Ũtethyo kwa Ala Mathaĩtye Mũtwaano

Andũ amwe mathaasya mũtwaano mayona meeka ũu ta wʼo mekũendeea nesa, namo angĩ, ũmwe woo ethĩawa atekwenda mataanĩsye ĩndĩ ũla ũngĩ ailea. Ĩndĩ vakuvĩ andũ onthe ala mathaasya mũtwaano methĩaa maũndũ ti laisi ũndũ manoonaa. Ethĩwa no ĩndĩ ũnathaisye mũtwaano, nũtonya kwĩsa kwĩthĩa kana vaiĩ ũndũ ũngĩ mwetu ta ũsu ũkakomana nawʼo. Kwoou nũseo ũkasũanĩa motao aa maatĩĩe ma Mbivilia ala matonya kũũtetheesya kũmĩanĩsya na mathĩna ala maumanaa na kũthasya mũtwaano.

THĨNA WA 1: KWĨMAKĨA.

Mathĩna ala maumanaa na kũthelelwa, kũea syana, na kũtiwa nĩmatonya kũemeea mũndũ mũno, na nĩvatonya kũvĩta ĩvinda ĩasa mũndũ ayĩsa kũtwʼĩka nĩwaeka kwĩwʼa ũu. Ndakĩtalĩ ũmwe weetawa Judith Wallerstein aisye kana myaka mingĩ ĩtina wa andũ amwe kũthasya mũtwaano, no mewʼaa me avĩtĩsye na vate mũndũ ũmathĩnĩkĩaa, na kwondũ wa ũu mayona “kĩla kĩ kũũ nthĩ no kwonewa, kũkwʼa ngoo, na wii.”

NĨ KYAŨ KĨTONYA KŨŨTETHYA?

• Ndũkesiĩe weewʼa ũyenda kũĩa. Nũtonya kwĩwʼa ũyenda kwĩthĩwa na ũla ũnataanĩisye nake ethĩwa no ũmwendete. O na ethĩwa mũinekalanasya nesa, nũtonya kwĩwʼa ũithĩnĩka nũndũ ndwaatanĩa mũtwaano wenyu tondũ wekwatasya. (Nthimo 5:18) Ndũkakĩe kwosa “ĩvinda ya kũĩa.”—Mũtavanʼya 3:1, 4.

• Ndũkevathe. O na kau no wende kwĩthĩwa wĩ weka ĩla ũkũĩa, kwĩvatha ĩvinda ĩasa ti kũseo. (Nthimo 18:1) Ĩla wĩ na anyanyau, tata mũee ngewa sya kwaka nĩkwĩthĩwa kũtindĩa kũteta nũndũ wa ũla ũnatanĩisye nake, o na ethĩwa kĩla ũũweta nĩ kya wʼo, nĩkũtonya kũtuma matenda kũtindanyʼa naku. Ethĩwa nũkwenda kwĩka ũtwi wa vata ĩtina wa kũthasya mũtwaano oou, nũseo ũkakũlya mũndũ ũmũĩkĩĩe ũtao.

• Sũvĩa mwĩĩ waku. Mesilya ala maumanaa na kũthasya mũtwaano nĩmatumaa mũndũ akwatwa nĩ mathĩna ma mwĩĩ, ta kwambatwa nĩ nthakame kana thĩna wa kũĩwa nĩ mũtwe mũno. Kwondũ wa ũu, ĩsaa nesa, ndũkende kwĩkala nthĩ, na ũikomaa nginya ũkeanyʼa too.—Aeveso 5:29.

• Ia vaasa syĩndũ ila iũtuma wĩwʼa woo wamũlilikana kana ila ite sya vata, ĩndĩ sũvĩa mavalũa ala ma vata. Ethĩwa syĩndũ ta visa sya alũsi nitumaa ũthĩnĩka, mantha vandũ ũsyĩkĩe kwondũ wa syana syaku.

