Ebʼ li naʼlebʼ choʼq re Xhuhil li qachʼutam Qayuʼam ut Qakʼanjel joʼ aj Paabʼanel
2-8 RE JULIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | LUCAS 6, 7
«Chookʼehoq chi anchal qachʼool»
(Lucas 6:37, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, [SBG]) “Mexraqok aatin, ut inkʼaʼ taaraqmanq aatin saʼ eebʼeen. Mexkʼehok saʼ tojbʼamaak, ut inkʼaʼ texkʼeheʼq saʼ tojbʼamaak. Chexkuyuq maak, ut teʼkuymanq eemaak.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 6:37
Chexkuyuq maak, ut teʼkuymanq eemaak: Malaj «chexʼachʼabʼanq ut teʼxʼachʼabʼaaq». Li aatin saʼ Griego li najalmank ru joʼ «rachʼabʼankil» naraj ajwiʼ xyeebʼal «xkanabʼankil chi xik», «xtaqlankil» malaj «xkoqʼbʼal» joʼ naʼuxk re junaq laj preex. Saʼ xkʼabʼaʼ naq arin naʼoksimank re xyeebʼal naq jalan chiru li raqok aatin malaj xkʼebʼal chi tojeʼk xmaak junaq li poyanam, aʼin naraj xyeebʼal rachʼabʼankil ut xkuybʼal xmaak, usta wank raj xyaalalil naq tixtoj xmaak.
w08-S 15/5 perel 9 raqal 13, 14
Junelik qabʼaanuhaq li us
13 Laj Mateo naxtzʼiibʼa chi joʼkaʼin li kixye li Jesus: «Mexraqok aatin re naq inkʼaʼ taaraqmanq aatin saʼ eebʼeen» (Mat. 7:1, SBG). Laj Lucas kixye chi joʼkaʼin: «Mexraqok aatin, ut inkʼaʼ taaraqmanq aatin saʼ eebʼeen. Mexkʼehok saʼ tojbʼamaak, ut inkʼaʼ texkʼeheʼq saʼ tojbʼamaak. Chexkuyuq maak, ut teʼkuymanq eemaak» (Luc. 6:37, SBG). Ebʼ laj Pariseey kaw nekeʼraqok aatin saʼ xbʼeenebʼ li poyanam rikʼin roksinkil ebʼ li naʼlebʼ li moko wank ta saʼ li Santil Hu. Choʼq re chixjunilebʼ li kʼaynaqebʼ xbʼaanunkil aʼin, li Jesus yook chaq chi xyeebʼal rehebʼ naq teʼxkanabʼ raj raqok aatin saʼ xbʼeenebʼ li junchʼol ut li teʼxbʼaanu raj aʼan rachʼabʼankilebʼ malaj teʼrisi saʼ xbʼeen li xmaakebʼ; aʼin naraj xyeebʼal naq teʼxkuyebʼ li xmaak. Li Apostol Pablo kixkʼe ajwiʼ jun li naʼlebʼ chirix li kuyuk maak saʼ Efesios 4:32, joʼ ak xqil.
14 Wi ebʼ li xtzolom li Jesus teʼxkuy xmaak ebʼ li junchʼol, aʼanebʼ ajwiʼ teʼraj xbʼaanunkil aʼin. Li Jesus kixye: «Joʼ chanru nekexraqok aatin laaʼex, joʼkan ajwiʼ naq taaraqmanq aatin saʼ eebʼeen; ut rikʼin li bʼislebʼ nekexbʼisok wiʼ, texbʼiseʼq ajwiʼ laaʼex» (Mat. 7:2, SBG). Naq nokooʼaatinak chirix chanru nekeʼxkʼam ribʼebʼ li qas qiitzʼin, chʼolchʼo naq naqʼolmank li naʼawmank (Gal. 6:7).
(Lucas 6:38, Traducción del Nuevo Mundo, [TNM]) Meekanabʼ kʼehok, ut tkʼemanq eere. Teʼxkʼe chiru leetʼikr jun chaabʼil bʼislebʼ, nujenaq xsaʼ, bʼuybʼutq ut yooq chi pajeʼk. Xbʼaan naq rikʼin li bʼislebʼ li nekexbʼisok wiʼ, texbʼiseʼq ajwiʼ laaʼex”.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 6:38
Meekanabʼ kʼehok: Malaj «inkʼaʼ teekanabʼ kʼehok». Joʼ chanru tzʼiibʼanbʼil li aatin saʼ Griego li najalmank ru joʼ «kʼehonqex» naxkʼut naq inkʼaʼ tqakanabʼ xbʼaanunkil.
(Lucas 6:38, TNM) Meekanabʼ kʼehok, ut tkʼemanq eere. Teʼxkʼe chiru leetʼikr jun chaabʼil bʼislebʼ, nujenaq xsaʼ, bʼuybʼutq ut yooq chi pajeʼk. Xbʼaan naq rikʼin li bʼislebʼ li nekexbʼisok wiʼ, texbʼiseʼq ajwiʼ laaʼex”.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 6:38
chiru leetʼikr: Rikʼin wiibʼ oxibʼ li aatin: «chire xchʼool». Saʼ li raqal aʼin maare yook chi aatinak chirix li naxbʼaanu laj loqʼonel naq naxbʼas li xjut-aqʼ ut naxbʼakʼ rikʼin li xkʼaamal xsaʼ saʼ xyiitoq. Li aatin «xkʼebʼal chiru li tʼikr» maare yook chi aatinak chirix li kʼaynaqebʼ xbʼaanunkil wiibʼ oxibʼ laj yakonel naq nekeʼxnujtesi xsaʼ li xtʼikrebʼ li qas qiitzʼin rikʼin li xloqʼomebʼ.
Qasikʼaq li tertokil pek
(Lucas 6:12, 13, SBG) Saʼebʼ li kutan aʼan koho li Jesus chi tijok saʼ xbʼeen tzuul ut kixnumsi chixjunil li qʼoqyink, yo chi tijok chiru li Yos. 13 Naq kikutanoʼk, kixbʼoqebʼ li xtzolom, kixsikʼ ru kabʼlaju saʼ xyanqebʼ ut apóstol kixkʼe choʼq xkʼabʼaʼebʼ:
w07-S 1/8 perel 6 raqal 1
Kʼaru tento tqabʼaanu re naq kawaq tzʼaqal li qapaabʼal?
Li Jesus kokʼaj xsaʼ kixnumsi naabʼal li hoonal chi tijok (Juan 17:1-26). Jun li eetalil, naq toj maajiʼ naxsikʼebʼ ru li kabʼlaju chi winq li teʼwanq raj choʼq Xʼapostol «koho li Jesus chi tijok saʼ xbʼeen tzuul ut kixnumsi chixjunil li qʼoqyink, yo chi tijok chiru li Yos» (Lucas 6:12, SBG). Ebʼ li qas qiitzʼin li nekeʼraj naq kawaqebʼ xpaabʼal nekeʼxkʼam re rikʼin li Jesus, usta maare inkʼaʼ teʼxnumsi chixjunil li qʼoqyink chi tijok. Naq nekeʼraj xbʼaanunkil junaq li nimla naʼlebʼ saʼebʼ li xyuʼam nekeʼroksi li hoonal li naʼajmank re tijok chiru li Yos, nekeʼxsikʼ naq li santil musiqʼej tbʼeresinq rehebʼ, xbʼaan naq nekeʼraj naq li nimla naʼlebʼ aʼin ttenqʼanq rehebʼ saʼ li xpaabʼal.
(Lucas 7:35, SBG) Abʼanan xkʼutunk xyaalalil ut li xchaabʼilal li choxahil naʼlebʼ, naq xkʼulubʼaak xbʼaanebʼ chixjunilebʼ li ralal xkʼajol”.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 7:35
ralal xkʼajol: Malaj «li naxkʼam chaq». Saʼ li raqal aʼin nayeemank naq li choxahil naʼlebʼ chanchan jun li poyanam, joʼkan naq nayeemank naq wank ralal xkʼajol. Saʼ Mateo 11:19 naʼaatinak ajwiʼ chirix aʼin, nayeemank naq li choxahil naʼlebʼ naxkʼam chaq li «xbʼaanuhom». Ebʼ li ralal xkʼajol li choxahil naʼlebʼ malaj li xbʼaanuhom, saʼ li raqal aʼin, li xbʼaanuhom laj Juan ut li Jesus, kixkʼutbʼesi naq li aatin li keʼxyoobʼ chirixebʼ moko yaal ta. Malaj li kiraj xyeebʼal li Jesus aʼan: «Li naʼlebʼ ut li chaabʼil bʼaanuhom naxkʼutbʼesi naq moko yaal ta li naqʼabʼaak wiʼ junaq li poyanam».
