“Gũtirĩ Hĩndĩ Ngaatiganĩria Wĩkindĩru Wakwa!”

Aaikarĩte thĩ aiyũrĩtwo mwĩrĩ wothe nĩ mahũha kana ironda ciarĩ na ruo mũno. Ta hũũra mbica aikarĩte thĩ ainamĩtie mũtwe, ciande ciake cirigoete, arĩ wiki, atarĩ nginya na kahinya kanini ga kũingata ngi iria iramũtambĩrĩra. Aikarĩte mũhu-inĩ kuonania gũcakaya gwake, ũndũ ũrĩa angĩahotire gwĩka no gwĩthũa ngothi yake na gĩcere kĩa nyũngũ. Ũtũũro wake nĩ wacenjetie mũno na akahinyĩrĩrĩka. Arata ake, andũ arĩa maariganĩtie, o hamwe na andũ a famĩlĩ nĩ maamũtiganĩirie. Nĩ aanyũrũragio nĩ andũ nginya ciana. Eeciragia ta Jehova Ngai o nake aamũkĩrĩire, no ũguo tiguo kwarĩ.​—Ayubu 2:8; 19:18, 22.

Mũndũ ũcio nĩ Ayubu. Ngai ooigire ũũ ũhoro-inĩ ũmwĩgiĩ: “Gũtirĩ ũngĩ take thĩinĩ wa thĩ.” (Ayubu 1:8) Mĩaka mĩingĩ thutha ũcio, Jehova no oonaga Ayubu arĩ ũmwe wa andũ arĩa athingu mũno manatũũra thĩinĩ wa thĩ.​—Ezekieli 14:14, 20.

Hihi nĩ ũhĩtũkagĩra moritũ na mathĩna? Rũgano rwa Ayubu no rũkũhoorerie mũno. Ningĩ no rũgũteithie ũtaũkĩrũo nĩ ngumo ya wĩkindĩru ĩrĩa ĩbataranagia harĩ ndungata ciothe njĩhokeku cia Ngai. Andũ monanagia wĩkindĩru rĩrĩa merutĩire biũ harĩ Ngai na magathiĩ na mbere gwĩka wendi wake o na rĩrĩa macemania na moritũ manene. Rekei twĩrute makĩria kuumana na Ayubu.

Ũndũ Ũrĩa Ayubu Ataamenyaga

Kuonekaga atĩ ihinda rĩna thutha wa Ayubu gũkua, nĩrĩo Musa mũthuri warĩ mwĩhokeku aandĩkire rũgano rwa ũtũũro wa Ayubu. Atongoretio nĩ roho wa Ngai, Musa nĩ aahotire kũguũria maũndũ marĩa meekĩkire thĩinĩ wa thĩ makĩhutia Ayubu o hamwe na mangĩ meekĩkire kũrĩa igũrũ.

Kĩambĩrĩria-inĩ kĩa rũgano rũu, Ayubu aatũũraga ũtũũro warĩ na gĩkeno. Aarĩ na indo nyingĩ, na nĩ ooĩkaine wega na akaheo gĩtĩo bũrũri-inĩ wa Uzu, ũrĩa hihi wakoragwo mwena wa rũgongo wa Arabia. Nĩ aateithagia andũ arĩa athĩni na akagitĩra arĩa mataangĩahotire kwĩgitĩra. Ayubu na mũtumia wake nĩ maarathimĩtwo na ciana ikũmi. Ningĩ, Ayubu aarĩ mũndũ wa kĩĩroho. Nĩ eerutanagĩria gũkenia Jehova o ta andũ a mbarĩ ciao cia kũraihu ta Iburahimu, Isaaka, Jakubu, na Jusufu. O ta athuri acio a tene, Ayubu aakoragwo atariĩ ta mũthĩnjĩri-Ngai harĩ famĩlĩ yake, akarutaga magongona o hĩndĩ nĩ ũndũ wa ciana ciake.​—Ayubu 1:1-5; 31:16-22.

