“Thiĩ na Mbere Kwaria na Ndũgakire”

1-3. Mũtũmwo Paulo okĩte Korintho nĩkĩ, na nĩ maũndũ marĩkũ maratũma atangĩke?

NĨ MŨTHIA-INĨ wa mwaka wa 50 M.M, na mũtũmwo Paulo arĩ Korintho, itũũra itongu rĩa biacara, na andũ aingĩ arĩa maikaraga kuo nĩ Angiriki, Aroma, na Ayahudi.a Paulo ndokĩte gũkũ kũgũra kana kwendia indo, o na kana gũcaria wĩra. Okĩte Korintho nĩ ũndũ ũngĩ wa bata o na makĩria—kũruta ũira wĩgiĩ Ũthamaki wa Ngai. O na kũrĩ ũguo, Paulo nĩ arabatara kũndũ gwa gũikara, na nĩ atuĩte itua rĩa kwaga kũigĩrĩra andũ arĩa angĩ mũrigo wa kũmũcarĩria mabataro make. Ndangĩenda andũ mecirie atĩ nĩ arerĩgĩrĩra kũheo mbeca nĩ andũ, atĩ tondũ nĩ ararutana kiugo kĩa Ngai. Hihi egwĩka atĩa?

² Paulo nĩ oĩ wĩra wa gũthondeka hema. Wĩra ũcio ti mũhũthũ, no nĩ ehaarĩirie kũruta wĩra na moko make nĩguo one mabataro make. Hihi nĩ ekuona wĩra itũũra-inĩ rĩrĩ kũrĩ mĩhangʼo mĩingĩ? Hihi nĩ ekuona kũndũ kwega gwa gũikara? O na gũtuĩka Paulo nĩ aratangĩka nĩ ũndũ wa maũndũ macio mothe, ndaratiganĩria wĩra ũrĩa wa bata makĩria harĩ we, wa ũtungata.

³ Kuonekaga atĩ Paulo nĩ aaikarire Korintho kwa ihinda, na ũtungata wake nĩ wagĩire na maumĩrĩro mega. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na maũndũ marĩa Paulo eekire arĩ Korintho marĩa mangĩtũteithia kũruta ũira kĩhinyio wĩgiĩ Ũthamaki wa Ngai gĩcigo-inĩ gitũ?

“Maarutaga Wĩra wa Gũthondeka Hema” (Atũmwo 18:1-4)

4, 5. (a) Paulo aaikaraga kũ arĩ Korintho, na aarutaga wĩra ũrĩkũ? (b) Paulo aamenyire atĩa wĩra wa gũthondeka hema?

⁴ Ihinda inini thutha wa Paulo gũkinya Korintho, nĩ aacemanirie na Mũyahudi wetagwo Akila na mũtumia wake Pirisila, arĩa maarĩ anyitani ũgeni mũno. Mũthuri ũcio na mũtumia wake maathamĩire Korintho tondũ wa watho ũrĩa warutĩtwo nĩ mũtongoria Kilaudio, atĩ “Ayahudi othe moime Roma.” (Atũm. 18:1, 2) Akila na Pirisila maanyitire Paulo ũgeni mũciĩ-inĩ wao na nginya biacara-inĩ yao. Tũthomaga ũũ: “Tondũ [Paulo] aarutaga wĩra o ta wao, agĩikara kwao mũciĩ akĩrutithania wĩra nao, nĩ gũkorũo maarutaga wĩra wa gũthondeka hema.” (Atũm. 18:3) Paulo aaikarire kwa famĩlĩ ĩyo yarĩ na ũtugi ihinda rĩa ũtungata wake Korintho. No kũhoteke rĩrĩa Paulo aaikaraga hamwe na Akila na Pirisila nĩ aandĩkire marũa mamwe marĩa maacokire gũtuĩka gĩcunjĩ kĩa Bibilia.b

⁵ O na gũtuĩka Paulo aathomithĩirio “magũrũ-inĩ ma Gamalieli,” nĩ ooĩ wĩra wa gũthondeka hema. (Atũm. 22:3) Ũndũ ũcio ũngĩahotekire atĩa? Kũroneka atĩ Ayahudi a karine ya mbere matioonaga ũrĩ ũndũ wa gĩconoko kũruta ciana ciao ũrĩa ingĩruta wĩra na moko ma cio, o na angĩkorũo nĩ ciaheetwo gĩthomo kĩngĩ. Paulo ooimĩte Tariso thĩinĩ wa Kilikia, itũũra rĩrĩa rĩoĩkaine mũno na gũkorũo na ngora ĩrĩa yahũthagĩrũo gũthondeka hema. No kũhoteke Paulo eerutĩire wĩra ũcio kũu arĩ o mwanake. Hihi hema ciathondekagwo atĩa? Mũndũ aabataraga gũthondeka ngora, kana kũmĩrenga, acoke amĩtume. Wĩra ũcio warĩ mũritũ tondũ ngora ĩyo yakoragwo ĩrĩ nyũmũ mũno.

