Mavuku Ala Monanĩtwʼe Nthĩnĩ wa Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto
MATUKŨ 4-10, MWEI WA 7
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 SAMUELI 18-19
“Mbalisilai Nĩ Ngelekanyʼo ya Mũndũ Waĩ na Wĩnyivyo”
w07 7/15 14 ¶5
Mbalisilai Nĩweesĩ Mawonzu Make
Vate nzika, Ndaviti nĩwatũngie mũvea nũndũ wa kũtetheewʼa nĩ Mbalisilai. Veonekana mũsumbĩ ndendaa o kũmũtũngĩa Mbalisilai mũvea na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ nũndũ wa ũseo ũla wamwĩkĩte. Na kĩtumi nũndũ Mbalisilai aĩ mũthwii na kwoou ndaĩ na vata wa kũtetheewʼa kwa nzĩa ĩsu. Nĩvatonyeka Ndaviti akethĩwa endaa mũtumĩa ũsu mũkũũ oke kwĩkalanyʼa nake nyũmbanĩ ya ũsumbĩ, nũndũ aĩ na nguma sya kwendeesya. Kwĩkala kwa mũsumbĩ kyaĩ kĩanda kĩnene na kyesaa kũtuma Mbalisilai anengwa ndaĩa, nũndũ nĩwesaa kũtanĩa e mũnyanyae wa mũsumbĩ.
w07 7/15 14 ¶7
Mbalisilai Nĩweesĩ Mawonzu Make
Nĩvatonyeka ũndũ ũmwe ũla watumie Mbalisilai eka ũtwi ũsu, ũkethĩwa ne kana aĩ mũkũũ na aĩ na mathĩna ala mokanasya na ũkũũ. Nĩvatonyeka akethĩwa asũanĩie kana ndeĩkala mũno e thayũ. (Savuli 90:10) Nĩweekĩte kyonthe kĩla ũtonya nĩ kana atetheesye Ndaviti, ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩweesĩ e na mawonzu mana nũndũ wa ũkũũ wake. Ndaaĩtĩkĩlya maũndũ ta nguma kana monene imũsiĩĩe kũsũanĩa ĩũlũ wa maũndũ ala ũtonya kwĩanĩsya na ala atatonya. Kĩvathũkanyʼo na Avisalomu ũla waĩ na mĩtũlyo, Mbalisilai nĩwoonanisye nesa kana aĩ na wĩnyivyo.—Nthimo 11:2.
w07 7/15 15 ¶1-2
Mbalisilai Nĩweesĩ Mawonzu Make
Ngewa ya Mbalisilai yĩonanyʼa vata wa kwĩthĩwa na mawoni ala maĩle kwelekela mawonzu maitũ. O na ĩngĩ, tũyaĩle kũlea kĩanda kya ũthũkũmi kana tũkaema kwĩkĩa kĩthito tũkĩvikĩĩe atĩ nũndũ twĩenda kwĩkala tũuĩtye, kana twĩona tũteanĩsya kĩanda kĩu nesa. Twamwĩkwatya Ngai atũnenge vinya na ũĩ, akatusũĩsya kũnyivĩwa kwitũ.—Avilivi 4:13; Yakovo 4:17; 1 Vetelo 4:11.
Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩtwaĩle kũmanya mawonzu maitũ. Kwa ngelekanyʼo, no wĩthĩe Mũklĩsto e na kĩthito mũno maũndũnĩ ma kĩ-veva. Mũklĩsto ũsu nũmanyaa kana eetĩkĩla ianda ingĩ mbingangĩ ndeĩthĩwa atonya kwĩanĩsya ianda ingĩ sya vata ta kũthĩnĩkĩa mavata ma mũsyĩ wake. Kwa kũlea kwongelelwa ianda ingĩ, Mũklĩsto ũsu ethĩawa ayonanyʼa kana e na wĩnyivyo na woni ũla waĩlĩte.—Avilivi 4:5; 1 Timotheo 5:8.
MATUKŨ 11-17, MWEI WA 7
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 SAMUELI 20-21
“Yeova Nĩ Ngai Wendete Ũsili wa Katĩ”
it-1 932 ¶1
Ngiveoni
Kwa ĩvinda ya myaka mingĩ, andũ ma Ngiveoni maendeeie kwĩthĩwa vo o na kau Mũsumbĩ Saulo avangĩte kũmamina. Ĩndĩ, andũ ma Ngiveoni nĩmaendeeie kũmweteela Yeova aumĩlye ũsili ũte wa katĩ ũla waendeee. Eekie ũu kwĩsĩla yũa ya myaka ĩtatũ yĩla yaĩ kwʼo ĩvindanĩ yĩla Ndaviti wasumbĩkĩte. Yĩla Ndaviti wamũkũlilye Yeova, na amanya kana ve ĩvĩtyo ya kwĩtĩkya nthakame yeekĩtwe, nĩwaneenie na andũ ma Ngiveoni nĩ kana amanye kĩla kyaĩ kĩtonya kwĩkwa nĩ kana ĩvĩtyo yĩu yĩĩvwe. Andũ ma Ngiveoni masũngĩie masya kana “ti ũvoo wa vetha na thaavu” nũndũ, kwosana na mĩao vai mbovosya yaĩle kwĩtĩkĩlwa kwondũ wa mũaani. (Mot 35:30, 31) O na ĩngĩ, nĩmeesĩ kana mayaĩle kũaa mũndũ matanengetwe mwanya nĩ ala me na ũkũmũ. Kwoou, vai ũndũ maaĩka nginya yĩla Ndaviti wamakũlilye ĩngĩ na mamwĩa manengwe “ana” mũonza ma Saulo. Kwĩthĩwa Saulo na andũ ma nyũmba yake metĩkisye nthakame kwĩonanyʼa kana, o na kau nĩvatonyeka Saulo akethĩwa nowe watongoetye ũaaninĩ ũsu, “ana” make nĩmakwatie mbau ũndũ ũsu kwa nzĩa ĩmwe kana ĩngĩ. (2Sa 21:1-9) Ũndũ ũsu weekĩkie ndwoonanasya kana syana syĩũawa kwondũ wa naĩ sya aaĩthe (Kũt 24:16), ĩndĩ ũu woonanasya kana ũsili wa katĩ nĩwaatĩĩiwe kwosana na mwĩao ũla waĩtye “thayũ vandũ va thayũ.”—Kũt 19:21.
