Tɩnaɣ yɔɔ tɔm
1. Mbʋ Babilɔɔnɩ Sɔsɔʋ kɛnaa yɔ
Ɛzɩma ɖɩlaba nɛ ɖɩna se «Babilɔɔnɩ Sɔsɔʋ» sɩŋnɩ cɛtɩm Ɛsɔ sɛtʋ agbaa tɩŋa? (Natʋ 17:5) Yele nɛ ɖɩtazɩ lɩmaɣza anɛ a-taa:
Kɩwɛnɩ ɖoŋ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ. Pɔyɔɔdɩ Babilɔɔnɩ Sɔsɔʋ tɔm se kɩcaɣ «ɛyaa sakɩyɛ nɛ ajɛɛ» yɔɔ. Kɩtɔkɩ «kewiyitu tɛtʋ yɔɔ awiya yɔɔ.»—Natʋ 17:15, 18.
Kɩɩpɩzɩɣ nɛ kɩkɛnɩ politiki ɛgbɛyɛ yaa ɛjaɖɛ yɔɔ tadɩyɛ laɖaa. Alɩwaatʋ ndʋ paɖɩzɩɣ-kʋ yɔ, paaɖɩzɩɣ «tɛtʋ yɔɔ awiya» nɛ «tadɩyɛ laɖaa.»—Natʋ 18:9, 15.
Kɩ-lakasɩ pisiɣ Ɛsɔ hɩɖɛ. Paya-kʋ se halʋ hayitu laɖʋ mbʋ pʋyɔɔ yɔ, kɩɖʋʋ ɛgbɛyɛ nɛ kominawaa se pɩsa nɛ kihiɣ liidiye nɛ wala lɛɛna. (Natʋ 17:1, 2) Kipeɣziɣ ajɛɛ kpeekpe taa ɛyaa. Nɛ kɩ-cɔlɔ ɛyaa miiliyɔɔwaa sakɩyɛ sɩm lɩnaa.—Natʋ 18:23, 24.
Pɩsɩ tɔm kɩkpɛlɩkɩtʋ 13, hɔɔlʋʋ 6 yɔɔ
2. Alɩwaatʋ ndʋ pɩwɛɛ se Mesiya ɛlɩɩ?
Bibl kaayɔɔdaa se kpɩtaŋ 69 tɛŋ lɛ, Mesiya kaɣ lɩʋ.—Kalɩ Danɩyɛɛlɩ 9:25.
Alɩwaatʋ ndʋ kpɩtaŋ 69 paɣzaa? Pɩnaɣ 455 P.P.Y: Alɩwaatʋ ndʋ Nehemiya pɩsɩ Yeruzalɛm se ‘ɛñɔɔzɩ Yeruzalɛm nɛ ɛɖaɣnɩ-kʋ maʋ.’—Danɩyɛɛlɩ 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8.
Kpɩtaŋ 69 kɛ alɩwaatʋ ɛzɩma? Bibl natʋ natʋyʋ taa lɛ evemiye sɩŋnɩ pɩnaɣ. (Kɩgalʋʋ 14:34; Ezekɩyɛɛlɩ 4:6) Ye mbʋ kpɩtaʋ kʋɖʋmʋʋ sɩŋnɩ pɩnzɩ 7. Natʋ tʋnɛ tɩ-taa, kpɩtaŋ 69 kɛnɩ pɩnzɩ 483 (kpɩtaŋ 69 x avema 7).
