Onagia Arĩa Angĩ Gĩtĩo

1. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga andũ makene rĩrĩa monio gĩtĩo? (Thimo 22:1)

HIHI nĩ ũkenaga rĩrĩa andũ arĩa angĩ makuonia gĩtĩo? Hatarĩ nganja nĩ ũkenaga, tondũ tũmbĩtwo tũrĩ na wendi wa gũtĩo nĩ arĩa angĩ. Ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga tũigue wega ngoro-inĩ, na nĩkĩo Bibilia yugaga atĩ “kũheo gĩtĩo nĩ kwega gũkĩra betha na thahabu.”—Thoma Thimo 22:1.

2-3. Nĩkĩ rĩmwe ti ũndũ mũhũthũ kuonia arĩa angĩ gĩtĩo, na tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

² Rĩmwe ti ũndũ mũhũthũ kuonia arĩa angĩ gĩtĩo. Gĩtũmi kĩmwe nĩ tondũ nĩ tuonaga mawathe mao. Ningĩ mahinda-inĩ maya tũratũũra, andũ aingĩ mationanagia gĩtĩo. No ithuĩ tũtibatiĩ gũkorũo tũhaana ũguo. Gĩtũmi nĩ tondũ Jehova endaga tũtĩage “andũ a mĩthemba yothe.”—1 Pet. 2:17.

³ Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, nĩ tũkwarĩrĩria ũrĩa kũheana gĩtĩo kuugĩte, na ũrĩa tũngĩonania gĩtĩo harĩ (1) andũ aitũ a famĩlĩ, (2) Akristiano arĩa angĩ, na (3) arĩa marĩ nja wa kĩũngano. Na makĩria nĩ tũkuona ũrĩa tũngĩonania gĩtĩo rĩrĩa arĩ ũndũ mũritũ gwĩka ũguo.

GŨTĨA ARĨA ANGĨ NĨ KUUGA ATĨA?

4. Gũtĩa arĩa angĩ nĩ kuuga atĩa?

⁴ Kiugo “gĩtĩo” kĩhutĩtie ũrĩa tuonaga andũ arĩa angĩ na ũrĩa tũrũmbũyanagia nao. Mũndũ ũrĩ na gĩtĩo onaga andũ arĩa angĩ marĩ a bata, hihi nĩ ũndũ wa ngumo ciao njega, maũndũ marĩa mahingĩtie, kana nĩ ũndũ wa gaturũa kao. Makĩria ma ũguo nĩ arũmbũyanagia nao na njĩra ĩratũma maigue atĩ nĩ a bata na nĩ mendetwo. Na ũndũ wa bata makĩria nĩ atĩ gĩtĩo kĩa ma kĩbatiĩ kuonanio kuuma ngoro.—Mat. 15:8.

5. Nĩ kĩĩ kĩbatiĩ gũtũtindĩka kuonia arĩa angĩ gĩtĩo?

⁵ Jehova endaga tuonie arĩa angĩ gĩtĩo. Kwa ngerekano, atwĩrĩte tũtĩage “athani arĩa anene.” (Rom. 13:​1, 7) No andũ amwe no mauge, “Nĩ ndĩhaarĩirie kũhe arĩa angĩ gĩtĩo, angĩkorũo ciĩko ciao nĩ ironania no maheeke gĩtĩo.” Hihi mwĩcirĩrie ũcio nĩ wagĩrĩire? Ithuĩ ndungata cia Jehova, nĩ tũĩ atĩ tũtiheaga andũ gĩtĩo nĩ ũndũ tu wa ciĩko ciao. No twĩkaga ũguo tondũ nĩ twendete Jehova na nĩ twendaga kũmũkenia.—Josh. 4:14; 1 Pet. 3:15.

