KUUMA NGOTHI-INĨ | MBAARA ĨRĨA YAGARŨRIRE THĨ

Ũrĩa Waatũmire Kũgĩe Mbaara na Mĩnyamaro

Kũrĩ Novemba 11 mwaka wa 1918, Mbaara ya Mbere ya Thĩ nĩ yaathirire. Biacara ikĩhingwo na andũ makiumĩra barabara-inĩ gũkũngũĩra. No gũkũngũĩra kũu gũtiathire haraya. Ũndũ ũngĩ mũũru mũno nĩ woimĩrire, ũkĩniina andũ aingĩ o na gũkĩra mbaara ĩyo.

Thigari iria ciarĩ mbaara-inĩ bũrũri-inĩ wa Faranja ikĩnyitwo nĩ mũrimũ mũũru mũno wetagwo Spanish flu, kũrĩ Juni, mwaka wa 1918. Mũrimũ ũcio nĩ wooragire andũ aingĩ mũno. Kwa mũhiano, thutha wa mĩeri mĩnini tu, woragĩte thigari nyingĩ cia Amerika bũrũri-inĩ wa Faranja, gũkĩra iria ciakuĩrĩire mbaara-inĩ. Thigari ciainũka thutha wa mbaara gũthira nĩ ciathiire na mũrimũ ũcio, na kwoguo ũgĩtherema na ihenya thĩ yothe.

Mĩaka ĩrĩa yaarũmĩrĩire, gũkĩgĩa ngʼaragu na wagi mũnene wa mbeca. Mabũrũri maingĩ ma Rũraya nĩ maagũmĩirũo nĩ ngʼaragu mbaara ĩyo yaathira mwaka wa 1918. Gũkinyĩria mwaka wa 1923, mbeca cia Njĩrĩmani itiarĩ kĩene. Mĩaka 6 thutha ũcio, wonjoria thĩinĩ wa thĩ yothe ũkĩharagana. Thutha-inĩ, mwaka wa 1939, mbaara ya kerĩ ya thĩ ĩkĩambĩrĩria, ĩkĩhaana ta arĩ kwoerera yoereire harĩa mbaara ya mbere yakinyĩtie. Hihi nĩ kĩĩ gĩatũmaga maũndũ macio moru ũguo mekĩke?

KĨMENYITHIA KĨA MATUKŨ MA KŨRIGĨRĨRIA

Ũrathi wa Bibilia nĩ ũtũteithagia kũmenya kĩrĩa gĩtũmaga maũndũ mamwe mekĩke, ta ũhoro wĩgiĩ Mbaara ya Mbere ya Thĩ. Jesu Kristo nĩ aarathĩte atĩ kũrĩ hĩndĩ ‘rũrĩrĩ rũngĩgookĩrĩra rũrĩa rũngĩ’ na kũgĩe ngʼaragu na mĩrimũ mĩũru thĩinĩ wa thĩ. (Mathayo 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Eerire arutwo ake atĩ maũndũ macio mangĩgaakorũo marĩ kĩmenyithia kĩa matukũ marĩa ma kũrigĩrĩria. Harĩ maũndũ mangĩ magwetetwo ibuku-inĩ rĩa Kũguũrĩrio, marĩa monanagia atĩ maũndũ macio makonainie na mbaara ĩrĩa yarũirũo kũrĩa igũrũ.—Rora gathandũkũ, “Mbaara Kũrĩa Igũrũ na Gũkũ Thĩ.”

Ningĩ ibuku rĩu rĩa Kũguũrĩrio nĩ rĩtaarĩirie ũhoro wa atwarithia ana a mbarathi. Atwarithia atatũ a mbarathi icio, marũgamĩrĩire maũndũ o ta marĩa Jesu aarathĩte, na nĩmo mbaara, ngʼaragu na mĩrimũ. (Rora gathandũkũ, “Hihi Mbarathi Iria Inya irĩ Ihenya-inĩ?”) Mbaara ya Mbere ya Thĩ, hatarĩ nganja nĩyo yaambĩrĩirie ihinda rĩa mathĩna rĩrĩa rĩrathiĩ na mbere nginya ũmũthĩ. Bibilia nĩ ĩguũrĩtie wega atĩ Shaitani nĩwe waatũmire kũgĩe na mbaara na mĩnyamaro. (1 Johana 5:19) Hihi kũrĩ hĩndĩ mbaara na mĩnyamaro ĩyo areheete ĩgaathira?