6, 7. (a) Paulo oonaga wĩra wa gũthondeka hema atĩa, na nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ Akila na Pirisila maarĩ na mawoni o ta macio? (b) Akristiano ũmũthĩ megerekanagia atĩa na Paulo, Akila, na Pirisila?

⁶ Gũthondeka hema tiguo warĩ wĩra ũrĩa wa bata makĩria harĩ Paulo. Aarutaga wĩra ũcio nogetha ahote kũhingia mabataro make akĩhunjia ũhoro ũrĩa mwega ‘atekũrĩhia.ʼ (2 Kor. 11:7) Ĩ nao Akila na Pirisila moonaga wĩra wao atĩa? Tondũ maarĩ Akristiano, hatarĩ nganja moonaga wĩra wao o ta ũrĩa Paulo aawonaga. Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, rĩrĩa Paulo aaumire Korintho mwaka wa 52 M.M., Akila na Pirisila maatigire biacara yao na magĩthamĩra Efeso hamwe nake, kũrĩa mũciĩ wao wahũthagĩrũo nĩ kĩũngano ũrĩ handũ ha gũcemanĩria. (1 Kor. 16:19) Thutha-inĩ magĩcoka Roma na thutha ũcio magĩthiĩ Efeso rĩngĩ. Famĩlĩ ĩyo yarĩ kĩyo, yaigaga maũndũ ma Ũthamaki mbere, na nĩ yakoragwo ĩhaarĩirie kũiga maũndũ ma andũ arĩa angĩ mbere ya mao. Nĩ ũndũ ũcio, “ciũngano ciothe cia ndũrĩrĩ” nĩ ciamacokeirie ngatho.—Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ O na ũmũthĩ, Akristiano nĩ marũmagĩrĩra kĩonereria kĩa Paulo, Akila, na Pirisila. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ marutaga wĩra na kĩyo nĩguo matigatuĩke “mũrigo mũritũ harĩ” andũ arĩa angĩ. (1 Thes. 2:9) Mapainia aingĩ nĩ maigaga kĩonereria kĩega na njĩra ya kũruta wĩra mĩthenya ĩmwe harĩ kiumia, kana mĩeri ĩmwe harĩ mwaka nĩguo mahote kũhingia mabataro mao. No ũtungata wa ũpainia nĩguo wĩra ũrĩa wa bata makĩria harĩ o. O ta Akila na Pirisila, ndungata nyingĩ cia Jehova nĩ inyitaga ũgeni arori a mũthiũrũrũko kwao mũciĩ. Andũ arĩa ‘manyitanaga ũgeni,ʼ nĩ meyoneire ũrĩa ũndũ ũcio ũrĩ wa gwĩkĩra ngoro na wa gũcanjamũra.—Rom. 12:13.

“Andũ Aingĩ a Korintho . . . Makĩambĩrĩria Gwĩtĩkia” (Atũmwo 18:5-8)

8, 9. Paulo eekire atĩa acemania na ũkararia akĩhunjĩria Ayahudi, na aathiire kũhunjagĩria kũ?

⁸ Nĩ kuoonekire wega atĩ Paulo aarutaga wĩra wa gũthondeka hema nogetha tu ahingie mabataro make, rĩrĩa aareheirũo iheo nyingĩ nĩ Sila na Timotheo kuuma Makedonia. (2 Kor. 11:9) O hĩndĩ ĩyo, “Paulo akĩambĩrĩria kũhunjia kiugo mũno [“kũhũthĩra mahinda maake moothe kũhunjia,” The Holy Bible in Gĩkũyũ Language].” (Atũm. 18:5) O na kũrĩ ũguo, Ayahudi nĩ maakararagia Paulo mũno hĩndĩ ĩyo aahunjagia na kĩyo. Tondũ nĩ maaregire ndũmĩrĩri ya ũhonokio ĩrĩa Paulo aamaheaga, aaribaribire nguo ciake na akĩmeera ũũ: “Thakame yanyu ĩrokorũo igũrũ rĩa mĩtwe yanyu. Niĩ ndikoorio. Kuuma rĩu ngũthiĩ kũrĩ andũ a ndũrĩrĩ.”—Atũm. 18:6; Ezek. 3:18, 19.

