Nĩnatwie Kwĩkala Nĩ Mũsikalĩ wa Klĩsto

NASYAĨWE ndũanĩ nini yĩ nthĩ ya Greece yĩtawa Karítsa. Kwitũ tũsyaĩtwe twĩ nyanya na asyai makwa maĩ andũ me kĩthito mũno. Ninyie wa mũonza kwitũ na nasyaiwe mwaka wa 1926.

Mwaka ũmwe ndanamba kũsyawa, asyai makwa nĩmakomanie na John Papparizos. Ũsu aĩ ũmwe wa Amanyĩwʼa ma Mbivilia na aĩ mũndũ mũneenu na wĩ kĩthito mũno. Ĩvinda yĩu Ngũsĩ sya Yeova nĩsyo syeetawa Amanyĩwʼa ma Mbivilia. Asyai makwa nĩmendeeiwʼe mũno nĩ kwona ũndũ John wamaeleasya Maandĩko nesa, na kwoou nĩmambĩĩe kũendaa maũmbanonĩ ma Amanyĩwʼa ma Mbivilia o vau ndũanĩ. Mami nĩwamũĩkĩĩie Yeova Ngai mũno, na o na kau ndeesĩ kũsoma, akwata mwanya mũseo nĩwatavasya angĩ ĩũlũ wa mũĩkĩĩo ũsu wake. Ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana Tata nĩwaekie mavĩtyo ma ala angĩ mamũlulutĩkye, na kwoou nĩwakolile maũmbano.

Nyie nĩ na ala tũsyaanĩwʼe nĩtwanengete Mbivilia ndaĩa, ĩndĩ twĩ anini tũyaaĩka maendeeo nũndũ twaĩ kolokolo mwingĩ. Ĩndĩ mwakanĩ wa 1939, ĩvinda yĩla Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe wambĩĩe Europe, ve ũndũ weekĩkie vau ndũanĩ watũsaanĩsya. Ve mwanake ũmwe wa mũsyĩ witũ weetawa Nicolas Psarras weetiwe alike itanĩ sya Greece. Nicolas aĩ mũtũi na aĩ anavatisiwe o mĩtũkĩ. Ĩndĩ o na kau aĩ na myaka 20, atavisye anene ma ita ndeto ii ateũkĩa kĩndũ: “Nditonya kũkita nũndũ nĩ mũsikalĩ wa Klĩsto.” Asilĩilwe nĩ koti wa ita na atwʼĩĩwa kyovo kya myaka ĩkũmi. Twatelemile mũno!

Ĩndĩ ũseo nĩ kana mwakanĩ wa 1941 ita sya Britain na asikalĩ ala angĩ maĩ ngwatanĩo nasyo nĩsyalikile Greece kwa kavinda, na kwoou Nicolas nĩwathaiwʼe. Athawʼa nĩwasyokie ndũanĩ ya Karítsa. Avika mwanake mũkũũa wĩtawa Ilias nĩwamũkũlilye makũlyo maingĩ mũno ĩũlũ wa Mbivilia. Neethukĩĩsye ngewa ĩsu yoo nesa mũno. Ĩtina Ilias, nakwa, na kamwĩlĩtu kalumaita ketawa Efmorfia nĩtwambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia na kũendaa maũmbanonĩ ma Ngũsĩ tũteũtĩĩa. Mwaka ũla waatĩĩe, twĩ atatũ nĩtweeyumisye tũmũthũkũme Yeova na twavatiswa. Na tũendeangĩe oou, angĩ ana tũsyaanĩwʼe nĩmatwʼĩkie Ngũsĩ ndĩkĩĩku.

Mwakanĩ wa 1942 Kĩkundi kya Karítsa kyaĩ na ana-a-asa na eĩtu-a-asa ma mũika kenda, ala maĩ na myaka katĩ wa 15 na 25. Ithyonthe nĩtweesĩ kana nĩtweteelwe nĩ matatwa momũ mũno. Kwoou nĩ kana twĩyĩkĩe vinya, nĩtwakomanaa kĩla ĩvinda vatonyeka tũkemanyĩsya Mbivilia, tũkaina mbathi sya Ũsumbĩ, na tũkavoya. Kĩu kyalũlũmĩlye mũĩkĩĩo witũ mũno.

