Nĩwoonanisye Nĩ Mũĩ, e Ũkũmbaũ, na Ndeyendete

1-3. (a) Esita eewʼaa ata aendete mbee wa mũsumbĩ? (b) Mũsumbĩ eekie ata oona Esita alika nyũmbanĩ yake?

ESITA aĩ mũtelemu mũno. Atambĩtye o kavola athengeee kĩvĩlanĩ kya mũsumbĩ. Nyũmba ĩsu ya mũsumbĩ wa Velisia yaĩ Susani, na kwakilĩtye ki ũkethĩa o na atambĩtye no ũkwĩwʼa matuu make mwene na ngũa yake mbanake ĩkusĩtye nthĩ. Asisya ũtee aĩ atonya kwona ituĩ syayo ndaasa ila syaĩ mbanakavye nesa vyũ. O na angʼelela ĩũlũ aĩ atonya kwona kĩala kyayo kyanake, kĩla kyaseũvĩtwʼe na mbwaũ mbanake sya mĩkũũ ila syaumĩtwʼe nthĩ ya vaasa ya Levanoni. Ĩndĩ ndaĩ etĩkĩla o na vanini kĩlĩko kyake kyelelũkwʼe nĩ wanake wa nyũmba ĩsu. Atũngĩte mesilya make onthe vala ve mũndũũme ũla wekalĩte kĩvĩlanĩ kĩu kya ũsumbĩ. Nĩkĩ? Nũndũ thayũ wake waĩ mokonĩ ma mũsumbĩ ũsu.

² Mũsumbĩ nĩwaendeeie kũsyaĩĩsya Esita okĩte, na ĩtina amũkĩlĩlya ndata yake ya thaavu. Kũkĩlya ndata ĩsu kwaĩ o ũndũ wĩ laisi, ĩndĩ nĩkwatangĩĩie thayũ wa Esita. Nĩkĩ? Nũndũ nĩwatũlĩte mwĩao kũka mbee wa mũsumbĩ atemwĩte, na kĩla kyaĩ kĩtonya kũtuma aekewa no mũsumbĩ amũkĩlĩlya ndata ĩsu. Yĩla wavikie mbee wa mũsumbĩ, Esita nĩwatambũũkisye kwʼoko kwake, na e na ndaĩa akwata mũthya wa ndata ya thaavu ya mũsumbĩ.—Est. 5:1, 2.

³ Aasuelo aĩ mũsumbĩ mũthwii mũno na wĩ ũkũmũ mwingĩ. Kwa ngelekanyʼo, ngũa ila syeekĩawa nĩ mũsumbĩ wa Velisia take ĩvindanĩ yĩu, syaĩ sya thooa mũnene, ũla ũmũnthĩ nĩ ta ndola milioni maana maingĩ. Ĩndĩ o na vailye ũu, Esita akomanyʼa metho na mũũme, nĩweene nesa vyũ kana mũũme nũmwendete. Mũsumbĩ amũkũlilye: “Wĩenda kyaũ, Esita, mũka wa mũsumbĩ? Na vata waku nĩ mwaũ? Nũkũnengwa o na ethĩwa nĩ nyunzu ya ũsumbĩ.”—Est. 5:3.

4. Nĩ ũndũ wĩva ũte laisi Esita waaĩlĩte kwĩka?

⁴ Esita nĩwoonanisye kana aĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu na ũkũmbaũ mwingĩ yĩla waendie mbee wa mũsumbĩ nĩ kana atetee andũ make maikoawe onthe. Kũvikĩĩa vu, aĩ anathokwʼa nĩ mũsumbĩ ĩndĩ ve mawetu maĩ mbee wake. Aĩ no nginya aĩkĩĩthye mũsumbĩ ũũ waĩ mĩtũlyo kana mũtai wake, ũla wamũĩkĩĩte vyũ aĩ mũndũ mũthũku nũndũ eekie kũmũkenga nĩ kana Ayuti moawe. We esaa kwĩka ata aĩkĩĩthye mũsumbĩ kana maũndũ ala ũkũmũtavya ĩũlũ wa Amani nĩ ma wʼo, na ngelekanyʼo yake yĩtũmanyĩsya kyaũ?

