Endeea Kwĩthĩwa na Mũuo wa Kĩlĩko, o na Maũndũ Maalyũka
“Nĩvindĩthĩtye na kũkilĩthya ngoo yakwa.”—SAV. 131:2.
1, 2. (a) Mũklĩsto atonya kwĩwʼa ata maũndũ make maalyũka atataĩĩe? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.) (b) Kwosana na Savuli 131, nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩkale na mũuo wa kĩlĩko?
MWANA-A-ASA wĩtawa Lloyd na mũka, Alexandra, mamakie mũno yĩla mamanyie kana nĩmekumwʼa Mbetheli makatwʼĩke mavainia. Na nengĩ mailea kũmaka, nũndũ mathũkũmĩte Mbetheli mbee wa myaka 25. Lloyd aĩtye: “Namanyĩĩte Mbetheli ũkethĩa ndikwona ve vandũ vangĩ vambaĩla kana wĩa ũngĩ ũmbaĩla ta ũla natethasya vo. O na kau nasũanĩa nĩnaeleawa nĩkĩ ũalyũku ũsu wĩkiwe, syumwa na myei ĩla yaatĩĩe nekalaa ngewʼa ta nekiwʼe ĩtheka. Neewʼaa ta natuanĩwe nĩ nthĩ. Ndatĩka ĩmwe weethĩaa nĩ sawa, ndatĩka ĩla ĩatĩĩe ũyĩthĩa nĩĩwʼa nde vata o na vanini.”
2 Mavinda ala maũndũ maitũ maalyũka tũtataĩĩe, nĩtũtonya kwambĩĩa kwĩmakĩa kana tũkakwʼa ngoo. (Nth. 12:25) O na no twĩwʼe tũiemwa nĩ kwĩtĩkĩlana na moalyũku asu. Ĩndĩ maũndũ mekala ũu, tũtonya kwĩka ata ‘tũkavindĩthya na kũkilĩthya ngoo sitũ’? (Soma Savuli 131:1-3.) Ekai tũneenee ngewa sya andũ amwe mawetetwe Mbivilianĩ, na sya angĩ mamũthũkũmaa Yeova ũmũnthĩ, nĩ kana twone nĩ kyaũ kyamatetheeisye kwĩkala na mũuo wa kĩlĩko o na maũndũ moo maalyũka.
“MŨUO WA NGAI” ŨTŨTETHEEASYA ATA?
3. Yosevu akwatiwe nĩ thĩna wĩva?
3 Yosevu aĩ mwanake wa myaka 17 ũu yĩla ana-a-ĩthe mamũthooisye akatwʼĩke ngombo nũndũ nĩmamwĩwʼĩaa kĩwĩu. Ĩndĩ atanamba kũthoowʼa, aĩ mwana ũla wendetwe mũno nĩ ĩthe. (Mwa. 37:2-4, 23-28) Yĩla wavikiwʼe Misili, atwʼĩkĩthiwʼe ngombo na esa kwĩkwʼa kolokolonĩ. Athĩnie kwa kĩlungu kya myaka ta 13 ũtona ĩthe, na nĩwʼo wamwendete mũno wĩana. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye ndakekale e mũthatu na ndakakwʼe ngoo?
4. (a) Yosevu eekaa maũndũ meva yĩla waĩ kolokolonĩ? (b) Yeova asũngĩie mboya sya Yosevu ata?
4 Yĩla Yosevu wathĩnĩaa kolokolonĩ, no nginya ethĩwe asũanĩaa mũno ũndũ Yeova wamũtethasya. (Mwa. 39:21; Sav. 105:17-19) Nasyo ndoto ila waotete navu ĩtina, ila syoonanasya maũndũ maĩ mekĩke, nitonya kwĩthĩwa syamũĩkĩĩthasya kana Yeova e nake. (Mwa. 37:5-11) O na ĩngĩ nĩvatonyeka akethĩwa ekalaa aimũtulũĩla Yeova mathĩna make. (Sav. 145:18) Nake Yeova nĩwasũngĩaa mboya syake na akamũĩkĩĩthya vyũ kana “aĩ nake” mathĩnanĩ make onthe.—Meko 7:9, 10.a
5. “Mũuo wa Ngai” ũtũtetheeasya ata kũlũlũmĩlya ũtwi witũ wa kũmũthũkũma?
