Ũrĩa Bibilia Ĩĩtirĩtie Gũkinyĩria Mahinda Maya

Nĩ kĩama kĩnene kuona ũrĩa Bibilia ĩĩtiirĩtie maũndũ maingĩ nginya ĩgakinyia mahinda maya maitũ. Yarĩkire kwandĩkwo makĩria ma mĩaka 1,900 mĩhĩtũku. Yaandĩkĩtwo indo-inĩ ingĩthũka na ihenya, ta maratathi mathondeketwo na marura na ikũnjo ithondeketwo na njũa, na kĩambĩrĩria-inĩ yaandĩkĩtwo na thiomi itaragio nĩ andũ aingĩ ũmũthĩ. Ningĩ andũ maarĩ na ũnene, ta athamaki na atongoria a ndini, manageria kũniina Bibilia.

BIBILIA yetiiririe atĩa mĩaka ĩyo yothe nginya ĩgĩtuĩka ibuku rĩrĩa rĩthomagwo mũno nĩ andũ aingĩ ũmũthĩ? Reke tuone maũndũ merĩ.

Nĩ Yakobetio na Gĩkĩro Kĩnene

Aisiraeli nĩ maagitĩrire ikũnjo cia Maandĩko marĩa maandĩkirũo kĩambĩrĩria-inĩ na magĩthondeka kobĩ nyingĩ ciamo. Kwa ngerekano, athamaki a Aisiraeli meerĩtwo meyandĩkĩre “kobĩ ya Watho ũyũ ibuku-inĩ, ũrutĩtwo kuuma harĩ ũrĩa ũigĩtwo nĩ athĩnjĩri-Ngai Alawii.”—Gũcokerithia Maathani 17:18.

Aisiraeli aingĩ nĩ meendete gũthoma Maandĩko, tondũ nĩ maamenyaga atĩ nĩ Kiugo kĩa Ngai. Kwoguo, andĩki-Watho arĩa maamenyeretio wega nĩ maakobirie maandĩko macio mabaacĩrĩire mũno. Ũmwe wao wĩtagwo Ezara eragwo atĩ “aarĩ mwandĩki woĩ Watho wa Musa wega, ũrĩa Jehova Ngai wa Isiraeli aaheanĩte.” (Ezara 7:6) Ayahudi meetagwo Amasoreti, arĩa maakobirie Maandĩko ma Kĩhibirania, kana “Kĩrĩkanĩro Kĩrĩa Gĩkũrũ,” gatagatĩ-inĩ ga karine ya gatandatũ na karine ya ikũmi Mahinda Maitũ, o na nĩ maataraga ndemwa magĩkobia nĩguo matikahĩtie. Nĩ ũndũ wa ũbacĩrĩru ũcio na gũthondeka kobĩ nyingĩ hatarĩ mahĩtia, Bibilia nĩ ĩtũũrĩte nginya ũmũthĩ o na thutha wa thũ kũgeria maita maingĩ kũmĩniina.

Kwa ngerekano, mwaka-inĩ wa 168 Mbere ya Mahinda Maitũ, mũtongoria ũmwe wa Siria wetagwo Antiochus IV, nĩ aageririe kũniina kobĩ ciothe cia Maandĩko ma Kĩhibirania iria angĩonire gĩcigo-inĩ gĩothe gĩa Palestina. Rũgano rũmwe rwa Ayahudi rugaga: “Maatarũraga na magacina ikũnjo ciothe cia watho iria mangĩonire.” Ibuku rĩa The Jewish Encyclopedia riugaga ũũ: “Anene arĩa maahetwo wĩra ũcio, maaũrutaga na kĩyo kĩnene . . . Mũndũ angĩakorirũo na ibuku itheru . . . no kũũragwo ooragagwo.” O na kũrĩ ũguo, no gwatigarire kobĩ cia Maandĩko harĩ Ayahudi arĩa maarĩ Palestina na arĩa maarĩ icigo-inĩ ingĩ.

