Mavuku Ala Monanĩtwʼe Nthĩnĩ wa Kavuku ka Ũmbano wa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto
MATUKŨ 5-11, MWEI WA 9
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 ASUMBĨ 9-10
“Mũtaĩei Yeova Nũndũ wa Ũĩ Wake”
w99 7/1 30 ¶6
Ndambũka Yaĩ na Mosyao Maseo
Yĩla mũsumbĩ mũndũ mũka wakomanie na Solomoni, nĩwambĩĩie kũmũtata kwa kũmũkũlya “mokũlyo me vinya.” (1 Asumbĩ 10:1) Ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩtũmĩĩtwe mũsoanĩ ũsu no ĩalyũlwe “ndaĩ.” Ĩndĩ ũu ti kwasya kana mũsumbĩ mũndũ mũka eekaa kũmũthaũkĩa Solomoni. Ũndũ wa kwendeesya nĩ kana nthĩnĩ wa Savuli 49:4, ndeto ĩsu ya Kĩevelania nĩtũmĩĩtwe kũelesya makũlyo ve vinya ĩũlũ wa naĩ, kĩkwʼũ, na kwovowʼa. Kwoou, veonekana kana mũsumbĩ ũsu mũndũ mũka wa Sieva, aneeneaa na Solomoni maũndũ maito nĩ kana amanye ũndũ ũĩ wake wĩana. Mbivilia yaĩtye kana ‘nĩwambĩĩie kũneena nake ũvoo wʼonthe ũla waĩ ngoonĩ yake.’ Nake Solomoni, “amũsũngĩa mokũlyo make onthe: vati ũndũ waamwaĩa mũsumbĩ ũla ũtaamũtavya.”—1 Asumbĩ 10:2b, 3.
w99 11/1 20 ¶6
Yĩla Ũlau Waingĩva
Mũsumbĩ mũndũ mũka asengʼete nũndũ wa maũndũ ala woonie na eewʼa, aisye ũũ enyivĩtye: “Athũkũmi aa maku nĩ atanu, ala maũngamaa ĩvinda yonthe mbee waku, na mewʼaa ũĩ waku.” (1 Asumbĩ 10:4-8) Ndaasya kana athũkũmi asu ma Solomoni maĩ atanu nũndũ wa ũthwii mwingĩ ũla wamathyũlũlũkĩte, o na kau ũthwii waĩ o vo. Vandũ va ũu, athũkũmi ma Solomoni nĩmaathimiwe nũndũ nĩmeethukĩĩasya kĩla ĩvinda ũĩ ũla wanengetwe nĩ Ngai. Mũsumbĩ mũndũ mũka wa Sieva nĩ ngelekanyʼo nzeo kwa andũ ma Ngai ũmũnthĩ ala mathyũlũlũkĩtwe nĩ ũĩ wa Mũmbi woo na wa Mwana wake, Yesũ Klĩsto!
w99 7/1 30-31
Ndambũka Yaĩ na Mosyao Maseo
Mũsumbĩ mũndũ mũka wa Sieva nĩwendeeiwʼe mũno nĩ ũĩ wa Solomoni nginya “veva wake waaa vinya.” (1 Asumbĩ 10:4, 5) Andũ amwe maasya kana ndeto isu syonanasya mũsumbĩ mũndũ mũka atiiwe “ateũveva.” O na mũsomi ũmwe aasya mũsumbĩ mũndũ mũka atheleilwe nĩ nzeve avalũka! O na ethĩwa kweethĩiwe ata, mũsumbĩ mũndũ mũka nĩwasengʼie nĩ maũndũ ala woonie na eewʼa. Aisye kana athũkũmi ma Solomoni maĩ atanu nũndũ wa kwĩwʼaa ũĩ wa mũsumbĩ, na amũtaĩa Yeova nũndũ wa kũmũtwʼĩkĩthya Solomoni mũsumbĩ. Na ĩndĩ anenga mũsumbĩ mĩthĩnzĩo ya thooa mũnene. Kwa ngelekanyʼo, thaavu wĩ wʼoka waĩ ũtonya kuma mbesa sya ũmũnthĩ ndola milioni mĩongo ĩna. Nake Solomoni nĩwaetie mĩthĩnzĩo, na amũnenga mũsumbĩ mũndũ mũka “kyonthe kĩla wendie, o kĩla wetisye.”—1 Asumbĩ 10:6-13.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w08 11/1 22 ¶4-6
We Nĩwĩsĩ?
Mũsumbĩ Solomoni aĩ na thaavu wĩana ata?
Maandĩko maĩtye Ilamu, mũsumbĩ wa Tile, anengie Solomoni tani inya sya thaavu, nake mũsumbĩ mũndũ mũka wa Sieva thaavu wĩana oou. O na maĩtye meli sya Solomoni syaetie mbee wa tani 15 sya thaavu kuma Ovilu. Maandĩko maĩtye “ũito wa thaavu ũla waeteawe Solomoni mwaka ũmwe waĩ talendi maana thanthatũ na mĩongo thanthatũ na thanthatũ sya thaavu,” kana mbee wa tani 25. (1 Asumbĩ 9:14, 28; 10:10, 14) Kĩu nĩkĩkwosana na kĩlĩko? Mo asumbĩ ma ĩvinda ya tene meethĩawa na thaavu wĩana ata?
