩ ĩsu, na kwoou maikanenga athaithi ma ũvũngũ kalungu o na kanini ka nthĩ ĩsu. Yevitha eetie Kemosi ngai ya Amimoni. Andũ amwe masũanĩaa yĩu nĩ ĩvĩtyo. Ĩndĩ o na kau ana ma Amimoni maĩ na ngai yeetawa Milikomu, nake Kemosi aĩ ngai wa Moavi, mbaĩ isu syathaithaa ngai mbingĩ sya mĩvwʼanano. O na Solomoni nĩwaetie ũthaithi wa Kemosi Isilaeli nũndũ wa aka ala watwaĩte ma nthĩ ingĩ. (Asi 11:24; 1Asu 11:1, 7, 8, 33; 2Asu 23:13) O na ĩngĩ ndeto Kemosi nĩtonya kwĩthĩwa yoonanasya “mũsindi,” kwosana na asomi amwe (Sisya Gesenius’s Hebrew and Chaldee Lexicon, translated by S. Tregelles, 1901, p. 401.) Yevitha nũtonya kwĩthĩwa awetie ngai ĩsu ta yanengawe ndaĩa nĩ Amimoni nũndũ wa kũsinda nthĩ ingĩ na kũmanenga nthĩ.
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-2 26
Yevitha
Yevitha aĩ Mwana wa Ngileati. Inyia wa Yevitha aĩ “ĩlwaya,” ĩndĩ ũu ti kwonanyʼa kana Yevitha asyaĩwe nza wa mũtwaano. Inyia wake aĩ ĩlwaya atanamba kũtwawa kĩveti kya kelĩ nĩ Ngileati, o ũndũ Laavi waĩ ĩlwaya atanamba kũtwawa nĩ Salumoni. (Asi 11:1; Yos 2:1; Mt 1:5) Kĩla kĩkũĩkĩĩthya nesa kana Yevitha ndaasyawa nza wa mũtwaano, nĩ kana ana-a-ĩthe ala masyaiwe nĩ kĩveti kya mbee kya Ngileati nĩmamũlũngilye nĩ kana ndakaaĩwe ũtiĩwa wa ĩthe wake. (Asi 11:2) O na ĩngĩ, ĩtina Yevitha nĩwesie kũtwʼĩkĩthwʼa mũtongoi wa aũme ma Ngileati (na amwe ma ala matongoetye nĩ ana-a-ĩthe ala mamũlũngasya). (Asi 11:11) O na ĩngĩ, nĩwamumĩisye Ngai nthembo ĩeemanĩ ya kũmbanĩa. (Asi 11:30, 31). Maũndũ asu onthe mayĩthwa maaĩkĩka kwa mwana ũsyaĩwe nza wa mũtwaano, nũndũ mwĩao waĩtye: “Mũndũ ũsyaĩwe ũlaalainĩ ndakaalike ũmbanonĩ wa Yeova; o na kũvika nzyawa ya ĩkũmi kũikaalike ũmwe wake ũmbanonĩ wa Yeova.”—Kũt 23:2.
MATUKŨ 27, MWEI WA 12– MATUKŨ 2, MWEI WA 1
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | ASILI 13-14
“Kĩla Asyai Matonya Kwĩmanyĩsya Kuma kwa Manoa na Mũka”
w13 8/15 16 ¶1
Asyai—Manyĩsyai Syana Syenyu Kuma syĩ Nini
Kwasũanĩa ĩũlũ wa mũndũũme weetawa Manoa waĩ wa mbaĩ ya Ndani, ũla wekalaa taoninĩ ya Nzola nthĩ ya Isilaeli ya tene. Mũlaĩka wa Yeova nĩwatavisye mũka wa manoa ũla waĩ ngũngũ kana nũkũsyaa kamwana. (Asi. 13:2, 3) Manoa na kĩveti kyake ala maĩ aĩkĩĩku no nginya methĩwe matanie mũno nũndũ wa ũndũ ũsu meeteele. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, ve maũndũ maito mamathĩnasya. Kwoou Manoa amũvoya Yeova amwĩa: “Ame Yeova, nĩngũũvoya, eka mũndũ wa Ngai ũla ũnatũmĩte oke ĩngĩ kwitũ, na aitũmanyĩsya ũndũ twĩĩkana na kana kala kesyawa.” (Asi. 13:8) Manoa na kĩveti kyake nĩmathĩnĩkaa ũndũ mekũea kana koo. Vate nzika nĩmamanyĩisye mwana woo Samusoni, mĩao ya Ngai, na nũndũ wa kĩthito kyoo mwana woo eanie amwĩsĩ Yeova. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: ‘Na veva wa Yeova wambĩlĩĩlya kũmwĩkĩthya maũndũ Samusoni.’ Na nũndũ wa ũu, Samusoni atethisye mawĩa maingĩ manene e ũmwe wa asili ma Isilaeli.—Asi. 13:25; 14:5, 6; 15:14, 15.