KAŨ WA ENE KWA ENE

Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe ũkilyĩ kũthela ala ma kyama kya communist nĩmaleanile na silikalĩ ya Greece, na kyu kyatuma kũkĩla kaũ mũthũku wa ene kwa ene nthĩ ĩsu. Ala mokitĩaa kyama kĩu mangangaa ndũanĩ mailasimĩthya andũ malikane namo. Mavika ndũanĩ yitũ nĩmatavie Ngũsĩ itatũ sya mũika. Asu mataviwe maĩ Antonio Tsoukaris, Ilias, nakwa. Twatatie kũmesũva tũimea ithyĩ twĩ Aklĩsto na tũilikaa siasanĩ na kaũnĩ, ĩndĩ matũlasimĩthisye tũthi na maaũ nginya Kĩĩma kya Olympus, kĩla kĩ mũendo wa masaa 12 kuma ndũanĩ yitũ.

Vatavĩtĩte ĩvinda ĩasa, mũnene ũmwe wa kyama kya communist atwĩie twosane na asu maendaa maitava andũ ndũanĩ tũthi tũkalasimĩthye andũ angĩ malike kyamanĩ. Ĩla twamũeleisye kana Aklĩsto mayoseaa ala angĩ mĩio ya kaũ, athatie mũno na atũtwaa mbee wa mũnene wake. Twatavisye mũnene ũsu o ũndũ twatavĩtye ũla ũngĩ. Nĩvo ĩndĩ mũnene ũsu wake watwĩie: “Osai nyũmbũ ĩndĩ mũkakue ala maũmĩĩie kaũnĩ mũmatwae sivitalĩ.”

Twamũkũlilye: “Nao nata tũkakwatwa nĩ asikalĩ ma silikalĩ? Mayona o naitũ ta twĩ o kaũnĩ ũũ?” Asyokie atwĩa: “Ĩndĩ twaĩai ala me kaũnĩ mĩkate.” Naitũ twasũanĩa twamũkũlya: “Ko tũtoneka nĩ mũnene o ũngĩ twĩ na nyũmbũ ĩsu na aitwĩa nĩtwose mĩio ya kaũ tũtwaĩe ala me kaũnĩ?” Nĩvo ĩndĩ mũnene ũsu woo watatie kũthiũũkya mũtwe. Ĩtina esie kwasya ũũ e mũsaanĩsye: “Ethĩwa nũu, mũikambĩe ĩndĩ mũitonya kũĩthya malondu! Ĩkalai vaa kĩĩmanĩ mũĩthye malondu.”

Twasũanĩie twoona mawasya maitũ ma ngoo no matwĩtĩkĩlye tũĩthye malondu, ala angĩ maendeee kũkita. Ĩtina wa mwaka ũmwe, Ilias, ũla nĩwe mũkũũ vyũ kwitũ, nĩweetĩkĩlilwʼe kwĩnũka akasũvĩe Mami ĩtina wa Tata kũkwʼa. Nake Antonio nĩwawaie na eewa no enũke. Nyie no inyie ndaalekwʼa.

Ĩvindanĩ yĩu nasyo ita sya silikalĩ ya Greece syaendeee kũthengeea alei asu ma kyama kya communist. Kĩkundi kĩla kyambosete nĩkyavangie kũsembela iĩmanĩ kyelekele nthĩ ya Albania. Twĩ vakuvĩ na mũvaka twesie kwĩyĩthĩĩla tũthyũlũlũkĩtwe nĩ asikalĩ ma Greece. Alei asu matelemile na masemba. Nakwa namandĩkie ĩtina wa mũtĩ wavalũkĩte, na vau nĩvo vaĩ kĩla kĩtuu nĩwetie mwambĩĩonĩ.

Ĩla natavisye asikalĩ asu ma Greece kana neekĩte kũtavwa nĩ alei asu ma communist, mandwaie kambinĩ ya ita ngakũlwʼe makũlyo. Kambi ĩsu yaĩ vakuvĩ na vandũ vetawa Véroia, vala nĩvo Mbivilianĩ vetĩtwe Velia. Kũu kambinĩ ĩsu neeiwe nĩthi ngenze mĩtaũ ĩla yatũmĩawa nĩ asikalĩ me kaũnĩ. Ĩla naleile, mũnene ũla wanengete mwĩao ũsu aisye nĩnĩtwawe kathamanĩ ka Makrónisos (Makronisi). Kathama kau kakĩĩtwe mũno nũndũ ala matwawa vo maendaa kũthĩnwʼa mũno.

KATHAMA KA THĨNA

Kathama ka Makrónisos ke kĩsionĩ kya Attica kĩla kĩ ũtee wa ũkanga, ũasa wa maili ta 30 (kĩlomita 50) kuma taoni ya Athens. Kathama kau ti kanake, na nĩ komũ, kai kĩwʼũ, na no ta ka ĩvia ĩthei. Ke ũasa wa maili nyanya (kĩlomita 13), na vala vathanthau vyũ nĩ va mita 500. Ĩndĩ kuma mwakanĩ wa 1947 nginya 1958, vau kathamanĩ kau vathĩnĩiwʼe andũ mbee wa 100,000. Asu maĩ ala mokitĩaa kyama kya communist kana ala moonekaa ta ma kyama kĩu. Na angĩ nĩ ala tene mokitĩaa ũthasyo, na Ngũsĩ mbingĩ mũno sya Yeova.

