ŨNDŨ WA 5

Ũguni Ũrĩa Uumanaga na Ũtongoria wa Andũ Agima

ŨTONGORIA WA ANDŨ AGIMA ŨKONIĨ MAŨNDŨ MARĨKŨ?

Ciana nĩ ibataraga andũ agima arĩa mangĩcionia mwerekera na macihe ũtaaro. Wĩ ta mũciari, nĩwe wagĩrĩirũo makĩria kũhingia ũndũ ũcio; ũcio o na nĩ wĩra waku. O na kũrĩ ũguo, andũ angĩ agima o nao no mateithie ciana ciaku na macihe ũtaaro.

ŨTONGORIA WA ANDŨ AGIMA NĨ WA BATA NĨKĨ?

Mabũrũri-inĩ maingĩ, andũ ethĩ mahũthagĩra mahinda manini mũno hamwe na andũ agima. Wĩcirie maũndũ maya:

Ciana ihũthagĩra mahinda maingĩ cukuru kũrĩa arutwo makoragwo marĩ aingĩ gũkĩra arimũ na andũ angĩ agima.
Andũ amwe ethĩ moima cukuru makoraga mũciĩ gũtarĩ mũndũ tondũ aciari ao eerĩ makoragwo marĩ wĩra.
Ũthuthuria ũmwe wekirũo Amerika (U.S.) woonanirie atĩ ciana cia gatagatĩ ka mĩaka 8 nginya 12 ihũthagĩra ta mathaa matandatũ o mũthenya maũndũ-inĩ ma gwĩkenia.a

Ibuku rĩa Hold On to Your Kids rĩonanagia atĩ andũ aingĩ ethĩ macaragia motaaro kuuma kũrĩ andũ ethĩ tao handũ ha kũrĩ andũ agima.

ŨRĨA ŨNGĨHE CIANA CIAKU ŨTONGORIA

Hũthagĩra mahinda na ciana ciaku.

ŨTAARO WA BIBILIA: “Menyeria mwana njĩra ĩrĩa agĩrĩirũo kũgera; o na rĩrĩa agaakũra ndakaamĩtiganĩria.”—Thimo 22:6.

Ciana nĩ ciendaga aciari a cio macihe ũtongoria. Ataaramu maugaga atĩ rĩrĩa ciana ciaingĩra mĩaka-inĩ yacio ya ũtinĩnja, nĩ ithuuraga motaaro ma aciari a cio gũkĩra ma ciana cia riika rĩacio. Dr. Laurence Steinberg aaugire ũũ ibuku-inĩ rĩa You and Your Adolescent, “Aciari nĩ mahutagia mũno mwerekera na mĩtugo ya ciana ciao kuuma irĩ matinĩnja nginya ciatuĩka andũ agima.” Aacokire akiuga: “Matinĩnja nĩ mendaga kũmenya mawoni maku na gũthikĩrĩria ũrĩa ũroiga, o na angĩkorũo ti hingo ciothe metĩkanagia na mawoni maku.”

Tondũ ciana ciaku nĩ ciendaga ũcihe ũtongoria, ĩka ũrĩa wothe ũngĩhota kũhũthĩra mweke ũcio. Hũthagĩra mahinda na ciana ciaku, ũgacitaarĩria mawoni maku, ithimi ciaku, na maũndũ marĩa wĩyoneire ũtũũro-inĩ.

Caria mũndũ mwega mangĩĩgerekania nake.

ŨTAARO WA BIBILIA: “Mũndũ ũrĩa ũtwaranaga na andũ arĩa ogĩ nĩ arĩũhĩgaga.”—Thimo 13:20.

Hihi nĩ harĩ mũndũ mũgima ũrĩ na ngumo njega tinĩnja waku angĩĩgerekania nake? Na githĩ to ũbange mũndũ ũcio ahũthagĩre mahinda na mwana waku? No ũguo ti kuuga atĩ ũtiganĩrie wĩra waku ũrĩ ta mũciari. Mwana waku no agunĩke kuumana na ũtongoria ũrĩa ũramũhe, o hamwe na ũteithio ũrĩa araheo nĩ mũndũ ũcio wĩhokete atĩ ndangĩka mwana waku maũndũ moru. Thĩinĩ wa Bibilia, Timotheo, o na arĩ mũndũ mũgima, nĩ aagunĩkire nĩ ũndũ wa kũnyitanĩra na mũtũmwo Paulo, na Paulo o nake nĩ aagunĩkire nĩ ũndũ wa ũrata ũrĩa maarĩ naguo na Timotheo.—Afilipi 2:20, 22.