6. Hihi mũndũ no ahote gũtĩa mũndũ ũtaramuonia gĩtĩo? Taarĩria. (Ningĩ rora mbica.)

⁶ Andũ amwe no meyũrie, ‘Hihi mũndũ no ahote gũtĩa mũndũ ũtaramuonia gĩtĩo?’ Ĩĩ no ahote. Ta wĩcirie ngerekano ici: Mũthamaki Saulu nĩ aaconorithirie mũrũwe Jonathani mbere ya andũ. (1 Sam. 20:​30-34) O na kũrĩ ũguo, Jonathani no aathiire na mbere kũhe ithe gĩtĩo, na kũmũteithĩrĩria mbaara-inĩ nginya rĩrĩa Saulu aakuire. (Tham. 20:12; 2 Sam. 1:23) Nake Eli Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene, aatuĩrĩire Hana atĩ aarĩ mũrĩu. (1 Sam. 1:​12-14) No Hana aarĩirie Eli na njĩra ya gĩtĩo, o na gũtuĩka mũndũ wothe thĩinĩ wa Isiraeli nĩ ooĩ atĩ Eli ndaarĩ kĩonereria kĩega arĩ mũciari na mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene. (1 Sam. 1:​15-18; 2:​22-24) Nao athuri a Athene nĩ maarumire mũtũmwo Paulo makĩmwĩta “mũhũhũtĩki.” (Atũm. 17:18) No Paulo aamaarĩirie na njĩra ya gĩtĩo. (Atũm. 17:22) Ngerekano icio ironania atĩ tũngĩkorũo twendete Jehova kuuma ngoro na tũrĩ na wendi wa kũmũkenia, no tũhote kuonia arĩa angĩ gĩtĩo nginya rĩrĩa atarĩ ũndũ mũhũthũ gwĩka ũguo. Reke rĩu tuone nĩa twagĩrĩirũo kuonia gĩtĩo, na nĩkĩ.

ONAGIA ANDŨ ANYU A FAMĨLĨ GĨTĨO

7. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tũritũhĩrũo kuonia andũ aitũ a famĩlĩ gĩtĩo?

⁷ Ũritũ ũrĩa ũrĩ ho. Nĩ tũhũthagĩra mahinda maingĩ hamwe na andũ aitũ a famĩlĩ. Nĩ ũndũ ũcio nĩ tũmenyaga ngumo ciao njega na mawathe mao ma kwaga gũkinyanĩra. Amwe ao no makorũo na mũrimũ ũratũma tũritũhĩrũo kũmatungata, kana makorũo na thĩna wa gũtangĩka mũno. Angĩ o na no makorũo magĩtũtuurithia na ciugo kana ciĩko ciao. Rĩrĩa andũ thĩinĩ wa famĩlĩ maga kuonania gĩtĩo, nĩ matũmaga mũciĩ wao wage thayũ. Nĩ ũndũ ũcio makaremwo kũrutithania wĩra na ũrũmwe. O ta ũrĩa mũrimũ wa arthritis ũngĩtũma marũngo maremwo kũrutithania wĩra wega, no taguo mũciĩ ũngĩaga ũrũmwe angĩkorũo andũ matironania gĩtĩo. No ngũrani na mũrimũ ũcio ũrĩa ũtarĩ kĩhonia, ithuĩ no tũhote kwagĩria mĩciĩ itũ tũngĩonania gĩtĩo.