Alɩwaatʋ ndʋ kpɩtaŋ 69 sɩ tɩnaɣ? Ye ɖɩpaɣzɩ kalʋʋ pɩnzɩ 483 kpaɣnɩ pɩnaɣ 455 P.P.Y. yɔ, piwoki nɛ pɩtalɩ pɩnaɣ 29.a Pɩnaɣ ŋga ɖeyi ɖeyi pamɩyɩsɩ Yesu lɩm nɛ ɛpɩsɩ Mesiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
Pɩsɩ tɔm kɩkpɛlɩkɩtʋ 15, hɔɔlʋʋ 5 yɔɔ
3. Kʋdɔmɩŋ waʋ nʋmɔŋ weyi ɩ-taa palakɩnɩ tʋmɩyɛ calɩm yɔ
Kʋdɔmɩŋ waʋ nʋmɔŋ nɩɩyɩ taa lɛ, palakɩnɩ tʋmɩyɛ kʋdɔndʋ maɣmaɣ calɩm. Krɩstʋ mba iitisiɣ kʋdɔmɩŋ waʋ nʋmɔŋ ɛnɩ ɩ-taa nɩɩyɩ. Kɩɖaŋ nɩɩyɩ yɔ: Paatisiɣ se paha calɩm nɛ paɖʋ-pʋ nɔɔyʋ, paatisiɣ ɖɔɖɔ se palɩzɩ pa-calɩm nɛ pasɩɩ se paakɔɔ nɛ paɖʋ-pʋ pa-maɣmaɣ, alɩwaatʋ ndʋ palakɩ-wɛ tʋmɩyɛ yɔ.—Wayɩ Wayɩ Paɣtʋ 15:23.
Ɛlɛ Krɩstʋ mba tisiɣ kʋdɔmɩŋ waʋ nʋmɔŋ lɛɛŋ. Kɩɖaŋ nɩɩyɩ yɔ: Papɩzɩɣ nɛ petisi se palɩzɩ pa-calɩm, pewili pɩ-taa nɛ pana se pɛwɛnɩ kʋdɔmɩŋ nɩɩyɩ yaa we. Papɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ petisi hémodilution, hémodialyse, récupération du sang épanché, nɛ cœur poumon artificiel. Paa Krɩstʋ tʋ weyi lɛ pɩpɔzʋʋ se ɛkpaɣ lɩmaɣza pɩlɩɩnɩ ɛzɩma pɩwɛɛ se palabɩnɩ tʋmɩyɛ ɛ-calɩm alɩwaatʋ ndʋ pewiliɣ se pana se ɛwɛnɩ kʋdɔŋ nakʋyʋ, alɩwaatʋ ndʋ palakɩ-ɩ tʋmɩyɛ nɛ alɩwaatʋ ndʋ pawaɣ ɛ-kʋdɔŋ nakʋyʋ yɔ. Paa ɖɔkɔtɔ weyi lɛ, ɛ-tʋmɩyɛ labʋ wɛ ndɩ. Ye mbʋ pʋcɔ nɛ ŋtisi kʋdɔmɩŋ waʋ nʋmɔʋ nakʋyʋ lɛ, pɩwɛɛ se ŋñɩnɩ nɛ ŋtɩlɩ ɛzɩma ɖeyi ɖeyi pakaɣ labɩnʋʋ ña-calɩm tʋmɩyɛ yɔ. Maɣzɩ tɔm pɔzʋʋ pʋnɛ pɩ-yɔɔ:
Ye pɩpɔzʋʋ se palɩzɩ man-calɩm mon-tomnaɣ taa alɩwaatʋ pazɩ yɔ, mɛ-ɛhʋyɛ yeki se mamaɣzɩ se calɩm mbʋ pɩkpɛndɩ pɩkɛ mɔ-hɔɔlʋʋ nakʋyʋ nɛ pʋyɔɔ lɛ, pɩtɩcɛyɩ se «[papɩyɩ-pʋ] tataa ɛzɩ lɩm yɔ»?—Wayɩ Wayɩ Paɣtʋ 12:23, 24.
Ye mentisaa nɛ palɩzɩ man-calɩm, palɩzɩ pɩ-taa azuluma nɛ pʋwayɩ lɛ paɖaɣnɩ-m pʋ ɖʋʋ yɔ, mɛ-ɛhʋyɛ nɖɩ mankpaɣ Bibl nɛ manfalɩsɩna yɔ, ɖɩɩcɛyɩɣ-m?