⁹ Rĩu Paulo angĩathiire kũhunjia kũ? Aanyitirũo ũgeni mũciĩ wa mũndũ ũmwe wetagwo Titio Jusito, ũrĩa kwahoteka aagarũrũkĩte agatuĩka Mũyahudi, na nyũmba yake yariganĩtie na thunagogi. Kwoguo Paulo agĩtiga kũhunjia thunagogi-inĩ na agĩthiĩ kũhunjagĩria mũciĩ kwa Jusito. (Atũm. 18:7) Ihinda rĩrĩa Paulo aarĩ Korintho, aaikaraga kwa Akila na Pirisila, no aahunjagĩria mũciĩ kwa Jusito.

10. Nĩ kĩĩ kĩronania atĩ Paulo ndaatuĩte itua rĩa kũhunjĩria o andũ a ndũrĩrĩ tu?

¹⁰ Hihi rĩrĩa Paulo aaugire atĩ egũthiĩ kũrĩ andũ a ndũrĩrĩ nĩ kuuga atĩ nĩ aatigire biũ kũhunjĩria Ayahudi othe na andũ arĩa maagarũrũkĩte magatuĩka Ayahudi, nginya arĩa maamũthikagĩrĩria? Aca. Kwa ngerekano, “Kirisipo, ũrĩa warĩ mũrũgamĩrĩri wa thunagogi, [nĩ eetĩkirie] Mwathani, marĩ hamwe na andũ othe a nyũmba yake.” No kũhoteke andũ aingĩ a thunagogi ĩyo nĩ maatuĩkire Akristiano, tondũ Bibilia yugaga ũũ: “Andũ aingĩ a Korintho arĩa maaiguire ũhoro ũrĩa mwega makĩambĩrĩria gwĩtĩkia na makĩbatithio.” (Atũm. 18:8) Kwoguo kĩũngano kĩrĩa kĩaambĩrĩirio Korintho gĩacemanagia mũciĩ gwa Titio Jusito. Angĩkorũo Luka aandĩkire maũndũ macio marũmanĩrĩire kũringana na ũrĩa meekĩkire, ta ũrĩa aandĩkaga maũndũ marĩa mangĩ, nĩ kuuga atĩ Ayahudi acio kana arĩa maagarũrũkĩte magatuĩka Ayahudi, maatuĩkire Akristiano thutha wa Paulo kũribariba nguo ciake. Ũndũ ũcio ũronania atĩ Paulo nĩ eehaarĩirie kũgarũrĩra nĩguo ahunjĩrie mũndũ o wothe weendaga kũigua ndũmĩrĩri ĩrĩa aahunjagia.

11. Ũmũthĩ Aira a Jehova megerekanagia atĩa na Paulo harĩ gũkinyĩra andũ arĩa makoragwo ndini-inĩ iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano?

¹¹ Ũmũthĩ, ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano nĩ ikoragwo na ũgucania mũnene harĩ arũmĩrĩri ao aingĩ. Thĩinĩ wa thĩ yothe, amishonarĩ a ndini icio nĩ merutanĩirie mũno gũcaria arũmĩrĩri angĩ aingĩ. Andũ arĩa meĩtaga Akristiano kaingĩ manyitagĩrĩra irĩra cia andũ, o ta ũrĩa Ayahudi a karine ya mbere thĩinĩ wa Korintho meekaga. O na kũrĩ ũguo, o ta Paulo, tũrĩ Aira a Jehova nĩ twĩrutanagĩria gũkinyĩra andũ ta acio, tũkamateithĩrĩria gũkorũo na ũtaũku ũrĩa wagĩrĩire wa maũndũ marĩa mathomete Bibilia-inĩ. O na rĩrĩa matũkararia, kana atongoria ao a ndini matũnyarira, tũthiaga na mbere kwĩrutanĩria gũteithia andũ. Gatagatĩ-inĩ ka andũ arĩa “makoragwo na kĩyo ũhoro-inĩ wĩgiĩ Ngai, no ti kũringana na ũmenyo wa ma,” no gũkorũo na andũ mangĩenda kũmenya ũhoro wa ma wĩgiĩ Ngai, na nĩ tũrabatara kũmacaria.—Rom. 10:2.