9-15 RE JULIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | LUCAS 8, 9
«Kʼaru tento tqabʼaanu re xtaqenkil li Jesus?»
(Lucas 9:57, 58, SBG) Naq yookebʼ chi xik, jun kiyehok re: —Tatintaaqe yalaq ta bʼar tatxik. 58 Li Jesus kixye re: —Ebʼ li yak wankebʼ xjobʼ saʼ pek ut ebʼ li xul li nekeʼrupupik chiru choxa wankebʼ xsuk, abʼan li Kʼajolbʼej maakʼaʼ wank re bʼarwiʼ tixsotobʼ li xjolom.
it-2-S perel 485
Xsuk ebʼ li xul
Naq jun laj tzʼiibʼ kixye re li Jesus: «At Tzolonel, tatintaaqe yalaq ta bʼar tatxik», li Jesus kixsume: «Ebʼ li yak wankebʼ xjobʼ saʼ pek ut ebʼ li xul li nekeʼrupupik chiru choxa wankebʼ xsuk, abʼan li Kʼajolbʼej maakʼaʼ wank re bʼarwiʼ tixsotobʼ li xjolom» (Mt 8:19, 20, SBG; Lu 9:57, 58, SBG). Chi joʼkan li Jesus kixkʼut naq li winq tento raj naq trisi saʼ xchʼool chixjunil li kʼaʼaq re ru ut li rusilal li naxtaw anaqwan ut tixkʼojobʼ tzʼaqal xchʼool rikʼin li Jehobʼa, wi naraj wank choʼq xtzolom. Li naʼlebʼ aʼin nakʼutunk ajwiʼ saʼ li tij li kixkʼut chiruhebʼ li xtzolom: «Chakʼe ta qe hoon li qawa re rajlal kutan», joʼ nayeemank ajwiʼ saʼ li raqal aʼin: «Joʼkan naq yalaq ani eere laaʼex li inkʼaʼ tixkanabʼ chixjunil li xjunkabʼlal, inkʼaʼ naru taawanq choʼq intzolom» (Mt 6:11, SBG; Lu 14:33, SBG).
(Lucas 9:59, 60, SBG) Chirix chik aʼan kixye li Jesus re jun chik: —Taaqehin. Kichaqʼok aʼan: —Kanabʼin wan chi xik chi xmuqbʼal linyuwaʼ, chan. 60 Ut li Jesus kixye re: —Kanabʼebʼ li kamenaq chi xmuqbʼalebʼ li xkamenaq. Aʼut laaʼat ayu chi xyeebʼal resil li xnimajwal awabʼejihom li Yos.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 9:59, 60
xmuqbʼal linyuwaʼ: Saʼ li najteril naʼaj Oriente Medio, saʼ junpaat nekeʼxmuq ebʼ li kamenaq, saʼ ajwiʼ li kutan aʼan. Joʼkan naq, maare moko tojaʼ ta xkamk li xyuwaʼ li winq aʼin ut moko yal yook ta xpatzʼbʼal xhoonal re xmuqbʼal. Wi joʼkan, moko yook ta raj chi aatinak rikʼin li Jesus saʼ li hoonal aʼan. Joʼkan naq li xyuwaʼ li winq aʼin maare yaj malaj cheek chik. Wi joʼkan raj, li Jesus moko kixye ta raj re li winq aʼin naq tixkanabʼ li xyuwaʼ wi maajun raj chik rehebʼ li xjunkabʼal li t-iloq re (Mr 7:9-13). Li yook xyeebʼal li winq aʼin re li Jesus aʼan: «Tatintaaqe, abʼan anaqwan inkʼaʼ xbʼaan naq toj yoʼyo linyuwaʼ. Oybʼeni wank naq toj tkamq linyuwaʼ ut tinmuq». Abʼan, choʼq re li Jesus li winq yook chaq xtzʼeqtaanankil li maatan re xkʼebʼal xbʼeenwa li Xʼawabʼejilal li Yos saʼ li xyuʼam (Lu 9:60, 62).
Kanabʼebʼ li kamenaq chi xmuqbʼal ebʼ li xkamenaq: Joʼ naxkʼut li xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok choʼq re Lucas 9:59, SBG, li xyuwaʼ li winq li kiʼaatinak rikʼin li Jesus maare yaj malaj cheek. Joʼkan naq, aʼin kiraj xyeebʼal li Jesus: «Kanabʼ naq li kamenaqebʼ saʼ li xpaabʼal teʼxmuq li xkamenaq». Rikʼin aʼin yook xyeebʼal, naq li winq tento raj tixkanabʼ naq ebʼ li xkomon teʼiloq re li xyuwaʼ toj reetal naq tkamq ut teʼxmuq. Wi li winq kixtaqe raj li Jesus, kixtaw raj li bʼe li nakʼamok saʼ li junelik yuʼam ut kixkanabʼ raj wank saʼ xyanqebʼ li ilbʼilebʼ xbʼaan li Yos joʼ kamenaqebʼ saʼ li xpaabʼal. Rikʼin li kixye, li Jesus kiraj xyeebʼal naq, aajel ru xkʼebʼal xbʼeenwa li Xʼawabʼejilal li Yos saʼ li qayuʼam ut aatinak chirix yalaq bʼar wanqo, wi naqaj naq kawaqo saʼ li qapaabʼal.
(Lucas 9:61, 62, SBG) Jun chik kiyehok: —Tatintaaqe, at Qaawaʼ; abʼanan kanabʼin wan chi xchaqʼrabʼinkilebʼ li wankebʼ saʼ li wochoch. 62 Li Jesus kixye re: —Maajun li ak xchap li xkʼanjelobʼaal ut toj taaʼiloq wiʼ chik chirix, usaq choʼq re li xnimajwal awabʼejihom li Yos.
nwtsty ebʼ li jalam u ut ebʼ li bʼideo
Pikok
Napikmank li chʼochʼ naq naxkʼe li xbʼeen habʼ, naq ak xqʼunaak li chʼochʼ li kikawuuk xbʼaan li saqʼehil (chaawil sgd, tasal 19). Wankebʼ li piklebʼ chʼochʼ yiibʼanbʼil rikʼin jun li cheʼ jutzʼ ruʼuj, wank sut re chʼiichʼ, li nekeʼxkʼe xchapbʼal ut nekeʼxkʼe chi xkelo jun malaj wiibʼ oxibʼ li xul. Naq ak xpikmank li chʼochʼ, naʼawmank li iyaj. Saʼ li Santil Hu li kitzʼiibʼamank saʼ Hebreo, li kʼanjel re xpikbʼal li chʼochʼ rajlal naʼoksimank chaq joʼ eetalil (Jue 14:18; Isa 2:4; Jer 4:3; Miq 4:3). Li Jesus kokʼaj xsaʼ kiʼaatinak chirix xkʼanjelankil li chʼochʼ re xchʼolobʼankil junaq li naʼlebʼ li wank xwankil. Kiroksi li eetalil re xkʼanjelankil li chʼochʼ re xkʼutbʼal naq, li ani traj xtaqenkil tento tixbʼaanu chi anchal xchʼool (Lu 9:62). Wi laj pikol chʼochʼ txik raj xchʼool chirix li kixkanabʼ chaq, inkʼaʼ raj tiik t-elq li chʼochʼ. Joʼkan ajwiʼ, wi li xtzolom li Jesus txik xchʼool chirix li kixkanabʼ chaq malaj tixkanabʼ xbʼaanunkil li kʼanjel li tenebʼanbʼil saʼ xbʼeen moko xkʼulubʼ ta chik li Xʼawabʼejilal li Yos.
w12-S 15/4 perel 15, 16 raqal 11-13
Miqakanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa chi anchal qachʼool
11 Re xtawbʼal ru li naʼlebʼ li naxkʼut Lucas 9:62, qakʼehaq xtzʼaqobʼ li aatin malaj xchʼinaʼusal li eetalil li wank saʼ li raqal aʼin. Jun laj kʼanjel yook xpikbʼal li chʼochʼ. Abʼan naq yook chi kʼanjelak, inkʼaʼ naxkanabʼ xkʼoxlankil li rochoch, bʼarwiʼ li xjunkabʼal ut ebʼ li ramiiw yookebʼ chi waʼak rubʼel li mu, yookebʼ chi seʼek ut rabʼinkil li bʼich. Kʼajoʼ naq naraj wank aran! Naq ak xpik naabʼal li chʼochʼ, nachʼaʼajkoʼk chiru risinkil saʼ xchʼool li kixkanabʼ chaq «chirix» ut naraj wank aran. Joʼkan naq naxbʼalqʼusi ribʼ re rilbʼal li kixkanabʼ chaq. Usta toj wank naabʼal li kʼanjel naq toj maajiʼ naʼuxk li awk, laj kʼanjel naxik xchʼool chirix li kixkanabʼ chaq ut inkʼaʼ chik us naʼelk li xkʼanjel. Ut moko kaʼaj tawiʼ aʼan, saʼ xkʼabʼaʼ naq naxkanabʼ kʼanjelak narahoʼk xchʼool laj echal kʼanjel.
