KOHELETHU
1 Ici nĩ ciugo cia mũrutani,*+ mũrũ wa Daudi, mũthamaki thĩinĩ wa Jerusalemu.+
2 “Nĩ tũhũ mũtheri!” ũguo nĩguo mũrutani ekuuga,
“Nĩ tũhũ mũtheri! Maũndũ mothe nĩ ma tũhũ!”+
3 Mũndũ-rĩ, nĩ ũguni ũrĩkũ onaga kuumana na wĩra wake wothe mũritũ
Ũrĩa arutaga na kĩyo mũhuro wa riũa?+
6 Rũhuho rũthiaga mwena wa mũhuro na rũgathiũrũrũka rwerekeire mwena wa rũgongo;
Rũikaraga rũgĩthiũrũrũkaga rũtegũtigithĩria; rũhuho rũikaraga rũgĩthiũrũrũkaga.
7 Tũrũũĩ* tuothe tũthereraga tũkeitĩrĩra iria-inĩ, no iria rĩtiyũraga.+
Kũrĩa tũrũũĩ tũu tuumaga, nokuo tũcokaga nĩguo tũtherere o rĩngĩ.+
8 Maũndũ mothe nĩ ma mĩnoga;
O na gũtirĩ mũndũ ũngĩaria ũhoro wa mo.
Riitho rĩtiiganagia kuona;
O na gũtũ gũtiiganagia kũigua.
9 Maũndũ marĩa manakorũo kuo nomo makoragwo kuo,
Na maũndũ marĩa manekwo nomo mekagwo rĩngĩ;
Gũtirĩ ũndũ mwerũ mũhuro wa riũa.+
10 Hihi nĩ kũrĩ ũndũ mũndũ angiuga ũhoro waguo atĩrĩ, “Ta rora ũndũ ũyũ—nĩ mwerũ”?
Warĩ kuo kuuma o tene;
Warĩ kuo mbere ya mahinda maitũ;
11 Gũtirĩ mũndũ ũririkanaga andũ a mahinda ma tene;
O na gũtirĩ mũndũ ũkaaririkana andũ arĩa magooka thutha;
O na matikaaririkanwo nĩ andũ arĩa magaacoka gũka thutha ũcio.+
12 Niĩ mũrutani, ngoretwo ndĩ mũthamaki wa Isiraeli thĩinĩ wa Jerusalemu.+ 13 Nĩ ndatuire na ngoro yakwa kwĩruta na gũthuthuria na ũũgĩ+ maũndũ mothe marĩa mekĩtwo mũhuro wa riũa+—wĩra wa mĩtangĩko ũrĩa Ngai aheete ariũ a andũ nĩguo maũrutage.
14 Ngĩona mawĩra mothe marĩa meekagwo mũhuro wa riũa,
Na rĩrĩ, maũndũ mothe maarĩ ma tũhũ, o ta gũtengʼerania na rũhuho.+
15 Kĩndũ kĩrĩa kĩogomu gĩtingĩrũngĩka,
Na kĩndũ kĩrĩa gĩtarĩ ho gĩtingĩtarũo.
16 Na niĩ ngiuga ũũ ngoro-inĩ yakwa: “Atĩrĩrĩ, nĩ ngĩĩte na ũũgĩ mũingĩ mũno, gũkĩra mũndũ ũngĩ o wothe wanakorũo kuo mbere yakwa thĩinĩ wa Jerusalemu,+ nayo ngoro yakwa ĩkĩgĩa na ũũgĩ mũingĩ o na ũmenyo.”+ 17 Nĩ nderutanĩirie na ngoro yakwa kũmenya ũhoro wa ũũgĩ na kũmenya ũhoro wa ũgũrũki,* o na ũhoro wa ũrimũ,+ na ũndũ ũcio o naguo no ta gũtengʼerania na rũhuho.
18 Nĩ gũkorũo ũũgĩ mũingĩ ũrehaga kĩeha kĩingĩ,
Ũũ atĩ mũndũ wothe wongagĩrĩra ũmenyo nĩ ruo ongagĩrĩra.+
2 Ngĩcoka ngiuga ũũ ngoro-inĩ yakwa: “Ũka, reke ngerie ikeno nyone nĩ ũndũ ũrĩkũ mwega ikũrehe.” No rĩrĩ, ũndũ ũcio o naguo warĩ wa tũhũ.
2 Ũhoro-inĩ wĩgiĩ mĩtheko ndoigire atĩrĩ, “Nĩ ũgũrũki!”
Na ũhoro-inĩ wĩgiĩ ikeno ngiuga, “Irĩ na ũguni ũrĩkũ?”
3 Ngĩtuĩria na ngoro yakwa nyone nĩ ũndũ ũrĩkũ mwega ũngiumana na kũnyua ndibei,+ na hĩndĩ ĩyo yothe ngĩtũũria ũũgĩ wakwa; o na ngĩhĩmbĩria ũrimũ nĩguo menye ũndũ ũrĩa mwega makĩria andũ mangĩka matukũ-inĩ mao manini marĩa matũũraga muoyo mũhuro wa riũa. 4 Nĩ ndarutire mawĩra manene.+ Ngĩĩyakĩra nyũmba nyingĩ;+ ngĩĩhandĩra mĩgũnda ya mĩthabibũ.+ 5 Ngĩĩthondekera mĩgũnda mĩthaka na kũndũ gwa kũhurũka, na ngĩhanda mĩtĩ ya mĩthemba yothe ya matunda kuo. 6 Ngĩĩthondekera tũria twa maĩ, twa kũheaga mũtitũ wa mĩtĩ ĩrĩa ĩrakũra maĩ. 7 Ngĩgĩa na ndungata cia arũme na cia atumia,+ na ngĩkorũo na ndungata iciarĩirũo gwakwa mũciĩ.* Ningĩ ngĩgĩa na mahiũ maingĩ—ngʼombe na ndũũru cia mbũri na ngʼondu+—gũkĩra mũndũ ũngĩ o wothe harĩ arĩa maarĩ mbere yakwa Jerusalemu. 8 Ngĩĩyũnganĩria betha na thahabu,+ mĩthithũ ya* athamaki na ya icigo cia wathani.+ Ngĩcokanĩrĩria aini a kũnyinagĩra, arũme o na atumia, o hamwe na kĩrĩa kĩrehagĩra ariũ a andũ gĩkeno kĩnene—mũtumia, ngĩgĩa na atumia aingĩ. 9 Nĩ ũndũ ũcio ngĩgĩa na hinya mũno gũkĩra mũndũ ũngĩ o wothe warĩ mbere yakwa Jerusalemu.+ Na ũũgĩ wakwa ndarĩ o naguo.
10 Ndieimire kĩndũ o gĩothe kĩrĩa nderiragĩria.*+ Ndiagirĩrĩirie ngoro yakwa gĩkeno kĩa mũthemba o wothe, tondũ ngoro yakwa nĩ yakenaga nĩ ũndũ wa wĩra wakwa wothe mũritũ, na rĩu nĩrĩo rĩarĩ irĩhi rĩa wĩra wakwa wothe mũritũ.+ 11 No rĩrĩa ndecũranirie ũhoro wa mawĩra mothe marĩa moko makwa maarutĩte na ũhoro wa wĩra wothe mũritũ ũrĩa ndetungumanĩtie nĩguo ndĩũhingie,+ ngĩona atĩ maũndũ macio mothe maarĩ ma tũhũ, o ta gũtengʼerania na rũhuho;+ gũtirĩ ũndũ warĩ na ũguni wa ma mũhuro wa riũa.+
12 Ngĩcoka ngĩerekeria meciria makwa harĩ ũũgĩ o na ũgũrũki na ũrimũ.+ (Tondũ rĩrĩ, nĩ maũndũ marĩkũ mageekwo nĩ mũndũ ũrĩa ũgooka thutha wa mũthamaki? No maũndũ marĩa marĩkĩtie gwĩkwo.) 13 Na ngĩona atĩ ũũgĩ nĩ ũrĩ ũguni gũkĩra ũrimũ,+ o ta ũrĩa ũtheri ũkoragwo na ũguni gũkĩra nduma.