Ihinda inini thutha wa andĩki a Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki, kana “Kĩrĩkanĩro Kĩrĩa Kĩerũ” kũrĩkia kwandĩka, andũ angĩ nĩ maakobirie marũa, morathi, na maũndũ mangĩ marĩa maandĩkire matongoretio nĩ roho. Kwa ngerekano, Johana aandĩkire Injiri yake arĩ Efeso kana hakuhĩ nakuo. O na kũrĩ ũguo, gĩcunjĩ gĩa kobĩ ya Injiri ĩyo nĩ kĩoonekire bũrũri-inĩ wa Misiri, kilomita magana maingĩ kuuma kũrĩa injiri ĩyo yaandĩkĩirũo. Ataaramu moigaga atĩ kĩandĩkirũo mĩaka ĩtakinyĩte 50 kuuma Johana arĩkia kwandĩka. Ũndũ ũcio ũronania atĩ ihinda o inini thutha wa maandĩko macio kũrĩka, Akristiano arĩa maarĩ mabũrũri-inĩ ma kũraya nĩ maagĩire na kobĩ ciamo.

Andũ aingĩ nĩ maagĩire na kobĩ cia Kiugo kĩa Ngai, na ũcio nĩ ũndũ ũngĩ wateithĩrĩirie harĩ kũgitĩra Bibilia nginya karine nyingĩ thutha wa Kristo. Kwa ngerekano, kwĩrĩkanaga atĩ rũcinĩ rwa Februarĩ 23 mwaka wa 303 Mahinda Maitũ, thigari cia mũtongoria ũmwe Mũroma wetagwo Diocletian nĩ ciabunjire kanitha ũmwe na igĩcina kobĩ cia Maandĩko eeroreire. Diocletian eeciragia no aniine Ũkristiano na njĩra ya kwananga maandĩko matheru. Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, aarutire watho akiuga atĩ kũrĩa guothe Roma yaathanaga, kobĩ ciothe cia Bibilia icinwo. O na kũrĩ ũguo, kobĩ imwe itiacinirũo, na kwoguo gũgĩthondekwo kobĩ ingĩ kuuma harĩ cio. O na nĩ gũtũire icunjĩ igĩrĩ nene cia kobĩ cia Bibilia cia rũthiomi rwa Kĩngiriki iria kwahoteka ciakobirio ihinda inini thutha wa Diocletian kũgeria kũniina Bibilia. Kobĩ ĩmwe ĩrĩ Roma, nayo ĩyo ĩngĩ ĩigĩtwo thĩinĩ wa Library ya Ngeretha ĩrĩa ĩrĩ London.

O na gũtuĩka gũtirĩ ikũnjo cia Maandĩko marĩa maandĩkirũo kĩambĩrĩria-inĩ irĩ cioneka, kobĩ ngiri nyingĩ iria ciaandĩkirũo na moko cia Bibilia ĩrĩ yothe kana icunjĩ ciayo irĩ o kuo nginya ũmũthĩ. Imwe cia cio nĩ ngũrũ mũno. Hihi ndũmĩrĩri ya Bibilia nĩ yacenjirie ĩgĩkobio? Mũthomi ũmwe wetagwo W. H Green ooigire ũũ igũrũ rĩgiĩ Maandĩko ma Kĩhibirania: “No tuuge atĩ gũtirĩ ibuku rĩngĩ rĩrĩ rĩakobio hatarĩ mahĩtia ta ũrĩa maandĩko macio maakobirio.” Mũtaaramu ũmwe wa ikũnjo cia Bibilia wetagwo Sir Frederic Kenyon ooigire ũũ igũrũ rĩgiĩ Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki: “Kobĩ cia tene iria ikoragwo kuo ũmũthĩ, ciakobirio mĩaka mĩnini thutha wa kũrĩka kwa maandĩko macio ma Bibilia. Nĩkĩo tũngĩkorũo na ma biũ atĩ Bibilia ĩrĩa tũkoragwo nayo ũmũthĩ ndĩrĩ mahĩtia. Gũtirĩ ibuku rĩngĩ rĩa tene tũngĩkorũo na ma narĩo ta Bibilia.”

Gũtaũrũo kwa Bibilia

Ũndũ wa kerĩ ũrĩa ũteithĩtie Bibilia gũkorũo ĩrĩ ibuku rĩrĩa rĩũĩkaine mũno nĩ andũ nĩ ũrĩa yonekaga na thiomi nyingĩ. Ũndũ ũcio nĩ ũringanaga na muoroto wa Ngai atĩ andũ a ndũrĩrĩ ciothe na thiomi mamũmenye na mamũthathaiye “na roho na ma.”—Johana 4:23, 24; Mika 4:2.