12 Anaqwan qajuntaqʼeetaq aʼin rikʼin li nakʼulmank saʼebʼ li qakutan. Laj kʼanjel naru naqajuntaqʼeeta rikʼin junaq li hermaan li nakʼutunk naq kaw yook chi kʼanjelak saʼ li chʼuut, abʼan li xchʼool wank saʼ chʼaʼajkilal. Usta rajlal naʼelk saʼ li puktesink ut inkʼaʼ naxkol ebʼ li chʼutam, inkʼaʼ naru risinkil saʼ xchʼool junjunq rehebʼ li kʼaʼaq re ru li naxyeechiʼi li ruuchichʼochʼ. Naru naqaye naq naxrahi aʼin chi anchal xchʼool. Saʼ xraqik, naq ak xkʼanjelak chiru naabʼal chihabʼ chiru li Yos, nachʼaʼajkoʼk chiru risinkil saʼ xchʼool chixjunil li naxyeechiʼi li ruuchichʼochʼ ut naraj xtawbʼal, ut naxbʼalqʼusi ribʼ re rilbʼal li kixkanabʼ chaq «chirix». Usta toj wank naabʼal li tento xbʼaanunkil saʼ li xkʼanjel li Yos moko wank ta chik rikʼin «li aatin nakʼehok yuʼam», ut inkʼaʼ chik us naxbʼaanu li xkʼanjel li Yos (Fili. 2:16, SBG). Kʼajoʼaq raj xrahil xbʼaanunkil aʼin re li Jehobʼa, «laj Eechal qʼolom», saʼ xkʼabʼaʼ naq tqakanabʼ kʼanjelak chi kaw! (Luc. 10:2, SBG).
13 Chʼolchʼo ru li naʼlebʼ aʼin. Chaabʼil naq nokooxik saʼebʼ li chʼutam ut naq nokootzʼaqonk chi rajlal saʼ li puktesink ut saʼ jalan chik xkʼanjel li Yos li tenebʼanbʼil saʼ qabʼeen. Abʼan toj wank naʼajmank wi naqaj kʼanjelak chi anchal qachʼool chiru li Yos (2 Cro. 25:1, 2, 27). Wi junaq li hermaan toj yook xrahinkil saʼ xchʼool li kixkanabʼ chaq «chirix», malaj li xyuʼamebʼ li poyanam, aʼin naru naxbʼaanu naq inkʼaʼ chik tkʼulubʼaaq xbʼaan li Jehobʼa (Luc. 17:32). Re naq tooruuq chi wank rubʼel «li xnimajwal awabʼejihom li Yos» aajel ru xpaabʼankil li chaqʼrabʼ aʼin: «chetzʼeqtaana li inkʼaʼ us, chapchooqex chi kaw rikʼin li us» (Luc. 9:62, SBG; Rom. 12:9, SBG). Joʼkan naq, chiqajunilo tento tqakol qibʼ chiru li naxyeechiʼi li xruuchichʼochʼ laj Tza, re naq maakʼaʼ tixram chiqu kʼanjelak chiru li Jehobʼa chi anchal qachʼool, usta li tixyeechiʼi qe wank rusilal malaj chʼinaʼusaq (2 Cor. 11:14; chaawil Filipenses 3:13, 14).
Qasikʼaq li tertokil pek
(Lucas 8: 3, SBG) lix Jwana, rixaqil laj Kusa aj tenqʼ re laj Herodes, lix Susana ut naabʼalebʼ chik li nekeʼtenqʼank rehebʼ saʼ li xjunkabʼlalebʼ.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 8:3
li nekeʼtenqʼank rehebʼ: Malaj «li nekeʼkʼehok re li naʼajmank». Li aatin diakonéo saʼ Griego naraj tana xyeebʼal xchʼolaninkil li junchʼol, joʼ, xsikʼbʼal li tzakahemq, xkʼubʼankil ut xkʼebʼal rehebʼ. Naʼoksimank ajwiʼ aʼin saʼ Lucas 4:39, SBG, («kʼanjelak chiruhebʼ»), Lucas 10:40, SBG, («kʼanjelak»), Lucas 17:8, SBG, («kʼanjelan chiwu») ut Hechos 6:2, SBG, («jekʼink tzekemq»), abʼan naraj ajwiʼ xyeebʼal chixjunil li naqabʼaanu chirixebʼ li junchʼol. Arin naʼoksimank re xchʼolobʼankil li keʼxbʼaanu ebʼ li ixq li naxye li raqal 2 ut 3 re xtenqʼankil li Jesus ut ebʼ li xtzolom re naq teʼruuq xbʼaanunkil li kʼanjel li keʼkʼeheʼk re xbʼaan li Yos. Rikʼin li xbʼaanuhomebʼ, ebʼ li ixq aʼin keʼxkʼe xloqʼal li Yos, ut aʼan kirosobʼtesihebʼ naq kixkʼe naq tjultikamanq saʼ li Santil Hu li chaabʼil bʼaanuhom li keʼxkʼutbʼesi ut li ruxtaanebʼ (Pr 19:17; Heb 6:10). Saʼ Mateo 27:55 ut Marcos 15:41, naʼoksimank ajwiʼ li aatin aʼin saʼ Griego re xyeebʼal li keʼxbʼaanu wiibʼ oxibʼ ebʼ li ixq.
(Lucas 9:49, 50, SBG) Kixtikibʼ aatinak laj Jwan, ut kixye: —At Tzolonel, xqil jun li winq yo chi isink maaʼus aj musiqʼej saʼ aakʼabʼaʼ. Xqayal xrambʼal chiru xbʼaan naq inkʼaʼ nachalk chiqix. 50 Ut li Jesus kixye re: —Meeram chiru xbʼaan naq ani inkʼaʼ xikʼ nekexril, naʼokenk cherix.
w08-S 15/3 perel 31 raqal 3
Li xqatzol saʼ li hu Lucas
9:49, 50. Kʼaʼut naq li Jesus inkʼaʼ kixram chiru li winq naq trisi ebʼ li maaʼus aj musiqʼej, usta maawaʼ xtzolom? Li Jesus inkʼaʼ kixram chiru xbʼaan naq toj maajiʼ naxaqabʼaak li chʼuut rehebʼ laj paabʼanel. Joʼkan naq, moko aajel ta ru naq li winq trochbʼeeni li Jesus re naq t-oq chi paabʼank saʼ xkʼabʼaʼ ut trisi ebʼ li maaʼus aj musiqʼej (Mar. 9:38-40).
16-22 RE JULIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | LUCAS 10, 11
«Li jaljookil aatin chirix li chaabʼil winq aj Samaria»
(Lucas 10:29-32, SBG) Laj nahol Chaqʼrabʼ kiraj xchʼolobʼankil xyaalal li xpatzʼom, joʼkan naq kixye re li Jesus: —Ani li was wiitzʼin? 30 Kichaqʼok li Jesus ut kixye: —Jun li winq kiʼelk chaq Jerusalén. Yo chi kubʼeek Jerikó naq kitʼaneʼk saʼ ruqʼebʼ laj elqʼ: keʼxmaqʼ joʼchʼinal joʼnimal wank re, keʼxteni chi cheʼ ut kamk re keʼxkanabʼ. 31 Ut saʼ ajwiʼ li bʼe aʼan yo chaq chi kubʼeek jun aj tij; naq kiril li winq aʼan, kixqʼotbʼehin. 32 Joʼkan ajwiʼ kixbʼaanu jun aj Leví li yo chi numeʼk aran: naq kiril li winq aʼan, kixqʼotbʼehin.