14 Maitho ma mũndũ ũrĩa mũũgĩ makoragwo mũtwe-inĩ wake;*+ no ũrĩa mũkĩgu athiagĩra nduma-inĩ.+ Ningĩ nĩ ndĩkĩtie kũmenya atĩ andũ acio othe makoragwo nĩ mũthia o ũmwe.+ 15 Ngĩcoka ngiuga ũũ ngoro-inĩ yakwa: “Ũndũ ũrĩa ũkoraga mũndũ mũkĩgu no ũkaangora o na niĩ.”+ Ndakĩgunĩkire atĩa nĩ ũndũ wa kũgĩa na ũũgĩ mũingĩ mũno? Kwoguo ngiuga ũũ ngoro-inĩ yakwa: “Ũndũ ũcio o naguo no wa tũhũ.” 16 Nĩ gũkorũo mũndũ ũrĩa mũũgĩ o na ũrĩa mũkĩgu matitũũraga maririkanagwo.+ Matukũ marĩa mokĩte-rĩ, andũ othe nĩ makaariganĩra. Na hihi mũndũ ũrĩa mũũgĩ agaakua atĩa? Hamwe na ũrĩa mũkĩgu.+
17 Nĩ ũndũ ũcio ngĩthũũra muoyo,+ tondũ maũndũ mothe marĩa mekagwo mũhuro wa riũa nĩ maatũmaga ndangĩke, tondũ mothe maarĩ ma tũhũ,+ o ta gũtengʼerania na rũhuho.+ 18 Ngĩgĩthũũra maũndũ marĩa mothe ndarutĩire wĩra na kĩyo mũhuro wa riũa,+ tondũ no mũhaka ngaamatigĩra mũndũ ũrĩa ũgooka thutha wakwa.+ 19 Na nũũ ũĩ kana mũndũ ũcio agaakorũo arĩ mũũgĩ kana arĩ mũkĩgu?+ Ĩndĩ no akaarũgamĩrĩra indo iria ciothe ndekĩrire kĩyo kĩingĩ na ngĩhũthĩra ũũgĩ mũingĩ nĩguo ngĩe nacio mũhuro wa riũa. Ũndũ ũcio o naguo no wa tũhũ. 20 Nĩ ũndũ ũcio ngĩambĩrĩria kũigua kĩeha ngoro-inĩ yakwa nĩ ũndũ wa wĩra wothe mũritũ ũrĩa ndetungumanĩtie naguo mũhuro wa riũa. 21 Tondũ mũndũ no arute wĩra na kĩyo, agĩtongorio nĩ ũũgĩ na ũmenyo na ũhoti, ĩndĩ indo ciake ciothe no nginya agaacitigĩra mũndũ ũngĩ ũtaacinogeire.+ Ũndũ ũcio o naguo no wa tũhũ na nĩ thĩna mũnene.*
22 Mũndũ-rĩ, hihi agunĩkaga atĩa kuumana na wĩra wake wothe mũritũ na merirĩria marĩa matũmaga* arute wĩra na kĩyo mũhuro wa riũa?+ 23 Tondũ matukũ-inĩ make mothe, wĩra wake ũmũrehagĩra ruo na kĩeha,+ nginya ũtukũ ngoro yake ndĩhurũkaga.+ Ũndũ ũcio o naguo no wa tũhũ.
24 Gũtirĩ ũndũ mwega harĩ mũndũ, ũkĩrĩte kũrĩa na kũnyua na gũkenera* wĩra wake mũritũ.+ Ũndũ ũcio o naguo nĩ ndĩkĩtie kũmenya atĩ uumanĩte na guoko kwa Ngai ũrĩa wa ma,+ 25 tondũ rĩrĩ, nũũ ũrĩaga na akanyua wega kũngĩra?+
26 Ngai aheaga mũndũ ũrĩa ũmũkenagia ũũgĩ na ũmenyo na gĩkeno,+ no mũndũ ũrĩa mwĩhia amũheaga wĩra wa gũcokanĩrĩria na kũngania nĩgetha anengere ũrĩa ũkenagia Ngai ũrĩa wa ma.+ Ũndũ ũcio o naguo no wa tũhũ, o ta gũtengʼerania na rũhuho.
3 Maũndũ mothe nĩ marĩ ihinda rĩamo,
Ihinda rĩa ũndũ o wothe wĩkagwo mũhuro wa riũa:
2 Hĩndĩ ya gũciarũo na hĩndĩ ya gũkua;
Hĩndĩ ya kũhanda na hĩndĩ ya kũmunya kĩrĩa kĩahandĩtwo;
3 Hĩndĩ ya kũũraga na hĩndĩ ya kũhonia;
Hĩndĩ ya kũmomora na hĩndĩ ya gwaka;
5 Hĩndĩ ya kũhurunja mahiga na hĩndĩ ya gũcokanĩrĩria mahiga;
Hĩndĩ ya kũhĩmbĩria na hĩndĩ ya gwĩthema kũhĩmbĩria;
6 Hĩndĩ ya gũcaria na hĩndĩ ya gũtigana na kĩndũ kĩũrĩte;
Hĩndĩ ya kũiga na hĩndĩ ya gũte;
8 Hĩndĩ ya kwenda na hĩndĩ ya gũthũũra;+
Hĩndĩ ya mbaara na hĩndĩ ya thayũ.
9 Nĩ ũguni ũrĩkũ mũruti wĩra onaga kuumana na kĩyo gĩake gĩothe?+ 10 Nĩ nyonete wĩra ũrĩa Ngai aheete ariũ a andũ nĩguo maũrutage. 11 Athondekete kĩndũ gĩothe kĩrĩ gĩthaka* ihinda rĩakĩo.+ O na nĩ ekĩrĩte ũhoro wa tene na tene ngoro-inĩ ciao; ĩndĩ gũtirĩ hĩndĩ andũ makaamenya wĩra ũrĩa Ngai wa ma arutĩte kuuma kĩambĩrĩria nginya kĩrĩkĩrĩro.
12 Nĩ ndĩkĩtie kũmenya atĩ gũtirĩ ũndũ mwega harĩ o ũkĩrĩte gũkena na gwĩka maũndũ mega ũtũũro-inĩ wao,+ 13 ningĩ atĩ mũndũ wothe agĩrĩirũo kũrĩa na kũnyua na gũkenera wĩra wake wothe mũritũ. Kĩu nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Ngai.+
14 Nĩ ndĩkĩtie kũmenya atĩ ũndũ wothe ũrĩa Ngai wa ma ekaga ũgũtũũra tene na tene. Gũtirĩ ũndũ ũngĩongererũo harĩ guo kana ũrutarutwo. Ngai ũrĩa wa ma atũmĩte ũkorũo ũhaana ũguo, nĩgetha andũ mamwĩtigagĩre.+
15 Ũndũ wothe ũrĩa wĩkĩkaga wanekĩka rĩngĩ, na ũndũ ũrĩa ũgooka wanakorũo kuo;+ no Ngai ũrĩa wa ma acaragia ũndũ ũrĩa ũthingatĩtwo.*
16 Ningĩ nĩ nyonete ũndũ ũyũ mũhuro wa riũa: Handũ harĩa haagĩrĩire gũkorũo na kĩhooto haarĩ na waganu, na harĩa haagĩrĩire gũkorũo na ũthingu haarĩ na waganu.+ 17 Nĩ ũndũ ũcio ngiuga ũũ ngoro-inĩ yakwa: “Ngai ũrĩa wa ma nĩ agaatuĩra arĩa athingu o na arĩa aganu,+ nĩ gũkorũo nĩ kũrĩ ihinda rĩa wĩra o wothe na gĩĩko o gĩothe.”