Ũtaũri wa mbere ũrĩa ũĩkaine wa Maandĩko ma Kĩhibirania warĩ Septuagint ya Kĩngiriki. Yataũrirũo nĩ ũndũ wa Ayahudi arĩa maaragia Kĩngiriki arĩa maaikaraga nja ya Palestina na yarĩkirio mĩaka ta magana merĩ Jesu atanoka gũkũ thĩ. Bibilia ĩrĩ yothe, nginya Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki, yataũrirũo na thiomi nyingĩ mĩaka magana maigana ũna thutha wa Bibilia kũrĩka kwandĩkwo. No thutha ũcio, handũ ha athamaki na atongoria a ndini gwĩkĩra andũ ngoro mathome Kiugo kĩa Ngai, meekaga ũrĩa wothe mangĩahotire kũgirĩrĩria magĩe nayo. Gũtirĩ mũndũ meetĩkagĩria gũtaũra Bibilia na thiomi iria andũ aingĩ maaragia tondũ matiendaga andũ merute ũhoro wa ma wĩgiĩ Ngai.

Andũ amwe arĩa maarĩ na ũmĩrĩru nĩ maagire gwathĩkĩra athamaki na atongoria acio a ndini, magĩtaũra Bibilia na thiomi iria andũ aingĩ maaragia, o na gũtuĩka ũndũ ũcio nĩ waigaga muoyo wao ũgwati-inĩ. Ũmwe wao aarĩ William Tyndale kuuma Ngeretha. O na gũtuĩka andũ aingĩ arĩa maarĩ na ũnene nĩ maageragia kũmũgirĩrĩria, nĩ aataũrire na Gĩthũngũ mabuku matano ma mbere ma Maandĩko ma Kĩhibirania kuuma harĩ rũthiomi rwa Kĩhibirania. Ningĩ nĩwe warĩ mũtaũri wa mbere kũhũthĩra rĩĩtwa Jehova thĩinĩ wa Bibilia ya Gĩthũngũ. Mũndũ ũngĩ nĩ mũthomi ũmwe wa Bibilia wetagwo Casiodoro de Reina kuuma Spain. Andũ a kanitha wa Gatoreki meendaga kũmũũraga nĩ ũndũ wa gũtaũra Bibilia na rũthiomi rwa Gĩspanish. Hĩndĩ ĩyo aataũraga Bibilia, aabatarire kũũrĩra Ngeretha, Njĩrĩmani, Faranja, Holland, na Switzerland.a

O na ũmũthĩ, Bibilia no ĩrathiĩ na mbere gũtaũrũo na thiomi nyingĩ, na kobĩ milioni nyingĩ nĩ iracabwo. Gũkorũo atĩ nĩ ĩĩtiirĩtie maũndũ macio na ĩgatuĩka ibuku rĩrĩa rĩũĩkaine mũno nĩ andũ, kũronania ũũma wa ciugo ici mũtũmwo Petero aatongoririo nĩ roho kwandĩka: “Nyeki nĩ ĩhoohaga, na ihũa rĩkoma, no uuge wa Jehova ũtũũraga tene na tene.”—1 Petero 1:24, 25.

[Kohoro ka magũrũ-inĩ]

[Gathandũkũ]

NJAGĨRĨIRŨO GŨTHOMA BIBILIA ĨRĨKŨ?

Thiomi nyingĩ nĩ ikoragwo na Bibilia itiganĩte. Bibilia imwe ihũthagĩra ciugo nditũ iria ciahũthagĩrũo tene. Ingĩ itaũrĩtwo na njĩra hũthũ gũtaũkĩrũo no itikoragwo na ũhoro mũrũngĩrĩru. Ingĩ nacio itaũrĩtwo kiugo gwa kiugo kuuma thiomi-inĩ iria ciahũthĩrirũo kwandĩka Bibilia kĩambĩrĩria-inĩ.