nwtsty ebʼ li jalam u ut ebʼ li bʼideo
Li bʼe re Jerusalen toj Jerico
Li bʼe (1) li nakʼutunk saʼ li bʼideo aʼin chanchan tana li najteril bʼe li nakubʼeek Jerusalen toj Jerico. Li bʼe aʼin wank naabʼal xqʼootal li numenaq 20 kilometros (12 millas) xnajtil ut 1.000 metros (0,6 millas) li xtaqʼahil. Xiwxiw numeʼk saʼ li bʼe aʼin bʼarwiʼ rajlal nekeʼelqʼak. Re xtenqʼankilebʼ li nekeʼnumeʼk aran kixaqabʼamank jun li naʼaj rehebʼ laj puubʼ. Li Jerico re Roma (2) natawmank bʼarwiʼ natiklaak li bʼe li naʼelk chaq saʼ li chaqichʼochʼ re Judea. Li najteril Jerico (3) kachʼin chik ma 2 kilometros (naxqʼax bʼayaq 1 milla) xnajtil rikʼin li tenamit re Roma.
w02-S 1/9 perel 16, 17 raqal 14, 15
«Naraatinahebʼ rikʼin eetalil»
14 Li xkabʼ eetalil naqataw saʼ li jaljookil aatin chirix li chaabʼil winq aj Samaria, li natiklaak chi joʼkaʼin: «Jun li winq kiʼelk chaq Jerusalén. Yo chi kubʼeek Jerikó naq kitʼaneʼk saʼ ruqʼebʼ laj elqʼ: keʼxmaqʼ joʼchʼinal joʼnimal wank re, keʼxteni chi cheʼ ut kamk re keʼxkanabʼ» (Lucas 10:30, SBG). Wank xyaalalil kʼaʼut naq li Jesus kiʼaatinak chirix li bʼe li naxik «Jerusalén» toj «Jerikó». Naq kixye li jaljookil aatin, wank Judea, nachʼ rikʼin Jerusalen, joʼkan naq ebʼ li keʼabʼink re nekeʼxnaw tana li bʼe aʼin. Jwal xiwxiw chaq li bʼe aʼin ut jwal xiwxiw wiʼ chik choʼq re junaq li nabʼeek xjunes. Nekeʼbʼeek saʼebʼ li naʼaj li wank xjunes ut naabʼal xqʼootal ut yalaq bʼar naru nekeʼxmuq ribʼ laj elqʼ.
15 Toj wank junjunq li naʼlebʼ chirix li kixye li Jesus naq kiʼaatinak chirix bʼe li nakubʼeek «Jerusalén» toj «Jerikó». Joʼ naxye li jaljookil aatin, xbʼeenwa jun laj tij ut moqon jun aj Levi keʼnumeʼk aran, abʼan maajun rehebʼ li wiibʼ chi winq aʼin keʼxtenqʼa li winq li kichapeʼk xbʼaanebʼ laj elqʼ (Lucas 10:31, 32). Ebʼ laj tij nekeʼkʼanjelak saʼ li rochoch li Yos aran Jerusalen, ut ebʼ laj Levi nekeʼtenqʼank rehebʼ. Naabʼal rehebʼ li wiibʼ chi chʼuut aʼin nekeʼwank Jerico naq inkʼaʼ nekeʼkʼanjelak saʼ li rochoch li Yos, xbʼaan naq 23 kilometros ajwiʼ xnajtil li tenamit aʼin rikʼin Jerusalen. Joʼkan naq, naru nekeʼnumeʼk saʼ li naʼaj aʼin. Qakʼehaq ajwiʼ reetal naq laj tij ut laj Levi yookebʼ chi kubʼeek «Jerusalén» malaj yookebʼ chi najtoʼk rikʼin li rochoch li Yos. Joʼkan naq, maaʼani raj kiruuk xyeebʼal aʼin re xkʼutbʼal kʼaʼut naq ebʼ li winq aʼin inkʼaʼ keʼxtenqʼa: «Inkʼaʼ keʼxtenqʼa li ra wank xbʼaan naq chanchan ak kamenaq, ut wi nekeʼxchʼeʼ junaq li kamenaq, inkʼaʼ raj chik keʼruuk chi kʼanjelak saʼ rochoch li Yos chiru wiibʼ oxibʼ kutan» (Levitico 21:1; Numeros 19:11, 16). Peʼyaal naq li eetalil li kiroksi li Jesus naxkʼut ebʼ li naʼlebʼ li nekeʼxnaw ru ebʼ li keʼabʼink re?
(Lucas 10:33-35, SBG) “Abʼan jun aj Samaria li yo chi numeʼk aran, kiwulak wan wiʼ li winq ut, naq kiril, kixtoqʼobʼa ru. 34 Kijilok chi xkʼatq, kixhoy aseeyt ut bʼiin saʼ li xtiqʼilal, tojaʼ naq kixbʼati ru. Chirix chik aʼan kixtaqsi saʼ xbʼeen li xxul, kixkʼam saʼ jun ochochnaal, ut aʼan kiʼilok re. 35 Eweraq chik aʼan, kirisi saʼ xbʼools oʼkʼaal chi tumin ut kixkʼe re laj eechal re li ochochnaal, ut kixye: «Chawilaq we, ut joʼnimal chik taasach chirix, saʼ linsutqʼijik tolintoj aawe».
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 10:33, 34
jun aj Samaria: Nawbʼil naq, ebʼ laj Judiiy nekeʼxtzʼeqtaana ebʼ laj Samaria ut inkʼaʼ nekeʼraatinahebʼ (Jn 4:9). Wankebʼ aj Judiiy nekeʼroksi ajwiʼ li aatin «aj Samaria» re xkʼutbʼal naq inkʼaʼ sa nekeʼril ut nekeʼxtzʼeqtaana (Jn 8:48, SBG). Joʼ naxye li Misná, jun li winq li wank xnawom naxye chaq naq «li ani naxtzaka li xwahebʼ laj Samaria chanchan naq yook xtzekankil xtibʼel li aaq» (Shebiit 8:10). Naabʼal rehebʼ laj Judiiy inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ li nekeʼxye ebʼ laj Samaria chi moko nekeʼxkanabʼ naq teʼxbʼaanu junaq li kʼanjel rehebʼ. Saʼ xkʼabʼaʼ naq li Jesus naxnaw naq ebʼ laj Judiiy nekeʼxtzʼeqtaana ebʼ laj Samaria, kiroksi li jaljookil aatin aʼin, li nawbʼil ru joʼ li jaljookil aatin chirix li chaabʼil winq aj Samaria, re xkʼutbʼal jun li nimla naʼlebʼ.
kixhoy aseeyt ut bʼiin saʼ li xtiqʼilal, tojaʼ naq kixbʼati ru: Li kixchʼolobʼ arin laj Lucas laj bʼanonel naxchap ribʼ rikʼin li naʼoksimank chaq re xbʼanbʼal li xtochʼolal junaq li poyanam saʼebʼ li kutan aʼan. Li aseeyt ut li bʼiin aʼan jun li bʼan li nayiibʼamank saʼebʼ ochoch re xbʼanbʼal li tiqʼilal. Wank sut naʼoksimank li aseeyt re xqʼunobʼresinkil (chaawil ajwiʼ Isa 1:6), ut li bʼiin wank ajwiʼ xwankil re bʼanok joʼ xmesbʼal li tochʼolal ut re naq inkʼaʼ tnimanq li yajel. Laj Lucas kixye ajwiʼ naq laj Samaria kixlan li xtiqʼilal li winq re naq inkʼaʼ tnimanq ru.
jun ochochnaal: Li aatin sa Griego li najalmank ru joʼ «ochochnaal» naraj tzʼaqal xyeebʼal «naʼaj bʼarwiʼ nekeʼkʼuleʼk chixjunilebʼ malaj bʼarwiʼ nekeʼkʼeheʼk», malaj bʼarwiʼ nekeʼkʼuleʼk ebʼ li nekeʼchalk saʼ jalan chik naʼaj ut ebʼ li xxul. Laj echal ochochnaal naxyeechiʼi li tkʼanjelaq chiruhebʼ ut, wank sut, naq nekeʼxkʼe bʼayaq li tumin, narilebʼ li qas qiitzʼin li nekeʼkanabʼaak aran.