MATUKŨ 18-24, MWEI WA 7
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 SAMUELI 22
“Mwĩkwatye Yeova Aũtetheesye”
cl 19 ¶11
Kwa Wʼo No ‘Ũmũthengeee Ngai’?
11 Nĩ ũndũ wa kwendeesya kũsoma kana Ngai e na “vinya ũtonyinĩ.” (Isaia 40:26) O na ĩngĩ, nũndũ wa kwendeesya kũsoma ũndũ woovoisye Aisilaeli mesĩle Ũkanganĩ Mũtune na asũvĩa mbaĩ ĩsu vandũ va myaka 40 me weũnĩ. Kwakũna visa ũndũ kĩwʼũ kĩu kyaĩ na vinya mwingĩ kyaanĩkie. O na ĩngĩ, kwakũna visa mbaĩ ĩsu yaĩ na andũ ta 3,000,000 mesĩle nthĩ nyũmũ ĩtina wa kĩwʼũ kũkama kana kũma, na kyaũngama kyatwʼĩka ngũta ilĩ na mesĩla vau katĩ. (Kuma 14:21; 15:8) Ve maũndũ meũtũĩkĩĩthya kana Ngai nĩwamasũvĩie o na me weũnĩ. Kwa ngelekanyʼo, kĩwʼũ kyaumaa ĩvianĩ. Nawʼo lĩu waĩ kĩndũ kyeũ kyailyĩ mbeke ya kolianda kĩla makolanasya nthĩ. (Kuma 16:31; Motalo 20:11) Ngewa ĩno yĩonanyʼa kana Yeova e vinya na nũũtũmĩaa kwondũ wa andũ make. Ti ũndũ wa kũtwĩkĩa vinya kũmanya kana mboya sitũ iendaa kwa Ngai wĩ vinya ũla nĩ “wĩvitho witũ na vinya witũ, ũtethyo wĩ vakuvĩ twĩ thĩnanĩ”?—Savuli 46:1.
w10 6/1 26 ¶4-6
“Ũkeeyonanʼya wĩ Tei [Mũĩkĩĩku]”
Ekai tũsisye kwa ũliku ndeto sya Ndaviti. Ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩalyũlĩtwe “ũkeeyonanyʼa wĩ mũĩkĩĩku” no ĩalyũlwe “ũkeeyonanyʼa wĩ ũseo wĩ wendo.” Ũĩkĩĩku wa wʼo wumanaa na wendo. Yeova nũlũmanasya na ala aĩkĩĩku kwake nũndũ nũmendete.
O na ĩngĩ, ũĩkĩĩku ti o ũndũ mũndũ wĩkaa kwĩwʼa, ĩndĩ nĩ nguma ĩtumaa mũndũ eka maũndũ kwa nzĩa na. Yeova nĩwonanasya kana nĩ mũĩkĩĩku o tondũ Ndaviti weeyoneie. Ĩvinda yĩla Ndaviti weewʼaa aitavĩwe vyũ thayũnĩ wake, Yeova nĩwoonanisye kana aĩ mũĩkĩĩku kwake kwa kũmũsũvĩa na kũtongoesya mũsumbĩ ũsu waĩ mũĩkĩĩku. Nake Ndaviti nĩwamũtũngĩie Yeova mũvea nũndũ nĩwamũvonokisye “kuma mokonĩ ma amaitha make onthe.”—2 Samueli 22:1.
Ndeto sya Ndaviti syĩtũmanyĩsya kyaũ? Yeova ndaalyũkaa kana ndavĩndũkaa. (Yakovo 1:17) Ekaa kwosana na myolooto yake na nĩwĩanĩasya mawatho make. Nthĩnĩ wa savuli ĩngĩ, Ndaviti aandĩkie atĩĩ: “Yeova . . . ndamatiaa atheu [aĩkĩĩku] make.”—Savuli 37:28.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w12 11/15 17 ¶7
Endeea Kwĩthĩwa na Veva wa Ũla Mũnini
7 Ngelekanyʼo ya Ngai ya wĩnyivyo nĩyamũtethisye mũno mũandĩki wa Savuli Ndaviti. Amwinĩie Yeova atĩĩ: “Nũnengete ngao ya ũtangĩĩo waku; na ũuu [wĩnyivyo] waku nũnenevetye.” (2 Sam. 22:36) Ndaviti nĩweesĩ kana ũnene ũla waĩ nawʼo e mũsumbĩ wa Isilaeli waĩ kwondũ wa wĩnyivyo wa Yeova. Ngai nĩweenyivisye nĩ kana amwĩthukĩĩsye Ndaviti. (Sav. 113:5-7) Tũi kĩvathũkanyʼo nake. Nguma, ũtonyi, na ianda ila twĩ nasyo, vai kĩndũ twĩ nakyo ‘tũtaanengwa’ nĩ Yeova. (1 Ako. 4:7) Mũndũ ũla wĩkuaa ta ũla mũnini, nĩ “mũnene” nũndũ ethĩawa e mũthũkũmi wa Yeova wa vata mũno. (Luka 9:48) Ekai twone ũu wĩkĩkaa ata.