w05 3/15 25-26
Samusoni Nĩwasindie Nũndũ wa Vinya wa Yeova
O ũndũ Samusoni waendeeie kwĩana ‘Yeova nĩwaendeeie kũmũathima.’ (Asili 13:24) Mũthenya ũmwe Samusoni nĩwaendie vala ve ĩthe wake na inyia wake na amea: “Nĩnonete mũndũ mũka ku Timina wa eĩtu ma Avilisiti: yu ĩndĩ ndwaĩai we ethĩwe kĩveti kyakwa.” (Asili 14:2) Kwasũanĩa ũndũ asyai asu masengʼie. Vandũ va kũtangĩĩa Isilaeli kuma mokonĩ ma andũ asu mamathĩnasya, mwana woo endaa kũtwaa mũndũ mũka wa mbaĩ isu. Kũtwaa mũndũ mũka wa andũ asu matamũthaithaa Yeova kũyoosanĩte na Mĩao ya Ngai. (Kuma 34:11-16) Nũndũ wa ũu, asyai asu nĩmaleile na mamũkũlya: “Kũti mũndũ mũka nongi katĩ wa eĩtu ma ana-a-au, kana andũnĩ makwa onthe, ũndũ ũkũthi kwa Avilisiti ala mate aĩke kũtwaa kĩveti?” Ĩndĩ Samusoni aendeea kwasya: “Ndwaĩa ũsu nũndũ nũkũmbendeesya mũno.”—Asili 14:3.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w05 3/15 26 ¶1
Samusoni Nĩwasindie Nũndũ wa Vinya wa Yeova
Kĩthyomonĩ kya mbee vyũ, ndeto “ũla nendete” yoonanasya ũla ũmbendeeasya. Kwoou nĩ kwa nzĩa yĩva mũndũ mũka Mũvilisiti ‘wamwendeeasya’ Samusoni? Ĩvuku McClintock and Strong’s Cyclopedia yaĩtye: Ti kwĩthĩwa mũndũ mũka ũũ “aĩ mwanake kana wa kwendeesya, ĩndĩ nĩwesaa kũtetheesya kwĩanĩsya kĩeleelo kya Samusoni.” Esaa kwĩanĩsya kĩeleelo kĩva? Asili 14:4 yaĩtye kana Samusoni “nĩwamanthaa ũndũ kwa Avilisiti.” Samusoni endeeawʼa nĩ mũndũ mũka ũsu nũndũ wa kĩeleelo kĩu. Yĩla Samusoni weanie atwʼĩka mũndũ mũima, ‘veva wa Yeova nĩwambĩĩe kũmwĩkĩthya maũndũ.’ (Asili 13:25) Kwoou, veva wa Yeova nĩwʼo watumie akũlya atwaĩwe kĩveti kĩu kĩtamũthaithaa Yeova, na nowʼo wamũtongoeasya yĩla waĩ mũsili wa Isilaeli. Samusoni nĩweanĩisye kĩeleelo kyake? Mbee ekai twambe kwona ũndũ Yeova wamũĩkĩĩthisye kana akamũtetheeasya.