18 Ningĩ nĩ ndoigire ngoro-inĩ yakwa ũhoro wĩgiĩ ariũ a andũ atĩ Ngai ũrĩa wa ma nĩ arĩmageragia na akamonia atĩ matariĩ o ta nyamũ, 19 tondũ nĩ kũrĩ mũthia ũrĩa ũkoraga andũ na mũthia ũrĩa ũkoraga nyamũ; othe makoragwo nĩ mũthia o ũmwe.+ O ũrĩa nyamũ ĩkuaga-rĩ, noguo mũndũ akuaga; na othe makoragwo na roho o ũmwe.+ Kwoguo gũtirĩ ũndũ mũndũ akĩrĩte nyamũ naguo, tondũ maũndũ mothe nĩ ma tũhũ. 20 Othe mathiaga kũndũ kũmwe.+ Othe moimĩte rũkũngũ-inĩ,+ na othe macokaga rũkũngũ-inĩ.+ 21 Nũũ ũĩ kana roho wa andũ wambataga na igũrũ, na kana roho wa nyamũ ũikũrũkaga na thĩ?+ 22 Ningĩ nĩ ndonire atĩ gũtirĩ ũndũ mwega harĩ mũndũ, ũkĩrĩte gũkenera wĩra wake,+ nĩ gũkorũo rĩu nĩrĩo irĩhi rĩake; tondũ rĩrĩ, nũũ ũngĩmũhotithia kuona ũrĩa gũgaathiĩ rĩrĩa atagaakorũo ho?+
4 Ningĩ ngĩerekeria meciria makwa harĩ ciĩko ciothe cia ũhinyanĩrĩria iria ithiaga na mbere mũhuro wa riũa. Ngĩona maithori ma arĩa maahinyagĩrĩrio, na gũtiarĩ na mũndũ wa kũmomĩrĩria.+ Nao andũ arĩa maamahinyagĩrĩria maarĩ na hinya, na gũtiarĩ na mũndũ wa kũũmĩrĩria acio maahinyagĩrĩrio. 2 Na niĩ ngiuga gũkena nĩ arĩa akuũ, o acio maarĩkĩtie gũkua handũ ha arĩa maatũũraga, o acio maarĩ muoyo.+ 3 Na mũndũ ũrĩa mwega gũkĩra acio eerĩ nĩ ũrĩa ũtarĩ waciarũo,+ o ũcio ũtarĩ wona maũndũ moru marĩa mekagwo mũhuro wa riũa.+
4 Ningĩ nĩ nyonete kĩyo* na wĩra wa ũũgĩ ũrĩa uumanaga na gũcindana kwa andũ;+ ũndũ ũcio o naguo nĩ wa tũhũ, o ta gũtengʼerania na rũhuho.
5 Mũndũ ũrĩa mũkĩgu enyitanagĩria moko, nacio nyama cia mwĩrĩ wake igathira.*+
6 Nĩ kaba rũhĩ rũmwe rwa kũhurũka gũkĩra hĩ igĩrĩ cia wĩra mũritũ na gũtengʼerania na rũhuho.+
7 Ningĩ ngĩerekeria meciria makwa harĩ ngerekano ĩngĩ ya ũndũ wa tũhũ mũhuro wa riũa: 8 Nĩ kũrĩ mũndũ ũkoragwo arĩ o wiki, atarĩ na mũrata; ndarĩ na mwana* kana mũrũ wa nyina, no ndatigaga kũruta wĩra mũritũ. Maitho make gũtirĩ hĩndĩ maiganagia ũtonga.+ No rĩrĩ, hihi nĩ eyũragia ũũ, ‘Nũũ ũratũma ndute wĩra ũyũ mũritũ na ngeima maũndũ mega’?+ Ũndũ ũcio o naguo nĩ wa tũhũ o na wĩra wa mĩtangĩko.+
9 Nĩ kaba andũ erĩ gũkĩra ũmwe+ tondũ nĩ makoragwo na uumithio mwega* nĩ ũndũ wa wĩra wao mũritũ. 10 Tondũ rĩrĩ, ũmwe wao angĩgwa, ũcio ũngĩ no amũteithie gũũkĩra. No kũngĩthiĩ atĩa harĩ mũndũ ũrĩa ũngĩgwa atarĩ na mũndũ wa kũmũteithia gũũkĩra?
11 Ningĩ-rĩ, andũ erĩ mangĩkoma hamwe, nĩ maiguaga ũrugarĩ, no mũndũ ũmwe-rĩ, angĩkĩigua ũrugarĩ atĩa? 12 Na mũndũ no atoorie mũndũ ũrĩ wiki, no andũ erĩ marĩ hamwe no mamwĩtiirie. Na mũhĩndo wa ndigi ithatũ ndũngĩtuĩka narua.*
13 Nĩ kaba mwana mũthĩni no nĩ mũũgĩ gũkĩra mũthamaki mũkũrũ no nĩ mũkĩgu,+ o ũcio ũtigĩte kuona bata wa gwathĩkĩra mũkaana.+ 14 Nĩ gũkorũo we* ooimire njera agatuĩke mũthamaki,+ o na gũtuĩka aaciarirũo arĩ mũthĩni ũthamaki-inĩ wa mũthamaki ũcio.+ 15 Nĩ ndecũranirie ũhoro wa andũ arĩa othe marĩ muoyo arĩa mathiagĩra mũhuro wa riũa, o hamwe na ũrĩa gũthiaga harĩ mũndũ ũcio mwĩthĩ ũcokaga ithenya rĩa mũndũ ũrĩa ũrarĩ mbere yake. 16 O na gũtuĩka andũ arĩa mamũnyitaga mbaru nĩ aingĩ mũno, arĩa magooka thutha matigaakenio nĩwe.+ Ũndũ ũcio o naguo no wa tũhũ, o ta gũtengʼerania na rũhuho.
5 Menyagĩrĩra makinya maku rĩrĩa rĩothe ũrathiĩ nyũmba-inĩ ya Ngai ũrĩa wa ma;+ nĩ kaba gũkuhĩrĩria nĩguo ũthikĩrĩrie+ gũkĩra kũruta igongona ta ũrĩa andũ arĩa akĩgu mekaga,+ tondũ matimenyaga atĩ ũndũ ũrĩa mareka nĩ mũũru.
2 Ndũkanahĩke kanua gaku, kana ũreke ngoro yaku ĩhiũhe kwaria ũrĩ mbere ya Ngai ũrĩa wa ma,+ nĩ gũkorũo Ngai ũrĩa wa ma arĩ igũrũ, no wee ũrĩ gũkũ thĩ. Nĩkĩo ciugo ciaku ibatiĩ gũkorũo irĩ nini.+ 3 Tondũ kĩroto kiumanaga na mũndũ gũkorũo arĩ na mĩhangʼo mĩingĩ,*+ na ndeto cia mũndũ ũrĩa mũkĩgu ciumanaga na ciugo nyingĩ.+ 4 Rĩrĩa rĩothe wehĩta mwĩhĩtwa harĩ Ngai, ndũkahũthagĩrĩrie kũũhingia,+ nĩ gũkorũo we ndakenagio nĩ irimũ.+ Ũndũ ũrĩa wehĩta, ũhingie.+ 5 Nĩ kaba wage kwĩhĩta gũkĩra wĩhĩte na wage kũhingia.+ 6 Ndũkanareke kanua gaku gatũme wĩhie,*+ na ndũkanoige ũrĩ mbere ya mũraika* atĩ nĩ kũhĩtia wahĩtĩtie.+ Nĩ kĩĩ kĩngĩgĩtũma ũrakarie Ngai ũrĩa wa ma tondũ wa ũndũ ũrĩa uugĩte, ũtũme anange wĩra wa moko maku?+ 7 Tondũ o ta ũrĩa mĩhangʼo mĩingĩ ĩrehaga iroto,+ no taguo ciugo nyingĩ irehaga maũndũ ma tũhũ. Ĩndĩ wĩtigagĩre Ngai ũrĩa wa ma.+
8 Ũngĩkona thĩinĩ wa gĩcigo kĩanyu athĩni makĩhinyĩrĩrio na gũtarĩ na kĩhooto na ũthingu, ndũkanamakio nĩ ũndũ ũcio.+ Tondũ mũnene ũcio nĩ aroragwo nĩ ũrĩa ũrĩ na ũnene kũmũkĩra, na kũrĩ o na angĩ makoragwo marĩ anene gũkĩra acio.