• Ndũketũle mũtĩ. Mũndũ mũka wĩtawa Olga ũla wathaisye mũtwaano ĩtina wa mũũme kwĩka ũlaalai aisye: “Natindĩaa kwĩkũlya, ‘We mũndũ mũka ũsu angĩlĩtye ũseo mwaũ?’” Ĩndĩ Olga nĩwesie kũmanya kana kũtindĩa kwĩtũla mũtĩ nĩkũtumaa mũndũ ethĩwa na “veva mũtũlĩku.”—Nthimo 18:14.

  Andũ aingĩ nĩmethĩĩte kana kũandĩka kĩla meũsũanĩa nĩkũmatetheeasya kũelewa vala thĩna ũemee, na kũituma masũanĩa kwa nzĩa ĩla yaĩle. Ĩla ũkwĩka ũu, tata ũsũanĩe maũndũ matonya kũũtethya nĩ kana ũkĩlye vinya mosũanĩo ala matumaa ũkwʼa ngoo. (Aeveso 4:23) Kwasũanĩa ngelekanyʼo ii ilĩ:

  Nĩsũanĩaa: Ninyie natumie eka ũlaalai.

  Ũndũ naĩle kũsũanĩa yu: Mawonzu makwa mayaaĩle kũmũnenga mwanya wa kwĩka ũlaalai.

  Nĩsũanĩaa: Naanangie myaka yakwa na mũndũ ũtambaĩle.

  Ũndũ naĩle kũsũanĩa yu: Nĩ kana nĩthĩwe nĩ mũtanu, naĩle kũlwa nĩ maũndũ ma tene na ngĩthĩnĩkĩa ĩvinda yũkĩte.

• Ndũkakwatĩĩe ndeto sya andũ. Anyanyau kana andũ ma mũsyĩ mate na ũthũku naku nĩmatonya kũũtavya maũndũ me na woo, kana makaũtavya maũndũ wĩsĩ ũu ti wʼo vailyĩ kwaku. Kwa ngelekanyʼo, no makwĩe: ‘No sawa nũndũ o nake ndanakwaĩle’ kana makakwĩa, ‘Ngai nũmenete kũthasya mũtwaano.’b Nĩkyo kĩtumi Mbivilia ĩnenganĩte ũtao ũũ: “Ndũkethukĩĩsye ndeto syonthe ila ĩneenawa.” (Mũtavanʼya 7:21) Mũndũ mũka wĩtawa Martina ũla ũminĩte myaka ĩlĩ kuma athasya mũtwaano easya: “Vandũ va kũtinda nĩsũanĩĩte ndeto ila iũmbĩwʼĩthya woo, nĩtataa nĩthĩwe na woni ta wa Ngai. Mosũanĩo make me ĩũlũ kwĩ ala maitũ.”—Isaia 55:8, 9.

• Mũvoye Ngai. Kũmũvoya Ngai nĩ kwa vata nũndũ nĩwĩkĩaa vinya ala mamũthaithaa ‘mamwiĩe kwĩmakĩa kwoo kwʼonthe,’ na mũno mũno ĩla me thĩnanĩ mwingĩ.—1 Vetelo 5:7.

THĨNA WA 2: NGWATANĨO YENYU MWĨ ELĨ.

Mũndũ mũka wĩtawa Juliana ũla waĩ mũtwae vandũ va myaka 11, easya: “Namwĩsũvie mũemewa mũno ndakathi. Ĩndĩ ĩla wesie kũthi, namwĩwʼĩie woo mwingĩ mũno e na mũndũ mũka ũla maĩ ndũũ.” Andũ aingĩ mathasya mũtwaano nĩmathatanĩaa mũno kwa myaka mingĩ. Ĩndĩ mavinda amwe mesaa kwĩthĩa no nginya maee ngewa, na mũno mũno ethĩwa me na syana.

NĨ KYAŨ KĨTONYA KŨŨTETHYA?