Nĩwanyuvie kwa Ũĩ “Ĩvinda ya Kũneena”

5, 6. (a) Esita aatĩĩie ata mwolooto ũla wĩ nthĩnĩ wa Mũtavanʼya 3:1, 7? (b) Esita oonanisye nĩ mũĩ ata yĩla waneenaa na mũũme?

⁵ Yo vethĩwa vaendie ata keka Esita atavisye mũsumbĩ thĩna wake andũ ala angĩ me vo? Kwĩka ũu kwĩthĩwa kwoonanisye ndanengete mũũme wake ndaĩa na Amani ethĩwa akwatie mwanya mũseo wa kwĩtetea. Kwoou we Esita eekie ata? Myaka maana maingĩ Mũsumbĩ Solomoni aĩ aveveeiwe kũandĩka atĩĩ: “Kwondũ wa kĩla kĩndũ ve ĩvinda, . . . ĩvinda ya kũvindya, na ĩvinda ya kũneena.” (Mũta. 3:1, 7) Kwavindĩĩsya ũndũ Molitekai wasũvĩie Esita kuma e mwĩĩtu. Aĩ mũndũũme mũĩkĩĩku na vate nzika nĩwamũmanyĩisye myolooto ta ĩsu yĩla wamũeaa. Kwoou no nginya Esita ethĩwe aeleetwe vata wa kũnyuvaa nesa “ĩvinda ya kũneena.”

⁶ Esita eeie mũsumbĩ atĩĩ: “Ethĩwa nĩkwoneka wĩ ũseo kwa mũsumbĩ, mũsumbĩ na Amani nĩmoke mũnthĩ ũũ mbokanĩ ĩla nzeũvĩtye nũndũ wake.” (Est. 5:4) Mũsumbĩ nĩweetĩkĩlile na atũmana Amani. Nũkwona ũndũ Esita woonanisye kana nĩ mũĩ ĩvinda yĩla waneenaa na mũũme? Ndaamũvũthya mũũme o na vanini, na nĩwamanthie vandũ vala vaĩlĩte na saa ila nzeo sya kũmũtavya maũndũ ala mamũthĩnasya.—Soma Nthimo 10:19.

7, 8. Maũndũ maĩlye ata mbokanĩ ya mbee ĩla Esita waseũvisye, na nĩkĩ woonie ataĩle kũtavya mũsumbĩ thĩna wake ĩvindanĩ yĩu?

⁷ Vate nzika Esita oombanisye mboka ĩsu nesa na aĩkĩĩthya kana kĩla kĩndũ kĩĩthĩwa kĩtonya kwendeesya mũũme wake. O na nĩwaĩkĩĩthisye kana ve mbinyu nĩ kana wĩthĩe kĩla mũndũ nĩ mũtanu. (Sav. 104:15) Aasuelo atanie mũno nginya amũkũlya Esita ĩngĩ awete vata wake. Ĩndĩ yo yĩu nĩyo yaĩ ĩvinda ĩseo ya kũweta thĩna wake?

⁸ Aiee. Esita oonie aĩle kweteelanga. Na kwoou nĩwamũthokisye mũsumbĩ na Amani mbokanĩ ĩngĩ mũthenya ũla waatĩĩe. (Est. 5:7, 8) Nĩkĩ woonie ve vata wa kweteelanga? Ndũkolwe kana andũ ma Esita maĩ mũisyonĩ nũndũ wa mwĩao ũla mũsumbĩ waumĩtye waĩtye kana maĩle kũawa. Na nũndũ wa mũisyo ũsu waĩ mbee wa andũ make aĩ no nginya asũanĩe nesa vyũ nĩ ĩvinda yĩva yaĩlĩte vyũ ya kũneena. Kwoou nĩweeteelile, na amantha ĩvinda yĩngĩ nĩ kana onyʼe mũũme wake ũndũ wamũnengete ndaĩa.