(Lucas 10:36, 37, SBG) “Ani rehebʼ li oxibʼ aʼin nakakʼoxla laaʼat naq aʼan tzʼaqal ras riitzʼin li kitʼaneʼk saʼ ruqʼebʼ laj elqʼ?”. 37 Kichaqʼok laj nahol Chaqʼrabʼ: —Aʼ li kiʼuxtaanank u. Ut li Jesus kixye re: —Ayu ut joʼkan ajwiʼ chabʼaanu laaʼat.
w98-S 1/7 perel 31 raqal 2
Jun laj Samaria naxkʼutbʼesi naq naxra li ras riitzʼin
Saʼ li jaljookil aatin li kixye li Jesus naxkʼut chiqu naq li winq li tiik xchʼool moko kaʼaj tawiʼ naxpaabʼ li xchaqʼrabʼ li Yos, naxkʼam ajwiʼ re rikʼin li xchaabʼil naʼlebʼ (Efesios 5:1). Jun li eetalil chirix aʼin, li Santil Hu naxye qe naq «li Yos juntaqʼeet narilebʼ chixjunil» (Hechos 10:34, SBG). Ma naqakʼam qe rikʼin li Yos chirix aʼin? Li jaljookil aatin li kixye li Jesus naxkʼut naq tento naq tqakʼutbʼesi naq naqara tzʼaqal li qas qiitzʼin, maakʼaʼ naxye li xtenamit, li xbʼaanuhom ut li xpaabʼal. Yeebʼil qe joʼ aj paabʼanel naq tqabʼaanu li «usilal rehebʼ chixjunil», moko kaʼaj tawiʼ rikʼinebʼ li juntaqʼeet xwanjik qikʼin, li rilobʼaal malaj li xtenamit, chi moko kaʼaj tawiʼ rikʼinebʼ li qech aj paabʼanel (Galatas 6:10, SBG).
Qasikʼaq li tertokil pek
(Lucas 10:18, SBG) Kixye li Jesus rehebʼ: —Xwil laj tza chi tʼaneʼk chaq toj saʼ choxa chanchan li raqʼkaaq.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 10:18
Xwil laj tza chi tʼaneʼk chaq toj saʼ choxa chanchan li raqʼkaaq: Rikʼin ebʼ li aatin aʼin li kiyeemank chaq, li Jesus naʼaatinak chirix naq t-isiiq saʼ choxa laj Tza, abʼan naq naxye aʼin chanchan tawiʼ ak xkʼulmank. Apocalipsis 12:7-9 naxchʼolobʼ li yalok u li tkʼulmanq raj saʼ choxa ut naxye naq naxchap ribʼ li wiibʼ chi naʼlebʼ aʼin: naq ttʼaneʼq laj Tza ut naq txaqabʼaaq li Awabʼejilal saʼ ruqʼ li Jesus. Arin, li Jesus kixkʼut naq saʼ li yalok aʼin tqʼaxeʼq ru laj Tza ut ebʼ li xmaaʼus aj musiqʼej ut aʼin tento naq t-uxmanq, kixkʼutbʼesi aʼin naq li Yos kixkʼehebʼ xwankil ebʼ li 70 chi tzolom, usta yal winqebʼ, re naq teʼrisi ebʼ li maaʼus aj musiqʼej (Lu 10:17).
w08-S 15/3 perel 31 raqal 12
Li xqatzol saʼ li hu Lucas
10:18, SBG. Chirix kʼaru yook chi aatinak li Jesus naq kixye rehebʼ li 70 chi tzolom: «Xwil laj tza chi tʼaneʼk chaq toj saʼ choxa chanchan li raqʼkaaq»? Li Jesus moko yook ta xyeebʼal naq ak xʼisiik chaq laj Tza saʼ choxa. Aʼin kikʼulmank naq ak kixaqabʼaak chik li Kriist joʼ Awabʼej saʼ choxa saʼ li chihabʼ 1914 (Apoc. 12:1-10). Usta inkʼaʼ tooruuq xyeebʼal naq joʼkan tzʼaqal kikʼulmank aʼin, naq li Jesus kiʼaatinak chirix li toj tkʼulmanq abʼan kixye aʼin chanchan tawiʼ ak xkʼulmank, rikʼin aʼin kiraj tana xkʼutbʼal naq relik chi yaal naq tkʼulmanq.
(Lucas 11:5-9, SBG) Kixye ajwiʼ rehebʼ: —Wi junaq eere laaʼex wank jun ramiiw ut taawulaq rikʼin tuqtu qʼoqyink chi xyeebʼal:«Wamiiw, injalaq oxibʼaq aawa, 6 xbʼaan naq jun wamiiw li wank chiru xbʼe xolʼokaq wikʼin ut maakʼaʼ kʼaru tinsi re»; 7 ut aʼan taachaqʼoq chaq saʼ li kabʼl ut tixye: «Minaachʼiʼchʼiʼi; ak tzʼaptzʼo li kabʼl, ak xinyokla wochbʼeenebʼ linkokʼal. Moko tinruuq ta tinwakliiq chi xkʼeebʼal aawe», 8 ninye eere: inkʼaʼ taawakliiq chi xkʼeebʼal re rikʼin naq ramiiw, taawakliiq bʼan rikʼin naq tixkanabʼ xchʼiʼchʼiʼinkil, ut tixkʼe re joʼnimal taaraj ru. 9 “Joʼkan naq ninye eere: chextzʼaamanq ut kʼeekʼooq eere; chexsikʼoq ut teetaw; chexbʼoqoq chire kabʼl ut teheʼq cheru.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 11:5-9
Wamiiw, injalaq oxibʼaq aawa: Saʼebʼ li tenamit li wank saʼ Oriente Medio, ebʼ li qas qiitzʼin nekeʼxnaw naq tento teʼkʼehoq ut nekeʼxkʼe xchʼool chi xbʼaanunkil li chaabʼil naʼlebʼ aʼin joʼ naxkʼut li raqal aʼin. Usta maakʼaʼ resil naq twulaq li ulaʼ ut twulaq tuqtu qʼoqyink, aʼin naxkʼut naq saʼebʼ li kutan aʼan inkʼaʼ nanawmank joqʼe twulaq junaq li qas qiitzʼin saʼ junaq li naʼaj, laj echal ochoch tento naq tixkʼe xtzakahemq. Joʼkan naq, li winq aʼin xkoho xchʼiʼchʼiʼinkil li rechkabʼal saʼ li hoonal aʼan re xpatzʼbʼal xwa.
Minaachʼiʼchʼiʼi: Li rechkabʼal inkʼaʼ kiraj xtenqʼankil, moko xbʼaan ta naq inkʼaʼ naraj kʼehok, saʼ xkʼabʼaʼ bʼan naq ak xyokobʼ ribʼ. Saʼebʼ chaq li kutan aʼan, ebʼ li ochoch moko jachinbʼil ta xsaʼ, joʼkan chaq li rochochebʼ li nebʼaʼ. Joʼkan naq, wi li winq twakliiq, maare trajsi li xjunkabʼal, joʼ ajwiʼ li xkokʼal, li ak yookebʼ raj chi wark.
tixkanabʼ xchʼiʼchʼiʼinkil: Li aatin Griego li naʼoksimank arin naru najalmank ru joʼ «li inkʼaʼ naxkubʼsi ribʼ» malaj «maakʼaʼ xxutaan». Abʼanan, saʼ li raqal aʼin nakʼutunk naq inkʼaʼ naxkanabʼ patzʼok ut inkʼaʼ naxuwak. Li winq aʼin inkʼaʼ naxkanabʼ xpatzʼbʼal li naraj ut inkʼaʼ naxutaanak. Li Jesus kixye rehebʼ li xtzolom naq joʼkan ajwiʼ teʼtijoq (Lu 11:9, 10).
23-29 RE JULIO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | LUCAS 12, 13
«Qʼaxal terto eetzʼaq chiru naabʼalebʼ li kokʼ xul»
(Lucas 12:6, SBG) “Ma inkʼaʼ tabʼiʼ nakʼayimank oobʼaq li kokʼ xul chi wiibʼ sentaaw? Ut maajun rehebʼ sachso saʼ xchʼool li Yos.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 12:6
kokʼ xul: Li aatin saʼ Griego strouthíon aʼan li aatin li naʼoksimank re xyeebʼal naq jwal kachʼin junaq li xul li narupupik, abʼan aʼin naʼoksimank chaq re aatinak chirixebʼ li gorrion, li xul aʼin natzekamank ut jwal kubʼenaq xtzʼaq.
(Lucas 12:7, SBG) Toj ajlanbʼilebʼ chixjunil li rismal leejolom! Mexxiwak bʼiʼ: qʼaxal terto eetzʼaq chiru naabʼalebʼ li kokʼ xul.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 12:7
Toj ajlanbʼilebʼ chixjunil li rismal leejolom!: Nayeemank naq maare naxqʼax jun siʼeent mil chi ismal li wank saʼ xjolom junaq li poyanam. Xnawbʼal naq li Jehobʼa naxnaw xchamal junaq li naʼlebʼ naxkʼut chiqu naq naxkʼe xchʼool chirix li junjunq rehebʼ li xtzolom li Jesus.