“Ndĩ na Andũ Aingĩ Thĩinĩ wa Itũũra Rĩrĩ” (Atũmwo 18:9-17)

12. Nĩ ũũma ũrĩkũ Paulo aaheirũo kũgerera kĩoneki?

¹² Angĩkorũo Paulo aarĩ na nganja kana nĩ angĩathiire na mbere na ũtungata wake thĩinĩ wa Korintho, no mũhaka akorũo nĩ ciathirire ũtukũ ũrĩa Mwathani Jesu aamumĩrĩire kĩoneki-inĩ akĩmwĩra ũũ: “Ndũgetigĩre, no thiĩ na mbere kwaria na ndũgakire, tondũ ndĩ hamwe nawe na gũtirĩ mũndũ ũgũgũtharĩkĩra akũgere ngero; nĩ gũkorũo ndĩ na andũ aingĩ thĩinĩ wa itũũra rĩrĩ.” (Atũm. 18:9, 10) Kĩoneki kĩu nĩ kĩamwĩkĩrire ngoro mũno! Jesu nĩ aateithirie Paulo gũkorũo na ma atĩ nĩ angĩamũgitĩrire kuumana na thũ ciake na atĩ kwarĩ na andũ aingĩ maabataraga kũhunjĩrio itũũra-inĩ rĩu. Paulo eekire atĩa thutha wa kĩoneki kĩu? Tũthomaga ũũ: “Agĩikara kũu mwaka na mĩeri ĩtandatũ, akĩrutanaga kiugo kĩa Ngai gatagatĩ-inĩ kao.”—Atũm. 18:11.

13. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Paulo angĩkorũo eeciragia ũhoro waguo rĩrĩa aakuhagĩrĩria gĩtĩ gĩa ciira, na aamenyire atĩa atĩ ndangĩoragirũo ta Stefano?

¹³ Thutha wa Paulo gũikara Korintho kwa ihinda ta rĩa mwaka ũmwe, nĩ aagĩire na ũira makĩria atĩ Mwathani aarĩ hamwe nake. “Ayahudi marĩ hamwe magĩũkĩrĩra Paulo na makĩmũtwara gĩtĩ-inĩ gĩa ciira,” kĩrĩa gĩetagwo beʹma. (Atũm. 18:12) Andũ amwe maugaga atĩ gĩtĩ kĩu gĩa ciira kĩarĩ handũ harĩ igũrũ haaraganu, haagemetio na tũhiga twa rangi mwerũ na wa mburuu, na no kũhoteke kĩarĩ thĩinĩ wa thoko ya Korintho hakuhĩ gatagatĩ. Mbere ya gĩtĩ kĩu gĩa ciira haarĩ na handũ hangĩaiganĩire kĩrĩndĩ kĩnene. Athomi amwe a historĩ maugaga atĩ no kũhoteke gĩtĩ kĩu gĩa ciira kĩarĩ hakuhĩ mũno na thunagogi na kwoguo kĩarĩ hakuhĩ na nyũmba ya Jusito. Rĩrĩa Paulo aakuhagĩrĩria gĩtĩ gĩa ciira, no kũhoteke nĩ eeciiragia ũhoro wa Stefano, Mũkristiano wa mbere kũũragwo nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wake. Paulo, ũrĩa hĩndĩ ĩyo wetagwo Saulu, “nĩ aanyitaga mbaru kũũragwo gwa Stefano.” (Atũm. 8:1) Hihi Paulo o nake nĩ angĩoragirũo ta Stefano? Aca, tondũ eerĩtwo ũũ: ‘Gũtirĩ mũndũ ũgũkũgera ngero.ʼ—Atũm. 18:10.

14, 15. (a) Ayahudi maathitangĩire Paulo ũndũ ũrĩkũ, na nĩ kĩĩ gĩatũmire Galio ateanĩrie ciira ũcio? (b) Gwekĩkire atĩa harĩ Sosithene, na nĩ kĩĩ kĩngĩtũma kuoneke ta thutha-inĩ aatuĩkire Mũkristiano?