9 Ningĩ, uumithio wa bũrũri ũgayanagio gatagatĩ-inĩ kao othe; o na mũthamaki arĩaga irio ciumĩte mũgũnda-inĩ.+
10 Ũrĩa wendete betha ndarĩ hĩndĩ akaigania betha, na ũrĩa wendete ũtonga ndarĩ hĩndĩ akaigania uumithio ũrĩa onaga.+ Ũndũ ũcio o naguo no wa tũhũ.+
11 Rĩrĩa indo njega ciongerereka, arĩa macirĩaga o nao nĩ mongererekaga.+ Na rĩrĩ, nĩ ũguni ũrĩkũ mwene cio onaga, tiga o gũciĩrorera na maitho make?+
12 Toro wa mũndũ ũrĩa ũtungataga ũkoragwo na cama, o na angĩkorũo arĩaga irio nini kana nyingĩ, ĩndĩ indo nyingĩ iria mũndũ mũtongu akoragwo nacio itirekaga one toro.
13 Nĩ kũrĩ thĩna mũnene* nyonete mũhuro wa riũa: ũtonga ũrĩa waigĩtwo nĩ mwene guo ũgĩcoka gũtũma one ũũru. 14 Ũtonga ũcio wathirire tondũ wa kũrutithio wĩra ũtaarĩkĩrĩirie wega, na rĩrĩa aagĩire mwana,* ndaarĩ na kĩndũ gĩatigarĩte.+
15 O ta ũrĩa mũndũ ooimire nda ya nyina, agaathiĩ arĩ njaga, o ta ũguo ookire.+ Na ndarĩ kĩndũ o na kĩ angĩkuua kiumanĩte na wĩra wake wothe mũritũ.+
16 Ũndũ ũyũ o naguo nĩ thĩna mũnene:* O ta ũrĩa ookire, no taguo agaathiĩ; na hihi gũkoragwo na uumithio ũrĩkũ harĩ mũndũ ũrĩa ũrutaga wĩra na kĩyo o ta gũtengʼerania na rũhuho?+ 17 Ningĩ o mũthenya arĩagĩra nduma-inĩ, arĩ na kĩeha kĩingĩ na mũrimũ na marakara.+
18 Ũndũ ũyũ nĩguo nyonete ũrĩ mwega na mwagĩrĩru: atĩ mũndũ agĩrĩirũo kũrĩa na kũnyua na gũkenera wĩra wake wothe mũritũ+ ũrĩa etungumanagia naguo mũhuro wa riũa, matukũ-inĩ manini ma gũtũũra muoyo marĩa Ngai ũrĩa wa ma amũheete, tondũ rĩu nĩrĩo irĩhi rĩake.+ 19 Ningĩ rĩrĩa Ngai ũrĩa wa ma ahe mũndũ ũtonga na indo+ o hamwe na ũhoti wa gũcikenera, nĩ agĩrĩirũo kwamũkĩra irĩhi rĩake na akenere wĩra wake mũritũ. Kĩu nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Ngai.+ 20 Tondũ no hinya amenye* matukũ ma ũtũũro wake magĩthiĩ, nĩ gũkorũo Ngai ũrĩa wa ma atũmaga aikare akenete thĩinĩ wa ngoro yake.+
6 Nĩ harĩ thĩna ũngĩ* nyonete mũhuro wa riũa, na nĩ wonekaga kaingĩ harĩ andũ: 2 Ngai ũrĩa wa ma aheaga mũndũ ũtonga na indo na riri, ũũ atĩ ndagaga kĩndũ o gĩothe kĩrĩa eriragĩria; ĩndĩ Ngai ũrĩa wa ma ndarekaga mũndũ ũcio acikenere, o na gũtuĩka mũgeni no acikenere. Ũndũ ũcio nĩ wa tũhũ na nĩ ihũũra inene mũno. 3 Mũndũ angĩgĩa ciana igana rĩmwe na atũũre mĩaka mĩingĩ na akũre, na age gũkenera indo ciake njega atanakinya mbĩrĩra-inĩ,* nguuga atĩ mwana ũrĩa ũciaragwo arĩ mũkuũ nĩ mwega gũkĩra mũndũ ũcio.+ 4 Nĩ gũkorũo mwana ũcio ookire o ũguo tũhũ na agĩthiĩ nduma-inĩ, na rĩĩtwa rĩake rĩkĩhumbwo nĩ nduma. 5 O na gũtuĩka ndoonire riũa kana akĩmenya ũndũ o wothe, nĩ mwega gũkĩra* mũndũ ũcio.+ 6 Hakĩrĩ na ũguni ũrĩkũ wa gũtũũra mĩaka ngiri ĩmwe maita merĩ ĩndĩ mũndũ age gũkorũo na gĩkeno? Githĩ othe matithiaga kũndũ kũmwe?+
7 Wĩra wothe ũrĩa mũndũ arutaga na kĩyo nĩ wa kũiyũria kanua gake;+ ĩndĩ mĩĩto yake ya kũrĩa gũtirĩ hĩndĩ ĩthiraga. 8 Tondũ rĩrĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ mũndũ ũrĩa mũũgĩ akĩrĩte ũrĩa mũkĩgu naguo,+ na harĩ na ũguni ũrĩkũ mũndũ mũthĩni kũmenya ũrĩa angĩhiũrania na ũtũũro?* 9 Nĩ kaba mũndũ gũkenera kĩrĩa maitho make marona handũ ha kũũrũra agĩthingata merirĩria make. Ũndũ ũcio o naguo no wa tũhũ, o ta gũtengʼerania na rũhuho.
10 Kĩndũ gĩothe kĩrĩa kĩrĩ kuo nĩ kĩrĩkĩtie kũheo rĩĩtwa, na nĩ kũĩkaine ũrĩa mũndũ atariĩ; na ndangĩhota gũkararania na* ũrĩa wĩ na hinya kũmũkĩra. 11 O ũrĩa ciugo* irĩ nyingĩ, noguo ikoragwo irĩ cia tũhũ; na hihi nĩ ũguni ũrĩkũ irehagĩra mũndũ? 12 Nũũ ũĩ ũndũ ũrĩa mwega makĩria mũndũ agĩrĩirũo gwĩka ũtũũro-inĩ, matukũ-inĩ manini ma ũtũũro wake wa tũhũ, marĩa mathiraga o ta kĩĩruru?+ Tondũ rĩrĩ, nũũ ũngĩhota kwĩra mũndũ ũrĩa gũgaathiĩ rĩrĩa atagaakorũo ho?