(Lucas 12:7, SBG) Toj ajlanbʼilebʼ chixjunil li rismal leejolom! Mexxiwak bʼiʼ: qʼaxal terto eetzʼaq chiru naabʼalebʼ li kokʼ xul.
cl-S perel 241 raqal 4, 5
Maakʼaʼ naru najachok qe saʼ li xrahom li Yos
4 Li xbʼeen naʼlebʼ, li Santil Hu naxkʼut naq oxloqʼ chiru li Jehobʼa ebʼ li junjunq li nekeʼkʼanjelak chiru. Jun li eetalil, li Jesus kixye: «Ma inkʼaʼ tabʼiʼ nakʼayimank wiibʼaq li kokʼ xul chi jun sentaaw? Ut maajun rehebʼ taatʼaneʼq saʼ chʼochʼ chi inkʼaʼ ta traj leeYuwaʼ. Ut laaʼex, toj ajlanbʼilebʼ chixjunil li rismal leejolom! Mexxiwak bʼiʼ: qʼaxal terto eetzʼaq chiru naabʼalebʼ li kokʼ xul» (Mateo 10:29-31, SBG). Qakʼoxlaq rix li xyaalalil ebʼ li aatin aʼin choʼq rehebʼ li keʼwank chaq saʼ li xbʼeen siʼeent chihabʼ.
5 Anaqwan maare tqakʼoxla kʼaʼut tawiʼ naq teʼxloqʼ junaq li kokʼ xul joʼ aʼin. Abʼan, saʼebʼ li kutan aʼan, ebʼ li xul aʼin natzekamank ut jwal kubʼenaq xtzʼaq saʼebʼ li kʼayil: teʼxkʼe wiibʼ chiru jun li kokʼ tumin. Joʼkan ajwiʼ, li Jesus kixye naq wi laj loqʼonel naxkʼe wiibʼ li kokʼ tumin, moko kaahibʼ ta li kokʼ xul tkʼeheʼq re, oobʼ bʼan, xbʼaan naq nekeʼxsi jun chik, chanchan naq maakʼaʼ xwankil. Usta chiruhebʼ li qas qiitzʼin maakʼaʼ xtzʼaq ebʼ li kokʼ xul aʼin, chanru narilebʼ laj Yoobʼtesinel? Li Jesus kixye: «Maajun rehebʼ [chi moko li nasimank] sachso saʼ xchʼool li Yos» (Lucas 12:6, 7, SBG). Anaqwan maare tqataw ru chiʼus li kiraj xkʼutbʼal li Jesus: wi oxloqʼ chiru li Jehobʼa jun li gorrion, jwal oxloqʼ wiʼ chik chiru junaq li qas qiitzʼin. Joʼ kixye li Kriist, li Nimajwal Yos naxnaw qu chiʼus. Naxnaw tzʼaqal jarubʼ rismal li qajolom.
Qasikʼaq li tertokil pek
(Lucas 13:24, SBG) “Cheyal eeqʼe chi ok saʼ li okebʼaal kachʼin ru, xbʼaan naq ninye eere naq naabʼalebʼ li teʼyaloq raj ok ut inkʼaʼ teʼruuq.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 13:24
Cheyal eeqʼe: Malaj «kʼehomaq eechʼool». Li xtaqlahom li Jesus naxkʼut naq tento tqakʼe qachʼool chi ok saʼ li okebʼaal li kachʼin ru. Saʼ xkʼabʼaʼ li naxye li raqal aʼin, naabʼal ebʼ li tasal hu nekeʼxye naq naru najalmak ru choʼq «yalomaq eeqʼe» malaj «bʼaanumaaq joʼnimal li texruuq». Li aatin saʼ Griego agonízomai naxchap ribʼ rikʼin li aatin agón, li kokʼaj xsaʼ naʼoksimank naq nekeʼaatinak chirixebʼ li nekeʼaanilak re xtawbʼal junaq li maatan. Saʼ Hebreos 12:1, SBG, li aatin aʼin naʼoksimank joʼ eetalil re aatinak chirix li «aanilak» saʼ xbʼehul li yuʼam. Wank sut, jalan li xyaalalil joʼ kʼanjelak chi «qʼaxal kaw» (Flp 1:30, TNM; Col 2:1, SBG) malaj «yalok u» (1Ti 6:12; 2Ti 4:7, SBG). Li aatin aʼin saʼ Griego najalmank ajwiʼ ru joʼ «li nekeʼyalok u» (1Co 9:25, SBG), «naxkʼe xchʼool» (Col 1:29; 4:12, SBG; 1Ti 4:10) ut «pleetik» (1Ti 6:12, TNM). Saʼ xkʼabʼaʼ naq li aatin aʼin naxchap ribʼ rikʼin li nekeʼaanilak re xtawbʼal junaq li maatan, wankebʼ li winq li nekeʼxtzʼil rix aʼin nekeʼxye naq li kʼehok qʼe li kiʼaatinak wiʼ li Jesus naru najuntaqʼeetamank rikʼin li winq li naxkʼe xqʼe chi aanilak re naq tqʼaxoq u.
(Lucas 13:33, SBG) Abʼanan tento naq chiru li kutan aʼin joʼ ajwiʼ wulaj ut kabʼej yooqin chi xik, xbʼaan naq inkʼaʼ naru taakamq junaq propeet chi inkʼaʼ ta Jerusalén.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 13:33
inkʼaʼ naru: Malaj «maajaruj», «inkʼaʼ naruhank xkʼoxlankil». Maajun li xpropesiiy li Santil Hu naxye tzʼaqal naq li Sikʼbʼil Ru tkamq raj Jerusalen, abʼan naru natawmank ru rikʼin li naxye saʼ Daniel 9:24-26. Joʼkan ajwiʼ ebʼ li 71 li nekeʼtzʼaqonk saʼ li Sanedrin, li raqlebʼaal aatin rehebʼ laj Judiiy, nekeʼxchʼutubʼ chaq ribʼ Jerusalen bʼarwiʼ naraqmank aatin saʼ xbʼeenebʼ li nekeʼqʼabʼaak joʼ bʼalaqʼil propeet. Joʼkan naq, wi ebʼ laj Judiiy teʼxkamsi raj junaq li propeet, joʼ li Sikʼbʼil Ru, naʼoybʼenimank raj naq teʼxbʼaanu saʼ li tenamit aʼin. Maare, li Jesus wank ajwiʼ saʼ xchʼool naq saʼ li tenamit Jerusalen nayeechiʼimank chaq li mayej ut bʼarwiʼ nekeʼxkamsi li karneer re xnimankil li Paswa. Li kikʼulmank chaq naxkʼut naq li raatin li Jesus kitzʼaqlok ru. Keʼxkʼam chiru li Sanedrin ut keʼxtenebʼ kamk saʼ xbʼeen. Ut aran, chirix li tenamit Jerusalen, kimayejaak joʼ li karneer re li Paswa (1Co 5:7).
30 RE JULIO TOJ 5 RE AGOSTO
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | LUCAS 14-16
«Li jaljookil aatin chirix li alalbʼej li kixsach chixjunil»
(Lucas 15:11-16, SBG) Kixye ajwiʼ rehebʼ: “Jun li winq kiwank wiibʼ li ralal. 12 Li iitzʼinbʼej kixye re li xyuwaʼ: «Waʼ, kʼe we joʼnimal laajunkabʼlal tento tintzʼaq». Joʼkan naq li yuwaʼbʼej kixjekʼi rehebʼ li xjunkabʼlal. 13 Inkʼaʼaq kʼiila kutan aʼan, li iitzʼinbʼej kixkʼayi li kʼaru wank re ut koho saʼ najtil tenamit bʼarwiʼ kixsach chixjunil, yo xqʼaxbʼal li kutan chi joʼmaajoʼ. 14 “Naq ak xsach chixjunil, kichalk jun nimla weʼej saʼ li tenamit aʼan, ut kixtikibʼ wank saʼ rajbʼal ru. 15 Tojaʼ naq koxʼokaq chi kʼanjelak rikʼin jun li winq wank saʼ li tenamit aʼan; ut aʼan kixtaqla saʼ li xchʼochʼ chi ilok aaq. 16 Naratawi xnujobʼresinkil li xsaʼ rikʼin li ru li cheʼ nekeʼxkʼux li aaq, abʼanan maaʼani nakʼehok bʼayaq re.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 15:11-16
Jun li winq kiwank wiibʼ li ralal: Li jaljookil aatin chirix li alalbʼej li kixsach chixjunil, malaj li alalbʼej sachenaq, wank naabʼal xyaalalil kʼaʼut naq wank xwankil. Nakʼemank xwankil xbʼaan naq aʼin jun rehebʼ li jaljookil aatin li najt roq li kixye li Jesus ut xbʼaan li rahok li nekeʼxkʼut saʼ li junkabʼal. Saʼ jalan chik ebʼ li jaljookil aatin, li Jesus kiʼaatinak chirixebʼ li kʼaʼaq re ru li maakʼaʼebʼ xyuʼam, joʼ li jalan jalanq chi iyaj malaj chʼochʼ, malaj chanru nekeʼxkʼam ribʼebʼ li qas qiitzʼin, joʼ laj echal kʼanjel rikʼinebʼ li xmoos (Mt 13:18-30; 25:14-30; Lu 19:12-27). Abʼanan, saʼ li jaljookil aatin aʼin, li Jesus naxkʼut chanru li yuwaʼbʼej naxra ebʼ li ralal xkʼajol. Maare, naabʼal rehebʼ li keʼabʼink re aʼin, moko keʼwank ta junaq xyuwaʼ li narahok ut qʼun xchʼool. Li jaljookil aatin aʼin naxchʼolobʼ li xnimal xrahom ut li ruxtaan li narekʼa li Qayuwaʼ li wank saʼ choxa chirixebʼ li ralal xkʼajol li wankebʼ saʼ Ruuchichʼochʼ, joʼ ebʼ li inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ wank chixkʼatq joʼ ajwiʼ li nekeʼnajtoʼk rikʼin ut nekeʼsutqʼiik chaq.