5 O na kũtwʼĩka nĩtwĩsaa kũkwatwa nĩ mathĩna maito, “mũuo wa Ngai” nũsũvĩaa ilĩko sitũ, na nũndũ wa ũu, tũkewʼa twausya. (Soma Avilivi 4:6, 7.) Kwoou twamwĩkwatya Yeova yĩla tũkwĩwʼa tũemeewe nĩ mathĩna, mũuo wa Ngai no ũtũtetheesye kũlũlũmĩlya ũtwi witũ wa kũmũthũkũma, na ũitũsũvĩa tũikeyĩĩtũke. Ekai ĩndĩ twone ana-a-asa na eĩtu-a-asa amwe meyoneete kĩu.
MŨKŨLYE YEOVA AŨTETHEESYE WĨTHĨWE NA MŨUO WA KĨLĨKO ĨNGĨ
6, 7. Kũvoya tũteũvithanyʼa maũndũ kũtũtetheeasya ata twĩthĩwe na mũuo wa kĩlĩko ĩngĩ? Nengane ngelekanyʼo.
6 Yĩla Ryan na Juliette mamanyie kana maiendeea kwĩthĩwa me mavainia ma mwanya ma kavinda, meewie mamba kũkwʼa ngoo. Ryan aĩtye: “Twavoyie Yeova twamũelesya ũndũ ũsu tũtekwananga saa. Nĩtwamanyie kana ũsu waĩ mwanya mũndũ ũtakwataa mavinda maingĩ wa kwonyʼa Yeova kana nũmũĩkĩĩe. Nũndũ aingĩ kĩkundinĩ kitũ maĩ eũ, nĩtwavoyie Yeova atũtetheesye twĩthĩwe ngelekanyʼo nzeo ya andũ me na mũĩkĩĩo.”
7 Yeova asũngĩie mboya yoo ata? Ryan aĩtye: “Twakililye twavoya oou, twaeka kwĩwʼa tũtũlĩkĩte ngoo, na mawĩmakĩo ala twaĩ namo mathela. Mũuo wa Ngai nĩwasũvĩie ngoo sitũ na ilĩko sitũ. Twamanyie kana Yeova eendeea kũtũtũmĩa tweethĩwa na woni ũla waĩle.”
8-10. (a) Veva wa Ngai ũtũtethasya ata yĩla tũkwĩmakĩa? (b) Yeova atũtethasya ata yĩla twatata kwia ũthaithi wake mbee wa maũndũ ala angĩ?
8 Veva wa Ngai nũtũtetheeasya kwĩka ũndũ ũngĩ eka o kũusya. Nũtũlilikanasya maandĩko matonya kũtũtetheesya tũendeee kwia ũthaithi wake mbee wa maũndũ ala angĩ. (Soma Yoana 14:26, 27.) Kwasũanĩa ngelekanyʼo ya mwana-a-asa ũmwe wĩtawa Philip na mũka wĩtawa Mary, ala mathũkũmie Mbetheli vakuvĩ myaka 25. Mauma Mbetheli inyia wa Mary nĩwakwie, o na inyia wa Philip. Na mekalangĩte mũndũ ũngĩ wa mũsyĩ wa Philip akwʼa. Kavindanĩ o kau, nĩmasyokie mambĩĩa kũsũvĩa ĩthe wa Mary, ũla wĩthĩawa na ũwau wanangaa kĩlĩko (dementia). Maũndũ asu onthe meekĩkie kavindanĩ ka myei ĩna.
9 Philip aĩtye atĩĩ: “Neesĩ nĩnaendeee kũmĩĩsya nesa, ĩndĩ ve kĩndũ nakosete. Nĩendeee oou nĩnoonie ĩandĩko ya Akolosai 1:11 kĩlungunĩ kya kwĩmanyĩsya ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya. Neethĩie nĩnoomĩĩasya, ĩndĩ ti ũndũ vaĩle. Naaĩlĩte ‘kwĩlũlũmĩlya’ vyũ na ‘kũmĩĩsya nĩtanĩte.’ Mũsoa ũsu wandilikanilye kana ndyaĩle kwĩkala nĩ mũtanu o yĩla maũndũ makwa maendeee nesa, ĩndĩ naĩle kwĩkala nĩ mũtanu nũndũ nĩngũtetheewʼa nĩ veva wa Ngai.”
