Hihi nĩ Kũrĩ Muoyo Thutha wa Gĩkuũ?
“Mũtĩ-rĩ, nĩwĩrĩgagĩrĩrũo atĩ watemwo nĩũgacoka gũthundũka . . . Mũndũ aakua-rĩ, nĩkũngĩhoteka acoke muoyo rĩngĩ?”—MUSA, MŨNABII WA TENE.
1-3. Andũ amwe macaragia rĩũmĩrĩria atĩa rĩrĩa morũo nĩ mwendwa wao gĩkuũ-inĩ?
THĨINĨ wa mocarĩ kũu New York City, arata na famĩlĩ marathiĩ maarĩte mũhari makirĩte ki mwena-inĩ wa ithandũkũ ihingũre. Marerorera kĩimba kĩa mwanake wa mĩaka 17. Arata ake a cukuru nĩmarona hinya kũmũkũũrana. Ũthondekani wa kemĩko nĩũtaganĩtie njuĩrĩ ciake; mũrimũ wa kansa nĩũmũhĩnjĩtie mũno. Hihi na ma ũcio nĩwe mũrata wao ũrĩa maroĩ? Mĩeri mĩnyinyi tu mĩthiru, araarĩ na maũndũ maingĩ, ciũria nyingĩ, hinya mũingĩ—araarĩ mũcanjamũku mũno! Akuĩte ngoro mũno-rĩ, nyina wa mwanake ũcio arageria kwĩhe kĩĩrĩgĩrĩro na rĩũmĩrĩria na ũndũ wa gwĩciria atĩ mũrũwe arĩ o muoyo na njĩra ya mũthemba mũna. E na maithori aracoka-cokera maũndũ marĩa arutĩtwo: “Tommy arĩ na gĩkeno makĩria rĩu. Ngai arendaga Tommy akorũo igũrũ nake.”
2 Kilomita 11,000 kuuma kũu, thĩinĩ wa Jamnagar, India, ariũ atatũ a mũbiacara wa mĩaka 58, marateithia kũigĩrĩra kĩimba gĩa ithe wao igũrũ rĩa handũ ha gũcinĩra ciimba. Rũcinĩ rũthererũku, mũriũ ũrĩa mũkũrũ arambĩrĩria gũcina kĩimba na ũndũ wa kũgwatia icunjĩ cia mĩtĩ na gũitĩrĩria kĩimba kĩu gĩa ithe mũtukanio wa indo cia kũnungia wega na ũbumba wĩ na mũrukĩ mwega. Inegene rĩa mwaki rĩrahorio nĩ mahoya ma Brahman maracoka-cokerũo na Gĩsanskriti moigaga: “Muoyo ũtakuaga o na atĩa nĩ ũthiĩ na mbere na mageria maguo ma gũtukana na muoyo mũnene wa ngai mũnene.”
3 Rĩrĩa ariũ acio atatũ a ithe ũmwe marerorera kĩimba gĩa ithe wao gĩgĩcinwo-rĩ, o ũmwe ũmwe wao areyũria ũũ akirĩte ki, ‘Hihi niĩ nĩnjĩtĩkĩtie atĩ kwĩ muoyo thutha wa gĩkuũ?’ Macokio mao nĩmatigaine tondũ mathomeire mĩena mwanya mwanya ya thĩ. Ũrĩa mũnyinyi makĩria arĩ na ma atĩ ithe wao mwende nĩagaciarũo rĩngĩ arĩ na mwĩrĩ ũngĩ muoyo-inĩ wa ngathĩ ya igũrũ makĩria. Mũriũ wa gatagatĩ etĩkĩtie atĩ akuũ marĩ toro wa mũthemba mũna, matirĩ ũndũ moĩ. Ũrĩa mũkũrũ makĩria arageria tu gwĩtĩkĩra ũ-ma wa gĩkuũ, tondũ areciria atĩ gũtirĩ mũndũ ũngĩhota kũmenya na ma ũrĩa gũtuĩkaga kũrĩ ithuĩ rĩrĩa twakua.