8. Twagĩrĩirũo kuonia andũ aitũ a famĩlĩ gĩtĩo nĩkĩ? (1 Timotheo 5:​4, 8)

⁸ Twagĩrĩirũo kuonia andũ aitũ a famĩlĩ gĩtĩo nĩkĩ? (Thoma 1 Timotheo 5:​4, 8.) Marũa-inĩ ma mbere marĩa Paulo aandĩkĩire Timotheo, nĩ aarĩrĩirie ũrĩa andũ famĩlĩ-inĩ mabatiĩ kũrũmbũyania. Aataarĩirie atĩ ũndũ ũrĩa mũnene ũbatiĩ gũtũtindĩka gũtĩa andũ aitũ a famĩlĩ nĩ ‘wĩrutĩri witũ harĩ Ngai,’ no ti tondũ tu tũrĩ na ũigĩrĩrĩki wa gwĩka ũguo. Gũkorũo na wĩrutĩri harĩ Ngai nĩ gũthathaiya Jehova na kũmũtungatĩra tũrĩ na wĩhokeku. Jehova nĩwe waambĩrĩirie mũbango wa famĩlĩ. (Ef. 3:​14, 15) Kwoguo rĩrĩa tuonia andũ aitũ a famĩlĩ gĩtĩo, tũkoragwo tũgĩtĩa Jehova, o we Mwambĩrĩria wa famĩlĩ. Na githĩ kĩu ti gĩtũmi kĩiganu gĩa kuonia andũ aitũ a famĩlĩ gĩtĩo?

9. Mũthuri na mũtumia mangĩonania atĩa atĩ nĩ maheanĩte gĩtĩo? (Ningĩ rora mbica.)

⁹ Ũngĩonania gĩtĩo atĩa? Mũthuri ũheete mũtumia wake gĩtĩo nĩ amuonagia nĩ wa bata harĩ we, rĩrĩa marĩ oiki na rĩrĩa marĩ mbere ya andũ. (Thim. 31:28; 1 Pet. 3:7) Ndangĩmũhũũra kana kũmũconorithia, o na kana gũtũma eigue atarĩ kĩene. Ariel,a ũrĩa ũikaraga Argentina aaugire: “Mũtumia wakwa akoragwo arĩ mũrwaru mũrimũ ũtũmaga rĩmwe arie maũndũ ma kũnduurithia. Rĩrĩa gwathiĩ ũguo, nĩ ndĩririkanagia atĩ ndararia ũguo akĩendaga. Ningĩ nĩ ndĩririkanagia rĩandĩko rĩa 1 Akorintho 13:​5, rĩrĩa rĩnjĩkĩraga ngoro kwaria na njĩra ya gĩtĩo no ti ndĩ na marakara.” (Thim. 19:11) Nake mũtumia ũheete mũthuri wake gĩtĩo nderaga andũ maũndũ ma kũmwagĩra gĩtĩo. (Ef. 5:33) Nĩ ethemaga kũmũmenereria, kũmũnyũrũria, kana kũmũruma, tondũ nĩ oĩ atĩ ciĩko ta icio no ithũkie kĩhiko kĩao. (Thim. 14:1) Mwarĩ a Ithe witũ ũmwe kuuma Italy ũkoragwo na mũthuri ũritũhagĩrũo nĩ mĩtangĩko aaugire: “Rĩmwe nyonaga ta mũthuri wakwa aratangĩka gũkĩria njano. Tene nĩ ndonanagia kũgerera ciugo na ũthiũ wakwa atĩ ũndũ ũcio ndũrangenia. No nĩ ũndũ wa gũceera na arata maragia maũndũ ma andũ arĩa angĩ na njĩra ya gĩtĩo, ũndũ ũcio nĩ ũndeithĩtie kuonagia mũthuri wakwa gĩtĩo o na makĩria.”