w06 8/15 21 ¶7-8
Yovu aĩ na Wũmĩĩsyo na aĩ Mũĩkĩĩku
7 O na kau Aklĩsto aingĩ maikwatawa nĩ mathĩna maingĩ ta ala mamũkwatie Yovu, no makwatawa nĩ mathĩna me kĩvathũkanyʼo. Aingĩ nĩmathĩnawʼa kana me o na mathĩna ma mĩsyĩ. Angĩ me na mathĩna ma mbesa kana nĩ awau. Namo angĩ nĩmalikĩtye thayũ woo mũisyonĩ nũndũ wa mũĩkĩĩo woo. Ĩndĩ tũyaĩle kũsũanĩa kana Satani nĩwe ũtũeteae mathĩna onthe ala matũkwataa. Mathĩna amwe nĩmatonya kũtũkwata nũndũ wa mavĩtyo tweekie kana wonzu mũna tũsyaĩtwe nawʼo. (Akalatia 6:7) Na ithyonthe nĩtũkwatawa nĩ mathĩna ala mokanasya na ũkũũ kana mĩisyo ĩla ĩtonya kumĩla kĩsionĩ kitũ. Mbivilia nĩtũtavĩtye nesa kana kwa oyu Yeova ndasiĩĩaa athũkũmi make kwa nzĩa ya kyama kumana na mathĩna ala matonya kũmakwata.—Mũtavanʼya 9:11.
8 O na ũu wĩ o vo, Satani no atũmĩe mathĩna ala matũkwataa kũthingithya mũĩkĩĩo witũ. Mũtũmwa Vaulo aisye kana nĩwanengiwe “mwĩwʼa mwĩĩnĩ, mũlaĩka wa Satani” ũla waendeeaa ‘kũmũkũna makovi.’ (2 Akolintho 12:7) Wĩthwe ũũ nĩ thĩna wamũkwatĩte Vaulo ta thĩna wa metho kana o ũngĩ, nĩwaeleiwe kana Satani aĩ atonya kũtũmĩa thĩna ũsu na woo ũla waumanaa nawʼo atume ethĩwa ate na ũtanu na ate mũĩkĩĩku. (Nthimo 24:10) Ũmũnthĩ, Satani no alikĩlĩĩle andũ ma mũsyĩ, ala tũsomaa namo, kana o silikalĩ nĩ kana ithĩnyʼe athũkũmi ma Ngai.
MATUKŨ 25-31, MWEI WA 7
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 SAMUELI 23-24
“We Nĩwĩyĩimaa Nĩ Kana Ũmumĩsye Yeova?”
it-1 146
Alauna
Alauna nĩwanenganie vandũ va kũthembea, ngʼombe sya kũthembwa, o vamwe na ngũ sya kũtũmĩwa. Ndaaĩvĩthya kĩndũ, ĩndĩ Ndaviti aisye kana nũkũmũĩva Alauna. Ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa 2 Samueli 24:24 syĩonanyʼa kana Ndaviti athooie kĩvũĩo na ngʼombe sekeli 50 (ndola 110) sya vetha. Ĩndĩ, ngewa ĩla yĩ ĩvukunĩ ya 1 Mavinda 21:25 yonanĩtye kana Ndaviti aĩvie sekeli 600 (ta ndola 77,000) sya thaavu kwondũ wa vandũ vau. Mũandĩki wa Samueli wa Kelĩ aneeneaa ĩũlũ wa thooa wa vala kĩthembeo kyaĩ kĩthĩwe na syĩndũ ila syaĩ itũmĩwe kũthemba. Nake mũandĩki wa Mavinda wa Mbee, aneeneete ĩũlũ wa syĩndũ ila syakonetye ĩkalũ yĩla yesie kwakwa kĩsionĩ kĩu, na kwoou akaweta thooa wa syĩndũ isu syonthe. (1Mav 22:1-6; 2Mav 3:1) Nũndũ kĩsio kĩla ĩkalũ yaakĩtwe kyaĩ kĩnene mũno, veonekana kana sekeli 600 sya thaavu syatũmĩiwe kũthooa kĩsio kĩu, na ti sya kasio kanini kala mbeenĩ Ndaviti waakĩte kĩthembeo.
w12 1/15 18 ¶8
Ĩmanyĩsye Kumana na ‘Momanyĩsyo ma Ũwʼo’
8 Ethĩwa Mũisilaeli eumya nthembo ya ngoo ya kwenda kwondũ wa kũmũtũngĩa Yeova mũvea, ta kwa ngelekanyʼo nthembo ya kũvĩvwʼa, ndwaĩ ũndũ wĩ vinya kwake kũnyuva nyamũ ĩla ũkũthemba. Mũthaithi ũsu atanaa mũno aimũnenga Yeova kĩla kĩseo vyũ. Aklĩsto ũmũnthĩ mayumasya nthembo o tondũ Aisilaeli meekaa kwosana na Mĩao ya Mose; ĩndĩ maumasya nthembo kwa nzĩa ya kana nĩmatũmĩaa ĩvinda yoo, vinya, na malĩ yoo kũmũthũkũma Yeova. Mũtũmwa Vaulo awetie kana ‘kũtavanyʼa ũtheinĩ’ ĩũlũ wa wĩkwatyo wa Aklĩsto na ‘kwĩka nesa na kũtetheesya angĩ na syĩndũ ila twĩ nasyo’ nĩ nthembo ila imwendeeasya Ngai. (Aevl. 13:15, 16) Woni ũla andũ ma Ngai methĩawa nawʼo mayĩka maũndũ ta asu wonanasya ũndũ matũngaa mũvea kwondũ wa syĩndũ syonthe ila Ngai ũmanengete. Kwoou, woni ũla wĩthĩawa na ala meyumasya ũthũkũminĩ wa Yeova ũmũnthĩ ũilyĩ o ta wa ala maumasya nthembo na ngoo ya kwenda ĩvinda ya tene.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w05 5/15 19 ¶6
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Samueli wa Kelĩ
23:15-17. Ndaviti nĩwanengete ndaĩa mũno mĩao ya Ngai ĩũlũ wa thayũ na nthakame nginya ĩvindanĩ yĩĩ, alea kwĩka ũndũ ũtonya kwonanyʼa kana nũkũtũla mwĩao ũsu. Twaĩle kwĩthĩwa na woni ta ũsu ĩũlũ wa mĩao yonthe ya Ngai.