O na kũrĩ ũguo, maũndũ megiĩ Ayubu nĩ maacenjirie o rĩmwe. Nĩ tũthomaga ũhoro wĩgiĩ ũrĩa gwekĩkire igũrũ na tũkeruta maũndũ marĩa Ayubu angĩkorũo ataamenyaga. Kũrĩ hĩndĩ araika ehokeku a Jehova maacemanĩtie mbere ya Ngai, nake Shaitani ũrĩa warĩ mũraika mũremi akĩingĩra. Jehova nĩ aamenyaga atĩ Shaitani nĩ aathũire Ayubu mũthuri ũcio warĩ mwĩhokeku, nĩ ũndũ ũcio Ngai akĩarĩria Shaitani akĩmũgwetera ũhoro wĩgiĩ wĩkindĩru mũnene wa Ayubu. Shaitani aacokirie ũũ arĩ na ũmĩrĩru: “Kaĩ Ayubu etigĩrĩte Ngai o ũguo tũhũ? Githĩ ti kũmũirigĩra ũmũirigĩire ũkamũgitĩra hamwe na nyũmba yake na indo ciake ciothe?” Shaitani nĩ athũire andũ arĩa makoragwo na wĩkindĩru. Rĩrĩa monania wĩrutĩri ta ũcio wa ngoro yothe harĩ Jehova Ngai, maguũragia atĩ Shaitani nĩ mũkunyanĩri ũtarĩ wendo. Kwoguo Shaitani ooigaga atĩ Ayubu aatungatagĩra Ngai nĩguo egune we mwene. Shaitani ooigaga atĩ korũo Ayubu no orũo nĩ indo ciake ciothe, nĩ angĩarumire Jehova.​—Ayubu 1:6-11.

Ayubu ndarĩ ũndũ aamenyaga, no Jehova nĩ aamwĩhokeire ũndũ mũnene, wa kuonania atĩ Shaitani nĩ wa maheeni. Shaitani nĩ eetĩkĩririo gũtunya Ayubu kĩrĩa gĩothe aarĩ nakĩo. Ũndũ ũrĩa ataarĩ eke nĩ kũhutia Ayubu. Kwoguo Shaitani akĩambĩrĩria kũhingia njama ĩyo yake. Ihinda-inĩ rĩa mũthenya ũmwe, Ayubu nĩ aakorirũo nĩ maũndũ moru marũmanĩrĩire. Akĩmenya atĩ nĩ oorĩtwo nĩ mahiũ make o rĩmwe, mbere ngʼombe na ndigiri, na thutha-inĩ ngʼondu na ngamĩra. Gũthũkia ũhoro, ndungata iria ciarĩithagia mahiũ nacio ĩkĩũragwo. Mũndũ ũmwe wareheire Ayubu ũhoro aamwĩrire atĩ “mwaki wa Ngai,” ũrĩa no kũhoteke nĩ rũheni, nĩguo woragire ngʼondu na ndungata ciake. O na Ayubu atarĩ aramenya wega ũrĩa gwathiaga na mbere, na ũhoro wĩgiĩ mĩoyo na indo iria oorĩtwo nĩcio, agĩkinyĩrũo nĩ ndũmĩrĩri yarĩ nditũ mũno. Ciana ciake ciothe ikũmi ciarĩ mũciĩ kwa ũrĩa mũkũrũ rĩrĩa kĩhuhũkanio gĩokire o rĩmwe, gĩkĩhũũra nyũmba ĩrĩa maarĩ, gĩkĩmĩthũkangia na gĩkĩmoraga othe!​—Ayubu 1:12-19.