Kĩũria Kĩmwe, Macokio Maingĩ
4. Nĩ kĩũria kĩrĩkũ gĩthĩnĩtie andũ ihinda iraya?
4 Hihi nĩ kũrĩ muoyo thutha wa gĩkuũ? nĩ kĩũria gĩthĩnĩtie andũ ihinda rĩa mĩaka ngiri nyingĩ. “O na atheolojia nĩmaconokaga merekanĩra na kĩũria [kĩu],” nĩguo oigaga Hans Küng, mũthomi Mũgatoliki. Mahinda-inĩ marĩa mahĩtũku, andũ thĩinĩ wa mũingĩ o wothe wa andũ nĩmecirĩtie igũrũ rĩa ũhoro ũcio, na kwĩ na macokio maingĩ maheanĩtwo.
5-8. Ndini mwanya mwanya irutanaga atĩa igũrũ rĩa muoyo thutha wa gĩkuũ?
5 Akristiano aingĩ a rĩĩtwa tu nĩmetĩkĩtie atĩ kũrĩ igũrũ na mwaki-inĩ. Ahindu, nao, metĩkĩtie ũhoro wa gũciarũo rĩngĩ na mwĩrĩ ũngĩ. Agĩtaarĩria igũrũ rĩa mawoni ma Ithĩramu, Amir Muawiyah, mũteithia thĩinĩ gĩikaro kĩa ndini ya Gĩithĩramu, oigaga ũũ: “Twĩtĩkĩtie atĩ nĩgũgakorũo na mũthenya wa cira thutha wa gĩkuũ, hĩndĩ ĩrĩa ũgathiĩ mbere ya Ngai, Allah, gũgakorũo arĩ o ta kũingĩra igoti-inĩ.” Hingo ĩo nĩguo, kũringana na wĩtĩkio wa Gĩithĩramu, Allah agathuthuria mũtũũrĩre wa mũndũ o mũndũ na aikie mũndũ thĩinĩ wa paradiso kana thĩinĩ wa mwaki wa helo.
6 Thĩinĩ wa Sri Lanka, Abudha na Agatoliki matigaga mĩrango na ndirica irĩ hingũre, rĩrĩa mũndũ aakua thĩinĩ wa famĩlĩ ciao. Tawa wa maguta nĩwakagio, na ithandũkũ rĩigagwo magũrũ ma ũrĩa ũkuĩte merekeire mũrango wa mbere. O metĩkĩtie atĩ gwĩka ũguo nĩkũhũthagia mũthiĩre wa roho, kana muoyo, wa ũrĩa ũkuĩte, kuuma thĩinĩ wa nyũmba.
7 Ronald M. Berndt wa Univasĩtĩ ya Western Australia oigaga atĩ Aaustralia Karĩngʼa metĩkĩtie atĩ “andũ nĩ marĩ roho ũtangĩanangĩka.” Makabira mamwe ma Kĩafrika metĩkĩtie atĩ thutha wa gĩkuũ andũ a ndũire matuĩkaga ngoma, ĩndĩ andũ arĩa marĩ igweta matuĩkaga maroho marĩa magaatĩo na mahoyagwo marĩ atongoria a mũingĩ matangĩonekana.
8 Thĩinĩ wa mabũrũri mamwe-rĩ, wĩtĩkio thĩinĩ wa ĩrĩa ĩĩciragĩrio atĩ nĩ mĩoyo ya akuũ nĩ mũtukanio wa irĩra cia ndũire na Ũkristiano wa rĩĩtwa tu. Ta kĩonereria-rĩ, gatagatĩ-inĩ ka Agatoliki na Aprotestanti aingĩ a Ithũĩro rĩa Afrika, kũrĩ na mũtugo wa kũhumbĩra icicio mũndũ aakua nĩguo mũndũ o na ũrĩkũ ndakarore gĩcicio one roho wa mũndũ ũrĩa ũkuĩte. Thikũ 40 thutha wa gĩkuũ kĩa mwendwa nĩguo famĩlĩ na arata makũngũyagĩra kwambata kwa muoyo gũthiĩ igũrũ.
Mũtwe o Ũrĩa Ũmwe
9, 10. Ndini nyingĩ ciguithanagĩria wĩtĩkio ũrĩkũ wa mũthingi?