Ĩvuku yĩmwe ya tene, yĩla asomi maasya kana yaneenaa wʼo, yaĩtye kana Mũsumbĩ wa Misili, weetawa Valao Thutmose III, anenganie tani 13.5 sya thaavu ĩkalũnĩ ya Amun-Ra yĩla yĩ Karnak. Myakanĩ ya 1801-1808 mbee wa Klĩsto, mũsumbĩ wa Asuli, weetawa Tiglath-pileser III nĩwaeteiwe tani mbee wa inya sya thaavu kuma Tile, nake Sargon II anengane thaavu wĩana oou kwa ngai sya Mbaviloni. Kwĩawa kana Mũsumbĩ Philip II wa Macedonia nĩwenzaa tani mbee wa 28 sya thaavu kĩla mwaka kĩsionĩ kya Pangaeum kĩla kĩ Thrace.
Yĩla mwana wa Philip, ũla weetawa Alexander Ũla Mũnene, wasindie ndũa ya Susa ĩla yaĩ nthĩ ya Velisia, oosie tani 1,180 sya thaavu kuma ku, na vakuvĩ tani 7,000 kuma Velisia yonthe. Kwoou twasianĩsya maũndũ asu onthe, no twasye kana Mũsumbĩ Solomoni aĩ na thaavu wĩana ũndũ Mbivilia ĩwetete.
MATUKŨ 19-25, MWEI WA 9
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 ASUMBĨ 13-14
“Nĩkĩ Waĩle Kwĩanĩwa na Kwĩthĩwa na Wĩnyivyo?”
w08 8/15 8 ¶4
Endeea Kwĩthĩwa wĩ Mũĩkĩĩku Kuma Ngoonĩ
Na ĩndĩ Yelovoamu eea mũndũ wa Ngai wa wʼo atĩĩ: “Ũka twĩnũkanʼye, ũkevuũkye, na ngakũnenga mũthĩnzĩo.” (1 Asu. 13:7) Mwathani ũsu esaa kwĩka ata? Nĩwesaa kwĩtĩkĩla kũthokwʼa nĩ mũsumbĩ ĩtina wa kũmũtavya ũvoo wa ũsilĩlo? (Sav. 119:113) Kana aaĩle kũlea aiendanyʼa na mũsumbĩ o na kau mũsumbĩ oonekaa ta wĩlilĩte? Yelovoamu aĩ atonya kũnenga anyanyae mĩthĩnzĩo ya thooa mũnene. Ethĩwa mwathani wa Ngai aĩ na wendi wĩvithanĩtye wa syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ, yaĩ laisi kwake kũkwatwa nĩ kĩtei kĩu yĩla wathokiwʼe nĩ mũsumbĩ maendanyʼe. Ĩndĩ Yeova eeĩte mwathani ũsu atĩĩ: “Ndũkaye lĩu, kana kũnywʼa manzĩ, o na ndũkasyoke na nzĩa ĩla ũendie nayo.” Kwoou mwathani amũtavisye mũsumbĩ ũtheinĩ atĩĩ: “O na ũkanenga nyunzu ya nyũmba yaku, ndikalika naku, o na ndiya lĩu kana kũnywʼa manzĩ vandũ vaa.” Na kwoou mwathani ũsu nĩwaumie Mbethi-eli na athi na nzĩa ĩngĩ. (1 Asu. 13:8-10) Twĩĩmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku kuma ngoonĩ twasũanĩa ũtwi ũla mwathani ũsu weekie?—Alo. 15:4.
w08 8/15 11 ¶15
Endeaa Kwĩthĩwa wĩ Mũĩkĩĩku Kuma Ngoonĩ
15 Tũtonya kwĩmanyĩsya ũndũ ũngĩ wĩva twasũanĩa mavĩtyo ala mwathani ũla waumĩte Yuta weekie? Nthimo 3:5 yaĩtye atĩĩ: “Ĩkĩĩa Yeova na ngoo yaku yonthe, na ndũkekwatye ũmanyi waku mwene.” Vandũ va mwathani ũsu waumĩte Yuta aendeee kũmwĩkwatya Yeova o tondũ weekĩte mbeenĩ, ĩvindanĩ yĩĩ eekwatisye ũmanyi wake mwene. Mavĩtyo make nĩmatumie asya thayũ wake na aananga ngwatanĩo yake nzeo na Ngai. Ngewa ĩsu yake nĩkũtũmanyĩsya nesa vata wa kwĩthĩwa na wĩnyivyo na kũmũthũkũma Yeova twĩ aĩkĩĩku.
w08 8/15 9 ¶10
Endeaa Kwĩthĩwa wĩ Mũĩkĩĩku Kuma Ngoonĩ
10 Mwathani ũla waumĩte Yuta aaĩle kwĩthĩwa amanyie kĩtei kya mwathani ũsu waĩ mũkũũ. Aaĩle kwĩthĩwa eekũlilye, ‘Nĩkĩ Yeova ũtũmie mũlaĩka kwa mũndũ ũngĩ amũtavĩtye maũndũ me kĩvathũkanyʼo ala naĩlĩte kwĩka?’ Mwathani ũsu aĩle kwĩthĩwa amũkũlilye Yeova amũelesye mũnango ĩũlũ wa ũndũ ũsu, ĩndĩ Maandĩko mayonanĩtye kana nĩweekie ũu. Ĩndĩ vandũ va ũu, ‘nĩwasyokanisye nake [mwathani ũsu waĩ mũkũũ], na aya lĩu nyũmbanĩ yake, na anywʼa manzĩ.’ Ũndũ ũsu ndwaamũtanĩthya Yeova. Ĩtina e nzĩanĩ enũkĩte Yuta, mwathani ũsu wakengiwe nĩwakomanie na mũnyambũ na wamũaa. Ũsu waĩ mũminũkĩlyo mũthũku mũno wa wĩa wake e mwathani!—1 Asu. 13:19-25.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w10 7/1 29 ¶5
Amanthaa Ũseo Nthĩnĩ Witũ
Ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana, ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa 1 Asumbĩ 14:13 itũmanyĩasya ũndũ mũseo mũno ĩũlũ wa Yeova na kĩla ũsiasya nthĩnĩ witũ. Lilikana kana ve ũndũ mũseo ‘woonekete’ nthĩnĩ wa Aviya. Veonekana kana Yeova nĩwasyaĩtye ngoo ya Aviya nginya akona kaũndũ kaseo nthĩnĩ wake. O tondũ mũsomi ũmwe waĩtye, Aviya asianĩwʼa na andũ ala angĩ ma mũsyĩ woo, ailye ta kavila kamwe kanake “ke katĩ wa mavia maingĩ.” Yeova nĩwoonie ũseo ũsu waĩ na Aviya, amũtuva na amwĩwʼĩa tei o na kau aumĩte mũsyĩ waĩ na andũ athũku.