Ũmũthĩ famĩlĩ nyingĩ itiikaranagia hamwe ta ũrĩa gwakoragwo hau kabere, na kaingĩ aa guka na cũcũ, mama na tata, na arĩa angĩ metanĩtio nao, maikaraga kũndũ gũtiganĩte thĩinĩ wa thĩ. Angĩkorũo ũguo nĩguo kũrĩ, teithia ciana ciaku gũkorũo na mĩeke ya kwĩruta kuuma kũrĩ andũ agima arĩa marĩ na ngumo iria ũngĩenda ciana ciaku ikorũo nacio.

a Ũthuthuria o ũcio woonanirie atĩ matinĩnja mahũthagĩra hakuhĩ mathaa kenda o mũthenya maũndũ-inĩ ma gwĩkenia. Mathaa marĩa ciana na matinĩnja mahũthagĩra Intaneti-inĩ magĩka mawĩra ma cukuru matitaranĩirio thĩinĩ wa ũthuthuria ũcio.

Ũrĩa Twekire . . .

“Rĩmwe rĩrĩa njohekete ngĩka ũndũ mũna, mũirĩtu witũ nĩ okaga akanjĩra atĩ nĩ arenda twarie. Ndigagĩrĩra nĩ ndamũthikĩrĩria, o na angĩkorũo ngũmwĩra ambe eterere hanini nĩguo hote kũmũthikĩrĩria na kinyi. Tũrĩ na mũtumia wakwa nĩ twĩrutanagĩria gũkorũo tũrĩ kĩonereria kĩega nĩguo mũirĩtu witũ one atĩ tũtũũraga kũringana na motaaro marĩa tũmũrutaga.”—David.

“Rĩrĩa twagĩire kairĩtu gaitũ, nĩ twatuire itua tũrĩ na mũthuri wakwa ndige wĩra nĩgetha njikare mũciĩ ndeithĩrĩrie gũkarera. Ndiĩriraga gũtua itua rĩu. Nĩ ũndũ wa bata kwĩrutanĩria kũhũthĩra mahinda maingĩ hamwe na mwana waku nĩguo ahote kũgĩa na ũtongoria na mwerekera ũrĩa wagĩrĩire. Ũndũ wa bata makĩria nĩ atĩ, kũhũthĩra mahinda hamwe na mwana waku nĩ kũmuonagia atĩ nĩ ũramũrũmbũiya.”—Lisa.

ŨGUNI WA KŨHŨTHĨRA MAHINDA NA ANDŨ AGIMA

“Ciana ciakwa ikũrĩire gatagatĩ-inĩ ka andũ agima a mariika matiganĩte, na ũndũ ũcio nĩ ũciteithĩtie kuona ũtũũro na njĩra nyandandũku. Kwa ngerekano, nĩ maagegire rĩrĩa maitũ wao aameerire atĩ rĩrĩa aarĩ kairĩtu kanini, famĩlĩ yao nĩyo yarĩ ya mbere kũgĩa thitima itũũra-inĩ rĩao. Aameerire atĩ andũ a itũũra rĩu mookaga kwao mũciĩ no getha tu merorere thitima ĩgĩakio na ĩkĩhorio. Rũgano rũu nĩ ruonirie ciana ciakwa ũrĩa ũtũũro warĩ ngũrani hĩndĩ ĩyo. Ningĩ gũthikagĩrĩria ngʼano cia maitũ wao nĩ kwamateithirie kũmũhe gĩtĩo na gũtĩa andũ arĩa angĩ akũrũ. Rĩrĩa ciana ciahũthĩra mahinda maingĩ na andũ agima gũkĩra na ciana iria ingĩ, nĩ ciĩrutaga maũndũ maingĩ kuuma kũrĩ andũ agima.”—Maranda.