9. Nĩkĩ wũmĩĩsyo nĩ wa vata, na tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Esita ata?

⁹ Wũmĩĩsyo nĩ nguma ya vata mũno o na kau yĩ mũo. O na kau Esita nĩwathĩnĩkaa na nĩwendaa mũno kũweta kĩla kĩũmũthĩnyʼa, nĩweeteelile ĩvinda yĩla yaĩlĩte ya kũneena. Ngelekanyʼo yake no ĩtũmanyĩsye ũndũ wa vata. Kwa ngelekanyʼo, mavinda kwa mavinda ithyonthe nĩtwonaa maũndũ mathũku na maĩlĩte kũlũngwa. Kwoou, ethĩwa nĩtũkwenda kũneena na mũndũ wĩ na ũkũmũ nĩ kana alũnge maũndũ ta asu, nĩtwaĩlĩte kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Esita na tũyĩthĩwa na wũmĩĩsyo. Ĩandĩko ya Nthimo 25:15 yaasya atĩĩ: “Kwondũ wa kũmĩĩsya ĩvinda ĩasa mũsumbĩki nũtonya kũkikwʼa [kana, kũsesengwa], na ũĩmĩ mwololo nũtũlaa ĩvĩndĩ.” Kwoou, tweethĩwa na wũmĩĩsyo na twaneena ĩvinda yĩla yaĩlĩte twĩ auu o ta Esita, nĩtũtonya kwololosya ngoo ya mũndũ ũtũvĩngaa akatwĩthukĩĩsya. We Yeova, Ngai wa Esita, nĩwaathimie wũmĩĩsyo na ũĩ wake?

Nĩweeteelile e na Wũmĩĩsyo na Akwata Ũsili wa Katĩ

10, 11. Nĩkĩ Amani wathilĩkile ĩtina wa kuma mbokanĩ ya mbee, na mũka na anyanyae mamwĩie eke ata?

¹⁰ Esita nĩweeteelile e na wũmĩĩsyo, na maũndũ mambĩĩa kwĩvuanyʼa o kavola. Amani nĩwaumaalile mbokanĩ ĩsu atanĩte mũno, ayĩsilya kana vaiĩ mũndũ ũngĩ wendetwe take nĩ mũsumbĩ na mũka wa mũsumbĩ. Yĩla wavikie mbingĩlonĩ ya nyũmba ya mũsumbĩ, nĩwoonie Molitekai, ũla Mũyuti waleile vyũ kũmũkumanĩa. O ũndũ tũnoonie ĩsomonĩ ĩvĩtu, kĩeleelo kya Molitekai kya kũlea kũmũkumanĩa kĩyaĩ kũmũvũthya, ĩndĩ we ndendaa kũũmĩsya wasya wake wa ngoo na kwananga ngwatanĩo yake na Yeova Ngai. Ĩndĩ Amani amwona ‘ausũiwe nĩ ũthilĩku.’—Est. 5:9.

¹¹ Yĩla Amani watavisye mũka wake na anyanyae ũndũ Molitekai wamũvũthasya, mamwĩie aseũvye mũtĩ wĩ na ũasa wa mbee wa vuti 72 na aikũlya mũsumbĩ mwanya nĩ kana Molitekai asũwʼe mũtĩnĩ ũsu. Ũndũ ũsu nĩwendeeisye Amani na vau kwa vau atũmana ũseũvwʼe.—Est. 5:12-14.