9 Macokio ma kĩũria igũrũ rĩa ũrĩa gũtuĩkaga rĩrĩa twakua nĩ maingĩ o ta ũrĩa mĩtugo na wĩtĩkio wa andũ arĩa magĩcokagia wĩ mũingĩ. O na kũrĩ ũguo-rĩ, ndini iria nyingĩ nĩciĩtĩkanagĩria igũrũ rĩa rĩĩciria rĩmwe rĩa mũthingi: Kĩndũ kĩna thĩinĩ wa mũndũ—muoyo, roho, ngoma—gĩtikuaga na gĩthiaga na mbere gũtũũra thutha wa gĩkuũ.
10 Gwĩtĩkia ũrutani wa kwaga gũkua kwa muoyo nĩ wĩtĩkio wonekaga kũndũ guothe thĩinĩ wa makiri ma ndini na nyamũkano cia Mũingĩ wa Akristiano. O na ningĩ nĩ ũrutani mũnene thĩinĩ wa ndini ya Kĩyahudi. Thĩinĩ wa ndini ya Ahindu wĩtĩkio ũcio nĩguo mũthingi wa ũrutani wa gũciarũo rĩngĩ thĩinĩ wa mwĩrĩ ũngĩ. Ithĩramu metĩkĩtie atĩ muoyo wambagĩrĩria gũtũũra hamwe na mwĩrĩ ĩndĩ nĩũthiaga na mbere gũtũũra thutha wa mwĩrĩ gũkua. Ndini ingĩ—ndini cia Kĩafrika iria ithathayagia ciũmbe, Shinto, o na Budha—irutanaga mũtwe o ro ũcio ũmwe na njĩra mwanya mwanya.
11. Athomi amwe monaga atĩa rĩĩciria rĩa kwaga gũkua kwa muoyo?
11 Angĩ makoragwo na mawoni matiganu biũ, atĩ muoyo ũthiraga hingo ya gĩkuũ. Kũrĩ o, rĩĩciria rĩrĩa rĩa atĩ muoyo wa mawoni ma ngoro na wa kĩĩmeciria nĩũthiaga na mbere gũtũũra na njĩra ĩtekuonekana, muoyo ũhaana ta kĩĩruru ũtigithanĩtio na mwĩrĩ rĩonekaga rĩtaringaine na meciria. Mwandĩki na ningĩ no mũthomi Mũsipania wa karine ya 20, Miguel de Unamuno, aandĩkĩte ũũ: “Gwĩtĩkia ũrutani wa kwaga gũkua kwa muoyo nĩ kwenda atĩ muoyo ndũkahote gũkua, ĩndĩ nĩ kwenda mũno gũtuĩke ũguo ũũ atĩ kwenda kũu gũtũmaga mũndũ aage kũrũmbũyia ũ-ma na aage kũhũthĩra hakiri.” Gatagatĩ-inĩ ka arĩa maaregire gwĩtĩkia atĩ mũndũ no ahote kwaga gũkua nĩ njũhĩga cia tene irĩ ngumo cia filosofia, Aristotle na Epikurasi, ndagĩtarĩ Hipokrato, mũfilosofia wa Scotland David Hume, mũthomi Mwarabu Averroës, na ũrĩa warĩ minista mũnene wa mbere wa India thutha wa wĩathi, Jawaharlal Nehru.
12, 13. Nĩ ciũria irĩkũ cia bata igĩaga igũrũ rĩa ũrutani wa kwaga gũkua kwa muoyo?
12 Kwoguo-rĩ, kĩũria nĩ gĩkĩ, Hihi kũna nĩtũrĩ na muoyo ũtangĩkua? Angĩkorũo kũna muoyo nĩ ũkuaga-rĩ, ũrutani ũcio ũtarĩ wa ma ũngĩhota atĩa gũtuĩka gĩcunjĩ kĩa bata kĩa ndini iria nyingĩ ũmũthĩ? Rĩĩciria rĩu rĩambĩrĩirie kũ? Na angĩkorũo kũna muoyo nĩũthiraga mũndũ akua-rĩ, kũngĩgĩkorũo na kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ kũrĩ akuũ?
13 Hihi no tũhote kuona macokio ma ma na ma kũiganithia harĩ ciũria icio? Ĩĩ-ni! Ciũria icio na ingĩ nĩigũcokio thĩinĩ wa pĩji iria irũmĩrĩire. No mbere-rĩ, rekei twambe tũtuĩrie ũrĩa ũrutani wa kwaga gũkua kwa muoyo wambĩrĩirie.