10. Ciana ingĩonania atĩa atĩ nĩ itĩĩte aciari a cio?

¹⁰ Inyuĩ ciana, athĩkagĩrai mawatho marĩa mũigĩirũo nĩ aciari anyu. (Ef. 6:​1-3) Aragĩria aciari aku na njĩra ya gĩtĩo. (Tham. 21:17) O ũrĩa marakũra, no mabatare ũteithio waku o na makĩria. Kwoguo wĩrutanagĩrie kũmarũmbũiya. Ta wĩcirie ũhoro wa María. Ithe ti Mũira wa Jehova, na rĩrĩa aarwarire nĩ aaritũhĩirie María wĩra wa kũmũrũmbũiya. Aaugire ũũ: “Ndaahoyaga Jehova andeithie gũtĩa baba, na hote kuonania na ciĩko atĩ nĩ ndĩmũtĩĩte. Ndeĩrire atĩ angĩkorũo Jehova nĩwe ũtwĩrĩte tũhe aciari aitũ gĩtĩo, ũguo nĩ kuuga nĩ ekũũhe hinya wa gwĩka ũguo. Ningĩ nĩ nyonete atĩ baba ndarabatara kũgarũrĩra mĩthiĩre yake atĩ nĩguo ndĩmuonie gĩtĩo.” Rĩrĩa tuonia andũ aitũ a famĩlĩ gĩtĩo o na rĩrĩa atarĩ ũndũ mũhũthũ gwĩka ũguo, nĩ tuonanagia nĩ tũtĩĩte mũbango wa famĩlĩ ũrĩa Jehova aigĩte.

ONAGIA AKRISTIANO ARĨA ANGĨ GĨTĨO

11. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tũritũhĩrũo kuonia Akristiano arĩa angĩ gĩtĩo?

¹¹ Ũritũ ũrĩa ũrĩ ho. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ merutanagĩria gũtũũra kũringana na ithimi cia Bibilia, no rĩmwe no matwĩke maũndũ matarĩ ma gĩtĩo, matũtuĩre ũrĩa gũtarĩ, kana matũrakarie. Mũkristiano angĩtwĩka ũndũ ũratũma tũkorũo na “gĩtũmi gĩa gũteta,” no tũritũhĩrũo kũmuonia gĩtĩo. (Kol. 3:13) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũthiĩ na mbere kũmuonia gĩtĩo?

12. Twagĩrĩirũo kuonia Akristiano arĩa angĩ gĩtĩo nĩkĩ? (2 Petero 2:​9-12)

¹² Twagĩrĩirũo kuonia Akristiano arĩa angĩ gĩtĩo nĩkĩ? (Thoma 2 Petero 2:​9-12.) Petero nĩ aagwetire marũa-inĩ make ma kerĩ atĩ thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano gĩa karine ya mbere, andũ amwe nĩ maaragia na njĩra ĩtarĩ ya gĩtĩo igũrũ rĩgiĩ “arĩa makoragwo na riri,” na nĩo athuri a kĩũngano. Hihi araika meekire atĩa mona ũndũ ũcio? “Nĩ ũndũ wa gĩtĩo kĩrĩa maheete Jehova,” matiaririe ũndũ o na ũmwe mũũru wĩgiĩ andũ acio. Na githĩ ti ũndũ wa mwanya atĩ araika acio akinyanĩru nĩ maagire kũmenereria andũ acio maarĩ na mwĩtĩo? Handũ ha ũguo, maatigĩire Jehova wĩra wa kũmatuĩra na kũmaherithia. (Rom. 14:​10-12; ringithania Judasi 9.) Tũreruta atĩa kuumana na araika acio? Angĩkorũo nĩ twagĩrĩirũo kuonia arĩa matũkararagia gĩtĩo, ũguo nĩ kuuga twagĩrĩirũo kuonia aarĩ na ariũ a Ithe witũ gĩtĩo o na makĩria. Tũbatiĩ ‘gũkorũo tũrĩ a mbere’ harĩ kũmahe gĩtĩo. (Rom. 12:10) Rĩrĩa tweka ũguo tuonanagia atĩ nĩ tũtĩĩte Jehova.

13-14. Heana ngerekano ĩronania ũrĩa tũngĩheana gĩtĩo kĩũngano-inĩ. (Ningĩ rora mbica.)