Pɩsɩ tɔm kɩkpɛlɩkɩtʋ 39, hɔɔlʋʋ 3 yɔɔ
4. Ðama yaʋ
Bibl eeseɣtiɣ nesi ɖɔkɩyaa se paya ɖama. Nɛ kɩwɩlɩɣ kpayɩ kpayɩ se ɖama yaʋ ɛɛhaɣ nʋmɔʋ walʋ yaa halʋ se ɛ nɛ ɛyʋ lɛlʋ pɔɖɔkɩ nesi. (1 Kɔrɛntɩ mba 7:10, 11) Ɛlɛ wɛtʋ natʋyʋ pɩzɩɣ tiyele nɛ nesi ɖɔkɩyaa nabɛyɛ kpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se payaɣ ɖama.
Ye abalʋ ɛɖʋ ɛ-taa nɛ ekizi se ɛɛcɔŋnɩ ɛ-hɔʋ yɔɔ yɔ: Ye abalʋ ekizaa se ɛɛcɔŋnɩ ɛ-hɔʋ kɩcɛyɩm ɖeɖe nɛ kʋkʋ wɛɛ tanɩm taa yɔ, ɛ-halʋ pɩzɩɣ nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se ɛkʋyʋʋ ɛ-yɔɔ.—1 Timootee 5:8
Kɩmakʋ: Ye nabɛyɛ ɩɖɔkɩ nesi nɛ pa-taa nɔɔyʋ makɩ lɛlʋ siŋŋ nɛ ɛlɛ wezuu sʋʋ kaɖɛ taa yɔ, ɛpɩzɩɣ nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se paya ɖama.—Galaatii mba 5:19-21.
Ye nɔɔyʋ ɛɖʋ ɛ-taa se ɛwɛɛkɩɣ ɛ-tɛŋga nɛ Yehowa pa-taabalɩyɛ yɔ: Abalʋ yaa halʋ pɩzɩɣ nɛ ɛñakɩ pana siŋŋ se ɛɖɩɣ ɛ-tɛŋga nʋmɔʋ se kataasɛɛ Yehowa.—Tʋma Labʋ 5:29.
5. Kazandʋ
Krɩstʋ mba ɩɩtɔkɩ kazandʋ ndʋ tɩɩkɛdɩɣnɩ Yehowa yɔ. Ɛlɛ nabʋyʋ taa lɛ, pɩpɔzʋʋ se paa Krɩstʋ tʋ weyi lɛ, eyele nɛ ɛ-ɛhʋyɛ nɖɩ ɛkpaɣ Bibl nɛ ɛfalɩsɩna yɔ, ɖiɖiyi-i nɛ ɛtɩlɩ mbʋ pɩwɛɛ se ɛla alɩwaatʋ ndʋ lalaa tɔkɩ kazandʋ natʋyʋ yɔ. Kɩɖaŋ nɩɩyɩ yɔ:
Alɩwaatʋ ndʋ nɔɔyʋ heyiɣ-ŋ se «ɖa nɛ kazandʋ» yaa «ɖa nɛ talʋʋ» yɔ. Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋcosi kɛlɛʋ yem se: «Ŋlabaɣ lɛ.» Ye ɛsɔɔlaa se ɛtɩlɩ nɛ pɩkpaɖɩ yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋlɩzɩ-ɩ mbʋ pʋyɔɔ ŋŋtɔkɩ kazandʋ ndʋ yɔ pɩ-taa.
Ñɛ-tɛŋga ŋga katɩkɛ Yehowa Aseɣɖe Tʋ yɔ, keheyi-ŋ se iwolo nɛ mɩ nɛ hɔʋ taa mba lalaa ɩtɔɔ tɔɔnaɣ kazandʋ natʋyʋ wiye. Ye ñɛ-ɛhʋyɛ ɛhaɣ-ŋ nʋmɔʋ se ŋwolo yɔ, ŋpɩzɩɣ nɛ ŋlɩzɩ ñɛ-tɛŋga pɩ-taa se ye ŋwoba nɛ papaɣzɩ labʋ sɩɩnaa layaa sɔnzɩ nasɩyɩ yɔ, ŋŋlakɩ-sɩ.