• Ngwatanĩo yenyu nĩyĩthĩwe ne kwondũ wa maũndũ o ala ma vata. Watwʼa mũneenee maũndũ, neenea maũndũ o ala ma vata na kwa ũkuvĩ. Andũ aingĩ nĩmeethĩĩte kana kwĩka ũu nĩkũetae mũuo katĩ woo.—Alomi 12:18.

• Ndũkatũmĩe ũneeni ũtonya kũthatya mũndũ ũla ũngĩ. Weewʼa woo nũndũ wa kũneenwʼa naĩ, lilikana ũtao ũũ Mbivilia ĩtũnengete: “Ũla ũsũvĩaa ndeto syake e na ũĩ.” (Nthimo 17:27) Ĩla mwaemanwa mũiea ngewa na ũyona ve vinya kũendeea kũea ngewa nesa, no wasye: “Eka nĩi ngasũanĩe ũndũ ũsu na nĩtũkwĩsa kũneena.”

• Manya ũndũ ũtonya kwĩyĩũngamĩa maũndũnĩ ũtekwĩkwatya ũla ũngĩ. Kwa ngelekanyʼo waĩle kwiyiĩa mavalũa maku ala makonetye maũndũ ma mĩao, mbesa, na ũiiti.

THĨNA WA 3: KŨTETHEESYA SYANA SYAKU SYĨTĨKĨLANE NA KĨLA KĨENDEE.

Mũndũ mũka wĩtawa Maria nũwetete kĩla kyeekĩkie ĩtina wa mathasya mũtwaano. Easya: “Kelĩtu kakwa kalumaita katindĩaa kũĩa na kambĩĩa ĩngĩ kumaa kĩtandanĩ ũtukũ. O na kau mwĩĩtu ũla mũkũũ ndaeleasya ũndũ ũkwĩwʼa, nyie nĩnamanyie ve ũndũ wewʼaa.” Ũndũ wa kũmakya nĩ kana ĩla syana syaku syĩkwenda ũitethye, no wĩwʼe ta ũte na mwanya kana ũtonyi wa kũitetheesya.

NĨ KYAŨ KĨTONYA KŨŨTETHYA?

• Thangaasya syana syaku ikũelesye kĩla kĩ ngoonĩ, o na ethĩwa kwĩka ũu kũkatuma ‘ivulũka ndeto.’—Yovu 6:2, 3.

• Ĩthĩwa na mĩvaka. O na kau nũtonya kwĩthĩwa ũyenda kũkiakiwʼa, na mwana waku akethĩwa eyũmbanĩtye kũũkiakisya, ti ũseo kũmũtavya maũndũ ũtavikya. (1 Akolintho 13:11) Ndwaĩle kũtwʼĩkĩthya mwana waku mũndũ ũla ũkamũtavasya mathĩna maku onthe, o na ndwaĩle kũmũtũmĩa nĩ kana akwĩwʼanĩthye na mũsyai ũla ũngĩ kana ũkamũtũmaa kũla ũĩ.

• Ĩanĩsya nesa mavata ma syana syaku. Nũseo mwĩkale o vala mũtwĩe mwĩkalaa na mũyĩka maũndũ o ũndũ mũtwĩe mwĩkaa. Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata mũno nĩ kũendeea kwĩthĩwa na mĩvango mĩseo ya kĩ-veva, ta kũsoma Mbivilia na kwĩthĩwa na ũthaithi wa mũsyĩ.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 6:6-9.

Nĩ ũndũ ũtonyeka ũkaendeea nesa o na ĩtina wa kũthasya mũtwaano. Melissa aĩ mũtwae kwa ĩvinda ya myaka 16 na easya, “Ĩla twathaisye mũtwaano witũ, neesililye, ‘Nyie ndyavangĩte maũndũ methĩwe mailyĩ ũu.’” Ĩndĩ yu o na vailyĩ ũu, ewʼaa ngoo yauisye. Easya, “Ĩla naekie kũthĩnĩka nũndũ wa maũndũ ala meekĩkie tene, nĩwʼo neewie nathyũmũa.”