¹³ Tũngĩonania gĩtĩo atĩa? Inyuĩ athuri a kĩũngano, mwĩrutanĩriei kũrutanaga na njĩra ya wendo. (Filem. 8, 9) Angĩkorũo nĩ ũrabatara kũhe mũndũ ũtaaro, ĩka ũguo na njĩra ya wendo, no ndũkaheane ũtaaro ũrĩ mũrakaru. Na inyuĩ aarĩ a Ithe witũ, no mũteithĩrĩrie andũ kĩũngano-inĩ kũheanaga gĩtĩo mũngĩĩthema kwaragia mũcene mũũru kana gũcambania. (Tit. 2:​3-5) Ningĩ ithuothe kĩũngano-inĩ no tuonagie athuri a kĩũngano gĩtĩo na njĩra ya kũmathĩkĩra na kũmacokagĩria ngatho nĩ ũndũ wa kĩyo kĩao gĩa gũtongoria mĩcemanio-inĩ, wĩra-inĩ wa kũhunjia, na gũteithĩrĩria arĩa marathiĩ na “njĩra ĩtagĩrĩire.”—Gal. 6:1; 1 Tim. 5:17.

¹⁴ Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Rocío nĩ aaritũhagĩrũo gũtĩa mũthuri ũmwe wa kĩũngano wamũheete ũtaaro. Aaugire: “Ndoonire ta ataanjarĩirie na gĩtĩo. Ndĩ mũciĩ ndiaaragia maũndũ mega mamwĩgiĩ. O na gũtuĩka nĩ ndageragia kũhitha, ngoro-inĩ nĩ ndekagĩrĩra nganja muoroto wake wa kũũhe ũtaaro, na o na ndiaũrũmĩrĩire.” Nĩ kĩĩ gĩateithirie Rocío? Aaugire: “Ngĩka wĩruti wakwa wa Bibilia, nĩ ndathomire 1 Athesalonike 5:​12, 13. Thamiri yakwa nĩ yaambĩrĩirie gũũthumbũra, tondũ ndecũrania nĩ ndonire atĩ ndiaheaga mũrũ wa Ithe witũ ũcio gĩtĩo. Nĩ ndahoire Jehova na ngĩka ũthuthuria mabuku-inĩ maitũ, nĩguo nyone ũhoro ũngĩndeithia kũgarũrĩra muonere wakwa. Gwĩka ũguo nĩ kwandeithirie kuona atĩ mũrũ wa Ithe witũ ũcio tiwe warĩ mũũru, no nĩ niĩ ndaarĩ na mwĩtĩo. Rĩu nĩ ndaũkĩirũo atĩ nĩ ndĩrabatara gũkorũo na wĩnyihia nĩguo hote kũhe andũ arĩa angĩ gĩtĩo. No thiaga na mbere kwĩrutanĩria kũhe andũ arĩa angĩ gĩtĩo, na nĩ njũĩ atĩ Jehova nĩ akenagio nĩ ũndũ ũcio.”

ONAGIA ARĨA MARĨ NJA WA KĨŨNGANO GĨTĨO

15. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tũritũhĩrũo kuonia arĩa marĩ nja wa kĩũngano gĩtĩo?

¹⁵ Ũritũ ũrĩa ũrĩ ho. Kaingĩ tũkĩhunjia nĩ tũcemanagia na andũ matatindanagĩra na ũhoro wĩgiĩ Ngai kana Bibilia. (Ef. 4:18) Amwe o na nĩ maregaga gũtũthikĩrĩria nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa maarutirũo kuuma marĩ o anini. Ningĩ no gũkorũo andũ amwe tũrutithanagia wĩra nao kana tũthomaga nao nĩ matwĩkaga maũndũ matarĩ mega, kana akorũo gũtirĩ hĩndĩ ũrĩa ũtwandĩkĩte kana mwarimũ witũ akenagio nĩ wĩra witũ. Maũndũ ta macio no matũme tũremwo kuonia andũ acio gĩtĩo kana kũrũmbũyania nao na njĩra ya wendo.