Ningĩ ibuku rĩa Kũguũrĩrio nĩ rĩtũũmagĩrĩria, tondũ riugaga atĩ Shaitani no “ihinda inyinyi atigairie.” (Kũguũrĩrio 12:12) Nĩkĩo gĩtũmaga akorũo na marũrũ, na akarehera andũ mathĩna maingĩ gũkũ thĩ. O na kũrĩ ũguo, mathĩna marĩa marĩ kuo, monanagia atĩ ihinda rĩake rĩrathiĩ rĩnyihĩte.

GŨTHARŨRIA WĨRA WA MŨCUKANI

Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, Mbaara ya Mbere ya Thĩ nĩ yaarehire ũgarũrũku mũnene mũno gũkũ thĩ. Yaatũmire kũgĩe na ihinda rĩiyũire mbaara, ikundi cia ũregani, na atongoria matangĩhokeka. Ningĩ nĩ yonanagia atĩ Shaitani nĩ aaingatirũo kũrĩa igũrũ. (Kũguũrĩrio 12:9) Mũnene ũcio wa gũkũ thĩ ũtonekaga aikũrũkio, aambĩrĩirie gwĩka o ta ũrĩa mũndũ wathanaga na gĩthũri angĩka, amenya atĩ wathani wake ũkiriĩ gũthira. Wathani wake wathira, ihinda rĩrĩ rĩa mathĩna maingĩ rĩrĩa rĩarehirũo nĩ Mbaara ya Mbere ya Thĩ, nĩ rĩgaathira.

Kũhinga kwa morathi ma Bibilia, nĩ gũtũmaga tũkorũo na ma atĩ Jesu Kristo, Mũthamaki witũ wa igũrũ, ica ikuhĩ nĩ ‘egũtharũria wĩra wa Mũcukani.’ (1 Johana 3:8) Andũ milioni nyingĩ nĩ mahoyaga Ũthamaki wa Ngai ũũke. Hihi wee nĩ wĩkaga ũguo? Kũgerera Ũthamaki ũcio, andũ arĩa ehokeku nĩ magaakenera kuona wendi wa Ngai ũgĩkĩka gũkũ thĩ, gũtarĩ na ũgucania mũũru wa Shaitani. (Mathayo 6:9, 10) Rungu rwa Ũthamaki wa Ngai gũtigaakorũo na mbaara ĩngĩ ya thĩ, o na kana mbaara ĩngĩ o yothe! (Thaburi 46:9) Wĩrute ũhoro wĩgiĩ Ũthamaki ũcio, nĩguo ũgaakorũo kuo ihinda rĩrĩa thayũ ũkaaiyũra thĩ yothe!—Isaia 9:6, 7.

Mbaara Kũrĩa Igũrũ na Gũkũ Thĩ

Karine 19 Mbaara ya Mbere ya Thĩ ĩtanatuthũka, Shaitani nĩ eerĩire Jesu “mothamaki mothe ma thĩ.” (Mathayo 4:8, 9) Jesu nĩ aaregire gũikio magerio-inĩ macio, na thutha-inĩ akĩonania atĩ, Mũcukani nĩwe “mũnene wa gũkũ thĩ.” (Johana 14:30) Nake mũtũmwo Johana aandĩkire ũũ: “kĩrĩndĩ gĩa thĩ gĩothe nĩgĩtũire kĩnyitĩtwo nĩ ũcio mũũru.”—1 Johana 5:19.

Angĩkorũo Shaitani Mũcukani nĩwe ũnyitĩte kĩrĩndĩ gĩa thĩ-rĩ, na githĩ ũndũ ũcio ndũronania wega atĩ, no mũhaka akorũo nĩ aarĩ na itemi mbaara-inĩ ya mbere ya thĩ, o hamwe na moimĩrĩro mayo? Ma nĩ atĩ, ibuku rĩa Kũguũrĩrio rĩonanagia atĩ, mathĩna marĩa andũ makoretwo namo kuuma mwaka wa 1914, marehagwo nĩ Shaitani. Reke twarĩrĩrie hanini ũrĩa gwekĩkire, ta ũrĩa hataarĩirio thĩinĩ wa Kũguũrĩrio mũrango wa 12:

Mũhari wa 7 Gũkĩgĩa mbaara igũrũ gatagatĩ-inĩ ka Mikaeli (Jesu Kristo) na ndamathia (Shaitani).
Mũhari wa 9 Mũcukani “ũrĩa ũhĩtithagia kĩrĩndĩ gĩa thĩ gĩothe,” akĩharũrũkio gũkũ thĩ.
Mũhari wa 12 “Thĩ ĩĩ na haaro-ĩ, o narĩo iria rĩrĩa inene! amu inyuĩ-rĩ, mũcukani nĩamũikũrũkĩire e na marũrũ manene, tondũ nĩoĩ atĩ no ihinda inyinyi atigairie.”