g 1/10 8-9, masandũkũ
MAWĨA AMWE ŨTONYA KŨTHŨKŨMA
Kũndũ kwĩ kĩvathũkanyʼo ĩũlũ wa nthĩ, ala mate na mawĩa no matetheewʼe nĩ maũndũ aa:
Andũ amwe nĩmendaa nyũmba syoo ĩsũvĩwe yĩla mathi kũndũ kũthũkũma kana o kũthyũmũa
Kũthesya nyũmba sya kũia mĩio, movisi, mĩsyĩ, nyũmba sya kũkomboethya ila syamina kwakwa, kũthesya nyũmba inavĩe kana ila syathamwa, wĩa wa nyũmba, kũthesya ndĩlĩsya sya nyũmba sya viasala na sya mĩsyĩ ya andũ
Kũseũvya isululu na syĩndũ ingĩ ta isu
Wĩa wa moko: Kũseũvya kavati, mĩomo, kũvaka langi, kũseũvya wiio, kũtũngĩĩa kĩala
Wĩa wa mũũndanĩ: Kũvanda mĩtĩ, kũtwʼa matunda, kũketha
Kũvanda mĩtĩ na malaa movisinĩ, vengi, nyũmba nene sya maviasala na kũmĩsũvĩa
Kũsũvĩa myako: Kũũngamĩa nyũmba sya kũkomboethya na mavinda angĩ no ũnengwe nyũmba ũkekalaa vo ũtekũĩva
Kwĩkĩa carpet, tiles, na kũithambya
Kũtwaĩa andũ makaseti, mbĩlũ sya syĩndũ ta kĩwʼũ, sitima, na syĩndũ ingĩ ta isu
Kũthamya andũ kana syĩndũ
Kũsea mĩtĩ, kũtilanga nyeki, kũtilanga ngũ
Ndeleva wa ngalĩ sya sukulu
Kũkũna visa sya mũndũ ũmwe ũmwe, kũkũna visa kũla kwĩthĩawa andũ aingĩ
Kũthooesya atei ma makũyũ itei sya kũkwatya makũyũ
Kũkũana wĩa, kwa ngelekanyʼo, ũiseũvĩsya mũndũ ngalĩ nake aikũseũvĩsya sitima, ũitumĩa mũndũ ngũa nake aikũseũvĩsya mĩveleki
SISYA NĨ MAWĨA MEVA ŨTONYA KŨTHŨKŨMA KĨSIONĨ KĨLA WĨKALAA
Kũlya atũi maku
Kũea syana, kana kũisũvĩa
Kũthoosya mboka, malaa, kana juice
Kũtuma ngũa kana kũtũngĩĩa ila ndembũku
Kũthũkũma kĩvalũa kambuninĩ
Kũua keki, kana malĩu angĩ
Kũtuma vulana, sokisi, kũseũvya mbisũ sya malaa na syĩndũ ingĩ ta isu
Kwanakavya syĩndũ ta ivĩla
Kwĩkĩa andũ masavu ma viasala syoo na kũkũna mawĩa ma kombiũta ta kũandĩka
Kũsũngĩa simũ
Kũsuka na kũseũvya andũ nzwʼĩĩ
Kũkomboethya nyũmba
Kusũsya masandũkũ ma valũa na mathangũ ma kũtangaasĩthya syĩndũ
Kũthambĩsya andũ ngalĩ na kũmavakĩa langi
Kũthesya nyamũ ta ngitĩ na kũitembesya
Kũseũvya ivulĩ na mbungũo
MATUKŨ 26, MWEI WA 9–MATUKŨ 2, MWEI WA 10
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 ASUMBĨ 15-16
“We Nĩwĩthĩawa na Ũkũmbaũ ta Asa?”
w12 8/15 8 ¶4
“Ve Ĩtuvi Kwondũ wa Wĩa Waku”
Myaka 20 ĩla yaatĩĩe ĩtina wa ũsumbĩ wa Isilaeli kũaanwʼa kelĩ, andũ ma Yuta nĩmeelikĩtye vyũ ũthaithinĩ wa mĩvwʼanano. Yĩla Asa watwʼĩkie mũsumbĩ mwaka wa 977 mbee wa Klĩsto, o na nyũmbanĩ ya ũsumbĩ vausũĩte ũthaithi wa ngai sya ũsyai sya Kanaani. Ĩndĩ ndeto mbeveee ila syĩ ĩvukunĩ ya mavinda ineeneete ĩũlũ wa ũsumbĩ wa Asa, syonanĩtye kana “eekaa ũla Yeova Ngai wake wonaa wĩ ũseo na ũlũngalu.” Asa “nĩwavetie ithembeo ngeni, na kũla kũndũ kũtũlu, na atũlanga ituĩ, na atemanga Aselimu ĩvalũke.” (2 Mav. 14:2, 3) O na ĩngĩ, Asa nĩwavetangie ũsumbĩnĩ wa Yuta “aũme ala mekaa naĩ na aũme angĩ,” ala meekaa imanyĩo isu nthũku sya ũlaalai mayasya nĩ nzĩa ĩmwe ya ũthaithi. Ve ũndũ ũngĩ Asa weekie eka o kũvetanga ngai sya mĩvwʼanano. Nĩwasyokie eesũva andũ amea “mamanthe Yeova, Ngai wa aaĩthe moo,” na maikwata “mĩao na myamũlo” ya Ngai.—1 Asu. 15:12, 13; 2 Mav. 14:4.