Li iitzʼinbʼej: Joʼ naxye chaq saʼ li Xchaqʼrabʼ laj Moises, li xbʼeen alalbʼej naxkʼul xkabʼ kʼihal li xjunkabʼlal li xyuwaʼ (Dt 21:17). Joʼkan naq, wi li asbʼej aʼan li xbʼeen alalbʼej saʼ li jaljookil aatin aʼin, li iitzʼinbʼej yiijach ajwiʼ kixkʼul chiru li ras.
kixsach chixjunil: Li aatin Griego li naʼoksimank arin naraj tzʼaqal xyeebʼal «kixchaʼchaʼi [yalaq bʼar, TNM]» (Lu 1:51, SBG; Hch 5:37). Saʼ Mateo 25:24, 26, najalmank ru joʼ «hirok». Saʼ li jaljookil aatin aʼin, naʼoksimank re xyeebʼal xsachbʼal chi maakʼaʼ xyaalal malaj saʼ joʼmaajoʼil.
chi joʼmaajoʼ: Malaj nayeemank ajwiʼ «wank chi maakʼaʼ xyaalal», xsachbʼal chixjunil, xtzʼeqbʼal. Saʼ Efesios 5:18, Tito 1:6 ut 1 Pedro 4:4, naʼoksimank jun li aatin joʼ aʼin. Saʼ xkʼabʼaʼ naq li aatin Griego naraj ajwiʼ xyeebʼal sachok chi maakʼaʼ xyaalal malaj xtzʼeqbʼal, wankebʼ li Santil Hu nekeʼxjal ru li aatin aʼin joʼ «wank saʼ joʼmaajoʼil».
ilok aaq: Joʼ naxye li Chaqʼrabʼ, ebʼ li xul aʼin tzʼajebʼ, joʼkan naq, choʼq re junaq laj Judiiy, xikʼ naril li kʼanjel aʼin ut maakʼaʼ xwankil chiru (Le 11:7, 8).
li ru li cheʼ: Li ru malaj li rix li cheʼ aʼin, nalemtzʼunk ut qʼeqmoyink, chanchan li xtzʼuumal xul ut naxkʼe ribʼ joʼ li xukubʼ joʼ naxkʼut li xkʼabʼaʼ saʼ Griego (kerátion, rikʼin wiibʼ oxibʼ li aatin, «chʼina xukubʼ»). Li ru li cheʼ aʼin toj naʼoksimank saʼ naabʼal li naʼajej re xkʼebʼal chi waʼak ebʼ li wakax, li kawaay, ut li kuy. Naq li saaj al kixkʼulubʼa xtzekankil li xwahebʼ li kuy, aʼin naxkʼut naq jwal sachenaq tzʼaqal li xyuʼam. (chaawil li xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 15:15).
(Lucas 15:17-24, SBG) “Ut naq ak xkʼulunk xchʼool, kixye: «Naabʼalebʼ xmoos linyuwaʼ wankebʼ xwa chi numtajenaq, ut laaʼin osoʼk we arin xbʼaan tzʼokaak! 18 Tinwakliiq, tinxik rikʼin linyuwaʼ ut toxinye re: Waʼ, xinmaakobʼk chiru li choxa ut chawu laaʼat. 19 Inkʼaʼ chik inkʼulubʼ naq tinkʼabʼaʼin aawalal; joʼkaqin bʼan chik junaq laamoos naq tinaawil». 20 Ut kiwakliik, koho rikʼin li xyuwaʼ. “Toj najt ajwiʼ wan chaq, naq li xyuwaʼ kiril ut kireekʼa xnimal xrahom: koho saʼ aanil, koxqʼalu chi xkux ut kixtzʼubʼ ru. 21 Ut li ralal kixye re: «Waʼ, xinmaakobʼk chiru li choxa ut chawu laaʼat. Inkʼaʼ chik inkʼulubʼ naq tinkʼabʼaʼin aawalal». 22 “Abʼan li yuwaʼbʼej kixye rehebʼ li xmoos: Kʼamomaq chaq chi junpaat li chaabʼil aqʼej ut tiqibʼomaq. Kʼehomaq xmatqʼabʼ chi ruʼuj ruqʼ ut kʼehomaq xxaabʼ chi roq. 23 Kʼamomaq chaq li ral wakax chʼoolaninbʼil chi us, kamsihomaq, chootzekanq ut chooninqʼehiq! 24 Xbʼaan naq li walal aʼin kamenaq naq xwank ut xwakliik wiʼ chik chi yoʼyo, kisachk ut xtawmank chaq!». Ut keʼxtikibʼ ninqʼehik.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 15:17-24
chawu laaʼat: Malaj «aawikʼin». Li aatin Griego enópion, li naraj tzʼaqal xyeebʼal «chiru aʼan» malaj «rikʼin aʼan» naʼoksimank saʼ li Septuaginta joʼ natawmank ajwiʼ saʼ 1 Samuel 20:1, SBG. Saʼ li raqal aʼin, laj David naxpatzʼ re laj Jonatan: «Kʼaru xinmaakobʼk wiʼ chiru laayuwaʼ?».
laamoos [malaj aj kʼanjel, TNM]: Naq kisutqʼiik chaq saʼ rochoch, li alalbʼej aʼin kixkʼoxla xyeebʼal re li xyuwaʼ naq tkʼuleʼq, abʼan moko joʼ ta chik li ralal, joʼ bʼan jun li moos. Wank xjalanil ebʼ li loqʼbʼil moos rikʼinebʼ laj kʼanjel: ebʼ laj kʼanjel moko ilbʼilebʼ ta joʼ ebʼ li nekeʼkʼanjelak saʼ junaq li ochoch, sikʼbʼilebʼ bʼan re naq teʼkʼanjelaq rajlal kutan (Mt 20:1, 2, 8).
kixtzʼubʼ ru: Malaj «kixtzʼubʼ ru chi anchal xchʼool». Chanchan naq, li aatin Griego li najalmank ru joʼ «xtzʼubʼal ru chi anchal xchʼool» aʼan jun li naʼlebʼ li naxkʼe xwankil li aatin philéo, li wank sut najalmank ru joʼ «tzʼubʼuk» (Mt 26:48; Mr 14:44; Lu 22:47), abʼan, aʼin naraj tzʼaqal xyeebʼal «xraabʼal» (Jn 5:20; 11:3; 16:27). Naq naxkʼul li ralal chi anchal xchʼool ut rikʼin rahok, li yuwaʼbʼej aʼin naxkʼutbʼesi naq naraj naq li ralal tixyotʼ xchʼool ut tsutqʼiiq chaq saʼ li rochoch.
tinkʼabʼaʼin aawalal: Wankebʼ li najteril hu li nekeʼxkʼe li aatin aʼin «joʼkaqin bʼan chik junaq laamoos naq tinaawil», abʼan wankebʼ li hu li ak najter chiru aʼin ut oxloqʼinbʼilebʼ inkʼaʼ nekeʼxkʼe li aatin aʼin. Wankebʼ li winq li nekeʼxtzʼil rix aʼin nekeʼxkʼoxla naq kikʼemank li aatin re naq tixchap ribʼ rikʼin Lucas 15:19. Aʼin li xyaalalil kʼaʼut naq inkʼaʼ natawmank li aatin aʼin saʼ li Traducción del Nuevo Mundo, 2013 saʼ Ingles, li tojaʼ xtzʼilmank rix.
chaabʼil aqʼej [...] xmatqʼabʼ [...] xxaabʼ: Li jut-aqʼ aʼin moko yalaq kʼaru ta chi tʼikrul, aʼin jwal chaabʼil, maare jwal kembʼil chiʼus, joʼ li nakʼemank re junaq li ulaʼ li wank xwankil. Naq naxkʼe xmatqʼabʼ li ralal li kixyotʼ xchʼool, li yuwaʼbʼej naxkʼutbʼesi naq naxkuy xmaak, naq jwal naxra, naxkʼe xloqʼal ut xwankil. Jun li moos moko naroksi ta li matqʼabʼ chi moko li xaabʼ. Chi joʼkan, li yuwaʼbʼej yook xkʼutbʼesinkil chi tzʼaqal naq, chalen saʼ li hoonal aʼan, li ralal nakʼuleʼk wiʼ chik saʼ xyanq li xjunkabʼal.
