Wĩhokage Jehova Akũũmĩrĩrie

1. Taarĩria ũrĩa Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio maaiguaga.

TA HŨŨRA mbica ũrĩa Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio Babuloni mangĩkorũo maaiguaga. Nĩ meeyoneire bũrũri wao ũkĩanangwo, na nĩ ũndũ wa mehia mao na ma maithe mao ma tene, nĩ maathamĩtio kuuma kwao magatwarũo bũrũri ũngĩ. (2 Maũ. 36:​15, 16, 20, 21) Ma nĩ atĩ, Ayahudi acio o na marĩ Babuloni maarĩ na wĩyathi wa gĩkĩro kĩna wa kũhingia maũndũ mao ma o mũthenya. (Jer. 29:​4-7) O na kũrĩ ũguo, ũtũũro ndwarĩ mũhũthũ, na hatarĩ nganja tiguo ũtũũro ũrĩa mangĩathuurire gũikara. Hihi maaiguaga atĩa marĩ kũu? Ũmwe wao aaugire ũũ: “Hakuhĩ na njũũĩ cia Babuloni, nĩho twaikaraga thĩ. Nĩ twarĩraga twaririkana Zayuni.” (Thab. 137:1) Ayahudi acio maarĩ ithamĩrio nĩ maabataraga kũũmĩrĩrio. No hihi nũũ ũngĩamomĩrĩirie?

2-3. (a) Jehova aateithirie atĩa Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio? (b) Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

² Jehova nĩ “Ngai mwene ũhoro wothe wa kũũmanĩrĩria.” (2 Kor. 1:3) Tondũ nĩ Ngai ũrĩ wendo, nĩ akoragwo ehaarĩirie kũũmĩrĩria arĩa othe mamũkuhagĩrĩria. Jehova nĩ aamenyaga atĩ Ayahudi amwe nĩ mangĩetĩkĩrire kũrũngwo na mamũcokerere. (Isa. 59:20) Kwoguo makĩria ma mĩaka 100 mbere ya Ayahudi gũtwarũo ithamĩrio, nĩ aatongoririe mũnabii Isaia kwandĩka ibuku rĩrĩa rĩtanĩtio na rĩĩtwa rĩake. Hihi muoroto warĩ ũrĩkũ? Isaia aaugire ũũ: “‘Ũmĩrĩriai, ũmĩrĩriai andũ akwa,’ ũguo nĩguo Ngai wanyu ekuuga.” (Isa. 40:1) Kwoguo kũgerera ciugo cia ibuku rĩu rĩa Isaia, Jehova nĩ oomĩrĩirie Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio.

³ O ta Ayahudi acio, o na ithuĩ rĩmwe nĩ tũbataraga kũũmĩrĩrio. Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, nĩ tũkwarĩrĩria njĩra ithatũ Jehova aahũthĩrire kũũmĩrĩria Ayahudi acio maarĩ ithamĩrio: (1) Eeranĩire atĩ nĩ angĩoheire arĩa mangĩeririre, (2) akĩhe andũ ake kĩĩrĩgĩrĩro, na (3) akĩmateithia gũtooria guoya. Tũgĩthuthuria maũndũ macio, nĩ tũkuona ũrĩa o na ithuĩ atũũmagĩrĩria na njĩra icio.

JEHOVA AKORAGWO EHAARĨIRIE GŨTUOHERA

4. Jehova oonanirie atĩa atĩ we nĩ Ngai ũrĩ tha? (Isaia 55:7)

⁴ Jehova nĩ “Ithe witũ ũrĩ tha njororo.” (2 Kor. 1:3) Nĩ oonanirie ngumo ĩyo rĩrĩa eerĩire Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio atĩ nĩ angĩamoheire mehia mao. (Thoma Isaia 55:7.) Aameerire ũũ: “Nĩ ngaakũiguĩra tha ndĩ na wendo mwĩhokeku wa tene na tene.” (Isa. 54:8) Jehova angĩamonirie tha atĩa? O na gũtuĩka no nginya Ayahudi acio mangĩaherithirio nĩ ũndũ wa mehia mao na njĩra ya gũkorũo marĩ mĩgwate mĩaka mĩingĩ, Jehova aameerĩire atĩ matingĩatũũrire Babuloni tene na tene. (Isa. 40:2) No nginya akorũo ciugo icio nĩ ciomĩrĩirie Ayahudi arĩa meerirĩte na ikĩmahe mwĩhoko!

5. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ tũrĩ na gĩtũmi kĩega o na gũkĩra Ayahudi gĩa gũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ atuohagĩra?

⁵ Tũreruta atĩa? Jehova akoragwo ehaarĩirie kuohera ndungata ciake na njĩra nene. Ũmũthĩ ũyũ tũrĩ na gĩtũmi kĩega gĩa gwĩtĩkia ũndũ ũcio o na gũkĩra Ayahudi acio maarĩ ithamĩrio. Nĩkĩ? Tondũ nĩ tũĩ ũrĩa Jehova ekĩte nĩguo tuohagĩrũo mehia maitũ. Mĩaka mĩingĩ thutha wa Isaia kwaria ũhoro wĩgiĩ wohanĩri wa Jehova, Jehova nĩ aatũmire Mũrũ wake endete gũkũ thĩ nĩguo arute igongona rĩa ũkũũri nĩ ũndũ wa arĩa othe marĩĩriraga mehia mao. Igongona rĩu nĩrĩo rĩtũmaga mehia maitũ “marihũrũo,” na ũguo nĩ kuuga meheragio biũ. (Atũm. 3:19; Isa. 1:18; Ef. 1:7) Na githĩ ũndũ ũcio ndũronania atĩ Jehova nĩ Ngai ũrĩ tha nyingĩ?

6. Gwĩcũrania ũhoro wĩgiĩ tha cia Jehova kũngĩtũũmĩrĩria atĩa? (Ningĩ rora mbica.)

⁶ Ciugo cia Jehova iria irĩ thĩinĩ wa Isaia 55:7 no itũũmĩrĩrie rĩrĩa thamiri citũ ciaikara igĩtũciirithagia nĩ ũndũ wa mehia maitũ. Amwe aitũ no twĩkore tũkĩĩhũũra mũno nĩ ũndũ wa mahĩtia twekire tene, o na thutha wa gũkorũo twĩrirĩte, na makĩria angĩkorũo no tũracemania na maumĩrĩro ma mehia macio. O na kũrĩ ũguo, angĩkorũo nĩ twĩrirĩte mehia maitũ na tũkagarũrĩra mĩthiĩre itũ, no tũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ atuoheire. Na rĩrĩa Jehova atuohera, ndacokaga kũririkana mehia maitũ rĩngĩ. (Ringithania Jeremia 31:34.) Kwoguo angĩkorũo Jehova ndaikaraga agĩciragia ũhoro wa mehia marĩa twekire tene, o na ithuĩ tũtibatiĩ gwĩka ũguo. Ũndũ ũrĩa wa bata harĩ Jehova nĩ ũrĩa tũreka ihinda-inĩ rĩrĩ, no ti mehia marĩa twekire tene. (Ezek. 33:​14-16) Na ica ikuhĩ, Ithe witũ ũrĩ tha njororo nĩ ekweheria biũ maumĩrĩro ma mehia maitũ.

7. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũkorũo twĩhaarĩirie kuumbũra mehia marĩa twĩkĩte?