12. Nĩkĩ mũsumbĩ waisye asomewe lekoti ila syakonetye ũsumbĩ wake, na syamũlilikanilye kyaũ?

¹² Ũtukũ ũsu mũsumbĩ ndaakoma nesa. Mbivilia yaĩtye kana “ndaatonya kũkoma,” na kwoou asya asomewe lekoti ila ikonetye ũsumbĩ wake kwa wasya mũnene. Lekoti isu syasomiwe nĩ vamwe na ũla mũvango wa kĩmbithĩ wa kũwaa Aasuelo. Mũsumbĩ nĩwalilikene ũndũ ũsu nesa vyũ. Ala mendaa kũmũaa nĩmakwatiwe na mooawa. Ĩndĩ nata Molitekai ũla wavuanisye ũndũ ũsu? Vau kwa vau mũsumbĩ nĩwakũlilye ethĩwa Molitekai nĩwatuviwe. Asũngĩiwe ata? Eeiwe kana vaiĩ ũndũ o na ũmwe waaĩkwa.—Soma Esita 6:1-3.

13, 14. (a) Mĩvango ya Amani yambĩĩie kwanangĩka ata? (b) Mũka na anyanyae mamwĩie ata?

¹³ Mũsumbĩ nĩwathatie na akũlya nĩ anene meva maĩ vau nĩ kana mamũtetheesye kwona ũndũ ũtonya kũthĩnĩkĩa ũndũ ũsu. Ũsengyʼo nĩ kana Amani aĩ avikie tene vyũ mbee wa kĩla mũndũ, na veonekana eekie ũu nũndũ nĩwendaa kwĩseũvĩsya ĩsyĩtwa mbee wa mũsumbĩ nĩ kana akwate mwanya wa kũwaa Molitekai. Ĩndĩ atanamba kũkũlya mwanya ũsu, mũsumbĩ nĩwamũkũlilye Amani ũndũ ũtonya kwĩka atuve mũndũ ũla ũmwendeeisye mũno. Amani asũanĩie nĩwe ũkwenda kũtuvwʼa nĩ mũsumbĩ. Kwoou awetie maũndũ maseo mũno. Aisye mũndũ ũsu aĩle kwĩkĩwa ngũa sya kĩ-ũsumbĩ, na ainengwa mũthũkũmi mũnene wa mũsumbĩ aendanyʼe nake e mbalasinĩ ĩla ya mũsumbĩ isionĩ ila syĩ vakuvĩ na Susani, na aikathĩĩwa na wasya mũnene nĩ kana kĩla mũndũ ewʼe. Yu kwavindĩĩsya ũndũ Amani watukisye ũthyũ amanya kana mũndũ ũla ũkũtuvwa nĩ Molitekai! Na wĩĩsilya nũũ weeiwe nĩ mũsumbĩ athi amũkathĩĩe na wasya mũnene? Nĩ Amani!—Est. 6:4-10.

¹⁴ Amani nĩweekie kĩla mũsumbĩ wamũtavisye o na kau ndaaĩka ũu kuma ngoonĩ. Amina kwĩka ũu nĩweekalaatile asyoka kwake ewʼĩte woo mwingĩ mũno. Mũka wake vamwe na anyanyae mamwĩie ethĩwa ũsu nĩ Molitekai, ũla Mũyuti, wambĩĩa kũmũkumya, veonekana kana mũvango wake ndwĩanĩa.—Est. 6:12, 13.

15. (a) Wũmĩĩsyo wa Esita weethĩiwe na mosyao meva maseo? (b) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa ũĩ ‘kũmweteela’ Ngai?