10 Yeova nĩwaathimie Philip na Mary mũno nũndũ nĩmeekĩie kĩthito maikaeke kũmũthũkũma. Mauma Mbetheli, nĩmambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia na andũ meekie maendeeo, na maĩ na wendi wa kwĩmanyĩsya keana ũna kwa kyumwa. Mary aĩtye ũũ aililikana ũndũ ũsu: “Asu nĩmo matũtanĩthasya, na Yeova nĩwamatũmĩie kũtwonyʼa kana maũndũ onthe nĩmesaa kũseũva.”
ĨKA KĨNDŨ YEOVA ŨTONYA KŨATHIMA
Tũtonya kũatĩĩa ngelekanyʼo ya Yosevu ata o na ethĩwa tũkwatĩtwe nĩ kyaũ? (Sisya kalungu ka 11-13)
11, 12. (a) Nĩ ũndũ wĩva Yosevu weekie watuma aathimwa nĩ Yeova? (b) Yosevu aathimiwe ata nũndũ wa kũmĩĩsya?
11 Yĩla maũndũ maitũ maalyũka tũtataĩĩe, nĩ laisi tũkemakĩa mũno nũndũ wa ũnĩ tũyĩkũlya tũkesa kumĩlĩĩla va nginya ũkethĩa o na tũitambya. O nake Yosevu ethĩwa eekie oou. Ĩndĩ vandũ va kwĩka ũu, atwie kwĩka kĩla kyonthe waĩ atonya. Kwĩka ũu nĩkwʼo kwatumie Yeova amũathima. O na kũtwʼĩka aĩ kolokolonĩ, nĩwatatie vyũ eanĩsye wĩa wʼonthe ũla wanengawe nĩ mũsũvĩi wa kolokolo, o tondũ weekaa yĩla wathũkũmaa kwa Votivali.—Mwa. 39:21-23.
12 Mũthenya ũmwe Yosevu nĩwanengiwe aũme elĩ asianyʼe namo. Aũme asu maĩ na ivĩla nene ũsumbĩnĩ wa Valao matanamba kwovwa, na nĩmoonie Yosevu aimathĩnĩkĩa kwa nzĩa ĩla yaĩlĩte. Nũndũ wa ũu meewie me athalĩku kũmũelesya mathĩna moo na ndoto sya kũtelemya ila maotie ũtukũ. (Mwa. 40:5-8) Yosevu ndaĩ amanya, ĩndĩ kĩla maneeneie nĩkyo kyesie kũtuma ona nesa. O na kau ekalile yela myaka ĩngĩ ĩlĩ, nĩwesie kũthawʼa na atwʼĩkĩthwʼa wa kelĩ ũsumbĩnĩ wa Valao mũthenya o ũsu.—Mwa. 41:1, 14-16, 39-41.
13. Nĩ ũndũ wĩva twaĩle kwĩka nĩ kana Yeova atũathime o na maũndũ maitũ mekala ata?
13 O ta Yosevu, nĩtũtonya kũkwatwa nĩ ũndũ na ũyĩthĩa ve vinya vyũ kwĩkũa vo. Ĩndĩ tweyũmĩĩsya na tũitata vyũ kwĩka kyonthe kĩla tũtonya, tũkeethĩwa tweeka kĩndũ Yeova ũtonya kũathima. (Sav. 37:5) Nĩ wʼo, nĩtũtonya ‘kũsũanĩwa,’ kana kũlanĩlwʼa, ĩndĩ o tondũ mũtũmwa Vaulo waisye, tũikesa “kwĩyĩtũka.” (2 Ako. 4:8) Yeova ndakatũtia, na mũno mũno ethĩwa tũikaeka kũtavanyʼa na kĩthito.
ENDEEA KŨTAVANYʼA NA KĨTHITO
14-16. Vilivu ũla waĩ mũtavanyʼa atavanisye na kĩthito ata o na maũndũ make maalyũka?