⁷ No hihi twagĩrĩirũo gwĩka atĩa angĩkorũo nĩ tũrathumbũrũo nĩ thamiri nĩ ũndũ wa kũhitha mehia maritũ twĩkĩte? Bibilia ĩtwĩkĩraga ngoro tũcarie ũteithio harĩ athuri a kĩũngano. (Jak. 5:​14, 15) Ĩndĩ no ũkorũo ũtarĩ ũndũ mũhũthũ kuumbũra mehia maitũ. No angĩkorũo nĩ twĩrirĩte kuuma ngoro na nĩ tũramenya atĩ Jehova amũrĩte arũme acio nĩguo matũteithie na njĩra ya wendo na tha, no tũkorũo twĩhaarĩirie kwaria nao. Ta wĩcirie ũhoro wa mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Arthur,a ũrĩa womĩrĩirio nĩ tha cia Jehova thutha wa gũthumbũrũo mũno nĩ thamiri nĩ ũndũ wa mehia eekĩte. Aaugire ũũ: “Kwa ihinda rĩa mwaka ũmwe, nĩ ndeeroragĩra ponografĩ. No thutha wa gũthikĩrĩria mĩario ĩgiĩ thamiri, nĩ ndaumbũrĩire mũtumia wakwa na athuri a kĩũngano mehia macio. Thutha-inĩ ndaiguire ndĩ na thayũ wa ngoro, ĩndĩ no ndathumbũragwo nĩ thamiri nĩ ũndũ wa ũguo ndekĩte. Athuri acio nĩ maandirikanirie atĩ Jehova no anyendete na atũrũngaga tondũ nĩ atwendete. Ciugo ciao cia ũtugi nĩ ciahutirie ngoro mũno na ikĩndeithia kũrũnga mwĩcirĩrie wakwa.” Rĩu Arthur atungataga arĩ painia na ndungata ya kĩũngano. Na githĩ ti ũndũ wa gwĩkĩra ngoro kũmenya atĩ Jehova nĩ atuohagĩra rĩrĩa twerira?

JEHOVA NĨ ATŨHEETE KĨĨRĨGĨRĨRO

8. (a) Jehova aaheire Ayahudi kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ? (b) Kũringana na Isaia 40:​29-31, kĩĩrĩgĩrĩro kĩngĩateithirie atĩa Ayahudi arĩa meerirĩte?

⁸ Kũringana na muonere wa andũ, Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio matiarĩ na mwĩhoko. Ababuloni nĩ mooĩkaine atĩ matiarekagĩrĩria andũ arĩa manyitĩte mĩgwate. (Isa. 14:17) O na kũrĩ ũguo, Jehova nĩ aaheire andũ ake kĩĩrĩgĩrĩro. Eeranĩire atĩ nĩ angĩatũmire andũ ake marekererio, na gũtirĩ ũndũ ũngĩamũgirĩrĩirie gwĩka ũguo. (Isa. 44:26; 55:12) Maitho-inĩ ma Jehova, Babuloni yatariĩ o ta karũkũngũ kanini. (Isa. 40:15) O ta ũrĩa mũndũ ahuuhaga karũkũngũ gakehera o na ihenya, no taguo ũngĩarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ Jehova kũhonokia andũ ake kuuma Babuloni. Kĩĩrĩgĩrĩro kĩu kĩngĩateithirie Ayahudi atĩa? Nĩ kĩngĩamomĩrĩirie, na ningĩ kĩmateithie na njĩra ĩngĩ. Isaia aaugire ũũ: “Arĩa merĩgagĩrĩra Jehova nĩ magaacokererũo nĩ hinya.” (Thoma Isaia 40:​29-31.) Kwoguo kĩĩrĩgĩrĩro nĩ kĩngĩatũmire macokererũo nĩ hinya; “[mombũkage] na mathagu o ta nderi” na njĩra ya mũhaano.

9. Nĩ ũira ũrĩkũ ũngĩateithirie Ayahudi kwĩhoka ciĩranĩro cia Jehova?

⁹ Ningĩ Jehova nĩ aaheanĩte ũira ũngĩateithirie Ayahudi kwĩhoka ciĩranĩro ciake. Nĩ ũira ũrĩkũ ũcio? Nĩ mangĩecũranirie morathi marĩa maarĩkĩtie kũhinga. Kwa ngerekano, nĩ maamenyaga atĩ Ashuri nĩ yatooretie ũthamaki wa mĩhĩrĩga ĩrĩa ikũmi ya Isiraeli na ĩkamatwara ithamĩrio. (Isa. 8:4) Ningĩ nĩ meeyoneire Ababuloni makĩananga Jerusalemu na magĩtwara aikari a kuo ithamĩrio. (Isa. 39:​5-7) Na maarĩ kuo rĩrĩa Mũthamaki Zedekia aatumumaririo maitho na agĩtwarũo Babuloni. (Jer. 39:7; Ezek. 12:​12, 13) Maũndũ marĩa mothe Jehova aarathĩte nĩ maarĩkĩtie kũhinga. (Isa. 42:9; 46:10) Na githĩ to nginya akorũo maũndũ macio nĩ meekĩrire wĩtĩkio wao hinya atĩ kĩĩranĩro kĩa Jehova gĩa kũmaruta Babuloni o nakĩo nĩ gĩkaahinga?

10. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũtũũria kĩĩrĩgĩrĩro gitũ kĩrĩ na hinya matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria?

¹⁰ Tũreruta atĩa? Rĩrĩa twaigua tũkuĩte ngoro, kĩĩrĩgĩrĩro no gĩtũũmĩrĩrie na gĩtũteithie gũcokwo nĩ hinya. Tũratũũra mahinda tũracemania na moritũ maingĩ na tũgokĩrĩrũo nĩ thũ irĩ na hinya. No tũtibatiĩ gũkua ngoro. Jehova nĩ atũheete kĩĩrĩgĩrĩro kĩa magegania atĩ nĩ agaatũhe muoyo wa tene na tene na tũtũũre tũrĩ na thayũ na ũgitĩri. Nĩ tũbatiĩ gũikara tũgĩĩcũranagia ũhoro wa kĩĩrĩgĩrĩro kĩu. Tũngĩaga gwĩka ũguo, kĩĩrĩgĩrĩro gitũ kĩngĩhaana o ta ũrĩa mũndũ angĩĩrorera handũ hathaka arĩ ndirica-inĩ ĩrĩ na gĩcicio kĩrĩ na gĩko, na kwoguo akaga kuona ũthaka ũcio wega. Hihi tũngĩhuura gĩcicio kĩu atĩa na njĩra ya mũhaano nĩguo kĩĩrĩgĩrĩro gitũ gĩkorũo na hinya? No twĩke ũguo na njĩra ya kũhũũraga mbica kaingĩ ũrĩa ũtũũro ũgaakorũo ũhaana thĩinĩ wa thĩ njerũ. Ningĩ no twĩroragĩre video, tũgathikĩrĩria nyĩmbo, kana tũgathoma icunjĩ iria iraarĩrĩria kĩĩrĩgĩrĩro gitũ. Makĩria ma ũguo, no tũhoyage Jehova igũrũ rĩgiĩ ciĩranĩro iria twĩriragĩria mũno kuona ikĩhinga.

11. Nĩ kĩĩ gĩteithagia mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe ũkoretwo akĩhiũrania na mũrimũ mũnene gũcokererũo nĩ hinya?

¹¹ Ta wĩcirie ũrĩa kĩĩrĩgĩrĩro kĩomĩrĩirie na gĩgĩĩkĩra hinya mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Joy, ũrĩa ũkoretwo akĩhiũrania na mũrimũ mũnene. Aaugire ũũ: “Rĩrĩa ndaigua nguĩte ngoro, nĩ njitũrũragĩra Jehova mĩtangĩko yakwa, ndĩ na ma atĩ nĩ arataũkĩrũo nĩ niĩ. Na Jehova nĩ aheaga ‘hinya ũrĩa ũkĩrĩte wa ndũire.’” (2 Kor. 4:7) Ningĩ Joy nĩ ahũũraga mbica arĩ thĩinĩ wa thĩ njerũ, kũrĩa gũtarĩ “mũikari wakuo ũkoiga: ‘Ndĩ mũrwaru.’” (Isa. 33:24) O na ithuĩ tũngĩitũrũragĩra Jehova ngoro citũ na tũgecũranagia ũhoro wa kĩĩrĩgĩrĩro gitũ, nĩ tũrĩcokagwo nĩ hinya.

12. Nĩ ũira ũrĩkũ ũngĩtũteithia gũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ akaahingia ciĩranĩro ciake? (Ningĩ rora mbica.)