16. Twagĩrĩirũo kuonia andũ arĩa matatungatagĩra Jehova gĩtĩo nĩkĩ? (1 Petero 2:12; 3:15)

¹⁶ Twagĩrĩirũo kuonia arĩa marĩ nja wa kĩũngano gĩtĩo nĩkĩ? Ririkana atĩ Jehova nĩ aroraga mũno ũrĩa tũrarũmbũyania nao. Mũtũmwo Petero aaririkanirie Akristiano atĩ mĩthiĩre yao mĩega no ĩtũme andũ ‘magooce Ngai.’ Nĩ ũndũ ũcio akĩmekĩra ngoro matetagĩre wĩtĩkio wao ‘mahooreire na marĩ na gĩtĩo kĩnene.’ (Thoma 1 Petero 2:12; 3:15.) Akorũo tũratetera wĩtĩkio witũ tũrĩ igooti-inĩ kana mbere ya andũ angĩ, hingo ciothe tũbatiĩ gwĩka ũguo na njĩra ya gĩtĩo. Tũbatiĩ kũririkana atĩ Jehova nĩ aratuona na agathikĩrĩria maũndũ marĩa tũrauga na ũrĩa tũramauga. Na githĩ kĩu ti gĩtũmi kĩiganu gĩa kuonia arĩa marĩ nja wa kĩũngano gĩtĩo?

17. Tũngĩonania gĩtĩo atĩa harĩ arĩa marĩ nja wa kĩũngano?

¹⁷ Tũngĩonania gĩtĩo atĩa? Rĩrĩa tũrahunjia, tũtibatiĩ kuuga kana gwĩka ũndũ ũngĩtũma mũndũ one ta tũramũnyarara nĩ ũndũ wa gũkorũo atoĩ maũndũ maingĩ megiĩ Bibilia. Handũ ha ũguo tũbatiĩ kũmuona arĩ wa goro maitho-inĩ ma Jehova na arĩ wa bata gũtũkĩra. (Hag. 2:7; Afil. 2:3) Mũndũ angĩtwarĩria ũũru nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa twĩtĩkĩtie, tũtibatiĩ kũmũcokeria na njĩra ĩtarĩ ya gĩtĩo. Kwa ngerekano, tũtibatiĩ kũhũthĩra ciugo ironeka taarĩ cia itherũ no nĩ cia kũmũconorithia. (1 Pet. 2:23) Na ũngiuga ũndũ ũtarĩ mwega, nĩ wega kũhoya mũhera o rĩo. Hihi ũngĩonania gĩtĩo atĩa ũrĩ wĩra-inĩ? Rutaga wĩra na kĩyo na wĩrutanagĩrie gũkorũo na muonere mwega kwerekera arĩa mũrutaga wĩra nao na arĩa makwandĩkĩte. (Tit. 2:​9, 10) Ũngĩkoragwo ũrĩ mwĩhokeku na ũrutage wĩra na kĩyo, andũ no makenio nĩwe kana mage, no korũo na ma atĩ nĩ ũrĩkenagia Jehova.—Kol. 3:​22, 23.

18. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata kuonia andũ arĩa angĩ gĩtĩo?

¹⁸ Hatarĩ nganja tũrĩ na itũmi njega cia kuonia arĩa angĩ gĩtĩo. Nĩ tuona atĩ rĩrĩa twahe andũ aitũ a famĩlĩ gĩtĩo, tũkoragwo tũgĩtĩa Jehova, o we Mwambĩrĩria wa famĩlĩ. Ningĩ o na rĩrĩa twatĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ, tũkoragwo tũgĩtĩa Ithe witũ wa igũrũ. Na rĩrĩa tuonia arĩa marĩ nja wa kĩũngano gĩtĩo, kwahoteka ũndũ ũcio nĩ ũgaatũma hĩndĩ ĩmwe magooce Jehova na mamũtĩe. O na angĩkorũo andũ amwe matituonagia gĩtĩo, nĩ ũndũ wa bata kũmonagia gĩtĩo. Nĩkĩ? Tondũ Jehova nĩ arĩtũrathimaga. Eranĩire ũũ: “Arĩa mandĩĩte nĩ ndĩmatĩaga.”—1 Sam. 2:30.