Bibilia ya Gĩthũngũ ya New World Translation of the Holy Scriptures ĩrĩa ĩrutĩtwo nĩ Aira a Jehova, yataũrirũo nĩ kamĩtĩ ya andũ mateegwetire marĩĩtwa, kuuma thiomi-inĩ iria ciahũthĩrirũo kwandĩka Bibilia kĩambĩrĩria-inĩ. Bibilia ĩyo nĩ ĩhũthĩkĩte harĩ gũtaũra Bibilia ingĩ nyingĩ cia thiomi itiganĩte. O na kũrĩ ũguo, ataũri a thiomi icio nĩ maaringithanagia ũhoro ũcio na wa Bibilia iria ciandĩkirũo kĩambĩrĩria-inĩ. Ataũri a Bibilia ya New World Translation nĩ merutanagĩria gũtaũra kiugo gwa kiugo ũhoro ũrĩa ũrĩ Bibilia-inĩ iria ciandĩkirũo kĩambĩrĩria-inĩ, kũrĩa guothe gwĩka ũguo gũtekũhithĩrĩra rĩciria rĩrĩa rĩagĩrĩire. Ataũri acio merutanagĩria gũtaũra Bibilia na njĩra ĩngĩtaũkĩka wega harĩ athomi a mahinda maya, o ta ũrĩa Bibilia iria ciandĩkirũo kĩambĩrĩria-inĩ ciataũkĩkaga harĩ athomi a mahinda macio.

Athuthuria a thiomi nĩ mathuthurĩtie Bibilia iria itaũrĩtwo mahinda-inĩ maya, makĩrora kana irĩ na ũhoro mũrũngĩrĩru. Mwaka-inĩ wa 2003, mũthuthuria ũmwe nĩ aandĩkire ibuku rĩa tũratathi 200 rĩrĩa rĩoonanagia moimĩrĩro ma ũthuthuria wake wĩgiĩ Bibilia kenda harĩ iria ihũthagĩrũo mũno nĩ athomi a rũthiomi rwa Gĩthũngũ.b Aaringithanirie mĩhari ĩtiganĩte ya Bibilia ĩrĩa ĩtaũrĩtwo na njĩra ngũrani, akĩmĩringithania na maandĩko ma rũthiomi rwa Kĩngiriki, nĩguo one kana ataũri maandĩkire maũndũ marĩa o meendaga. Moimĩrĩro ma ũthuthuria wake maarĩ marĩkũ?

Ooigire atĩ andũ aingĩ metĩkĩtie atĩ Bibilia ya New World Translation ĩkoragwo ĩrĩ ngũrani na iria ingĩ tondũ ataũri ayo maataũrire kũringana na wĩtĩkio wa ndini yao. O na kũrĩ ũguo, ooigire atĩ kũndũ kũingĩ Bibilia ya New World Translation ĩkoragwo ĩrĩ ngũrani tondũ ĩkoragwo na ũhoro mũrũngĩrĩru na ũkuhanĩrĩirie biũ na wa thiomi iria ciahũthĩrirũo kwandĩka Bibilia kĩambĩrĩria-inĩ. O na gũtuĩka mũthuthuria ũcio ndetĩkanagia na ũrĩa mĩhari ĩmwe ya Bibilia ya New World Translation ĩtaũrĩtwo, oigĩte atĩ Bibilia ĩyo nĩyo ĩtaũrĩtwo na njĩra nũngĩrĩru biũ harĩ iria aathuthuririe. Ooigire atĩ nĩ Bibilia ĩtaũrĩtwo wega mũno.

Mũthomi ũmwe wa rũthiomi rwa Kĩhibirania bũrũri-inĩ wa Israel, wĩtagwo Dr. Benjamin Kedar, nĩ ooigire ũndũ o ta ũcio igũrũ rĩgiĩ New World Translation. Ooigire ũũ mwaka-inĩ wa 1989: Ũtaũri [wa Bibilia ĩyo] ũronania andũ meerutanĩirie biũ gũtaũkĩrũo nĩguo mataũre na njĩra nũngĩrĩru o ũrĩa kwahoteka. . . . Ndirĩ ndona handũ thĩinĩ wa Bibilia ya New World Translation hataũrĩtwo harĩ na muoroto wa gũcenjia rĩciria rĩrĩa rĩrĩ Maandĩko-inĩ.

Wĩyũrie ũũ: Ngoragwo na muoroto ũrĩkũ ngĩthoma Bibilia? Hihi nyendaga gũthoma Bibilia hũthũ gũtaũkĩrũo no ndĩrĩ na ũhoro mũrũngĩrĩru? Kana hihi ingĩenda gũthoma Bibilia ĩrĩ na ũhoro mũrũngĩrĩru o ũrĩa kwahoteka na ũkuhanĩrĩirie biũ na wa maandĩko marĩa maandĩkirũo kĩambĩrĩria-inĩ? (2 Petero 1:20, 21) Muoroto waku nĩguo ũgũgũteithia kũmenya Bibilia ĩrĩa ũgũthuura gũthoma.

[Kohoro ka magũrũ-inĩ]