(Lucas 15:25-32, SBG) “Li asbʼej wan chaq saʼ kʼalebʼaal. Saʼ xsutqʼijik chaq, naq kinachʼok rikʼin li kabʼl, kirabʼi li son ut li xajok. 26 Tojaʼ naq kixbʼoq jun rehebʼ li moosej ut kixpatzʼ re kʼaru aʼan. 27 Li moosej kixye re: «Xkʼulunk laawiitzʼin ut laayuwaʼ xkamsi li ral wakax chʼoolaninbʼil chi us, xbʼaan naq xtaw wiʼ chik li ralal chi maakʼaʼ reekʼ». 28 Kichalk ut xjosqʼil li asbʼej ut inkʼaʼ kiraj ok. Kiʼelk chaq li xyuwaʼ ut kixtikibʼ relajinkil ru. 29 Ut aʼan kixye re li xyuwaʼ: «Kʼe reetal. Chalen chaq kʼiila chihabʼ yookin chi kʼanjelak chawu. Maajun sut xinqʼet junaq laachaqʼrabʼ, ut laaʼat maajun wa aakʼehom junaq inchʼina chibʼaat re naq tinninqʼehiq raj wochbʼeenebʼ li wamiiw. 30 Abʼan naq xkʼulunk laawalal aʼin li xchoy chaq laajunkabʼlal rikʼinebʼ laj yumbʼeet, xakamsi choʼq re li ral wakax chʼoolaninbʼil chi us». 31 “Kichaqʼok li yuwaʼbʼej ut kixye re: «At walal, laaʼat junelik wankat wikʼin ut chixjunil li kʼaru wank we, aʼan ajwiʼ aawe. 32 Abʼanan tento ajwiʼ xqabʼaanu li ninqʼe ut xsahoʼk saʼ qachʼool, xbʼaan naq laawiitzʼin aʼin kamenaq naq xwank ut xwakliik wiʼ chik chi yoʼyo, kisachk ut xtawmank chaq»”.
Qasikʼaq li tertokil pek
(Lucas 14:26, TNM) Wi junaq tchalq wikʼin ut inkʼaʼ xikʼ tril li xnaʼ xyuwaʼ ut li rixaqil ut li ralal xkʼajol ut li ras malaj li riitzʼin, li ranabʼ joʼ ajwiʼ li xyuʼam, inkʼaʼ naru twanq choʼq intzolom.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Lu 14:26
xikʼ tril: Saʼ li Santil Hu, li aatin «xikʼ ilok» wank naabʼal xyaalalil. Naru naʼoksimank re xkʼutbʼal naq jwal xikʼ naʼilok junaq li poyanam xbʼaan naq maaʼus li xchʼool ut aʼin nakʼamok re chi xkʼebʼal saʼ rahilal junaq li poyanam. Naraj ajwiʼ xyeebʼal naq junaq li poyanam inkʼaʼ sa naril junaq chik malaj junaq li kʼaʼaq re ru ut aʼin naxbʼaanu naq tixtzʼeqtaana. Abʼanan, naraj ajwiʼ xyeebʼal «inkʼaʼ jwal tqara». Qilaq jun li eetalil, naq li Santil Hu naxye naq laj Jacob xikʼ naril li xLea ut naxra li xRaquel, arin yook xyeebʼal naq laj Jacob jwal naxra li xRaquel chiru li xLea (Ge 29:31; Dt 21:15). Li xyaalalil li aatin aʼin naʼoksimank ajwiʼ saʼ jalan chik li najteril hu rehebʼ laj Judiiy. Joʼkan naq, li Jesus moko kiraj ta xyeebʼal naq ebʼ li xtzolom xikʼ teʼril li xyuʼam ut ebʼ li xjunkabʼal, xbʼaan naq aʼin moko tixchap ta raj ribʼ rikʼin li xkomon chik li raqal li Santil Hu (chaawil ajwiʼ Mr 12:29-31; Ef 5:28, 29, 33). Saʼ li raqal aʼin, li aatin «xikʼ ilok» naru najalmank ru joʼ «inkʼaʼ jwal tqara».
(Lucas 16:10-13, SBG) “Li tiik xchʼool rikʼin li qʼaxal kachʼin, tiikaq ajwiʼ xchʼool rikʼin li naabʼal; ut li inkʼaʼ tiik xchʼool rikʼin li qʼaxal kachʼin, inkʼaʼ ajwiʼ tiikaq xchʼool rikʼin li naabʼal. 11 Wi ut inkʼaʼ tiik leechʼool rikʼin li maaʼus aj tumin, ani taaqʼaxtesinq eere li tzʼaqal yaal? 12 Ut wi inkʼaʼ tiik leechʼool rikʼin li abʼi e, ani tixkʼe eere li tzʼaqal eere? 13 “Maajun moosej naruhank chi kʼanjelak chiru wiibʼaq aj eechal re, xbʼaan naq xikʼ taaril junaq ut tixra li jun chik, malaj tixkʼe xchʼool rikʼin junaq ut tixtzʼeqtaana li jun chik. Inkʼaʼ naru texkʼanjelaq chiru li Yos ut chiru li Tumin”.
w17.07-S perel 8 raqal 7, 8
Qasikʼaq li tzʼaqal bʼihomal
7 (Taayaabʼasi Lucas 16:10-13). Li winq li kixye li Jesus naxsikʼebʼ li ramiiw yal re naq us twanq. Abʼanan, li Jesus kixye rehebʼ li tzolom naq teʼxsikʼ ebʼ li ramiiw saʼ choxa abʼan naq teʼxbʼaanu aʼin inkʼaʼ yal teʼxkʼoxla ribʼ. Ebʼ li xkomon chik li raqal naxkʼut li kiraj xyeebʼal li Jesus: chanru naqoksi li «maaʼus aj tumin» tixkʼutbʼesi ma tiik qachʼool chiru li Yos malaj inkʼaʼ.
8 Jun rehebʼ li naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq tiik li qachʼool chiru li Yos aʼan naq naqoksi li kʼaru wank qe re naq tootenqʼanq saʼ li kʼanjel re li puktesink li nabʼaanumank saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ li kixye chaq li Jesus (Mat. 24:14). Qilaq chanru nekeʼxbʼaanu wiibʼ oxibʼ li qech aj paabʼanel. Saʼ li tenamit India, jun li chʼina ixqaʼal wank jun li xchʼina kaax bʼarwiʼ kiʼok xxokbʼal li xtumin. Kixkanabʼ ajwiʼ xloqʼbʼal li xbʼatzʼuul. Naq kinujak li xkaax, kixkʼe li tumin re xtenqʼankil li kʼanjel chirix li puktesink. Saʼ li tenamit ajwiʼ aʼin, jun li hermaan li naraw li koko kixkʼutbʼesi ajwiʼ naq «kiwank xnaʼlebʼ rikʼin li kixbʼaanu». Kixsi naabʼal li koko rehebʼ li nekeʼkʼanjelak saʼ li ochoch bʼarwiʼ najalmank aatin saʼ li aatinobʼaal Malayalam. Kixye naq, saʼ xkʼabʼaʼ naq aʼin tkʼanjelaq chiruhebʼ, kixkʼoxla naq us naq tixkʼe rehebʼ chiru xkʼebʼal li tumin re xloqʼbʼal. Joʼkan ajwiʼ, ebʼ li hermaan re Grecia rajlal nekeʼxsi li aseeyt re oliibʼ, kees ut jalan chik ebʼ li tzakahemq re li junkabʼal Betel.