ĨTUKŨ 1-7, MWEI WA 8
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 ASUMBĨ 1-2
“We Nĩwĩmanyĩasya Kumana na Mavĩtyo Maku?”
it-2 987 ¶4
Solomoni
Yĩla Atoniya weewie wasya wa wathi umĩte ndũanĩ ya Ngioni, ĩla ĩtaĩ vaasa mũno, na andũ maneenete na wasya mũnene maĩtye: “Mũsumbĩ Solomoni nĩethĩwe thayũ ĩvinda ĩasa,” Atoniya na andũ make nĩmakwatiwe nĩ wia na mavũavũana. Solomoni nĩwoonanisye kana akeethĩwa mũsumbĩ wa mũuo nũndũ ndaaĩyĩĩvanĩsya ekalĩla kĩvĩla kya ũsumbĩ. Kethĩwa maũndũ nĩmasyokaa na ĩtina, nĩvatonyeka Solomoni akethĩwa ooaiwe. Atoniya nĩwasembie athi kwĩvitha ĩkalũnĩ, na kwoou Solomoni atũmana akaetwe mbee wake. Ĩtina wa kũmũtavya Atoniya kana nũkũendeea kwĩkala thayũ ethĩwa kũtikoneka ũthũku nthĩnĩ wake, Solomoni nĩwamũnengie mwanya enũke.—1Asu 1:41-53.
it-1 49
Atoniya
Ĩndĩ, yĩla Ndaviti wakwie, Atoniya nĩwaneenie na Mbathi-sieva na amwĩsũva aneene na Solomoni amũkũlĩlye Avisaki, ũla waĩ mũthũkũmi wa Ndaviti, atwʼĩke kĩveti kyake. Ndeto ii Atoniya wawetie yĩla waisye “ũsumbĩ waĩ wakwa, na Isilaeli onthe nĩmambelekelye mothyũ moo, nĩsumbĩke” syĩonanyʼa kana eewʼaa eekie kũvenwa ũsumbĩ, o na kau nĩwawetie ũtheinĩ kana Ngai nĩwe wamũnengete Solomoni. (1Asu 2:13-21) O na kau Atoniya nũtonya kwĩthĩwa endaa kũtwaa Avisaki ayenda kũĩvanĩsya nũndũ wa kwasya ũsumbĩ, ũndũ ũsu nĩwoonanisye nesa kana ndaaeka kwĩthĩwa na mĩtũlyo, nũndũ ĩvindanĩ ya tene iveti na aka ngombo ma mũsumbĩ maaĩle kũtwawa nĩ ũla watiĩwa ũsumbĩ. (Sianĩsya na 2Sa 3:7; 16:21.) Solomoni nĩwamanyie mĩvango ĩla Atoniya waĩ nayo aitũma Mbathi-sieva na kwoou asya oawe. Ooaiwe nĩ Mbenaia.—1Asu 2:22-25.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w05 7/1 30 ¶1
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Asumbĩ wa Mbee
2:37, 41-46. Nĩ ũndũ mũthũku mũno kũsũanĩa kana tũikakwatwa nĩ maũndũ mathũku twatũla mĩao! Ala malea kũatĩĩa na ngũlũ ‘nzĩa mbivinyanu ĩla ĩelete thayũnĩ’ makakwatwa nĩ maũndũ mathũku nũndũ wa ũtwi woo ũte wa ũĩ.—Mathayo 7:14.
Endeea Kwĩka Maendeeo wĩ Mũtavanyʼa
1 Aklĩsto nĩmaĩle kwĩka maendeeo wĩanĩ woo wa kũtavanyʼa. Kĩu nĩkyo kĩtumi Yesũ waendeeie kũmanyĩsya aatĩĩi make. (Luka 9:1-5; 10:1-11) O na nokyo kĩtumi Akwila na Vilisila mamwosie Avolo na “mamũvuanĩsya nzĩa ya Ngai nesa mbee wa vala weesĩ.” (Meko 18:24-26) Na nũndũ wa kĩtumi o kĩu, o na kau Timotheo aĩ na ũmanyi wa kũtavanyʼa, Vaulo nĩwamũthangaaisye aendeee kwĩka maendeeo kũmanyĩsyanĩ kwake nĩ kenda maendeeo make methĩwe me ‘moneku kwa onthe.’ (1 Tim. 4:13-15) O na ethĩwa twĩthĩĩtwe tũimũthũkũma Mwĩaĩi kwa ĩvinda ĩasavĩte ata twĩ atavanyʼa ma ũvoo mũseo, nĩtwaĩle kũendeea kũseũvĩĩsya nzĩa sitũ sya kũtavanyʼa.
2 Ĩmanyĩsye Kumana na Ala Angĩ: Nzĩa ĩmwe ya kwĩka maendeeo ũtavanyʼanĩ witũ nĩ kwa kwĩmanyĩsya kuma kwa ala angĩ. (Nth. 27:17) Kwoou, ĩthukĩĩsye nesa ĩla mũtavanyʼa ũla wĩ nake ũkũneena na mwene nyũmba. Kũlya atavanyʼa ala me na ũmanyi mwingĩ makũelesye maũndũ mana ala matonya kũũtetheesya, na ũyĩthukĩĩsya nesa ũndũ meũkwĩa. (Nth. 1:5) Nĩwĩthĩwa wĩ na nzika ĩũlũ wa ũndũ ũtonya kũsyokea mũndũ, kwambĩĩa kwĩmanyĩsya Mbivilia na mũndũ, kana kũtavanyʼa kwa nzĩa ingĩ? Osa ĩtambya ya mbee, na ũikũlya mũsyaĩĩsya wa kĩkundi kyaku kya ũtavanyʼa kana mũtavanyʼa ũngĩ wĩ na ũmanyi aũtetheesye. O na ĩngĩ, lilikana kana veva wa Yeova no ũkũtetheesye. Kwoou mũvoyae Yeova kĩla ĩvinda aũnenge veva wake.—Luka 11:13.