7 Nĩ kaba rĩĩtwa rĩega* gũkĩra maguta marĩa mega,+ na nĩ kaba mũthenya wa gũkua gũkĩra mũthenya wa gũciarũo. 2 Nĩ kaba gũthiĩ nyũmba ĩrĩ na macakaya gũkĩra nyũmba ĩrĩ na ndĩa,+ nĩ gũkorũo ũcio nĩguo mũthia wa mũndũ o wothe, na andũ arĩa marĩ muoyo nĩ magĩrĩirũo kũiga ũndũ ũcio ngoro-inĩ ciao. 3 Nĩ kaba mĩtangĩko gũkĩra mĩtheko,+ nĩ gũkorũo ũthiũ ũrĩ na kĩeha nĩ ũtũmaga ngoro yagĩre.+ 4 Ngoro ya andũ arĩa ogĩ ĩkoragwo thĩinĩ wa nyũmba ĩrĩa ĩrĩ na macakaya, no ngoro ya andũ arĩa akĩgu ĩkoragwo thĩinĩ wa nyũmba ĩrĩa ĩrĩ na gĩkeno.+
5 Nĩ kaba gũthikĩrĩria ũkĩrũngwo nĩ mũndũ mũũgĩ+ gũkĩra gũthikĩrĩria rwĩmbo rwa irimũ. 6 Nĩ gũkorũo o ta ũrĩa mĩigua ĩtũratũrĩkaga ĩkĩhĩa ĩrĩ rungu rwa nyũngũ, no taguo mĩtheko ya kĩrimũ ĩtariĩ;+ na ũndũ ũcio o naguo no wa tũhũ. 7 Ĩndĩ ũhinyanĩrĩria no ũtũme mũndũ mũũgĩ ahaane mũgũrũki, na ihaki no rĩthũkie ngoro.+
8 Nĩ kaba kĩrĩkĩrĩro kĩa ũndũ gũkĩra kĩambĩrĩria kĩaguo. Nĩ kaba kũgĩa na wetereri gũkĩra gũkorũo na roho wa mwĩtĩo.+ 9 Ndũkahiũhage* kũrakara,+ tondũ marakara maikaraga gĩthũri-inĩ kĩa irimũ.*+
10 Ndũkorie atĩrĩ, “Nĩ kĩĩ gĩatũmaga matukũ ma tene makorũo marĩ mega gũkĩra maya?” nĩ gũkorũo kũũria ũguo ti ũndũ wa ũũgĩ.+
11 Ũũgĩ hamwe na igai nĩ kĩndũ kĩega na nĩ ũguni harĩ arĩa monaga ũtheri wa mũthenya.* 12 Nĩ gũkorũo ũũgĩ nĩ ũgitĩri+ o ta ũrĩa mbeca o nacio ikoragwo irĩ ũgitĩri,+ no ũguni wa ũmenyo nĩ ũyũ: Ũũgĩ nĩ ũhonokagia muoyo wa mwene guo.+
13 Wĩcũranie ũhoro wa wĩra wa Ngai ũrĩa wa ma, tondũ rĩrĩ, nũũ ũngĩhota kũrũnga kĩrĩa we ogometie?+ 14 Mũthenya ũrĩa mwega-rĩ, wĩcũranagie ũhoro wa wega ũcio,+ no mũthenya wa ũũru,* ririkanaga atĩ Ngai nĩwe waũthondekire o hamwe na ũcio ũngĩ,+ nĩguo andũ matigakoragwo na ũũma wa* ũndũ o na ũrĩkũ ũrĩa ũgeekĩka harĩ o ihinda-inĩ rĩũkĩte.+
15 Ũtũũro-inĩ wakwa wa tũhũ+ nĩ nyonete maũndũ mothe—ngona mũndũ mũthingu agĩthira na ũthingu wake,+ o na mũndũ mwaganu agĩtũũra ihinda iraya o na arĩ na ũũru wake.+
16 Ndũkanatuĩke mũthingu makĩria,+ o na kana wĩyonanie ũrĩ mũũgĩ makĩria.+ Ũkwenda kwĩrehera mwanangĩko nĩkĩ?+ 17 Ndũkanatuĩke mwaganu makĩria, o na kana ũtuĩke kĩrimũ.+ Ũgũkĩenda gũkua mbere ya ihinda rĩaku nĩkĩ?+ 18 Nĩ wega kũrũmia mũkaana ũmwe ũtekũrekia ũcio ũngĩ;+ tondũ mũndũ ũrĩa wĩtigĩrĩte Ngai arĩmĩathĩkagĩra yerĩ.
19 Ũũgĩ nĩ ũtũmaga mũndũ mũũgĩ agĩe na hinya mũno gũkĩra arũme ikũmi marĩ na ũhoti thĩinĩ wa itũũra.+ 20 Nĩ gũkorũo gũtirĩ mũndũ mũthingu thĩinĩ wa thĩ wĩkaga o maũndũ mega hingo ciothe na akaga kwĩhia o na rĩ.+
21 Ningĩ-rĩ, ndũkaigage ngoro-inĩ yaku kiugo o gĩothe kĩrĩa andũ moigaga;+ ũngĩka ũguo, wahota kũigua ndungata yaku ĩgĩkwendithĩria maũndũ moru;* 22 nĩ gũkorũo nĩ ũĩ wega ngoro-inĩ yaku atĩ o nawe wanendithĩria andũ angĩ maũndũ moru maita maingĩ.+
23 Maũndũ macio mothe nĩ ndamathuthuririe na ũũgĩ, na ngiuga ũũ: “Nĩ ngũgĩa na ũũgĩ.” No ndingĩakinyĩrire ũũgĩ ũcio. 24 Ũndũ ũrĩa wĩkĩkĩte ndũngĩkinyĩrĩka na nĩ mũrikĩru mũno. Nũũ ũngĩhota gũtaũkĩrũo nĩguo?+ 25 Nĩ nderekeirie ngoro yakwa harĩ kũmenya na gũthuthuria na gũcaria ũũgĩ na kĩrĩa gĩtũmaga maũndũ mekĩke, na gũtaũkĩrũo nĩ waganu wa ũkĩgu na ũrimũ wa ũgũrũki.+ 26 Ngĩcoka ngĩmenya ũndũ ũyũ: Mũtumia ũrĩa ũkoragwo atariĩ ta neti ya mũhĩti nĩ mũrũrũ gũkĩra gĩkuũ, o ũcio ngoro yake ĩtariĩ ta neti cia gũtega, namo moko make matariĩ ta mĩnyororo ya njera. Mũndũ ũrĩa ũkenagia Ngai ũrĩa wa ma nĩ arĩĩtharaga kuuma harĩ mũtumia ũcio,+ no mũndũ ũrĩa mwĩhia nĩ anyitagwo nĩwe.+
27 Mũrutani+ ekuuga ũũ: “Atĩrĩrĩ, ũndũ ũyũ nĩguo ndonire, nĩ ndatuĩririe ũndũ ũmwe thutha wa ũrĩa ũngĩ nĩguo nginye gũtua itua, 28 no ũndũ ũrĩa thiaga na mbere gũcaria ndirĩ ndawona. Nĩ nyonete mũndũrũme* ũmwe harĩ andũ ngiri, no ndionete mũtumia o na ũmwe harĩ acio othe. 29 Ũndũ ũyũ wiki nĩguo nyonete: Ngai ũrĩa wa ma oombire andũ marĩ arũngĩrĩru,+ no o nĩ mecarĩirie mĩbango mĩingĩ.”+
8 Nũũ ũtariĩ ta mũndũ ũrĩa mũũgĩ? Nũũ ũĩ kĩhonia kĩa ũndũ mũna?* Ũũgĩ wa mũndũ nĩ ũtũmaga ũthiũ wake ũkenge na ũgatũma gĩthiithi gĩake kĩororoe gĩgatiga gũthita.
2 Nguuga atĩrĩ: “Athĩkagĩra watho wa mũthamaki+ tondũ wa gũtĩa mwĩhĩtwa ũrĩa wĩhĩtĩte harĩ Ngai.+ 3 Ndũkahĩkage kwehera mbere yake.+ Ndũkanyitage mbaru ũndũ o wothe mũũru;+ tondũ no eke ũndũ o wothe ũrĩa angĩenda, 4 nĩ gũkorũo kiugo kĩa mũthamaki nĩ kĩrĩ hinya mũnene;+ hihi nũũ ũngĩmwĩra, ‘Nĩ kĩĩ ũreka?’”
5 Mũndũ ũrĩa ũrũmagĩrĩra rĩathani ndarĩ ũndũ mũũru arĩonaga,+ na ngoro ĩrĩa ĩrĩ na ũũgĩ nĩ ĩrĩmenyaga ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire na mũtaratara ũrĩa wagĩrĩire.*+ 6 Nĩ gũkorũo ũndũ o wothe nĩ ũrĩ ihinda rĩaguo na mũtaratara waguo,*+ tondũ mathĩna ma andũ nĩ maingĩ mũno. 7 Tondũ gũtirĩ mũndũ ũĩ ũndũ ũrĩa ũrĩhaanĩka-rĩ, nũũ ũngĩkĩmwĩra ũrĩa ũndũ ũcio ũrĩhaanĩka?
8 O ta ũrĩa gũtarĩ mũndũ ũngĩhota gwatha roho* kana kũgirĩrĩria roho, no taguo gũtarĩ mũndũ o na ũmwe ũngĩhota gwatha mũthenya wa gũkua.+ O ta ũrĩa gũtarĩ mũndũ ũrekagĩrĩrio athiĩ hĩndĩ ya mbaara, no taguo waganu ũtakaareka arĩa aganu mahonoke.*
9 Maũndũ macio mothe nĩ ndĩmonete, na nĩ ndecũranirie na ngoro yakwa mawĩra mothe marĩa manarutwo mũhuro wa riũa, ihinda-inĩ rĩrĩa mũndũ akoretwo agĩatha mũndũ agatũmaga one o maũndũ moru.+ 10 Ningĩ nĩ ndonire andũ arĩa aganu magĩthikwo, arĩa maaingĩraga handũ harĩa hatheru na makoima, ĩndĩ makĩriganĩra o na ihenya thĩinĩ wa itũũra kũrĩa meekagĩra ũguo.+ Ũndũ ũcio o naguo no wa tũhũ.