¹⁴ Gwathiire atĩa Paulo atwarũo gĩtĩ-inĩ gĩa ciira? Mũciirithania aarĩ Galio, ngavana wa Akaia, na aarĩ mũrũ wa nyina ũrĩa mũkũrũ wa mũthomi Mũroma wetagwo Seneca. Ayahudi maathitangire Paulo makiuga ũũ: “Mũndũ ũyũ araringĩrĩria andũ mathathaiye Ngai na njĩra ĩtetĩkĩrĩtio nĩ watho.” (Atũm. 18:13) Ayahudi meendaga kuuga atĩ Paulo nĩ ooinĩte watho na njĩra ya kũringĩrĩria andũ matuĩke Akristiano. O na kũrĩ ũguo, Galio aaugire atĩ Paulo ndeekĩte “ũndũ mũũru” na ndaarĩ na mahĩtia ma “wĩki-naĩ” o wothe. (Atũm. 18:14) Galio ndeendaga kwĩingĩria ngucanio-inĩ cia Ayahudi. O na Paulo atanagweta kiugo o na kĩmwe gĩa gwĩtetera, Galio agĩteanĩria ciira ũcio! Ayahudi acio makĩrakara mũno. Makĩerekeria marakara mao harĩ Sosithene, ũrĩa hihi wacokete ithenya rĩa Kirisipo arĩ mũnene wa thunagogi. Maanyitire Sosithene na “makĩambĩrĩria kũmũhũũra marĩ hau mbere ya gĩtĩ gĩa ciira.”—Atũm. 18:17.

¹⁵ Galio aagire kũgirĩrĩria kĩrĩndĩ kĩu kũhũũra Sosithene nĩkĩ? No kũhoteke Galio oonaga ta Sosithene aagĩrĩire kũhũũrũo, tondũ eeciragia nĩwe watongoragia gĩkundi kĩu gĩokagĩrĩra Paulo. O na angĩkorũo Sosithene tiwe watongoragia gĩkundi kĩu, no kũhoteke kũrĩ ũndũ mwega waumanire na ũndũ ũcio. Marũa-inĩ ma Paulo ma mbere kũrĩ kĩũngano gĩa Korintho, marĩa aandĩkire mĩaka ĩigana ũna thutha ũcio, nĩ aagwetire mũrũ wa Ithe witũ wetagwo Sosithene. (1 Kor. 1:1, 2) Hihi aarĩ Sosithene o ũrĩa wahũũrĩirũo Korintho? Angĩkorũo nĩwe, nĩ kuuga atĩ ũndũ ũcio mũritũ aagereire no kũhoteke nĩ wamũteithirie gũtuĩka Mũkristiano.

16. Ciugo ici cia Jesu, “thiĩ na mbere kwaria na ndũgakire, tondũ ndĩ hamwe nawe,” itwĩkĩraga hinya atĩa gũthiĩ na mbere kũhunjia?

¹⁶ Ririkana atĩ thutha wa Ayahudi kũrega ndũmĩrĩri ĩrĩa Paulo aahunjagia, nĩrĩo Mwathani Jesu eerire Paulo ũũ: “Ndũgetigĩre, no thiĩ na mbere kwaria na ndũgakire, tondũ ndĩ hamwe nawe.” (Atũm. 18:9, 10) Nĩ twagĩrĩirũo kũririkanaga ciugo icio, makĩria rĩrĩa andũ marega gũthikĩrĩria ndũmĩrĩri itũ. Ndũkanariganĩrũo atĩ Jehova nĩ athomaga ngoro na nĩ agucagĩrĩria andũ a ngoro njega harĩ we. (1 Sam. 16:7; Joh. 6:44) Ũndũ ũcio nĩ ũtwĩkĩraga ngoro tũthiĩ na mbere kũhunjia tũrĩ na kĩyo. O mwaka, andũ ngiri nyingĩ nĩ mabatithagio—andũ hakuhĩ 800 o mũthenya. Jesu eerire andũ arĩa mathĩkagĩra watho wa “[gũtua] andũ arutwo kuuma ndũrĩrĩ-inĩ ciothe” ũũ: “Nĩ ndĩkoragwo hamwe na inyuĩ mĩthenya yothe nginya ithirĩro rĩa mũtabarĩre wa maũndũ.”—Mat. 28:19, 20.

“Angĩkorũo nĩ Wendi wa Jehova” (Atũmwo 18:18-22)

17, 18. Kwahoteka Paulo eeciragia maũndũ marĩkũ agĩthiĩ Efeso?