it-1 184-185
Asa
O na kau ve mavinda Asa waemiwe nĩ kwonanyʼa nguma ya ũĩ na kũelewa kwa ũliku maũndũ ma kĩ-veva, mavĩtyo ala weekie maĩ manini maelekanwʼa na nguma nzeo ila waĩ nasyo na ũndũ weekie ndakekwatanyʼe na ũlei, na kwoou atalĩtwe ta ũmwe wa asumbĩ ala maĩ aĩkĩĩku ũsumbĩnĩ wa Yuta. (2Mav 15:17) Myaka 41 ĩla Asa wasumbĩkĩte Yuta, Isilaeli yasumbĩkiwe nĩ asumbĩ nyanya namo nĩ: Yelovoamu, Natavu, Mbaasa, Ela, Nzimili, Omili, Tivini (ũla wasumbĩkie kĩsio kĩmwe kya Isilaeli aimũvĩnga Omili), na Aavu. (1 Asu 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Ĩtina wa kĩkwʼũ kya Asa, Yeosavati mwana wake nĩwe watwʼĩkie mũsumbĩ.—1Asu 15:24.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w98 9/15 21-22
We Nũĩkĩĩaa Kana Ngai e Kwʼo?
Kwa ngelekanyʼo, soma wathani ũla ũwetete kĩla kyesaa kũkwata andũ matũngĩĩa Yeliko na ũyona ũndũ weanĩie. Yosua 6:26 yaĩtye: “Yosua ameaĩa na wĩvĩto ĩvinda yĩu, akĩmea, Naumanĩwe kũla kwĩ Yeova mũndũ ũla ũkokĩla na kwaka ndũa ĩno Yeliko: akĩkwatya wambĩlĩlyo wayo akakwʼĩĩwa nĩ ĩkithathi yake, na akĩũngamya mbingĩlo syayo akakwʼĩĩwa nĩ ĩlumaita yake ya mũndũ mũũme.” Wathani ũsu weanĩie ĩtina wa myaka ta 500, nũndũ tũsomaa ũũ nthĩnĩ wa 1 Asumbĩ 16:34: “Mĩthenyanĩ yake [Mũsumbĩ Aavu] Ieli Mũmbethi-eli aaka Yeliko: akwatya wambĩlĩlyo wayo na kũkwʼĩĩwa nĩ ĩkithathi yake, Avilamu, na aũngamya mbingĩlo syayo na kũkwʼĩĩwa nĩ ĩlumaita yake ya mũndũ mũũme, Sekuvu, kwĩanana na ndeto ya Yeova, ĩla waneenie na kanywʼa wa Yosua mwana wa Nuni.” No Ngai wa wʼo e weka waĩ atonya kũveveea mawathani ta asu na aiĩkĩĩthya kana nĩmeanĩwʼa.
MATUKŨ 3-9, MWEI WA 10
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 ASUMBĨ 17-18
“Mũkaendaa Mũkĩthua Katĩ wa Ngalĩ Ilĩ Ĩvinda Yĩana Ata?”
Nĩwateteie Ũthaithi Mũtheu
15 Eliya amina kũmathekeea athembi ma Mbaali, mambĩĩie kwĩkanyʼa ta me na ndũũka “na mookĩlya wasya mũnene, na meetemanga na tũvyũ na tũwenzi o tondũ mekaa, mũvaka nthakame yamanyũlũlũkĩla mũno.” Ĩndĩ o na meekĩte ũu, vaiĩ kĩndũ kyaendeea! “Vatyaĩ wasya, kana wa kũsũngĩa o na wĩva, kana ũla waaona ta ũndũ.” (1 Asu. 18:28, 29) Ũwʼo nĩ kana Mbaali ndaĩ vo. Ũsu waĩ o ũvũngũ weekĩĩtwe ilĩkonĩ sya andũ nĩ Satani nĩ kana amelelũkye maeke kũmũthaitha Yeova. Ũndũ ũsu wĩtũmanyĩsya kana kũnyuva kũthũkũma vwana ũngĩ eka Yeova, kũtumaa andũ mesa ũkwʼa ngoo na kũkwatwʼa nĩ nthoni.—Soma Savuli 25:3; 115:4-8.
Nĩwateteie Ũthaithi Mũtheu
18 Eliya atanamba kumya mboya, nguthu ya andũ ĩla yaĩ vau noĩthwa yeekũlasya kana o nake Yeova nũkũemwa nĩ kũsũngĩa mboya ta Mbaali. Ĩndĩ ĩtina wa mboya, ũvoo wa kwĩkũlya makũlyo nĩwathelile. Na twĩasya ũu nũndũ Mbivilia yaĩtye: “Nĩvo ĩndĩ mwaki wa Yeova watheeie, na wavĩvya nthembo ya kũvĩvwʼa, na ngũ, na mavia, na kĩtoo, na wanyenya manzĩ ala maĩ mũtaũnĩ.” (1 Asu. 18:38) Ũsu waĩ wonanyʼo wĩ ũtheinĩ vyũ kana Yeova nĩwe Ngai wa wʼo! Mo andũ meekie ata moona ũu?