¹⁵ Nũndũ Esita aĩ na wũmĩĩsyo nĩweeteelile mũthenya ũmwe wavĩta atambĩte kũtavya mũsumbĩ thĩna wake, na kĩu nĩkyatumie Amani akwata mwanya wa kwĩyĩkĩĩthya nthoni. O na nĩvatonyeka ũkethĩa Yeova Ngai nĩwe watumĩte mũsumbĩ atakwata too. (Nth. 21:1) Nĩkyo kĩtumi Ndeto ya Ngai ĩtwĩkĩaa vinya ‘tũmweteele,’ ose ĩtambya ĩvinda yake yavika. (Soma Mika 7:7.) Yĩla twamwĩkwatya Ngai na tweeeteela twĩ na wũmĩĩsyo athĩnĩkĩe mathĩna maitũ, nĩwĩthĩawa atonya kũmathĩnĩkĩa nesa o na kũthonoka ũndũ ithyĩ tũkwĩsaa kũmathĩnĩkĩa.

Nĩwaneenie na Ũkũmbaũ Mwingĩ

16, 17. (a) “Ĩvinda ya kũneena” ya Esita yavikie ĩndĩĩ? (b) Vaĩ kĩvathũkanyʼo kĩva katĩ wa Esita na Vasiti mũka wa mbee wa mũsumbĩ?

¹⁶ Esita ndaĩ etĩkĩla mũsumbĩ aendeee kweteela kũvĩtũka vu ateũmũtavya kĩla kyatumĩte amwĩta. Me mbokanĩ ĩno ya kelĩ aĩ no nginya amũtavye thĩna wake. Ĩndĩ esaa kwambĩĩa ata? Ũseo nĩ kana mũsumbĩ nĩwamũkũlilye ĩngĩ awete vata wake. (Est. 7:2) Yu “ĩvinda ya kũneena” ya Esita yaĩ yĩnavika.

¹⁷ Kwavindĩĩsya Esita ayamba kumya mboya ngoonĩ atanamba kũweta ndeto ii: “Ethĩwa nĩnonete ũseo methonĩ maku, we mũsumbĩ, na ethĩwa nĩwendeesya mũsumbĩ, thayũ wakwa nĩnengwe kwondũ wa vata wakwa, na andũ makwa kwondũ wa kwenda kwakwa.” (Est. 7:3) Ndeto syake syoonanisye kana nũkũnenga ndaĩa ũtwi ũla mũsumbĩ ũkwona waĩlĩte. Wĩnyivyo wake wĩonanyʼa ũndũ we waĩ kĩvathũkanyʼo vyũ na Vasiti, mũka wa mbee wa mũsumbĩ, ũla wamwĩkĩĩthisye nthoni. (Est. 1:10-12) O na ĩngĩ Esita ndaaumanyʼa mũsumbĩ nũndũ wa kũĩkĩĩa Amani atambĩte kũĩkĩĩthya maũndũ ala wamũtavĩtye kana nĩ ma wʼo. Vandũ va kwĩka ũu, amwĩsũvie mũsumbĩ amũsũvĩe nũndũ wa mũisyo ũla waĩ mbee wake.

18. Esita atavisye mũsumbĩ thĩna wake ata?

¹⁸ Mũsumbĩ nĩwasengʼiwʼe mũno nĩ ũndũ ũsu Esita wamũtavisye. Asaanĩiwʼe mũno nũũ ũsu ũtonya kwĩthĩwa ayenda kũwaa mũka wake! Esita aendeeie kũmwĩa atĩĩ: “Twĩ athoosye, nyie na andũ makwa, twanangwe, tũawe, na kwaa. Ĩndĩ kethĩwa tũthooetwʼe aũme na aka twĩthĩwe ngombo, nĩĩthĩwa nĩvindĩtye, o na kau mũmaitha ũsu ndethĩwa atonya kũĩvĩa wasyo wa mũsumbĩ.” (Est. 7:4) Esita aneenie ateũvithanyʼa kĩndũ, na ongela kwasya kana keka mathooawʼa methĩwe me ngombo we ndona ũsu ta ũndũ o na ndatavya mũsumbĩ. Ĩndĩ nĩwoonie aĩle kũmũtavya nũndũ nĩweesĩ kana we na andũ make mooawa, ũsu nĩ wasyo mũnene mũno o na kwa mũsumbĩ mwene.