3 Ĩla watavwʼa ũndũ ũtonya kũũtetheesya o na ũtakũlĩtye, ndũkathate. (Mũta. 7:9) O tondũ Avolo weekie, ĩtĩkĩla ũtethyo wĩnyivĩtye na ũitũnga mũvea. Kwĩka ũu kwonanasya wĩ mũĩ.—Nth. 12:15.
MATUKŨ 8-14, MWEI WA 8
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 ASUMBĨ 3-4
“Ũĩ Nĩ wa Vata”
w11 12/15 8 ¶4-6
We Nĩ Ngelekanyʼo Nzeo Kwaku Kana Nĩ Ũkanyʼo?
4 Yĩla Solomoni wambĩĩie kũsumbĩka, Ngai nĩwamumĩlĩle ndotonĩ na amwĩa amũvoye kĩla ũkwenda. Nũndũ Solomoni nĩweesĩ kana ndaĩ na ũmanyi maũndũnĩ maingĩ nĩwavoyie ũĩ. (Soma 1 Asumbĩ 3:5-9.) Ngai nĩwatanie nũndũ mũsumbĩ amwĩtisye ũĩ vandũ va ũthwii na nguma, na kwoou amũnenga Solomoni “ngoo yĩ na ũĩ na ũmanyi” o vamwe na ũthwii. (1 Asu. 3:10-14) O tondũ Yesũ waisye, ũĩ wa Solomoni waĩ wa mwanya mũno nginya mũsumbĩ mũndũ mũka wa Sieva, yĩla weewie ĩũlũ wa wʼo avangie kũthi savalĩ ndaasa akakomane na Solomoni na ayĩwʼa ĩũlũ wa ũĩ wake.—1 Asu. 10:1, 4-9.
5 Ithyĩ tũitonya kũkwata ũĩ kwa nzĩa ya kyama. Solomoni aisye kana “Yeova nũnenganae ũĩ,” ĩndĩ aandĩka kana nĩtwaĩle kwĩkĩa kĩthito nĩ kana tũkwate nguma ĩsu ya Ngai. Aisye: ‘Tea kũtũ kwaku wose ũĩ, na kũnengana ngoo yaku ũmanyinĩ.’ O na ĩngĩ atũmĩie ndeto ta “kũĩĩa kana kũvoya,” na “kũmantha” ũĩ. (Nth. 2:1-6) Vate nzika, no tũkwate ũĩ.
6 Nũseo tũkekũlya-ĩ, ‘Nyie nĩnoosaa kwa ũito ngelekanyʼo ya Solomoni ya kwona ũĩ wa Ngai wĩ wa vata?’ Mathĩna ma mbesa matumĩte andũ aingĩ matũnga ilĩko syoo wĩanĩ na ũmanthinĩ wa mbesa, kana makatuma meka motwi mataĩle ĩũlũ wa kĩsomo kĩla mekwenda na mesoma nginya va. Nao nata we na mũsyĩ waku? Maũndũ ala ũũnyuva kwĩka nĩmonanasya kana nĩwonaa ũĩ wa Ngai wĩ wa vata na kana nũũmanthaa? Kũvĩndũa mĩvango yaku no kũũtetheesye ũkakwata ũĩ mwingangĩ? Kwa wʼo, kũkwata ũĩ na kũũtũmĩa kũkaũtethya thayũnĩ waku wʼonthe. Solomoni aandĩkie atĩĩ: “Nĩvo ĩndĩ wĩmanya ũlũngalu na ũsili wa wʼo, na katĩ, ĩĩ, kĩla nzĩa nzeo.”—Nth. 2:9.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w98 2/1 11 ¶15
Yeova Nĩ Ngai wa Ũtianĩo
15 Yeova nĩwaathimie ũsyao wa Avalaamu ũla wavangĩtwe ta mbaĩ ungu wa Mĩao. Eekie ũu kwosana na ũndũ wathĩte mũtumĩa ũsu weetawa Avalaamu. Mwaka wa 1473 mbee wa Klĩsto, Yosua nĩwatongoeisye Aisilaeli nginya Kanaani. Watho wa Yeova wa kũnenga ũsyao wa Avalaamu nthĩ ĩsu nĩweanĩie yĩla mbaĩ syaanĩwʼe nthĩ. Yĩla Aisilaeli maĩ aĩkĩĩku Yeova nĩweanĩisye watho ũsu kwa kũmanenga ũsindi ĩũlũ wa amaitha moo. Ũndũ ũsu weanĩie mũno mũno ĩvindanĩ yĩla Mũsumbĩ Ndaviti wasumbĩkĩte. Ĩvindanĩ ya mwana wa Ndaviti ũla weetawa Solomoni, kĩlungu kya katatũ kya ũtianĩo ũsu wa Avalaamu nĩkyeanĩie. “Yuta na Isilaeli maĩ aingĩ o ta kĩthangathĩ kĩla kĩ ũtee wa ũkanga kwingĩva, makĩĩsaa na kũnyusaa na kũtanaa.”—1 Asumbĩ 4:20.
MATUKŨ 15-21, MWEI WA 8
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 ASUMBĨ 5-6
“Maakie na Kĩthito Nũndũ Nĩmamwendete Yeova”
We Nĩwĩsĩ?