11 Tondũ wa ituĩro rĩa ũndũ mũũru ũrĩa wĩkĩtwo kwaga kũhingio narua,+ ngoro ya andũ nĩ ĩgĩaga ũmĩrĩru wa gwĩka maũndũ moru.+ 12 O na gũtuĩka mũndũ mwĩhia no eke maũndũ moru maita igana rĩmwe na athiĩ na mbere gũtũũra ihinda iraihu, nĩ njũĩ atĩ maũndũ nĩ magaathiĩ wega harĩ andũ arĩa metigĩrĩte Ngai ũrĩa wa ma, tondũ nĩ mamwĩtigĩrĩte.+ 13 No maũndũ matigaathiĩ wega harĩ mũndũ ũrĩa mwaganu,+ na ndakaahota kũingĩhia matukũ make o macio matariĩ ta kĩĩruru,+ tondũ ndetigĩrĩte Ngai.
14 Nĩ kũrĩ ũndũ wa tũhũ* wĩkĩkaga thĩinĩ wa thĩ: Kũrĩ andũ athingu mekagwo ũũru ta mekĩte maũndũ ma waganu,+ na nĩ kũrĩ andũ aganu mekagwo wega ta mekĩte maũndũ ma ũthingu.+ Nguuga atĩ ũndũ ũcio o naguo no wa tũhũ.
15 Nĩ ũndũ ũcio ngiuga kaba gĩkeno,+ tondũ gũtirĩ ũndũ ũngĩ mwega harĩ mũndũ gũkũ mũhuro wa riũa ũkĩrĩte kũrĩa na kũnyua na gũkena; nĩ agĩrĩirũo gũkorũo na gĩkeno rĩrĩa araruta wĩra na kĩyo matukũ-inĩ make ma gũtũũra muoyo,+ marĩa Ngai ũrĩa wa ma amũheaga mũhuro wa riũa.
16 Nĩ nderutanĩirie na ngoro yakwa kũgĩa na ũũgĩ na kwĩrorera maũndũ mothe marĩa marekĩka* thĩinĩ wa thĩ,+ nginya nĩ ndoragwo nĩ toro mũthenya na ũtukũ.* 17 Ngĩcoka ngĩĩciria ũhoro wa wĩra wothe wa Ngai ũrĩa wa ma, na ngĩmenya atĩ andũ matingĩhota gũtaũkĩrũo nĩ ũndũ ũrĩa wĩkĩkaga mũhuro wa riũa.+ O na andũ mangĩgeria atĩa, matingĩhota gũtaũkĩrũo nĩguo. O na mangiuga atĩ marĩ na ũũgĩ na atĩ no mahote kũmenya, matingĩhota o na atĩa gũtaũkĩrũo nĩguo.+
9 Nĩ ũndũ ũcio ngĩĩcũrania maũndũ macio mothe ngĩona atĩ arĩa athingu na arĩa ogĩ, hamwe na mawĩra mao, marĩ moko-inĩ ma Ngai ũrĩa wa ma.+ Andũ matimenyaga ũhoro wa wendo na rũmena rũrĩa rwarĩ kuo mbere yao. 2 Othe makoragwo nĩ mũthia o ũmwe,+ mũndũ ũrĩa mũthingu na ũrĩa mwaganu,+ ũrĩa mwega na ũrĩa mũtheru o na ũrĩa ũtarĩ mũtheru, arĩa marutaga magongona na arĩa matarutaga magongona. Mũndũ ũrĩa mwega atariĩ o ta ũrĩa mwĩhia; ũrĩa wĩhĩtaga mwĩhĩtwa atariĩ o ta ũrĩa ũtahiũhaga kwĩhĩta mwĩhĩtwa. 3 Ũyũ nĩ ũndũ wa kĩeha wĩkĩkaga mũhuro wa riũa: Tondũ andũ othe makoragwo nĩ mũthia+ o ũmwe, ngoro cia andũ o nacio nĩ ciyũire maũndũ moru; na ngoro ciao ikoragwo na ũgũrũki hĩndĩ ĩrĩa marĩ muoyo, magacoka magakua!*
4 Nĩ kũrĩ kĩĩrĩgĩrĩro harĩ mũndũ wothe ũrĩ gatagatĩ-inĩ ka arĩa marĩ muoyo, tondũ nĩ kaba ngui ĩrĩ muoyo gũkĩra mũrũthi mũkuũ.+ 5 Tondũ arĩa marĩ muoyo nĩ moĩ atĩ nĩ magaakua,+ no arĩa makuĩte gũtirĩ ũndũ moĩ,+ o na gũtirĩ uumithio* macokaga kuona, nĩ gũkorũo maticokaga kũririkanwo rĩngĩ.+ 6 Ningĩ wendo wao na rũmena rwao na ũiru wao nĩ ithirĩte, na gũtirĩ itemi makoragwo narĩo harĩ maũndũ marĩa mekagwo mũhuro wa riũa.+
7 Thiĩ, ũrĩe irio ciaku ũkenete, na ũnyue ndibei yaku ũcanjamũkĩte ngoro,+ nĩ gũkorũo Ngai ũrĩa wa ma nĩ akenetio nĩ mawĩra maku.+ 8 Nguo ciaku irokoragwo irĩ cia rangi mwerũ* hĩndĩ ciothe, na ndũkanage kwĩhaka maguta mũtwe.+ 9 Kenagĩra ũtũũro hamwe na mũtumia waku ũcio wendete,+ matukũ-inĩ mothe ma ũtũũro waku wa tũhũ marĩa Ngai akũheete mũhuro wa riũa, matukũ maku mothe ma tũhũ, tondũ rĩu nĩrĩo igai rĩaku ũtũũro-inĩ o na wĩra-inĩ waku mũritũ ũrĩa wĩtungumanagia naguo mũhuro wa riũa.+ 10 Ũndũ o wothe ũrĩonaga wa gwĩka na guoko gwaku, wĩkage na hinya waku wothe, tondũ gũtirĩ wĩra kana mĩbango kana ũmenyo o na kana ũũgĩ thĩinĩ wa Mbĩrĩra*+ kũrĩa werekeire.
11 Nĩ nyonete ũndũ ũngĩ mũhuro wa riũa, atĩ ti hĩndĩ ciothe arĩa marĩ ihenya mahootanaga ihenya-inĩ, kana arĩa marĩ hinya makahootana mbaara-inĩ,+ ningĩ ti hĩndĩ ciothe arĩa ogĩ monaga irio, o na ti hĩndĩ ciothe arĩa moĩ maũndũ magĩaga na ũtonga,+ na ti hĩndĩ ciothe arĩa marĩ na ũmenyo magaacagĩra,+ tondũ ihinda na maũndũ materĩgĩrĩirũo makoraga andũ othe. 12 Nĩ gũkorũo mũndũ ndamenyaga ihinda rĩake.+ O ta ũrĩa thamaki inyitagwo nĩ neti njũru nacio nyoni ikanyitwo nĩ mũtego, no taguo ariũ a andũ manyitagwo nĩ ihinda rĩa thĩna, rĩrĩa rĩamakora materĩgĩrĩire.