19. Ngelekanyʼo ya Esita yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa kũĩkĩĩthya nesa maũndũ ala tũũweta?

¹⁹ Ngelekanyʼo ya Esita no ĩtũmanyĩsye nzĩa nzeo ya kũĩkĩĩthya mũndũ nesa maũndũ ala tũũweta. Kwa ngelekanyʼo ethĩwa nĩtũkwenda kũtavya mũndũ twendete kana mũndũ wĩ na ũkũmũ thĩna mũito ũũtũthĩnyʼa, kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo, ndaĩa, na kũelesya maũndũ ũtheinĩ, no kũtũtethye mũno.—Nth. 16:21, 23.

20, 21. (a) Esita avuanisye mũvango wa Amani ata, na ũu watumie mũsumbĩ eka ata? (b) Amani eekie ata avuanwʼa ũndũ ũilye?

²⁰ Aasuelo akũlilye Esita: “Nĩwe ũũ, na aĩva, ũsu ũtatĩte ũtwʼa ngoonĩ yake kwĩka ũu?” Kwasũanĩa Esita olootete Amani ayasya atĩĩ: “Nthũ na mũmaitha, . .  . nĩ Amani ũũ mũthũku.” Kĩla mũndũ eekie kũkwata mũnuka. Amani atelemete ta ve ũndũ ũngĩ! Na we wĩona mũsumbĩ ta wathilĩkĩte ata amanya kana mũtai wake, ũla wamũĩkĩĩe vyũ, aĩ amũkengete ekĩe saii mwĩao wesaa kũtuma mũka wake, ũla wamwendete vyũ oawa? Ndatĩkanĩ o ĩsu mũsumbĩ nĩwaumaalile na mĩtũkĩ ambe kũusya.—Est. 7:5-7.

²¹ Amani, ũla yu waĩ anamanyĩka kana ti mũndũ mũseo, nĩwakwatiwe nĩ wia mwingĩ na ookĩla atulya ndu maaũnĩ ma mũka wa mũsumbĩ. Yĩla mũsumbĩ wasyokie nyũmba na eethĩa Amani akwetye kũmwĩsũva mũka amũekee nĩwathatie na asya endaa kũmũkwata mũka kya vinya. Mũndũ wĩkĩte ũndũ ta ũsu aĩ wa kũawa! Na ndatĩkanĩ ĩsu Amani nĩwavwʼĩkiwe ũthyũ na aumaalwʼa. Maũndũ mekala ũu mũthũkũmi ũmwe wa mũsumbĩ nĩwavangie kũneena na aweta kana Amani nĩwaseũvĩtye mũtĩ mũnene ũla wendaa Molitekai asũwʼe vo. Yĩla Aasuelo weewie ũu, aisye ũ Amani asũwʼe vo newe.—Est. 7:8-10.

22. Ngelekanyʼo ya Esita ĩtonya kũtũtetheesya ata tũikakwʼe ngoo, kana tũeke kũmũĩkĩĩa Yeova?

²² Nũndũ twĩkalĩte nthĩ nthũku na ĩte sila wa katĩ, nĩ laisi kũsũanĩa kana ũsili wa katĩ ndũkesa kwoneka. We waaĩsa kũsũanĩa ũu? O na kau Esita nĩwakwatiwe nĩ mathĩna maito, ndaakwʼa ngoo, kana akaeka kũmũĩkĩĩa Yeova. Yĩla ĩvinda yavikie nĩwaneenie kĩla kyaĩlĩte e na ũkũmbaũ na amwĩkwatya Yeova amũtetheesye. Ekai tũatĩĩe ngelekanyʼo yake. Yeova ndaaĩsa kũalyũka kuma ĩvinda yĩu. O na ũmũnthĩ, nũtonya kũvuanyʼa andũ athũku na kũtũmĩa mĩvango yoo mĩthũku kũmamina o tondũ weekanie na Amani.—Soma Savuli 7:11-16.