Natwaiwe kũu mwaka wa 1949 ũyambĩĩa na neethĩa avungwa mavangĩtwe kambi iana ũna. Kambi ĩla natwaiwe ndyasungawa mũno na yaĩ na andũ angĩ maana meana ũna. Twakomaa ĩeemanĩ ya kyandalũa twĩ ta 40 o na kau yaseũvĩwʼe andũ 10. Twanyusaa kĩwʼũ kyou, na mũno mũno twaĩsaa ndengũ na makondu. Kĩndũ kĩngĩ kyatũthĩnasya mũno nĩ kĩtoo kĩtathelaa na iseve itathelaa. Ĩndĩ twaĩ kavaa nũndũ ithyĩ tũyakũnĩthawʼa wĩa wa kũtinda tũtetengete mavia. Avungwa aingĩ makũnĩthawʼa wĩa ũsu nĩ kana mathĩnwʼe, na nĩwamaũmĩasya mĩĩ na ũkamathokoanyʼa ilĩko.

Mũthenya ũmwe nĩsĩlĩte ũtee wa ũkanga nĩnakomanie na Ngũsĩ ingĩ kuma kambinĩ ingĩ. Twatanie ta kĩ ĩla twakomanie! Nĩtwambĩĩe kũmbana ĩla vatonyeka twĩsũvĩĩte mũno tũikoneke. O na nĩtwatũmĩaa ũĩ mũno kũtavya avungwa ala angĩ ũvoo mũseo, na amwe moo nĩmesie kũtwʼĩka Ngũsĩ. Maũndũ asu vamwe na mboya nĩmatũtetheeisye mũno twaendeea nesa kĩ-veva.

KŨNYAMAWʼA MŨNO

Nathĩnĩiwʼe kũu myei ĩkũmi nĩ kana noneke kana nĩnĩvĩndũa kĩlĩko, na ĩndĩ vatwʼĩka yu nĩnaĩle kwĩkĩa ngũa sya kaũ. Ĩla naleile, nakusũlanilwʼe natwawa mbee wa mũnene wa kambi. Namũnengie kathangũ naandĩkĩte: “Nĩenda o kũtwʼĩka mũsikalĩ wa Klĩsto.” Ambie kũndelemya, na ĩndĩ anengeleelya ũla wamũatĩĩe ũnenenĩ. Ũsu aĩ mũtongoi wa Greek Orthodox, na eekĩĩte ngũa ila syĩkĩawa nĩ atongoi ma makanisa asu. Ĩla namũsũngĩie makũlyo make ndeũkĩa nĩtũmĩĩte Maandĩko, aisye ũũ e mũthatu mũno: “Mũvetangei vaa. Ũũ nĩ mũndũ wa makinda!”

Ũnĩ wake asikalĩ nĩmambĩie ĩngĩ nĩnĩkĩe ngũa sya kaũ. Ĩla naleile mandumangilye na mangũna na thimbũ. Kuma vau mandwaie vala vaiitĩawa ala aũmĩu nĩ kenda masisye kana nĩnatũlĩkanga mavĩndĩ. Ĩla meethĩie ndinatũlĩkanga mangusũlanilye mandũnga ĩeemanĩ yakwa. Nathĩniwʼe ũu kĩla mũthenya vandũ va myei ĩlĩ.

Nũndũ nĩnaleile vyũ kũkaĩa mũĩkĩĩo wakwa, asikalĩ asu nĩmavangie kũtũmĩa nzĩa ĩngĩ nĩ woo ũla meewʼĩte. Mambovanisye moko mũongonĩ na ĩndĩ mangũna nyaaĩ na makanda mateũmbĩwʼĩa tei. Saanĩ ũsu neewʼĩte woo mwingĩ mũno ĩndĩ nĩnalilikanile ndeto ii sya Yesũ: “Mwĩ aathime inywʼĩ yĩla andũ meũmũkava, na kũmũthĩnʼya . . . Tanai, na ĩthĩwai na mũyo mũnene: nĩkwĩthĩwa ĩtuvi yenyu nĩ ĩnene ĩtunĩ: nũndũ ũu nĩwʼo mathĩnisye athani ala maĩ mbee wenyu.” (Mt. 5:11, 12) Nakũniwe navika vandũ navalũka na naeka kwĩyĩwʼa.