Ũthwii wa Kĩ-veva
w08 4/1 19, ĩsandũkũ
Nĩwasyaĩĩsye, na Nĩweeteelile
Mũnyao Ũla Eliya Wathanie Wakuie Ĩvinda Yĩana Ata?
Eliya, ũla waĩ mwathani wa Yeova, nĩwatavisye Mũsumbĩ Aavu kana mũnyao ũla wakuĩte ĩvinda yĩasa wakilyĩ kũthela. Veonekana amũtavisye ũu “mwaka wa katatũ,” tũitala kuma mũthenya ũla wathanie ĩũlũ wa mũnyao ũsu. (1 Asumbĩ 18:1) Yeova auwisye mbua Eliya amina kũtavya Mũsumbĩ Aavu kana nĩkũkua. Amwe no masye kana mũnyao ũsu wathelile mwaka wa katatũ ũtanamba kũthela vyũ mayonanyʼa kana myaka ĩtatũ ndyaathela. Ĩndĩ Yesũ na Yakovo mawetete kana mũnyao ũsu wakuie myaka ĩtatũ na myei thanthatũ. (Luka 4:25; Yakovo 5:17) Yo Mbivilia nĩyĩvĩngĩte ũndũnĩ ũsu?
Aiee. Ĩvindanĩ ya Isilaeli thano weethĩawa wĩ mũasa nũndũ wakuaa myei thanthatũ. Vate nzika, Eliya aendie kũtavya Aavu ĩũlũ wa mũnyao ũsu thano ũminĩte kũkua ĩvinda yĩasanga kwĩ yĩla wakuaa. Kwoou mũnyao waĩ waambĩĩie vakuvĩ myei thanthatũ Eliya atanamba kũthi kũneena na Aavu. Nũndũ wa ũu, Eliya aiweta kana mũnyao nũũthela, twĩ “mwaka wa katatũ” kuma yĩla wathanie ĩũlũ wawʼo, veonekana yu waĩ ũminĩte vakuvĩ myaka ĩtatũ na nusu. Na andũ maitwʼĩka nĩmoombana Kĩĩmanĩ kya Kalimeli, mũnyao ũsu waĩ ũnakomanyʼa “myaka itatũ na myei thanthatũ.”
Kwaekai tũsũanĩe ĩũlũ wa ĩvinda ya mbee yĩla Eliya waendie kwa Aavu. Andũ maĩkĩĩaa kana Mbaali nĩwe “mũtwai wa matu,” ngai ũla waĩ atonya kũete mbua na akamina mũnyao. Ethĩwa thano ũsu nĩwekalĩte ĩvinda yĩasa kũthonoka ũndũ veethĩawa, nĩvatonyeka andũ makethĩwa meekũlasya, ‘Ĩndĩ Mbaali ko waendie va? We akesa kũtũetee mbua ĩndĩĩ?’ Yĩla Eliya waisye kana kũikethĩwa mbua kana ĩmwe nginya yĩla ũkaweta, no nginya athaithi asu ma Mbaali methĩwe mathĩnĩkie mũno.—1 Asumbĩ 17:1.
w14 2/15 14-15
“ENDA ŨNZEŨVĨSYE KAMŨTŨ KANINI”
Kwasũanĩa kĩla Eliya wakũlilye mũndũ mũka ndiwa. Mũndũ mũka ũsu atavĩtye Eliya kana aĩ o na kamũtũ kanini na nĩko waĩ aue kwondũ wake na mwana wake, maye na maikwʼa. Ĩndĩ Eliya amwĩie atĩĩ: “Ndũkakĩe; enda wĩke o tondũ wasya; ĩndĩ amba ũnzeũvĩsye kamũtũ kanini, noimbumaalĩlya na ĩtina ũiseũvya kwondũ waku na mwana waku. Nũndũ ũũ nĩwʼo Yeova, Ngai wa Isilaeli, ũnũkwasya, Mũtungi wa mũtu ndũkathela, o na sũva wa mauta maikanyiva, kũvika mũthenya ũla Yeova ũkausya mbua ĩũlũ wa nthĩ.”—1 Asu. 17:11-14.
Andũ amwe methĩwa mamũkũlilye Eliya, ‘tũkũuĩe kalĩu kala tũtiele nako, eka kũtũvũĩa ngũĩ.’ Ĩndĩ mũndũ mũka ũsu ndiwa ndaĩ na yĩsilya yĩu, o na kau ndaĩ na ũmanyi mwingĩ ĩũlũ wa Yeova, nĩwamũĩkĩĩe Eliya na eeka ũndũ wamwĩie. Mũĩkĩĩo wa mũndũ mũka ũsu nĩwatatiwe kwa nzĩa nene, ĩndĩ nĩweekie ũtwi mũseo.
Ngai ndaamũtia mũndũ mũka ũsu waĩ ngya na waĩ ndiwa. O tondũ Eliya waĩtye, Yeova nĩwaingĩvisye mũtu na mauta ma mũndũ mũka ndiwa na weethĩa lĩu ũsu no ũmekalye thayũ Eliya, mũndũ mũka ndiwa, na kana kake nginya yĩla yũa yathelile. Kwawʼo “mũtũngi wa mũtu ndwaathela, o na sũva wa mauta matyaanyiva, kwĩanana na ndeto ya Yeova, ĩla waneenie na kanywʼa wa Eliya.” (1 Asu. 17:16; 18:1) Kethĩwa mũndũ mũka ũsu ndiwa ndaaĩka ũndũ watavĩtwʼe, nĩvatonyeka ũsu ũkethĩwa nowʼo waĩ lĩu wake wa mũthya. Vandũ va ũu, mũndũ mũka ũsu nĩwoonanisye mũĩkĩĩo, amwĩkwatya Yeova, na amba kũmũnenga Eliya kĩla waĩ nakyo.