Ña-tʋmɩyɛ ñʋʋdʋ labɩ-ŋ kʋjɔʋ nakʋyʋ yaa ɛsɔzɩ-ŋ liidiye pazɩ ña-kɩhɛyʋʋ yɔɔ kazandʋ natʋyʋ alɩwaatʋ taa. Pɩpɔzʋʋ se ŋkizi kʋjɔʋ ŋgʋ yaa liidiye nɖɩ? Pɩtɩcɛyɩ se ŋkizi. Ɛzɩ ña-tʋmɩyɛ ñʋʋdʋ maɣzɩɣ se kʋjɔʋ ŋgʋ kɩkɛ kazandʋ hɔɔlʋʋ nakʋyʋ? Yaa ɛlakɩ-ŋ kʋjɔʋ ŋgʋ se ɛtɩŋnɩ pɩ-yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ-ŋ ɛsɩmɩyɛ tʋmɩyɛ kɩbanɖɛ nɖɩ ŋlakɩ yɔ ɖɩ-yɔɔ?
Nɔɔyʋ lakɩ-ŋ kʋjɔʋ nakʋyʋ kazandʋ natʋyʋ alɩwaatʋ taa. Weyi ɛlakɩ-ŋ kʋjɔʋ ŋgʋ yɔ, ɛpɩzɩɣ nɛ eheyi-ŋ se: «Manawa se ŋŋtɔkɩ kazandʋ ndʋ ɛlɛ, mɔnsɔɔlaa se malabɩ-ŋ kʋjɔʋ kʋnɛ.» Pɩtɩla ɛyʋ ɛnʋ ɛsɔɔlaa se ɛlabɩ-ŋ kɩbandʋ na. Ɛlɛ ye ɛzɩma ɛlabɩ-ŋ kʋjɔʋ ŋgʋ yɔ, pɩwɩlɩɣ se ɛñɩnɩɣ se ɛtakɩ ñe-tisuu nɛ etuyi-ŋ nɛ ŋtɔɔ kazandʋ yɔ, ɛbɛ pɩwɛɛ se ŋla? Pɩpɔzʋʋ se ŋmaɣzɩ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ camɩyɛ pʋcɔ nɛ ŋkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se ŋmʋʋ kʋjɔʋ ŋgʋ yaa ŋŋmʋʋ-kʋ. Paa ɛzɩmtaa lɛ pɩwɛɛ se lɩmaɣza wena ɖɩkpakɩɣ yɔ, ayele nɛ ɖɩwɛɛnɩ ɛhʋyɛ kɩbanɖɛ nɛ ɖɩwɛɛ siɣsiɣ Yehowa ɛsɩndaa.—Tʋma Labʋ 23:1.
Pɩsɩ tɔm kɩkpɛlɩkɩtʋ 44, hɔɔlʋʋ 1 yɔɔ
6. Kʋdɔmɩŋ kɩɖɛɖɛŋ
Ðɩsɔɔlɩ ɛyaa lalaa; pʋyɔɔ lɛ ye ɖɩwɛnɩ kʋdɔŋ kɩɖɛɖɛʋ nakʋyʋ yɔ, ɖɩlakɩ mbʋ payɩ ɖɩpɩzɩɣ yɔ se ɖɩtaaɖɛzɩ-wɛ kʋdɔŋ ŋgʋ. Ðɩcɔŋnɩ ɖa-tɩ yɔɔ camɩyɛ ye ɖɩnawa se ɖɩwɛnɩ kʋdɔŋ kɩɖɛɖɛʋ nakʋyʋ yaa ye ɖɩmaɣzɩɣ se ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩwɛɛnɩ-kʋ yɔ. Ðɩlakɩ mbʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ Bibl ɖʋ ɖa-taa paa weyi paɣtʋ tʋnɛ: «Sɔɔlɩ ɛyʋ lɛlʋ ɛzɩ ña-maɣmaɣ yɔ.»—Roma mba 13:8-10.