Bibilia o hamwe na maũndũ marĩa meekĩkire gũkũ thĩ, nĩ monanagia atĩ mbaara ĩyo yaarũirũo kũrĩa igũrũ, thutha wa Ũthamaki wa Ngai kũhandwo mwaka wa 1914.a Kwoguo, mwaka ũcio nĩ wa mwanya tondũ nĩrĩo mbaara yaatuthũkire kũrĩa igũrũ na gũkũ thĩ.

a Thoma gĩcunjĩ gĩa 8 kĩa ibuku, Bibilia Ĩrutanaga Atĩa Kũna? rĩrĩa rĩcabĩtwo nĩ Aira a Jehova.

Hihi Mbarathi Iria Inya irĩ Ihenya-inĩ?

Mbarathi ĩrĩa njerũ, ĩratwarithio nĩ mũthamaki wa kũrĩa igũrũ. Mũthamaki Jesu Kristo we mwene nĩwe ũramĩtwarithia akĩrũagĩrĩra ũhoro wa ũthingu. (Thaburi 45:4) Ũndũ wa mbere areka nĩ kweheria Shaitani na ndaimono ciake kũrĩa igũrũ.—Kũguũrĩrio 6:2; 12:9.

Mbarathi ĩrĩa ndune mũno, ĩratwarithio nĩ ũrĩa ũrĩ na ũhoti wa ‘kũniina thayũ gũkũ thĩ.’ (Kũguũrĩrio 6:4) Kuuma mwaka wa 1914, thĩ ĩkoretwo ĩkĩgũmĩrũo nĩ mbaara. Mĩaka 21 tu thutha wa Mbaara ya Mbere ya Thĩ gũthira, mbaara ya kerĩ ya thĩ nĩ yaatuthũkire, na ĩkĩũraga andũ aingĩ o na makĩria. Kwĩrĩkanaga atĩ Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ yoragire andũ ta milioni 60. Kuuma mwaka wa 1945, mbaara nĩ ikoretwo ikũrũwo mabũrũri-inĩ matiganĩte, na ikoraga andũ aingĩ mũno. Aandĩki amwe a historĩ megeragĩria atĩ makĩria ma andũ milioni 100, nĩ maakuire karine-inĩ ya 20 nĩ ũndũ wa mbaara.

Mbarathi ĩrĩa njirũ, ĩratwarithio nĩ ũrĩa ũnyitĩte ratiri, kuonania ngʼaragu. (Kũguũrĩrio 6:5, 6) Hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ, mabũrũri mamwe marĩa maarũaga, nĩ maahingĩrĩirie indo ciothe iria ciaingĩraga Njĩrĩmani, na kwoguo andũ ta 750,000 magĩkua nĩ ngʼaragu. Mwaka wa 1921, makĩria ma andũ milioni 2 a Russia nĩ maakuire nĩ kwaga irio, na thutha ũcio, andũ aingĩ mabũrũri-inĩ matiganĩte magĩkua nĩ ngʼaragu. Andũ othe arĩa maakuire nĩ ngʼaragu karine-inĩ ya 20 merĩkanaga maarĩ milioni 70. Mwaka o mwaka, makĩria ma ciana milioni 3 cia mĩaka 5 gũcoka na thĩ, nĩ ikuaga nĩ ũndũ wa kwaga irio njega cia gwaka mwĩrĩ.

Mbarathi ĩrĩa theũku, ĩratwarithio nĩ ũrĩa ũrehaga gĩkuũ kũgerera mĩrimũ mĩũru. (Kũguũrĩrio 6:8) Mũrimũ mũũru wa mbere karine-inĩ ya 20 warĩ Spanish flu. O na gũtuĩka mũigana wa andũ arĩa maakuire nĩ mũrimũ ũcio ndũĩkaine wega, kwĩrĩkanaga atĩ andũ ta milioni 50 nĩo maakuire. Ibuku rĩtagwo Man and Microbes riugaga atĩ, “mũrimũ ũcio nĩguo wanakorũo ũrĩ mũũru mũno historĩ-inĩ ya andũ. O na mũrimũ ũngĩ warĩ kuo mbere ĩyo ndworagire andũ aingĩ na ihenya ta ũcio.” Mĩrimũ ĩngĩ mĩũru yoragire andũ milioni nyingĩ karine-inĩ ya 20, nĩ mũtũngʼũ, marĩria, na TB.