¹² O ta hĩndĩ ya Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio, o na ithuĩ Jehova nĩ atũheete ũira mũiganu wa gũtũteithia kwĩhoka ciĩranĩro ciake. Ta wĩcirie ũhoro wa morathi marĩa twĩyoneire makĩhinga. Kwa ngerekano, nĩ tũreyonera ũrĩa thirikari nene ya thĩ ĩkoretwo na “hinya maũndũ-inĩ mamwe na maũndũ-inĩ mangĩ [ĩkaga] hinya.” (Dan. 2:​42, 43) Ningĩ nĩ tũiguĩte ũhoro wa “ithingithia kũndũ na kũndũ,” na tũkahunjĩria andũ a “ndũrĩrĩ ciothe.” (Mat. 24:​7, 14) Morathi macio na mangĩ maingĩ nĩ mekagĩra wĩtĩkio witũ hinya atĩ ciĩranĩro iria Jehova atwĩrĩire nĩ ikaahinga.

JEHOVA NĨ ARĨTŨTEITHAGIA GŨTOORIA GUOYA

13. (a) Nĩ moritũ marĩkũ Ayahudi mangĩacemanirie namo ihinda-inĩ rĩrĩa mangĩarekereirio? (b) O ta ũrĩa Isaia 41:​10-13 yonanĩtie-rĩ, Jehova oomĩrĩirie atĩa Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio?

¹³ O na gũtuĩka Jehova nĩ oomĩrĩirie Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio na njĩra ya kũmahe kĩĩrĩgĩrĩro kĩa magegania, nĩ aamenyaga atĩ nĩ mangĩacemanirie na moritũ ihinda-inĩ rĩrĩa mangĩarekereirio. Jehova nĩ aarathĩte atĩ Ayahudi acio marĩ hakuhĩ kũrekererio, mũthamaki ũrĩ hinya nĩ angĩatharĩkĩire ndũrĩrĩ iria ciamathiũrũrũkĩirie marĩ kũu ithamĩrio na acoke atharĩkĩre Babuloni. (Isa. 41:​2-5) Hihi Ayahudi nĩ maabatiĩ gwĩtigĩra? O kabere Jehova nĩ oomĩrĩirie andũ ake na ciugo ici: “Ndũgetigĩre, nĩ gũkorũo niĩ ndĩ hamwe nawe. Ndũgatangĩke, nĩ gũkorũo niĩ nĩ niĩ Ngai waku.” (Thoma Isaia 41:​10-13.) Hihi Jehova eendaga kuuga atĩa rĩrĩa aaugire, “Niĩ nĩ niĩ Ngai waku”? Ti kũririkania aaririkanagia Ayahudi atĩ mamũthathaiye, tondũ nĩ maamenyaga ũguo nĩguo mabatiĩ gwĩka. No aamaririkanagia atĩ nĩ egũthiĩ na mbere gũkorũo arĩ mwena wao.—Thab. 118:6.

14. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ Jehova eekire nĩguo ateithie Ayahudi gũtooria guoya?

¹⁴ Ningĩ Jehova nĩ aateithirie Ayahudi acio gũtooria guoya na njĩra ya kũmaririkania ũhoro wa hinya wake mũingĩ na ũmenyo wake mũnene. Aameerire matiire maitho mao na igũrũ merorere njata. Agĩcoka akĩmeera atĩ to kũũmba oombire njata icio, ĩndĩ aciũĩ ciothe na marĩĩtwa. (Isa. 40:​25-28) Na githĩ ũndũ ũcio ndũronania atĩ hatarĩ nganja nĩ oĩ ndungata ciake ciothe na marĩĩtwa? Na angĩkorũo Jehova aarĩ na hinya wa kũũmba njata icio, hatarĩ nganja arĩ na hinya wa gũteithia andũ ake. Nĩ ũndũ ũcio, Ayahudi acio maarĩ ithamĩrio matiarĩ na gĩtũmi gĩa gũtangĩka kana gwĩtigĩra.