Ndyũkĩla neeyĩthĩie kasũmbanĩ kanini ke mbevo ki nde na kĩndũ nĩya, nde na kĩwʼũ, kana ĩvula. O na vailyĩ ũu, ndyaavũvũana. O tondũ Mbivilia yathanĩte, “mũuo wa Ngai” nĩwʼo ‘wasũvĩie ngoo yakwa na mosũanĩo makwa.’ (Avi. 4:7) Ũnĩ wake mũsikalĩ ũmwe waĩ mũseo anengie mũkate na kĩwʼũ na kavuti. Na ĩndĩ ũngĩ anenga lĩu wake. Maũndũ asu maseo na angĩ noonie nĩmambĩkĩĩthisye kana Yeova nĩwanzũvĩaa.

Anene ala maĩ vau moonie nĩ mũndũ mũthũku mũno ũtavĩndũka, na kwoou mandwaa Athens ngasilĩlwe kotinĩ wa ita. Koti ũsu wandwʼĩĩe kyovo kya myaka ĩtatũ yelanĩ yĩmwe yaĩ kĩthamanĩ kya Yíaros (Gyaros). Kĩthama kĩu kĩ ngalĩko ya wumĩlonĩ wa sua ta maili 30 (kĩlomita 50) kuma Makrónisos.

“NĨTŨMŨĨKĨĨE”

Yela ya Yíaros yaĩ nene mũno na yaakĩtwe na mavali matune, na yaĩ na avungwa mbee wa 5,000 moovetwe nũndũ wa maũndũ ma siasa. Vau vaĩ Ngũsĩ sya Yeova mũonza, na syonthe syoovetwe nũndũ wa kũlea kũlika siasanĩ na kaũnĩ. Twoombanaa twĩvithĩte twĩmanyĩsye Mbivilia o na kau ũndũ ũsu waĩ mũvatane vyũ. O na nĩtwaeteawa makaseti ma Mũsyaĩĩsya na kĩmbithĩ kĩla ĩvinda na ĩndĩ tũimaumĩĩsya na kwʼoko nĩ kana tũmatũmĩe kwĩmanyĩsya.

Mũthenya ũmwe tũmbanĩte mũsikalĩ ũmwe nĩwatũkitisye na atũvena mavuku ala twakwete. Nĩvo ĩndĩ tweetiwe nĩ mũnini wa mũnene wa yela ĩsu. Twaendie vo twĩsĩ kyovo kitũ kĩĩka kwongelangwa, ĩndĩ mũnini ũsu atwĩie: “Nĩtwĩsĩ ninywʼe aaũ, na nĩtũnengete ndaĩa mawoni menyu. Nĩtũmũĩkĩĩe. Syokai wĩanĩ.” O na nĩwaolangĩĩle amwe maitũ mawĩa. Twamũtũngĩie Yeova mũvea mũno. Nĩtwoonie kana kwĩkala twĩ Aklĩsto aĩkĩĩku o na twĩ o kũu yela nĩkwatumie Yeova ataĩwa.

Ũĩkĩĩku witũ nĩwaetie maũndũ angĩ maseo. Kwa ngelekanyʼo, mũvungwa ũmwe waĩ vulovesa wa ĩsavu ekalile o atũsyaĩĩsye na ĩla woonie mwĩkalĩle witũ mũseo ambĩĩa kũtũkũlya ĩũlũ wa kĩla tũĩkĩĩaa. Ĩla ithyĩ Ngũsĩ twalekilwʼe mwambĩĩonĩ wa mwaka wa 1951, o nake nĩwalekilwʼe. Mũthya nĩwesie kũvatiswa na alika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe.

O NA ŨMŨNTHĨ NĨ MŨSIKALĨ

Nyie nalekwʼa nasyokie Karítsa kũla kwĩ andũ maitũ. Ĩtina nĩ na andũ angĩ aingĩ ma nthĩ yitũ nĩnathamĩĩie Melbourne, Australia. Nĩ kũu nĩnakomanie na mwĩĩtu-a-asa mũseo wĩtawa Janette na twatwaana. Twasyaie kamwana na twĩlĩtu tũtatũ na twamaea nesa ta Aklĩsto.

Ũmũnthĩ ũũ nĩnĩvĩtũkĩtye myaka 90, ĩndĩ nĩ o mũtumĩa wa kĩkundi. O na vailyĩ ũu, nũndũ wa ũndũ naũmĩiwʼe tene, nĩnalawʼa nĩ mwĩĩ na maaũ mavinda kwa mavinda, na mũno mũno ĩla nathi ũtavanyʼa. Ĩndĩ nĩthĩawa nĩtwʼĩte vyũ kwĩkala nĩ ‘mũsikalĩ wa Klĩsto.’—2 Tim. 2:3.