Weyi ɛwɛnɩ kʋdɔŋ kɩɖɛɖɛʋ nakʋyʋ yɔ, ɛzɩma ɛpɩzɩɣ nɛ ɛwɩlɩ se ɛsɔɔlɩ ɛyaa lalaa? Weyi ɛwɛnɩ kʋdɔŋ kɩɖɛɖɛʋ nakʋyʋ yɔ, ɛɛñɔtʋʋnɩ lalaa se ɛha-wɛ nesi yaa ɛlabɩ-wɛ aatuu. Ye nabɛyɛ ɩñɩnɩɣ se pakandɩyɩ pɔ-hɔʋ taa mba yɔɔ nɛ pakpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se paayaɣ-ɩ se ewolo pɛ-tɛ yɔ, pɩfɛyɩ se pɩwɩzɩ-ɩ. Ye ɛha ɛ-tɩ se pamɩyɩsɩ-ɩ lɩm yɔ, pɩpɔzʋʋ se eheyi ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa tʋmɩyɛ kpɛndɩyʋ wɛtʋ ndʋ tɩ-taa ɛwɛɛ yɔ. Piyeki nɛ pala ɖʋtʋ nɛ pakandɩyɩ ɛyaa lalaa mba paha pa-tɩ se pamɩyɩsɩ-wɛ lɩm yɔ pɔ-yɔɔ nɛ ɛ-kʋdɔŋ ɛtaaɖɛɛ-wɛ. Weyi ɛmaɣzɩɣ se pɩtɩla ɛwɛnɩ kʋdɔŋ kɩɖɛɖɛʋ nakʋyʋ yɔ, pʋcɔ nɛ ɛpaɣzɩ nɔɔyʋ ɖanʋʋ lɛ, pɩpɔzʋʋ se eyele nɛ ɖɔkɔtɔnaa wili-i nɛ pana se ɛwɛnɩ kʋdɔŋ ŋgʋ toovenim na. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖɩwɩlɩɣ se ‘ɖɩɩñɩnɩɣ ɖa-maɣmaɣ ɖɛ-kɛzɛsɩ ɖeke, ɛlɛ ɖɩñɩnɩɣ ɖɔɖɔ lalaa kɛzɛsɩ.’—Filiipi mba 2:4.
Pɩsɩ tɔm kɩkpɛlɩkɩtʋ 56, hɔɔlʋʋ 2 yɔɔ
7. Tadɩyɛ nɛ tɔm ɖɩhʋyɛ wobu
Ye ɖɩkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se ɖa nɛ nɔɔyʋ ɖɩkpɛndɩ nɛ ɖɩla liidiye tʋmɩyɛ naɖɩyɛ yaa tadɩyɛ naɖɩyɛ yɔ, pɩwɛɛ se ɖɩma tɔm tɩŋa takayaɣ nakɛyɛ taa, piyeki nɛ ɖɩfɛɛ kala sakɩyɛ. (Yereemii 32:9-12) Paa mbʋ yɔ, nabʋyʋ taa liidiye yaa tɔm lɛɛtʋ natʋyʋ pɩzɩɣ piyele nɛ ɖama kɩɩnɩnʋʋ kɔɔ Krɩstʋ mba hɛkʋ taa. Pɩpɔzʋʋ se pɔcɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe lɔŋ laŋhɛzɩyɛ taa, nɛ pataawoni tɔm ndʋ nɔɔyʋ cɔlɔ.
Ɛlɛ ye pɩkɛ tɔm sɔsɔtʋ ɛzɩ mɩlɩm yaa kɔlɔmɔtʋ mbʋ yɔ, ɛbɛ pɩwɛɛ se pala? (Kalɩ Maatiyee 18:15-17.) Yesu wɩlɩ-ɖʋ nɩŋgbanzɩ naadozo nzɩ pɩpɔzʋʋ se ɖɩkpɛzɩ yɔ:
Ɩñaɣ pana nɛ ɩñɔɔzɩ tɔm ndʋ mɩ-taa mi-ɖeke.—Cɔnɩ kalɩtʋ 15.
Ye ɩtɩpɩzɩ nɛ ɩñɔɔzɩ-tʋ mbʋ yɔ, ɩpɩzɩɣ nɛ ɩñɩnɩ koobu nɔɔyʋ yaa koobiya naalɛ mba papɩ fezuu taa yɔ nɛ pasɩnɩ-mɩ.—Cɔnɩ kalɩtʋ 16.