15. Jehova aahaarĩirie atĩa Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa maarĩ mbere?

¹⁵ Ningĩ Jehova nĩ aahaarĩirie andũ ake nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa maarĩ mbere. Thĩinĩ wa ibuku rĩa Isaia, Ngai eerĩte Ayahudi ũũ: “[Ingĩrai] rumu cianyu cia thĩinĩ, na mũhinge mĩrango mwaingĩra. Mwĩhithe ihinda inini nginya rĩrĩa marakara marĩkorũo mahĩtũkĩte.” (Isa. 26:20) No kũhoteke ciugo icio ciahingire rĩa mbere rĩrĩa Babuloni yatooririo nĩ Mũthamaki Kurusu. Mwandĩki ũmwe wa historĩ wa Ngiriki ya tene aaugire atĩ rĩrĩa Kurusu aatonyire Babuloni, “eerire [thigari ciake] ciũrage mũndũ o wothe igũcemania nake njĩra-inĩ.” Ta hũũra mbica ũrĩa aikari a Babuloni mangĩkorũo maaiguaga hĩndĩ ĩyo! Ĩndĩ no gũkorũo Ayahudi acio maarĩ kũu nĩ maahonokire nĩ ũndũ wa gwathĩkĩra ũtongoria wa Jehova.

16. Nĩkĩ tũtibatiĩ gũtangĩka mũno igũrũ rĩgiĩ ihinda rĩũkĩte? (Ningĩ rora mbica.)

¹⁶ Tũreruta atĩa? Ica ikuhĩ nĩ tũgũcemania na thĩna ũrĩa mũnene ũtarĩ woneka rĩngĩ thĩinĩ wa thĩ. Rĩrĩa thĩna ũcio ũkaambĩrĩria, andũ thĩinĩ wa thĩ nĩ magaatukanĩrũo na metigĩre. No ũguo tiguo gũgaathiĩ harĩ andũ a Jehova, tondũ nĩ tũĩ atĩ Jehova nĩ Ngai witũ. Tũkaarũgama twĩhandĩte tũkĩmenyaga atĩ “ũhonokio [witũ] nĩ ũrakuhĩrĩria.” (Luk. 21:28) O na rĩrĩa ngwatanĩro ya mabũrũri ĩgaatũtharĩkĩra, tũgaaikara twĩhandĩte. Jehova nĩ akaahũthĩra araika gũtũgitĩra na atũhe ũtongoria ũrĩa ũgaatũteithia kũhonokia mĩoyo itũ. Hihi tũgaakinyagĩrio ũtongoria ũcio atĩa? Tũkũbatara gweterera nĩguo tũkoona. O na kũrĩ ũguo, no kũhoteke tũkaaheagwo ũtongoria ũcio kũgerera ciũngano citũ. Na njĩra ĩngĩ, no kũhoteke ciũngano nĩcio igaakorũo irĩ ‘rumu citũ cia thĩinĩ,’ kũrĩa tũgaakorũo na ũgitĩri. Tũngĩĩhaarĩria atĩa nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa marĩ mbere? No mũhaka tũikare tũkuhanĩrĩirie na aarĩ na ariũ a Ithe witũ, tũgathĩkĩra ũtongoria ũrĩa tũraheo nĩ ithondeka rĩa Jehova, na tũgakorũo na ma atĩ Jehova nĩwe ũratongoria ithondeka rĩu.—Ahib. 10:​24, 25; 13:17.

17. Ũngĩonania atĩa atĩ nĩ ũrehoka Jehova akũũmĩrĩrie?

¹⁷ O na gũtuĩka Ayahudi acio maarĩ ithamĩrio nĩ mangĩacemanirie na moritũ, Jehova nĩ aamomĩrĩirie. No tũkorũo na ma atĩ o na ithuĩ nĩ arĩtũũmagĩrĩria. Kwoguo gũtekũmakania maũndũ marĩa ũngĩcemania namo ihinda rĩũkĩte, wĩhokage Jehova akũũmĩrĩrie. Koragwo na ma atĩ Jehova nĩ arĩkuohagĩra mehia, na ũkerutanĩria gwĩkĩra hinya kĩĩrĩgĩrĩro gĩaku. Ririkanaga atĩ tondũ Jehova nĩ Ngai waku, ndũrabatara gwĩtigĩra.