Mĩtĩ ya mĩkũũ ĩla yaumaa Levanoni nĩyeesĩkĩe mũno nũndũ nĩyekalaa ĩvinda yĩasa, yeethĩawa na mũuke mũseo, yaĩ ya kwendeesya, na ndyaanangawa na mĩtũkĩ nĩ mĩtutu. Kwoou Solomoni atũmĩie syĩndũ ila nzeo vyũ kwondũ wa kwaka ĩkalũ. Ũmũnthĩ, vatialĩte o mĩtĩ mĩnini ya mĩkũũ iĩmanĩ sya Levanoni kĩvathũkanyʼo na ĩvinda ya tene.
it-1 424
Mũtĩ wa Mũkũũ
Kũtema mĩtĩ ya mĩkũũ na kũmĩkua kũmĩtwaa Tile kana Sitoni wĩsĩle ũkanganĩ wa Menditelenia, na kũmyovanyʼa vamwe ĩthambalele kĩwʼũnĩ na ĩitwawa nginya Yova waĩ wĩa wendaa athũkũmi ngili mbingĩ mũno. Mĩtĩ ĩsu nĩyasyokaa ĩkakuwa nginya Yelusaleme. Wĩa ũsu watethiwʼe nĩ athũkũmi ma Solomoni na ma Ilamu. (1Asu 5:6-18; 2Mav 2:3-10) Ĩtina mĩtĩ nĩyaendeeie kũetwe nginya weethĩa andũ no masye kana Solomoni atwʼĩkĩthisye ‘mĩtĩ ya mĩkũũ yeethĩwa ta mĩkũyũ ũndũ wa kwingĩva,’ ĩvinda yĩla wasumbĩkĩte.—1Asu 10:27; sianĩsya na Isa 9:9, 10.
it-2 1077 ¶1
Ĩkalũ
Nĩ kana avange wĩa ũsu, Solomoni nĩwoosie aũme 30,000 kuma Isilaeli, na kĩla mwei atũmaa nguthu ya andũ 10,000 Levanoni, na mayĩkala kũu mwei ũmwe na mũsyĩ myei ĩlĩ. (1Asu 5:13, 14) Nĩwoosie aũme 70,000 ma kũkua mĩio kuma kwa “ekali ma ũeninĩ” ala maĩ nthĩ ĩsu, na ma kwasũvya syĩndũ 80,000. (1Asu 5:15; 9:20, 21; 2Mav 2:2) Solomoni nĩwasyokie anyuva aũme 550 ma kũũngamĩa wĩa, na angĩ 3,300 ta atetheesya moo. (1Asu 5:16; 9:22, 23) Veonekana katĩ wa aũme asu, 250 maĩ Aisilaeli na 3,600 maĩ “ekali ma ũeninĩ” ala mekalaa Isilaeli.—2Mav 2:17, 18.
Ũthwii wa Kĩ-veva
g 5/12 17, ĩsandũkũ
Mbivilia Nĩ Ĩvuku yĩ na Wathani wa Wʼo, Kĩlungu kya 1
NĨWETAA ĨVINDA ĨTEŨVĨTYA
Ngelekanyʼo yonanĩtye ũndũ Mbivilia ĩwetaa ĩvinda ĩteũvĩtya yĩ ĩvukunĩ ya 1 Asumbĩ 6:1. Ĩandĩko yĩu yonanĩtye ĩvinda yĩla Mũsumbĩ Solomoni wambĩĩie kwaka ĩkalũ ya Yelusaleme. Yaĩtye: ‘Na kweethĩwa mwaka wa maana ana na mĩongo nyanya [myaka mĩima 479] ĩtina wa ana ma Isilaeli mauma nthĩ ya Misili, mwaka wa kana wa Solomoni kũsumbĩka Isilaeli, mwei wa Nzivi, nawʼo nĩ mwei wa kelĩ, ambĩlĩlya kwaka nyũmba ya Yeova.’
Maũndũ ala mawetetwe Mbivilianĩ monanĩtye kana mwaka wa kana wa Solomoni kũsumbĩka waĩ 1034 mbee wa Klĩsto. Watala myaka mĩima 479 kuma ĩvinda yu wĩvika mwaka wa 1513 mbee wa Klĩsto, mwaka ũla Aisilaeli maumie Misili.
MATUKŨ 22-28, MWEI WA 8
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 ASUMBĨ 7
“Twĩĩmanyĩsya Kyaũ Kumana na Ituĩ Ilĩ?”
w13 12/1 13 ¶3
‘Kuma Iĩmanĩ Ũkenza Ũthuku’
Mũsumbĩ Solomoni atũmĩie ũthuku (copper) mwingĩ kwanakavya ĩkalũ ya Yelusaleme. Ndaviti, ĩthe wa Solomoni, nĩwe woombanisye ũthuku mwingĩ kuma Silia yĩla wamĩsindie. (1 Mavinda 18:6-8) ‘Ũkanga wa syĩndũ ila syatwekethetwʼe’ wa ũthuku, ũla nĩ kĩndũ kya kũthambĩa kĩla athembi mathambĩaa kyaĩ kĩtonya kũlika lita 66,000 sya kĩwʼũ, na nĩkĩtonya kwĩthĩwa kyaĩ na ũito wa tani 30. (1 Asumbĩ 7:23-26, 44-46) Na ĩndĩ vaĩ ituĩ ilĩ sya ũthuku ngalĩko syelĩ sya kũlika mũomonĩ wa ĩkalũnĩ. Ituĩ isu syaĩ na ũasa wa mita 8 na mũthyanĩ wa ituĩ isu vaiĩtwe ngovia syĩ na ũtũlu wa mita 2.2. Ituĩ isu syaĩ na ĩima katĩ, na ũthanthau wasyo, wathima kuma ngalĩko ya nza nginya vala ve ĩima, waĩ sendimita 7.5, na kũthyũlũlũka kĩla kĩtuĩ kyaĩ mita 5.3. (1 Asumbĩ 7:15, 16; 2 Mavinda 4:17) Nĩ ũndũ wa ũsengyʼa mũno wasũanĩa ũthuku mwingĩ ũla watũmĩiwe kũseũvya syĩndũ isu.
it-1 348
Mboasi, II
Kĩtuĩ kya ngalĩko ya ĩũlũ katĩ wa ila ituĩ ilĩ nene sya ũthuku syaĩ mbingĩlonĩ ya ĩkalũ yanake ya Solomoni kyeetawa Mboasi, na nĩvatonyeka ũalyũlo wayo nĩ “Nthĩnĩ wa Vinya.” Nakyo kĩtuĩ kya ngalĩko ya ĩtheo kyeetawa Yakini, ũalyũlo wayo “[Yeova] Nalũlũmĩĩlye Vyũ.” Kwoou wakwatanyʼa ndeto isu na ũyĩisoma kuma ngalĩ ya kwʼoko kwa aũme ũendete na kwʼoko kwa aka syasomekaa ‘[Yeova] nalũlũmĩĩlye vyũ [ĩkalũ] nthĩnĩ wa vinya.’—1Asu 7:15-21.