14 Mũndũ ũmwe watũtiĩe ngelekanyʼo nzeo mũno ya kũtavanyʼa na kĩthito o na yĩla maũndũ make maalyũka, nĩ Vilivu ũla waĩ mũtavanyʼa. Kwa ngelekanyʼo, ĩtina wa Sitivini kũawa, Aklĩsto ala maĩ Yelusaleme nĩmambĩĩe kũthĩnwʼa mũno.b Maũndũ mayũka kwĩkala ũu, Vilivu aĩ ananengwa wĩa mũna Yelusaleme. (Meko 6:1-6) Nũndũ wa thĩna ũsu, aatĩĩi ma Klĩsto nĩmanyaĩĩkie, ĩndĩ Vilivu ndaavanga eĩkala mana. Aendie kũtavanyʼa ndũanĩ ya Samalia, kũla andũ aingĩ maĩ na vata mwingĩ wa kũtavwʼa ũvoo mũseo.—Mt. 10:5; Meko 8:1, 5.
15 Vilivu nĩweeyũmbanĩtye kũthi kwʼonthe kũla veva wa Ngai ũũmũtongoesya athi, na kwoou Yeova nĩwamũtũmĩie kũtwaa ũvoo mũseo kũndũ ũtaĩ waavika. O na kũtwʼĩka Ayuti nĩmavũthĩtye Asamalia, Vilivu ndamonaa ũu. Nũndũ wa ũu, nĩvatonyeka Asamalia makethĩwa mendeeiwʼe aimatavya ũvoo mũseo. Twĩsĩ ũu, tũisengʼaa yĩla Mbivilia ĩkũtũtavya kana makomano mamwĩthukĩĩisye na “ngoo ĩmwe”!—Meko 8:6-8.
16 Kuma vau Vilivu nĩwasyokie atongoewʼa nĩ veva mũtheu athi ndũanĩ ya Asoto na ndũanĩ ya Kaisalea. Andũ aingĩ ndũanĩ isu mayaĩ Ayuti. (Meko 8:39, 40) Ĩndĩ veonekana ĩtina wa myaka ta 20 kuma Vilivu atavanyʼa Samalia ya mbee, maũndũ make maĩ maalyũkile ĩngĩ. Aĩ anamesya mũsyĩ na akatũa kĩsionĩ kĩna watavanasya. O na kũtwʼĩka maũndũ make mekalaa maialyũka, ndaaeka kũtavanyʼa na kĩthito, na nũndũ wa ũu nĩwaathimiwe mũno nĩ Yeova e na mũsyĩ wake.—Meko 21:8, 9.
17, 18. Kũtavanyʼa na kĩthito kũtũtetheeasya ata yĩla maũndũ maitũ maalyũka?
17 Athũkũmi aingĩ ma ĩvinda yonthe maĩtye kana kũtavanyʼa na kĩthito nĩkũmatetheesye kwĩkala me atanu na me na woni mũseo o na yĩla maũndũ moo maalyũka. Kwa ngelekanyʼo, sũanĩa mwana-a-asa wĩtawa Osborne na mũka, Polite, kuma South Africa. Yĩla maumie Mbetheli meesĩ matekalĩte mũno nĩmeũkwata wĩa makathũkũmaa mĩthenya mĩnini kwa kyumwa, na vandũ matonya kwĩkala. Osborne aĩtye: “Ĩndĩ tũyaakwata wĩa mĩtũkĩ ũndũ twasũanĩaa.” Nake mũka, Polite, aĩtye: “Twekalile myei ĩtatũ tũtakwata wĩa, naitũ tũyaĩ na mbesa twiĩte vandũ. Ũsu ndwaĩ thĩna mũnini.”
18 Nĩ kyaũ kyamatetheeisye kũmĩanĩsya na thĩna ũsu? Osborne aĩtye: “Kũtavanyʼa vamwe na kĩkundi kwatũtethisye mũno tũikaanyʼe kĩlĩko na kwatuma twĩthĩwa na woni mũseo. Twatwie kũtavanyʼa vyũ vandũ va kwĩkala nthĩ na tũikwatya kwĩmakĩa, na kĩu nĩkyatumie twĩthĩwa twĩ atanu mũno. Twamanthie wĩa kũu kwʼonthe, na nĩtwesie kũũkwata.”
ENDEEA KŨMĨĨSYA ŨMWĨKWATĨTYE YEOVA
19-21. (a) Nĩ kyaũ kĩkatũtetheeasya twĩthĩwe na mũuo wa kĩlĩko? (b) Tũtonya kũtetheka ata tweetĩkĩlana na moalyũku ala matũkwatĩte?