¹⁷ Gũtiũĩkaine kana itua rĩu rĩa Galio nĩrĩo rĩatũmire kĩũngano kĩu gĩa Gĩkristiano gĩakoretwo kĩambĩrĩrio Korintho gĩkorũo na ihinda rĩa thayũ. O na kũrĩ ũguo, Paulo nĩ aaikarire kuo “matukũ mangĩ maingĩ,” atanoigĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ a Korintho ũhoro. Mwaka-inĩ wa 52 M.M., Paulo nĩ aathiire Siria na meri kuuma gĩcukĩro-inĩ gĩa Kenkirea, rũgendo rwa kilomita ta mũgwanja mwena wa irathĩro wa Korintho. No atanoima Kenkirea, nĩ “[eenjirũo] njuĩrĩ yake ĩkĩnyiha, nĩ gũkorũo nĩ eehĩtĩte mwĩhĩtwa.”c (Atũm. 18:18) Thutha ũcio, makĩringa iria rĩa Aegea marĩ na Akila na Pirisila, magĩthiĩ Efeso thĩinĩ wa Asia Nini.

¹⁸ Rĩrĩa Paulo ooimaga Kenkirea, no kũhoteke eeciragia igũrũ rĩgiĩ maũndũ marĩa meekĩkĩte Korintho. Nĩ aarĩ na itũmi nyingĩ cia kũigua akenete. Wĩra ũrĩa aarutĩte ihinda-inĩ rĩu rĩa mwaka ũmwe na nuthu nĩ wagĩte na maumĩrĩro mega. Rĩu nĩ kwagĩte na kĩũngano Korintho, kĩrĩa gĩacemanagĩria mũciĩ kwa Jusito. Andũ arĩa maatuĩkĩte etĩkia nĩ hamwe na Jusito, Kirisipo na andũ a nyũmba yake, na angĩ aingĩ. Paulo nĩ eendete aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio, tondũ nĩ aamateithĩtie gũtuĩka Akristiano. Thutha ũcio Paulo nĩ aamaandĩkĩire marũa, akĩmeera atĩ maatariĩ ta marũa ma kũgaathĩrĩrio mandĩkĩtwo ngoro-inĩ yake. O na ithuĩ nĩ twendete mũno andũ arĩa tũteithĩtie makambĩrĩria gũtungatĩra Jehova. Nĩ tũkenaga tuona aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio matariĩ ta “marũa ma kũgaathĩrĩrio.”—2 Kor. 3:1-3.

19, 20. Paulo eekire atĩa akinya Efeso, na tũreruta atĩa kuuma kũrĩ we igũrũ rĩgiĩ gũthingata mĩoroto ya kĩĩroho?

¹⁹ Rĩrĩa Paulo aakinyire Efeso, o rĩo akĩambĩrĩria kũhunjia. “Agĩtonya thunagogi-inĩ na akĩhũthĩra ihooto kũiguithia Ayahudi.” (Atũm. 18:19) Hĩndĩ ĩyo Paulo ndaaikarire Efeso ihinda iraihu. O na gũtuĩka nĩ aaringagĩrĩrio aikaikare kũu, “ndeetĩkĩrire.” Rĩrĩa aaugagĩra Aefeso ũhoro aameerire ũũ: “Angĩkorũo nĩ wendi wa Jehova, nĩ ngaacoka kũrĩ inyuĩ rĩngĩ.” (Atũm. 18:20, 21) Hatarĩ nganja, Paulo nĩ ooĩ atĩ nĩ kwarĩ na wĩra mũingĩ wa kũhunjia thĩinĩ wa Efeso. Nĩ eendaga gũcoka Efeso rĩngĩ, angĩkorũo ũcio warĩ wendi wa Jehova. Na githĩ to twĩgerekanie na kĩonereria kĩu kĩega kĩa Paulo? No tũbange ũtũũro witũ na njĩra ĩratwĩtĩkĩria gũthingata mĩoroto ya kĩĩroho. O na kũrĩ ũguo, no mũhaka hingo ciothe twĩhoke ũtongoria wa Jehova na twĩrutanĩrie gwĩka kũringana na wendi wake.—Jak. 4:15.

²⁰ Thutha wa Paulo gũtiga Akila na Pirisila Efeso, agĩthiĩ na meri nginya Kaisarea. No kũhoteke nĩ aacokire “akĩambata” Jerusalemu kũgeithia kĩũngano gĩa kũu. (Atũm. 18:22) Thutha ũcio Paulo agĩthiĩ gwake mũciĩ—Antiokia ya Siria. Nĩ aarĩkĩtie rũgendo rwake rwa kerĩ rwa ũmishonarĩ na rwarĩ na maumĩrĩro mega mũno. Hihi nĩ maũndũ marĩkũ meekĩkire rũgendo-inĩ rwake rwa mũico rwa ũmishonarĩ? Reke tuone.