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-1 263
Kũthamba
Ala mamũthaithaa Yeova me atheu kĩ-veva no nginya methĩwe me atheu kĩ-mwĩĩ. Ũndũ ũsu nĩwoonaniwʼe nesa ĩeemanĩ ya kũmbanĩa o na ĩkalũnĩ. Yĩla mavathanawʼa, Mũthembi Mũnene Aluni na ana make nĩmathambie matanamba kwĩkĩwa ngũa sya ũthembi. (Kuma 29:4-9; 40:12-15; Ali 8:6, 7) Athembi maithamba moko na maaũ matũmĩaa kĩwʼũ kĩla kĩ kĩndũnĩ kya kũthambĩa kya ũthuku kĩla kyaĩ nza wa ĩeema ya kũmbanĩa, nayo ĩkalũnĩ ya Solomoni mathambĩaa ũkanganĩ mũnene ũla waseũvĩtwʼe na syĩndũ ila syatwekethetwʼe. (Kuma 30:18-21; 40:30-32; 2Mav 4:2-6) Mũthenya wa Wĩwʼanĩthyo mũthembi mũnene athambaa kelĩ. (Ali 16:4, 23, 24) Namo ala moosaa nthenge kwondũ wa Asaseli, matialyo ma nyamũ ila syathembawa, na nthembo ya nzaũ ndune, nza wa mwako wa maeema maaĩle kũthamba mwĩĩ woo na maivũa ngũa syoo matanamba kũlika mwakonĩ wa maeema ĩngĩ.—Ali 16:26-28; Mot 19:2-10.
MATUKŨ 29, MWEI WA 8–MATUKŨ 4, MWEI WA 9
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 ASUMBĨ 8
“Solomoni Nĩwavoyie Mbee wa Andũ e na Wĩnyivyo na Kuma Ngoonĩ”
w09 11/15 9 ¶9-10
Aĩlangya Mboya Syaku kwa Kwĩmanyĩsya Mbivilia
9 Nĩ kana mboya sitũ syĩthukĩĩwʼe no nginya syume ngoonĩ. Mboya ĩla ĩandĩkĩtwe nthĩnĩ wa 1 Asumbĩ kĩlungu kya 8 yavoyiwe nĩ Solomoni kuma ngoonĩ. Eekie ũu e mbee wa ĩkomano ĩvinda yĩla ĩkalũ ya Yeova yĩla yaĩ Yelusaleme yavathawa mwaka wa 1026 mbee wa Klĩsto. Ĩtina wa ĩsandũkũ ya ũtianĩo kwiwa Vala Vandũ Vatheu Vyũ na ĩtu ya Yeova kusũa ĩkalũnĩ, Solomoni nĩwamũtaĩie Ngai.
10 Osa ĩvinda wĩmanyĩsye mboya ya Solomoni na ũyona maũndũ mana ala wawetie ĩũlũ wa ngoo. Solomoni nĩwawetie ũtheinĩ kana no Yeova e weka wĩsĩ ngoo sya andũ. (1 Asu. 8:38, 39) Nthĩnĩ wa mboya ĩsu nĩwawetie kana ve wĩkwatyo kwa mwĩki wa naĩ ũla ‘wamũsyokea Ngai na ngoo yake yonthe.’ Ethĩwa mũmaitha nĩwasinda andũ ma Ngai, mboya yoo yaĩ ĩtonya kwĩthukĩĩwʼa ethĩwa mamũvoya Yeova na ngoo mbĩanĩu. (1 Asu. 8:48, 58, 61) Kwoou, vate nzika mboya syaku syaĩle kuma ngoonĩ.
w99 1/15 17 ¶7-8
Ũkĩlya Moko Matheu Yĩla Ũũvoya
7 Twĩthĩwe twĩvoya vandũ ve andũ kana twĩ ithyoka, mwolooto wa Mbivilia wa vata ũla twaĩle kũlilikana nĩ kana twaĩle kwĩthĩwa na wĩnyivyo yĩla tũũvoya. (2 Mavinda 7:13, 14) Mũsumbĩ Solomoni nĩwoonanisye kana aĩ na wĩnyivyo yĩla wavoyaa mbee wa andũ ĩvinda ya kũvathwa kwa ĩkalũ ya Yeova yĩla yaĩ Yelusaleme. Solomoni aĩ anamina mwako mwanake vyũ katĩ wa myako ĩla yaĩ yaakwa ĩũlũ wa nthĩ. Ĩndĩ avoyie asya atĩĩ: “Ngai akekala kũũ nthĩ? sisya, ĩtu na ĩtu yĩla yĩ ĩũlũ wa matu yĩtitonya ũkwĩanĩa; nyũmba ĩno ĩla nakĩte ĩtonya ata!”—1 Asumbĩ 8:27.