13 Ningĩ nĩ ndonire ũndũ ũyũ wĩgiĩ ũũgĩ mũhuro wa riũa—na ũkĩngenia: 14 Kwarĩ na itũũra inini rĩtaarĩ na arũme aingĩ thĩinĩ warĩo; na mũthamaki warĩ na hinya akĩrĩũkĩrĩra akĩrĩthiũrũrũkĩria na agĩaka thingo nene cia kũrĩrigicĩria. 15 Thĩinĩ warĩo kwarĩ na mũndũ mũthĩni no aarĩ mũũgĩ, nake akĩhonokia itũũra rĩu nĩ ũndũ wa ũũgĩ wake. No gũtirĩ mũndũ wacokire kũririkana mũndũ ũcio mũthĩni.+ 16 Na niĩ ngiuga atĩrĩ: ‘Ũũgĩ nĩ mwega gũkĩra hinya;+ ĩndĩ ũũgĩ wa mũndũ mũthĩni nĩ ũnyararagwo, na ciugo ciake itiathĩkagĩrũo.’+
17 Kaba gwathĩkĩra ciugo hooreru cia arĩa ogĩ handũ ha inegene rĩa mũndũ ũrĩa wathanaga gatagatĩ-inĩ ka irimũ.
18 Ũũgĩ nĩ mwega gũkĩra matharaita ma mbaara, ĩndĩ mũndũ ũmwe tu mwĩhia no athũkie maũndũ maingĩ mega.+
10 O ta ũrĩa ngi nguũ itũmaga maguta manungi wega manunge ũũru na marute mũhũyũ, no taguo ũrimũ mũnini ũthũkagia ũũgĩ na riri.+
2 Ngoro ya mũndũ mũũgĩ ĩmũtongoragia njĩra-inĩ ĩrĩa yagĩrĩire,* no ngoro ya mũndũ ũrĩa mũkĩgu ĩmũtongoragia njĩra-inĩ ĩrĩa ĩtagĩrĩire.*+ 3 Njĩra-inĩ ĩrĩa yothe mũndũ mũkĩgu athiagĩra, ndakoragwo na wĩcirio,*+ na nĩ atũmaga mũndũ o wothe amenye atĩ we nĩ mũkĩgu.+
4 Marakara* ma mũndũ ũrĩa ũrathana mangĩgũũkĩrĩra, ndũkehere handũ haku,+ nĩ gũkorũo ũhooreri nĩ ũhooragĩria mehia manene.+
5 Nĩ kũrĩ ũndũ nyonete mũhuro wa riũa ũrehaga mĩtangĩko, mahĩtia marĩa mekagwo nĩ arĩa marĩ na ũnene:+ 6 Andũ arĩa akĩgu maigagwo kũndũ kũingĩ gũtũũgĩru, no andũ arĩa atongu* maikaraga kũndũ gũtarĩ gũtũũgĩru.
7 Nĩ nyonete ndungata igĩthiĩ ikuuĩtwo nĩ mbarathi, nao anene magĩthiĩ magũrũ o ta ndungata.+
8 Mũndũ ũrĩa wenjaga irima no agwe thĩinĩ warĩo;+ na mũndũ ũrĩa ũmomoraga rũthingo rwa ihiga no arũmwo nĩ nyoka.
9 Mũndũ ũrĩa wenjaga mahiga no agurario nĩmo, nake mũndũ ũrĩa watũraga ndungu no akorũo ũgwati-inĩ nĩ ũndũ wacio.*
10 Ithanwa rĩngĩkorũo rĩrĩ ituhu na mũndũ age kũrĩnoora, angĩbatara kũhũthĩra hinya mũingĩ. No ũũgĩ nĩ ũteithagia kũrehe ũgaacĩru.
11 Nyoka ĩngĩrũma mũndũ ĩtanathuuthĩrũo-rĩ, ũndũ ũcio ndũngĩkorũo na ũguni harĩ mũndũ ũcio ũrĩ na ũũgĩ wa gũthuuthĩra.*
12 Ciugo cia kanua ka mũndũ ũrĩa mũũgĩ nĩ itũmaga etĩkĩrĩke,+ no mĩromo ya mũndũ ũrĩa mũkĩgu nĩyo ĩmwanangaga.+ 13 Ciugo cia mbere iria ciumaga kanua-inĩ gake nĩ cia ũrimũ,+ nacio ciugo cia mũthia nĩ cia ũgũrũki mũtheri. 14 Ĩndĩ kĩrimũ gĩthiaga o na mbere kwaria.+
Mũndũ ndamenyaga ũndũ ũrĩa ũkaahaanĩka; nũũ ũngĩkĩhota kũmwĩra ũndũ ũrĩa ũgooka thutha wake?+
15 Wĩra mũritũ wa mũndũ ũrĩa mũkĩgu nĩ ũmũnogagia, nĩ gũkorũo o na ndamenyaga njĩra ya gũthiĩ thĩinĩ wa itũũra.
16 Bũrũri nĩ ũkoragwo na thĩna hĩndĩ ĩrĩa mũthamaki waguo arĩ kamwana,+ nao anene aguo makambĩrĩria ndĩa yao o rũcinĩ. 17 Gũkena nĩ bũrũri hĩndĩ ĩrĩa mũthamaki waguo arĩ mũrũ wa andũ marĩ igweta, na anene aguo marĩaga ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire nĩguo magĩe na hinya, no ti marĩĩo.+
18 Mĩitĩrĩro ya nyũmba nĩ ĩcuhaga tondũ wa ũgũũta mũnene, nayo nyũmba nĩ yuraga tondũ wa moko kũregera.+
19 Mũgate ũthondekagwo nĩguo ũrehe* mĩtheko, nayo ndibei nĩ ĩcanjamũraga ũtũũro;+ no mbeca nĩ ihingagia mabataro mothe.+
20 Ndũkanarume mũthamaki* nginya meciria-inĩ maku,*+ na ndũkanarume andũ arĩa atongu ũrĩ rumu-inĩ yaku ya toro; nĩ gũkorũo kanyoni* no gatware mũgambo,* kana kĩũmbe kĩrĩ na mathagu gĩcokere ũndũ ũrĩa uugĩtwo.
11 Ikia* mũgate waku igũrũ rĩa maĩ,+ tondũ thutha wa matukũ maingĩ nĩ ũkaawona rĩngĩ.+ 2 Gaĩra andũ mũgwanja o na kana anana kĩrĩa ũrĩ nakĩo,+ nĩ gũkorũo ndũĩ thĩna ũrĩa ũrĩũka thĩinĩ wa thĩ.
3 Matu mangĩiyũra maĩ, nĩ moiragia mbura igũrũ rĩa thĩ; na mũtĩ ũngĩgwa mwena wa mũhuro kana mwena wa rũgongo, handũ harĩa mũtĩ ũcio wagwa noho ũkomaga.
4 Mũndũ ũrĩa ũroraga rũhuho ndakaahanda mbeũ, na ũrĩa ũroraga matu ndakaagetha.+
5 O ta ũrĩa ũtamenyaga ũrĩa roho ũrutaga wĩra mahĩndĩ-inĩ ma mwana ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa nda ya* mũtumia mũritũ,+ no taguo ũtangĩmenya wĩra wa Ngai ũrĩa wa ma, o ũcio wĩkaga maũndũ mothe.+
6 Handaga mbeũ ciaku rũcinĩ na ndũkarekage guoko gwaku kũhurũke nginya hwaĩ-inĩ;+ tondũ ndũĩ nĩ ĩrĩkũ ĩkaagĩra, kana nĩ ĩno kana nĩ ĩyo ĩngĩ, kana hihi cierĩ nĩ ikaagĩra.