Ĩsomo yĩla tũkwĩmanyĩsya ngewanĩ ĩno nĩ kana, Yeova nũathimaa ala moonanyʼa kana me na mũĩkĩĩo. Yĩla ũĩkĩĩku waku watatwa na woonanyʼa mũĩkĩĩo, Yeova nũkũtetheeasya. Nĩ kana aũtetheesye ũmĩĩsye matatwa, Yeova akakwĩanĩĩsya mavata maku, akaũsũvĩaa, na akethĩawa e mũnyanya waku.—Kuma 3:13-15.
MATUKŨ 10-16, MWEI WA 10
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 ASUMBĨ 19-20
“Mwĩkwatye Yeova Aũkiakisye”
Nĩwakiakĩiwʼe Nĩ Ngai Wake
13 We wĩĩsilya Yeova ta weewie ata yĩla wasyaisye e ĩtunĩ na oona mwathani wake wamwendete akomete ĩtina wa mũtĩ weũnĩ aivoya akwʼe? Kĩla weekie ĩtina wa vau no kĩtũtetheesye kũmanya. Yĩla Eliya wakomie alĩkwa, Yeova nĩwatũmie mũlaĩka vala waĩ. Mũlaĩka ũsu nĩwamũkiitie, amũamũkya, na amwĩa: “Ũkĩla ũye.” Eliya nĩwookĩlile na aya mũkate mũvyũ ũla mũlaĩka waĩ anamũseũvĩsya na anywʼa kĩwʼũ kĩla wamũeteie. We Eliya nĩwatũngĩie mũlaĩka ũsu mũvea? Kĩla ngewa ĩsu ĩwetete no kana mwathani ũsu amina kũya na kũnywʼa nĩwasyokie ĩngĩ akoma. We nĩwĩthwa akwʼĩte ngoo ũkethĩa ndekwenda kũneena? O na ethĩwa vailye ata, mũlaĩka ũsu nĩwasyokie amũamũkya ĩngĩ ya kelĩ, na nĩvatonyeka akethĩwa eekie ũu kũkilye kũkya. Amũtũngĩlĩĩile ĩngĩ ndeto ila wamũtavĩtye savalĩ wa mbee, “Ũkĩla ũye,” na ongela kũmũtavya ndeto ii sya vata: “Nũndũ kyalo nĩ kĩvĩtũku vinya waku.”—1 Asu. 19:5-7.
Nĩwakiakĩiwʼe Nĩ Ngai Wake
21 Mbivilia nĩyonanĩtye nesa kana Yeova ndaĩ kĩsevenĩ kĩu, kĩtetemonĩ kĩu, kana mwakinĩ ũsu. Eliya nĩweesĩ kana Yeova ti ngai ya ũvũngũ ta ngai ya Mbaali ĩla athaithi mayo mamĩkumasya tayo “mũtwai wa matu,” kana mũnengani wa mbua. Yeova nĩwe umanĩte na vinya wʼonthe ũla wonekaa syĩndũnĩ ila woombie. Na o na eka ũu, e ũtonyi mwingĩ mũno kũthonoka kĩndũ o na kĩva waaũmba. O na matu maitonya kũmwĩanĩa! (1 Asu. 8:27) Maũndũ asu onthe matethisye Eliya ata? Lilikana kana aĩ na wia. Kwoou nũndũ Yeova, Ngai ũla wĩ vinya ũsu wingĩvĩte ũu, aĩ vamwe nake, ndaĩ na kĩtumi kya kũkĩa Aavu na mũka wake, Yeseveli!—Soma Savuli 118:6.
Nĩwakiakĩiwʼe Nĩ Ngai Wake
22 Ĩtina wa mwaki kũvĩta nĩkwakililye, na Eliya eewʼa “wasya mũnini mũuu.” Wasya ũsu nĩwamũkũlilye eyĩelesye ĩngĩ, na amũtulũĩla Yeova kĩla kyaĩ ngoonĩ savalĩ wa kelĩ. Kĩu nĩkĩtonya kwĩthĩwa kyatumie Eliya ausya mũnango. Ĩndĩ vate nzika, kĩla kyamũkiakĩisye vyũ nĩ kĩla “wasya [ũsu] mũnini mũuu” wamũtavisye ĩtina wa vau. Yeova nĩwamũĩkĩĩthisye Eliya kana aĩ mũthũkũmi wake wĩ vata mũno. Eekie ũu ata? Nĩwamũtavisye maũndũ ala wavangĩte kwĩka ĩvinda yũkĩte nĩ kana avete ũthaithi wa Mbaali vyũ Isilaeli. Vate nzika, kĩthito kya Eliya kĩyaĩ kya mana, nũndũ Ngai nĩwavangĩte kwosa matambya amine ũthaithi wa Mbaali vyũ. O na nĩwavangĩte kũendeea kũmũtũmĩa Eliya kwĩanĩsya kĩeleelo kyake. Na nũndũ wa ũu nĩwamũtũmie ĩngĩ, na amũtavya maũndũ mana ala waaĩlĩte kwĩka.—1 Asu. 19:12-17.