Ye ɩtɩpɩzɩ ɖɔɖɔ nɛ ɩñɔɔzɩ-tʋ yɔ, pʋbʋ lɛ ɩpɩzɩɣ nɛ ɩtanɩ tɔm ndʋ ɛgbɛyɛ taa ɛzʋtʋyaa cɔlɔ.—Cɔnɩ kalɩtʋ 17.
Hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa lɛ, ɖɩɩyaɣ ɖo-koobiya tɔm ɖɩhʋyɛ mbʋ pʋyɔɔ yɔ pipisiɣ Yehowa hɩɖɛ nɛ pipisiɣ ɖɔɖɔ ɛgbɛyɛ hɩɖɛ. (1 Kɔrɛntɩ mba 6:1-8) Ɛlɛ tɔm natʋyʋ wɛɛ lɛ, paɣtʋ pɔzʋʋ se pɔcɔnɩ ti-ɖeɖe tɔm ɖɩhʋyɛ. Kɩɖaŋ nɩɩyɩ yɔ: Pɩpɔzʋʋ se powolo tɔm ɖɩhʋyɛ nɛ pamʋ nesi cɛbʋ takayaɣ, takayaɣ ŋga kahaɣ lʋlɩyʋ waɖɛ se ɛcɔnɩ ɛ-pɩɣa yɔɔ yɔ, takayaɣ ŋga kawɩlɩɣ mbʋ pɩpɔzʋʋ se mba pɛcɛbɩ nesi yɔ, pa-taa nɔɔyʋ ɛhɛyɩ lɛlʋ pe-nesi cɛbʋ wayɩ yɔ, takayaɣ ŋga kawɩlɩɣ mbʋ pɩwɛɛ se pɛhɛyɩ nɔɔyʋ ye pɛwɛɛkɩ ɛ-pʋyʋ yɔ (assurance), takayaɣ ŋga ka-taa nɔɔyʋ maɣ ɛ-hɩɖɛ nɛ pɩwɩlɩɣ paɣtʋ ɛsɩndaa se ɛsʋ kɩmɩyɛ yɔ nɛ takayaɣ ŋga kawɩlɩɣ mbʋ ɛyʋ sɔɔlaa se pala ɛ-sɩm wayɩ yɔ (testamment). Ye Krɩstʋ tʋ nɔɔyʋ ewobi tɔm ɖɩhʋyɛ se pɩsa nɛ ɛcɔnɩ tɔm natʋyʋ ɖeɖe laŋhɛzɩyɛ taa yɔ, ɛɛmaɣnɩ Bibl lɔŋ tasʋʋ yɔɔ.
Ye nɔɔyʋ ɛlabɩ kɩwɛɛkɩm sɔsɔm nabʋyʋ ɛzɩ ɛca halʋ nɔɔyʋ nɛ ɖoŋ, ɛsʋnɩ pɩɣa nakɛyɛ, ɛmɩlɩ pʋyʋ sɔsɔm nabʋyʋ, yaa ɛkʋ ɛyʋ nɔɔyʋ yɔ, Krɩstʋ tʋ nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ se ewokini tɔm ndʋ ñʋndɩnaa cɔlɔ. Ye Krɩstʋ tʋ nɔɔyʋ ɛkpaɣ lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ yɔ, ɛtɩmaanɩ Bibl paɣtʋ yɔɔ.
a Ye ɖɩlabɩ akɔnta kpaɣnɩ pɩnaɣ 455 P.P.Y. nɛ piwolo pɩnaɣ 1 P.P.Y. yɔ, pɩlakɩ pɩnzɩ 454. Kpaɣnɩ pɩnaɣ 1 P.P.Y. nɛ piwolo pɩnaɣ 1 lɛ, pɩlakɩ pɩnaɣ 1. (Pɩnaɣ zéro fɛyɩ) Nɛ kpaɣnɩ pɩnaɣ 1 nɛ piwolo pɩnaɣ 29 lɛ, pɩlakɩ pɩnzɩ 28. Ye pɛkpɛndɩ pɩtɩŋa yɔ, pɩlakɩ pɩnzɩ 483.