Nĩweenenganie Mwene Kwondũ wa Yeova na Andũ Make

23. (a) Mũsumbĩ atuvie Molitekai na Esita ata? (b) Wathani ũla Yakovo wathanie e vakuvĩ kũkwʼa wakonetye Mbenyamini weanĩie ata? (O na ĩngĩ sisya ĩsandũkũ yĩ na kyongo “Wathani Weanĩiwʼe.”)

²³ Ĩtina mũsumbĩ nĩwamanyie Molitekai aĩ ũũ. Nĩwamanyie kana o vamwe na kwĩthĩwa amũsiĩĩie ndakoawe, atĩ no we waeie na asũvĩa Esita! Aasuelo nĩwanengie Molitekai kĩanda kĩla Amani waĩ nakyo kya kwĩthĩwa e wa kelĩ ũsumbĩnĩ wake. O na nĩwanengie Esita nyũmba ĩla yaĩ ya Amani vamwe na ũthwii mwingĩ wa Amani, nake Esita aia Molitekai ethĩwe mũũngamĩi wa nyũmba ĩsu.—Est. 8:1, 2.

24, 25. (a) Nĩkĩ Esita ũtaausya ĩtina wa kũvuanyʼa mũvango wa Amani? (b) Esita alikilye thayũ wake mũisyonĩ ĩngĩ ata?

²⁴ Yu Esita na Molitekai mayaĩ mũisyonĩ, ĩndĩ mũka wa mũsumbĩ aaĩle kwĩkala nthĩ na kũusya? Ethĩwa eekie ũu ta keka ndendete Ayuti ala angĩ. Ĩvindanĩ yĩu mwĩao ũla Amani wavĩtũkĩthĩtye wa kũaa Ayuti onthe waendeee kũnyaĩĩkwʼa kĩla vandũ ũsumbĩnĩ ũsu. Amani nĩwaĩtye kũkũnwe kula yeetawa Vuli, ĩla yakonetye kũneenanyʼa na maveva mavuku, nĩ kana amanye ĩvinda yĩla yaaĩlĩte vyũ ya kũaa Ayuti. (Est. 9:24-26) O na kau vatialĩte myei kauta ũndũ ũsu wĩthĩwe, ĩvinda yaendeee kũsonga na mĩtũkĩ. Yo ve ũndũ wesaa kwĩkwa mũisyo ũsu ndũkamakwate?

²⁵ Esita nĩwalikilye thayũ wake mũisyonĩ ĩngĩ. Nĩwaendie mbee wa mũsumbĩ ĩngĩ atamwĩtĩte. Ĩvindanĩ yĩĩ aendete kwĩsũvana kwondũ wa andũ make na akũlya mũsumbĩ avĩndũe mwĩao ũsu. Ĩndĩ vaiĩ ũndũ mũsumbĩ waĩ eka nũndũ mwĩao wamina kũvĩtũkĩthwʼa ĩsyĩtwanĩ ya mũsumbĩ wa Velisia ndwaĩ ũvĩndũwa. (Nda. 6:12, 15) Kwoou mũsumbĩ nĩwanengie Esita na Molitekai ũkũmũ wa kũvĩtũkĩthya mwĩao ũngĩ mweũ. Mwĩao ũsu waĩ wa kũnenga Ayuti mwanya wa kwĩyũkitĩa. Atwai ma mbalasi nĩmatũmiwe isionĩ syonthe sya Ũsumbĩ wa Velisia matavanyʼe ũvoo ũsu mũseo kwa Ayuti. Na ũu nĩwatumie Ayuti aingĩ maeka kũkĩa na meethĩwa na wĩkwatyo. (Est. 8:3-16) Kwasũanĩa Ayuti onthe ũsumbĩnĩ ũsu maendeee kũmbanyʼa mĩio ya kaũ na kwĩvanga nesa kwondũ wa kaũ, ũndũ mataĩ mesa kwĩka ta keka mwĩao ũũ wa kelĩ ndwaavĩtũkĩthwʼa. Ĩndĩ we Yeova, “Ngai wa ita,” nĩwesaa kũtetheesya andũ make?—1 Sam. 17:45.