7 Ũtheri nĩ mwega, na nĩ ũndũ mwega harĩ maitho kuona riũa. 8 Tondũ mũndũ angĩtũũra mĩaka mĩingĩ, nĩ agĩrĩirũo kũmĩkenera yothe.+ Ĩndĩ nĩ abatiĩ kũririkana atĩ matukũ ma nduma no makorũo marĩ maingĩ; maũndũ mothe marĩa marĩũka nĩ ma tũhũ.+
9 Kenaga, wee mwanake ũyũ, rĩrĩa ũrĩ mũnyinyi, na ũrekage ngoro yaku ĩkene matukũ-inĩ maku ma wĩthĩ. Rũmagĩrĩra njĩra cia ngoro yaku na ũthiage kũrĩa maitho maku makwerekeria; no ũmenye atĩ Ngai ũrĩa wa ma nĩ agaagũciirithia* nĩ ũndũ wa maũndũ macio mothe.+ 10 Nĩ ũndũ ũcio eheria mĩtangĩko ngoro-inĩ yaku, na weherie maũndũ moru mwĩrĩ-inĩ* waku, tondũ ũnyinyi o na wĩthĩ nĩ cia tũhũ.+
12 Nĩ ũndũ ũcio, ririkanaga Mũũmbi Waku Ũrĩa Mũnene matukũ-inĩ maku ma wĩthĩ,+ kamũira matukũ ma mĩtangĩko* moke,+ nayo mĩaka ĩkinye rĩrĩa ũkoiga atĩrĩ: “Ndikenagio nĩyo”; 2 riũa na ũtheri na mweri o na njata itanagĩa nduma,+ na matu matanacoka thutha wa mbura kuura;* 3 mũthenya ũrĩa arangĩri* a nyũmba mainainaga, na arũme arĩa marĩ hinya makainama, na atumia magatiga gũthĩa nĩ ũndũ wa gũkorũo marĩ anini, na airĩtu arĩa macũthagĩrĩria ndirica-inĩ makona nduma;+ 4 rĩrĩa mĩrango ya gũthiĩ barabara-inĩ ĩkoragwo ĩhingĩtwo, rĩrĩa mũgambo wa gĩthĩi ũnyihaga, rĩrĩa mũndũ okĩragio nĩ mũgambo wa nyoni, na airĩtu othe a nyĩmbo makaga kũiguĩka wega.+ 5 Ningĩ mũndũ agetigĩra kũndũ gũtũũgĩru, na gũgakorũo na maũndũ ma gwĩkĩra andũ guoya barabara-inĩ. Na mũtĩ wa mũrothi ũkaruta kĩro,+ na ndaahi ĩgekururia ĩgĩthiĩ, na itunda rĩrĩa rĩarahũraga mĩĩto ya kũrĩa rĩgatumũka, tondũ mũndũ arathiĩ nyũmba yake ĩrĩa egũtũũra ihinda iraya+ nao arĩa maracakaya makarũmanĩrĩra barabara-inĩ;+ 6 mũkanda wa betha ũtaneherio, na mbakũri ya thahabu ĩtanahehenjeka, na ndigithũ ĩrĩa ĩrĩ itherũkĩro-inĩ rĩa maĩ ĩtanakua, na kũgũrũ gwa kũgucia maĩ irima-inĩ gũtanoinĩkanga. 7 Naruo rũkũngũ rũcoke tĩri-inĩ,+ o kũrĩa rwoimire, na roho ũcoke* kũrĩ Ngai ũrĩa wa ma o ũcio waũheanire.+
8 “Nĩ tũhũ mũtheri!” ũguo nĩguo mũrutani ekuuga.+ “Maũndũ mothe nĩ ma tũhũ.”+
9 Mũrutani to kũũhĩga aarĩ mũũgĩ, no nĩ aarutaga andũ hĩndĩ ciothe maũndũ marĩa oĩ,+ na nĩ eecũranagia na agathuthuria mũno nĩgetha acokanĩrĩrie* thimo nyingĩ.+ 10 Mũrutani nĩ aacaririe nĩguo one ciugo njega+ na andĩke ciugo itarĩ na mahĩtia cia ũhoro wa ma.
11 Ciugo cia andũ arĩa ogĩ itariĩ ta mĩcengi,+ na ciugo ciao icokanĩrĩirio itariĩ ta mĩcumarĩ ĩhũũrĩirũo ĩkarũma wega; ciumĩte harĩ mũrĩithi ũmwe. 12 Ha ũhoro ũngĩ ũkĩrĩte maũndũ macio, reke ngũtaare mũrũ wakwa: Gũthondeka mabuku maingĩ gũtirĩ mũthia, na kũmathoma mũno nĩ kũnogagia mwĩrĩ.+
13 Thutha wa maũndũ mothe kũiguo, kĩrĩkĩrĩro kĩa ũhoro nĩ gĩkĩ: Wĩtigĩre Ngai ũrĩa wa ma+ na wathĩkagĩre maathani make,+ nĩ gũkorũo gwĩka ũguo nĩ kũhingia maũndũ mothe marĩa mũndũ agĩrĩirũo nĩ gwĩka.+ 14 Tondũ Ngai ũrĩa wa ma nĩ agaatuĩra ũndũ o wothe wĩkĩtwo, nginya ũndũ o wothe mũhithe, woneke kana nĩ mwega kana nĩ mũũru.+
Kana “ũrĩa ũcokanagĩrĩria andũ.”
Ũkk., “ĩrũgamaga.”
Kana “rĩaraga.”
Kana “rĩgacoka rĩkĩhũmaga.”
Kana “Tũrũũĩ twa hĩndĩ ya heho.”
Kana “ũrimũ mũingĩ.”
Ũkk., “ariũ a nyũmba.”
Kana “indo cia mwanya cia.”
Ũkk., “kĩrĩa maitho makwa meetagia.”
Kana “makoragwo mahingũkĩte.”
Kana “ihũũra inene.”
Ũkk., “na kwĩrutanĩria kwa ngoro yake kũrĩa gũtũmaga.”
Kana “gũtũma muoyo wake wone maũndũ mega nĩ ũndũ wa.”
Ũkk., “kũrũgarũga.”
Kana “kĩbangĩku wega; kĩagĩrĩru.”
Kana hihi, “ũndũ ũrĩa ũhĩtũkĩte.”
Kana “wĩra mũritũ.”
Ũkk., “na akarĩa nyama cia mwĩrĩ wake.”
Kana “mũriũ.”
Kana “ũguni mũnene.”
Kana “na njĩra hũthũ.”
No kũhoteke nĩ mwana ũcio mũũgĩ.
Kana “na maũndũ maingĩ marĩa maramũthumbũra.”
Ũkk., “mwĩrĩ waku wĩhie.”
Kana “mũtũmwo.”
Kana “ihũũra inene.”
Kana “mũriũ.”
Kana “ihũũra inene.”
Kana “aririkane.”
Kana “ihũũra rĩngĩ.”
Kana “mbĩrĩra ĩtanatuĩka yake.”
Ũkk., “arĩ na ũhurũko gũkĩra.”
Ũkk., “gũthiĩ mbere ya arĩa marĩ muoyo.”
Kana “gwĩtetera harĩ.”
Kana hihi, “indo.”
Kana “ngumo njega.” Ũkk., “rĩĩtwa.”
Ũkk., “Ndũkahiũhage roho-inĩ waku.”
Kana hihi, “nĩmo rũũri rwa kĩrimũ.”
Ũguo nĩ kuuga, arĩa marĩ muoyo.
Kana “thĩna.”
Kana “matikamenye.”
Ũkk., “ĩgĩkũruma.”
Kana “mũndũrũme mũrũngĩrĩru.”
Kana “ũtaũri wa ũndũ mũna.”
Kana “ituĩro rĩrĩa rĩagĩrĩire.”
Kana “ituĩro rĩaguo.”
Kana “mĩhũmũ; rũhuho.”
Kana hihi, “waganu wao ũtangĩhota kũhonokia andũ arĩa aganu.”
Kana “wa kĩeha.”
Kana “wĩra wothe ũrĩa ũrekĩka.”
Kana hihi, “atĩ andũ mationaga toro kũrĩ mũthenya kana ũtukũ.”
Ũkk., “thutha ũcio magathiĩ kũrĩ arĩa akuũ!”
Kana “mũcara.”
Ũguo nĩ kuuga nguo irahenia ironania mũndũ ũrĩ na gĩkeno, no ti nguo cia gũcakaya.
Kana “Sheoli,” ũguo nĩ kuuga, mbĩrĩra ya mũhaano kũrĩa akuũ makomete. Rora Ũthathaũri wa Ciugo.
Ũkk., “ĩrĩ guoko-inĩ gwake kwa ũrĩo.”
Ũkk., “ĩrĩ guoko-inĩ gwake kwa ũmotho.”
Kana “akoragwo na ngoro ĩtarĩ na ũtaũku.”
Ũkk., “Roho; Mĩhũmũ.”
Kana “arĩa marĩ ũhoti.”
Kana hihi, “nĩ agĩrĩirũo kwĩmenyerera.”
Ũkk., “njorua ya rũrĩmĩ.”
Kana “Irio ithondekagwo nĩguo irehe.”
Kana “Ndũkanendithĩrie mũthamaki maũndũ moru.”
Kana hihi, “ũrĩ ũrĩrĩ-inĩ waku.”
Ũkk., “kĩũmbe kĩrombũka kĩa rĩera-inĩ.”
Kana “ndũmĩrĩri.”
Kana “Rekereria.”
Ũkk., “mahĩndĩ-inĩ thĩinĩ wa nda ya.”
Kana “agaagũtuĩra.”
Ũkk., “nyama-inĩ cia mwĩrĩ.”
Kana “matukũ ma ũũru.”
Kana hihi, “hamwe na mbura.”
Kana “aikaria.”
Kana “mĩhũmũ ya muoyo ĩcoke.”
Kana “abange wega.”