8 O ta Solomoni, nĩtwaĩle kwĩthĩwa na wĩnyivyo yĩla tũũvoya mbee wa andũ aingĩ. No twonanyʼe kana twĩ na wĩnyivyo kwĩsĩla wasya witũ, o na kau nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩ metho tũikaneene kwa nzĩa ĩkwonanyʼa nĩ ta twĩ atheu mũno. Mũndũ ũkũvoya na wĩnyivyo ndaneenaa na mĩtũlyo kana ngathĩĩo. Ndesũanĩaa nowe mwene ĩndĩ asũanĩaa ũla ũkũneena nake mboyanĩ. (Mathayo 6:5) O na ĩngĩ, mũndũ wĩ wĩnyivyo nũsũanĩaa kĩla ũkũweta mboyanĩ yake. Ethĩwa twĩvoya na wĩnyivyo, tũikewʼĩkaa ta tũũmũlasimĩthya Ngai eke maũndũ ũndũ tũkwenda. Vandũ va ũu, tũkamwĩsũvaa Yeova eke kwosana na kwenda kwake kũtheu. Mũandĩki wa savuli nĩwatwonisye ngelekanyʼo ya woni ũla waĩle yĩla wavoyie atĩĩ: “Tangĩĩa yu, nĩtũũkwĩsũva, ame Yeova: Ame Yeova, nĩtũũkwĩsũva, ete yu ũunĩko.”—Savuli 118:25; Luka 18:9-14.
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-1 1060 ¶4
Ĩtu
Solomoni, ũla waakie ĩkalũ ya Yelusaleme aisye kana “ĩtu na ĩtu yĩla yĩ ĩũlũ wa matu” yĩtitonya kũmwĩanĩa Ngai. (1Asu 8:27) Nũndũ nĩwe Mũmbi wa matu, Yeova e ĩũlũ wa onthe, na “syĩtwa yake yoka nĩ ĩnenevye. Ũtheu mũtisu wake wĩ ĩũlũ wa nthĩ na matu.” (Sav 148:13) Yeova athimaa ĩtu na nzĩa yĩ laisi o tondũ mũndũ ũtonya kũthima kĩndũ na kĩtaa kya kwʼoko ũkethĩa kyaa kĩla kĩnene kĩtinĩte mũthya ũmwe na kĩla kĩnini mũthya ũla ũngĩ. (Isa 40:12) Ndeto sya Solomoni iyoonanasya kana Ngai nde vandũ vana wĩkalaa. O na iyoonanasya kana ethĩawa kĩla vandũ na nthĩnĩ wa kĩla kĩndũ. O na ĩngĩ, ũwʼo ũsu nũĩkĩĩthĩtwʼe nĩ ndeto sya Solomoni yĩla waisye kana Yeova ethukĩĩasya ‘e ĩtunĩ ũtũonĩ wake,’ vala syũmbe sya veva syĩkalaa.—1Asu 8:30, 39.
km 5/10 2
Twĩ Atavanyʼa Nĩtwaĩle Kũvoyaa
1 Tũitonya wĩa wa ũtavanyʼa kwa vinya witũ ithyĩ ene. Yeova nĩwe ũtũnengae vinya wa kwĩanĩsya wĩa ũsu. (Avi. 4:13) Nũtũmĩaa alaĩka kũtũtetheesya nĩ kana tũvikĩe andũ ala me na mũvwʼano wa malondu. (Ũvu. 14:6, 7) Yeova nĩwe ũtumaa mbeũ sya ũwʼo ila tũvandaa na kũngʼithya siana. (1 Ako. 3:6, 9) Kwoou nĩ ũndũ wa vata ta kĩ kwa atavanyʼa kũmwĩkwatya Yeova kwĩsĩla mboya!
2 Kwondũ Witũ Ene: Nĩtwaĩle kũvoyaa kĩla ĩvinda tũũtavanyʼa. (Aev. 6:18) Nĩ maũndũ meva tũtonya kũweta mboyanĩ? No tũvoye nĩ kana twĩthĩwe na ũkũmbaũ na woni waĩlĩte kwelekela kĩsio kitũ. (Meko 4:29) No tũmũkũlye Yeova atwelekelye kũla kwĩ na ala me na ngoo nzeo matonya kwenda twĩmanyĩsye Mbivilia vamwe namo. Ethĩwa mwene nyũmba nĩwatũkũlya ĩkũlyo, no tumye mboya nguvĩ tũmũkũlĩtye Yeova atũtetheesye kũsũngĩa kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. (Nee. 2:4) O na no tũmũvoye atũnenge ũĩ ũtũtetheesye kũvĩtya mbee wĩa wa kũtavanyʼa. (Yak. 1:5) O na ĩngĩ, Yeova nũtanaa mũno yĩla twamũtũngĩa mũvea nũndũ wa kĩanda kĩla ũtũnengete kya kwĩthĩwa twĩ atavanyʼa.—Ako. 3:15.
3 Kwondũ wa Ala Angĩ: O na ĩngĩ, ‘nĩtwaĩle kũvoyeanĩa’ o na kũweta masyĩtwa ma ana-a-asa maitũ twoona vaĩle. (Yak. 5:16; Meko 12:5) Ũwau no wĩthĩwe ũiũsiĩĩa kwĩanĩsya maũndũ maingĩ wĩanĩ wa kũtavanyʼa? No ũvoye kwondũ wa atavanyʼa ala mate na mathĩna ma mwĩĩ. Ndũkavũthĩĩsye kĩla mboya ila ũvoyaa kwondũ woo itonya kwĩanĩsya. O na ĩngĩ no ũseo kũvoyea anene ma silikalĩ nĩ kana methĩwe na woni mũseo kwelekela wĩa witũ wa kũtavanyʼa nĩ kana ana-a-asa maitũ ‘maendeee kwĩkala kwa ũuu na mũuo.’—1 Tim. 2:1, 2.
4 Kũtavanyʼa ũvoo mũseo ĩũlũ wa nthĩ yonthe ti wĩa wĩ laisi. Ĩndĩ ‘twavoya na kĩthingʼĩĩsyo,’ Yeova akatũtetheesya kwĩanĩsya wĩa ũsu.—Alo. 12:12.