26, 27. (a) Yeova atetheeisye andũ make masinda nthũ syoo vyũ ata? (b) Kũawa kwa imwana sya Amani kweanĩisye wathani wĩva?

²⁶ Mũthenya ũla watwʼĩtwe wa kũwaa Ayuti ũivika, andũ ma Ngai nĩmeeyũmbanĩtye nesa vyũ. O na anene aingĩ ũsumbĩnĩ ũsu wa Velisia nĩmatetheeisye Ayuti nũndũ Molitekai, ũla waĩ Mũyuti, yu aĩ anatwʼĩkĩthwʼa wa kelĩ ũsumbĩnĩ wa Velisia, na ngewa yake ĩkanyaĩĩka mũno. Yeova nĩwanengie andũ make ũsindi mũnene. Vate nzika nĩwasũvĩie andũ make kwa kũmatetheesya masinde amaitha moo.a—Est. 9:1-6.

²⁷ O na ĩngĩ, vaĩ mũisyo kwa Molitekai kũũngamĩa nyũmba ya Amani, imwana ĩkũmi sya mũndũũme ũsu mũthũku syĩ thayũ. Kwoou o nasyo nĩsyooaiwe. (Est. 9:7-10) Ũu weanĩisye wathani wa Mbivilia, ũla waĩtye kana Aamaleki makaanangwa vyũ nũndũ maĩ nthũ sya andũ ma Ngai. (Kũt. 25:17-19) Nĩvatonyeka imwana sya Amani ikethĩwa nesyo syatialĩte mbaĩnĩ ĩsu yaumanĩwe nĩ Ngai

28, 29. (a) Nĩkĩ kwaĩ kwenda kwa Yeova Esita na andũ make mokite? (b) Nĩkĩ ngelekanyʼo ya Esita nĩ ya vata kwitũ ũmũnthĩ?

²⁸ Esita nĩwalasimĩkie kwĩka motwi maito ma kĩũsumbĩ ala makonetye kaũ na kũaana. Ũndũ ũsu ndwaĩ laisi kwake. Ĩndĩ kwenda kwa Yeova kwaĩ andũ make masũvĩwe maikaminwe. Na kĩtumi nũndũ mbaĩ ĩsu ya Isilaeli nĩyo yaĩ yumĩlye Masia, ũla wathanĩtwe, na waĩ aetee andũ onthe wĩkwatyo na kũmavetangĩa mathĩna. (Mwa. 22:18) Athũkũmi ma Ngai ũmũnthĩ nĩmatanĩaa kũmanya kana yĩla Masia wookie kũũ nthĩ, nĩwavatie aatĩĩi make kwĩlikya kaũnĩ.—Mt. 26:52.

²⁹ Ĩndĩ o na kau Aklĩsto mayũkitaa kaũ wa kĩ-mwĩĩ, nĩmokitaa kaũ wa kĩ-veva, kĩtumi nũndũ Satani nĩwĩthĩawa eyovete kavyũ ũkũlĩ amokite, nĩ kana maeke kũmũĩkĩĩa Yeova Ngai. (Soma 2 Akolintho 10:3, 4.) Kwoou ngelekanyʼo ya Esita nĩ ya vata mũno ũmũnthĩ. O take, ekai tũendeee kwonanyʼa mũĩkĩĩo witũ kwa kwĩthĩwa twĩ oĩ, kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo yĩla tũkũĩkĩĩthya angĩ maũndũ ala tũũweta, kwĩthĩwa na ũkũmbaũ, na kwĩyumya vyũ tũtetee andũ ma Ngai.