Ũthwii wa Kĩ-veva
w97 11/1 31 ¶1
Ngelekanyʼo ya Mũndũ Weeyumĩtye na Waĩ Mũĩkĩĩku
Ũmũnthĩ athũkũmi aingĩ ma Ngai nĩmonanasya veva ta ũsu wa kwĩyumya. Amwe nĩmatiĩte “mĩũnda yoo,” malĩ yoo, nĩ kana matavanyʼe ũvoo mũseo isionĩ syĩ vaasa kana meyumye kũthũkũma Mbetheli. Namo angĩ nĩmathamĩĩe nthĩ ingĩ nĩ kana matetheesye wĩanĩ wa myako ĩkonetye maũndũ ma Ũsumbĩ. Aingĩ nĩmetĩkĩlĩte kũthũkũma mawĩa ala monekaa me ma kĩlasi kya nthĩ. Ĩndĩ vai ũmwe wĩyumasya amũthũkũme Yeova ũtethasya wĩa ũte wa vata. Yeova nũmonaa me ma vata onthe ala mamũthũkũmaa na ngenda, na nũmaathimaa nũndũ wa veva woo wa kwĩyumya.—Maliko 10:29, 30.
MATUKŨ 17-23, MWEI WA 10
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 1 ASUMBĨ 21-22
“Tũmĩa Ũkũmũ o ta Yeova”
it-2 21
Yeova wa Nguthu
Yĩla Yosua woonie mũlaĩka e vakuvĩ na Yeliko na amũkũlya ethĩwa e ngalĩ ya Isilaeli kana e ngalĩ sya nthũ syoo, mũlaĩka ũsu amũsũngĩie amwĩa, “Aiee: ĩndĩ nyie yu nĩnooka ũla mũnene wa nguthu ya Yeova.” (Yos 5:13-15) Mwathani Mikaia atavisye Mũsumbĩ Aavu na Yeosavati atĩĩ: “Nĩnoonie Yeova ekalĩte kĩvĩlanĩ kyake kya ũsumbĩ, na nguthu yonthe ya ĩtunĩ yĩũngamĩte vakuvĩ nake kwʼokonĩ kwake kwa aũme na kwʼokonĩ kwake kwa aka,” na nguthu ĩsu yoonanasya ana ma Yeova ma veva. (1Asu 22:19-21) Ndeto ila itũmĩĩtwe “Yeova wa nguthu” nĩsyaĩlĩte nũndũ iyĩthĩawa ineenea o akelũvi, aselavi, na alaĩka angĩ me oka (Isa 6:2, 3; Mwa 3:24; Ũvu 5:11), ĩndĩ syĩthĩawa ineenea ikundi sya alaĩka, na nĩkyo kĩtumi Yesũ Klĩsto waisye kana Asa wake no amũtũmĩe “nguthu mbee wa ĩkũmi na ilĩ sya alaĩka.” (Mt 26:53) Yĩla Esekia wamũvoyaa Yeova amũtetheesye, amwĩtie “Yeova wa nguthu, Ngai wa Isilaeli, ũla wĩkalaa ĩũlangũ wa akelũvi.” Aneeneaa ĩsandũkũ ya ũtianĩo na akelũvi ala maĩ ĩũlũ wa ĩsandũkũ, na ĩsandũkũ yĩu yoonanasya kĩvĩla kya ũsumbĩ kya Yeova. (Isa 37:16; sianĩsya na 1Sa 4:4; 2Sa 6:2.) Mũthũkũmi wa Elisa ũla waĩ na wia nĩwaekie kwĩthĩwa na wia yĩla woonie woninĩ iĩma ila syathyũlũlũkĩte ndũa ĩla Elisa wekalaa ‘syusũĩte mbalasi na makasya ma mwaki,’ ala moonanasya nguthu ya alaĩka ma Yeova.—2Asu 6:15-17.
it-2 245
Ũvũngũ
Yeova Ngai nĩwĩtĩkĩlasya andũ ala mendete ũvũngũ “makengwe na ũmanyĩsyo wa ũvũngũ nĩ kana maĩkĩĩe ndeto sya ũvũngũ” vandũ va kwĩtĩkĩla ũvoo mũseo ĩũlũ wa Yesũ Klĩsto. (2Th 2:9-12) Mwolooto ũsu nĩwonanĩtwʼe nĩ kĩla kyeekĩkie myaka maana maingĩ ĩvindanĩ ya mũsumbĩ wa Isilaeli weetawa Aavu. Athani ma ũvũngũ nĩmamũĩkĩĩthisye Aavu kana akasinda Lamothi-ngileati kaũnĩ, ĩndĩ mwathani wa Yeova weetawa Mikaia athana kana akakwatwa nĩ mũisyo. O tondũ mwathani Mikaia wavuanĩiwʼe woninĩ, Yeova nĩweetĩkĩlilye kyũmbe kya veva kyatwʼĩka “veva wa ũvũngũ” kanywʼanĩ wa athani ma Aavu. Kũu nĩ kwasya kana kyũmbe kĩu kya veva nĩkyatumie athani asu maneena kĩla mendaa kũneena na kĩla Aavu wendaa kwĩwʼa kuma kwoo, vandũ va kũmũtavya ũwʼo. O na kau Aavu aĩ anakanwʼa, nĩweetĩkĩlile kũkengwa nĩ athani asu na kĩu nĩkyatumie avakwʼĩĩa.—1Asu 22:1-38; 2Mav 18.