19 Maũndũ asu twaneenea nĩmatwonyʼa kana tweeka kyonthe kĩla tũtonya na tũimwĩkwatya Yeova vyũ, tũkeethĩawa na mũuo wa kĩlĩko o na maũndũ maitũ maalyũka. (Soma Mika 7:7.) O na nĩtũtonya kwĩkala tũkesa kwĩthĩa ngwatanĩo yitũ na Yeova nĩyaseũvangie nũndũ nĩtweetĩkĩlanile na moalyũku ala matũkwatie. Ũla Polite twamũweta aĩtye ũũ aililikana kĩla kyamakwatie: “Kumwʼa Mbetheli nĩ kana tũtwʼĩkĩthwʼe mavainia nĩkwamanyĩisye ũndũ naĩle kũmwĩkwatya Yeova o na yĩla ngwona ta vate vandũ numĩlĩĩla. Yu nĩnĩwʼaa nĩ ndũũ vyũ na Yeova.”
20 O nake Mary ũla tũwetie no ũendeee kũkũna ũvainia o aisũvĩa ĩthe. Aĩtye: “Nĩnĩmanyĩĩtye kana yĩla ngwĩwʼa ndyĩmakĩa nĩnaĩle kwamba kũlwa nĩ mathĩna makwa, ngavoya, na ndithũmũa. Ĩsomo yĩla ĩnene vyũ ngwona ta nĩmanyĩĩtye nĩ kũnenga Yeova mawĩmakĩo makwa. Yĩu nĩ ĩsomo o na yĩkandethya mũno vyũ ĩvinda yũkĩte.”
21 Namo Lloyd na Alexandra ala tũwetie tũyambĩĩa, maisye kana mũĩkĩĩo woo nĩwatatiwe ũndũ matasũanĩaa yĩla maũndũ moo maalyũkile. Ĩndĩ maĩtye: “Yĩla mũĩkĩĩo witũ watatwa nĩtũmanyaa nesa ethĩwa twĩ na mũĩkĩĩo wa wʼo, na ethĩwa mũĩkĩĩo ũsu witũ no ũtũnenge vinya na ũkatũkiakisya yĩla twĩ na mathĩna. Kĩu nĩkĩtumaa tũtwʼĩka andũ aseango.”
Moalyũku tũtataĩĩe no matume twĩsa kũkwata moathimo tũtataĩĩe! (Sisya kalungu ka 19-21)
22. Tũtethekaa ata tweeka kyonthe kĩla tũtonya yĩla maũndũ maitũ maalyũka?
22 Maũndũ maitũ nĩmatonya kũvĩndũka tũtataĩĩe. Kwa ngelekanyʼo, nĩtũtonya kũnengwa kĩanda kĩngĩ ũseũvyonĩ wa Yeova, tũkawaa, kana ũndũ ũkaumĩla mũsyĩ na ũitũtwʼĩkĩa mũio. Tũkesa kũkwatwa nĩ maũndũ ta asu, nũseo tũkekala twĩ na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova nũtũthĩnĩkĩaa, na ndakaema kũtũtetheesya ĩvindanĩ yĩla yaĩle. (Aevl. 4:16; 1 Vet. 5:6, 7) Ĩndĩ kavindanĩ kau maũndũ maku maalyũka, tataa wĩke kyonthe kĩla ũtonya. Mũvoye Ĩthe waku wa ĩtunĩ, na ũyĩmanyĩsya kũmwĩkwatya vyũ. Weeka ũu, ũkekalaa wĩ na mũuo wa kĩlĩko o na maũndũ maku maalyũka.
a Vavĩtĩte kavinda keana ũna kuma Yosevu athawʼa, nĩwoonanisye kana nĩwaĩkĩĩaa Yeova nĩwamũkiakĩisye nũndũ wa mathĩna ala mamũkwatie kwa kũmũnenga mwana. Yĩla wakwatie mwana ũsu wa mbee amwĩtie Manase. Aisye: “Nũndũ Ngai nũmbũlĩthĩtye thĩna wa wĩa wakwa wʼonthe.”—Mwa. 41:51.
b Sisya kĩlungu kĩ na kyongo, “We Nĩwĩsĩ?” ĩkasetinĩ yĩĩ.