MATUKŨ 24-30, MWEI WA 10
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 ASUMBĨ 1-2
“Ngelekanyʼo Nzeo Ĩũlũ wa Kũmanyĩsya Angĩ”
Ũthwii wa Kĩ-veva
w05 8/1 9 ¶1
Maũndũ Manene Kuma Ĩvukunĩ ya Asumbĩ wa Kelĩ
2:11—Nĩ ‘ĩtu’ yĩva yĩla ‘Eliya wambatiwe nĩ kĩlingi’? Ĩtu yĩu ti kũndũ kũasa mũno kũla twonaa na metho maitũ, o na ti vala Ngai na alaĩka make mekalaa. (Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 4:19; Savuli 11:4; Mathayo 6:9; 18:10) ‘Ĩtu’ yĩla Eliya wambatie nĩ yayaya. (Savuli 78:26; Mathayo 6:26) Ĩkasya yĩu ya mwaki yamwĩsĩilye Eliya yayayanĩ yamũtwaa kĩsionĩ kĩngĩ kya nthĩ, vala waendeeie kwĩkala kwa ĩvinda ĩna. Ĩtina wa myaka yĩana ũna, Eliya nĩwaandĩkĩie mũsumbĩ wa Yuta, ũla weetawa Yeolamu, valũa.—2 Mavinda 21:1, 12-15.
MATUKŨ 31, MWEI WA 10–MATUKŨ 6, MWEI WA 11
MAŨNDŨ MA VATA KUMA NDETONĨ YA NGAI | 2 ASUMBĨ 3-4
“Osa Mwana Waku”
Ũthwii wa Kĩ-veva
it-2 697 ¶2
Mwathani
“Ana ma Athani.” O tondũ ĩvuku Gesenius’ Hebrew Grammar yĩeleetye, ndeto ya Kĩevelania ben (mwana wa) kana benehʹ (ana ma) no yonanyʼe “kĩkundi kĩna kana (mbaĩ na).” (Sianĩsya na Nee 3:8, vala “ũmwe wa aseũvya ma manukato” wĩtĩtwe “mwana wa aseũvya ma manukato.”) Kwoou, ndeto “ana ma athani” no syonanyʼe kĩkundi kya athani mekwĩmanyĩsya maũndũ mana ma wathani me vamwe. Mbivilia ĩwetete kana imwe sya ikundi sya athani syaĩ Mbethi-eli, Yeliko, na Ngilikali. (2Asu 2:3, 5; 4:38; sianĩsya na 1Sa 10:5, 10.) Samueli nĩwatongoesye nguthu ya athani ala maĩ Lama (1Sa 19:19, 20), na veonekana o nake Elisa aĩ na kĩanda o ta kĩu ĩvindanĩ yake. (2Asu 4:38; 6:1-3; sianĩsya na 1Asu 18:13.) Mbivilia yaĩtye kana nĩmeeyakĩaa kũndũ kwoo kwa kwĩkala matũmĩĩte mĩio ya kũvoya, na kĩu kĩonanyʼa kana mayaĩ na syĩndũ mbingĩ sya kĩ-mwĩĩ. O na kau mavinda maingĩ athani asu mekalaa vandũ vamwe na kũya lĩu me vamwe, nĩvatonyeka ũkethĩa kĩla ũmwe anengawe kĩanda kya kwĩanĩsya e mwathani kũndũ kũngĩ.—1Asu 20:35-42; 2Asu 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2.
w13 8/15 28-29
ELISA NĨWAMBĨĨIE KŨMŨTHŨKŨMA ELIYA
Ĩvinda yĩmwe Elisa aĩ mũũndanĩ aiĩma, na ĩndĩ mwathani Eliya avĩtĩla vau ũĩ na amwĩkĩsya suka wake. Elisa nĩweesĩ kĩtumi kya Eliya kũmwĩkĩsya suka ũsu. Elisa nĩwavangie kwĩthĩwe na mboka na ĩndĩ atia ĩthe na inya, na athi kũmũthũkũma Eliya. (1 Asu. 19:16, 19-21) Nũndũ Elisa nĩweeyũmbanĩtye vyũ ũndũ ũtonya amũthũkũme Eliya, Yeova nĩwamũtũmĩie, na ĩndĩ ĩtina esa kũtwʼĩka mwathani.
Elisa amũthũkũmie Eliya kwa myaka thanthatũ ũu. Ĩvindanĩ yĩu Elisa nĩwe “wetĩkĩasya moko ma Eliya manzĩ.” (2 Asu. 3:11) Ĩvindanĩ yĩu andũ matũmĩaa moko kũya, vandũ va tũvyũ, isiko, na mĩio ĩngĩ ĩla ĩtũmĩawa kũya. Mamina kũya, mũthũkũmi nĩwathambasya vwana wake moko. Kwoou mawĩa amwe ala Elisa watethasya maĩ ma kĩlasi kya nthĩ. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwoonaa kĩ kĩanda kya vata kũmũthũkũma Eliya.
Ũmũnthĩ, Aklĩsto aingĩ nĩmalikaa ũthũkũminĩ wĩ kĩvathũkanyʼo wa ĩvinda yonthe. Mũĩkĩĩo na wendi ũla methĩawa nawʼo nũtumaa matũmĩa vinya woo wʼonthe kũmũthũkũma Yeova. Amwe nĩmatiĩte mĩsyĩ yoo nĩ kana meyumye kũthũkũma Mbetheli, wĩanĩ wa myako ĩkonetye maũndũ ma Ũsumbĩ, na maũndũ angĩ ta asu, mawĩa matonya kwoneka nĩ aingĩ me ma kĩlasi kya nthĩ. Ĩndĩ vai Mũklĩsto waĩle kwona wĩa ta ũsu ta ũte wa vata, nũndũ Yeova onaa mawĩa asu me ma vata mũno.—Aevl. 6:10.