Ti ũndũ mũhũthũ, na hihi o na tũtingĩhota kũhũũra mbica ũrĩa Ayubu aaiguire. Aatembũrire nguo ciake, akĩenja njuĩrĩ yake, na akĩgwa thĩ. Ayubu aatuire atĩ nĩ Ngai wamũheete na nĩwe wacokete akagĩra. Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, Shaitani aahũthĩrĩte wara gũtũma kuoneke atĩ Ngai nĩwe watũmĩte moritũ macio mothe mekĩke. O na kũrĩ ũguo, Ayubu ndaigana kũruma Ngai ta ũrĩa Shaitani ooigĩte angĩka. Ithenya rĩa ũguo, Ayubu ooigire ũũ: “Rĩĩtwa rĩa Jehova rĩrothiĩ na mbere kũgoocwo.”​—Ayubu 1:20-22.

“Hatarĩ Nganja nĩ Egũkũruma”

Shaitani arĩ na marakara nĩ aaregire gũtigana na Ayubu. Nĩ aathiire o rĩngĩ mbere ya Jehova rĩrĩa araika maacemanĩtie mbere yake. O rĩngĩ Jehova nĩ aagathĩrĩirie wĩkindĩru wa Ayubu, ũrĩa aathiĩte na mbere gũkorũo anyitĩrĩire o na atharĩkĩirũo nĩ Shaitani. Shaitani ooigire ũũ: “Ngothi yumaga ngothi. Mũndũ no aneane kĩrĩa gĩothe arĩ nakĩo nĩguo ahonokie muoyo wake. No nĩguo kũgĩe na ũgarũrũku, tambũrũkia guoko gwaku ũhutie mahĩndĩ na nyama cia mwĩrĩ wake, nake hatarĩ nganja nĩ egũkũruma o ũthiũ-inĩ waku.” Shaitani aarĩ na ma atĩ Ayubu angĩarwarire mũno nĩ angĩarumire Ngai. Tondũ Jehova ndaarĩ na nganja na Ayubu, nĩ eetĩkĩririe Shaitani amũrehere mũrimũ no ndaagĩrĩirũo nĩ kũmũũraga.​—Ayubu 2:1-6.

Thutha wa ihinda, Ayubu akĩnyitwo nĩ mũrimũ o ta ũrĩa hegũtaarĩirio kĩbungo-inĩ kĩa mbere. Ta wĩcirie ũhoro wa mũtumia wake. Nĩ aakuĩte ngoro nĩ ũndũ wa gũkuĩrũo nĩ ciana ciake ikũmi, na rĩu eeroragĩra mũthuri wake ahinyĩrĩrĩkĩte atarĩ na wa gwĩka! Arĩ na ruo rwa ngoro ooigire ũũ: “No ũrũmĩtie wĩkindĩru waku? Ruma Ngai ũkue!” Ndaaragia ta mũtumia ũrĩa Ayubu aakoretwo oĩ na eendete. Ayubu ooigire atĩ mũtumia ũcio wake aaragia ta mũndũ ũtarĩ na wĩcirio. O na kũrĩ ũguo, Ayubu ndaarumire Ngai wake. Ndeehirie na kanua gake.​—Ayubu 2:7-10.

Hihi nĩ ũĩ atĩ rũgano rũu rwa kĩeha na rwa ma o nawe nĩ rũkũhutĩtie? Ta rora wone atĩ Shaitani ndeerekeirie thitango yake ya maheeni o harĩ Ayubu tu no nĩ harĩ andũ othe. Ooigire ũũ: “Mũndũ no aneane kĩrĩa gĩothe arĩ nakĩo nĩguo ahonokie muoyo wake.” Na njĩra ĩngĩ, Shaitani etĩkĩtie atĩ tũtingĩhota gũtũũria wĩkindĩru witũ biũ. Oigaga atĩ wee ndwendete Ngai biũ, atĩ no ũtiganĩrie Ngai o na ihenya nĩgetha wĩhonokie. Na njĩra ĩngĩ, Shaitani akoragwo akiuga atĩ nĩ wĩyendete o ta ũrĩa eyendete. Hihi no wende kuonania atĩ nĩ wa maheeni? O ũmwe witũ arĩ na mweke ũcio. (Thimo 27:11) Rekei tuone igerio rĩrĩa Ayubu aacemanirie narĩo thutha ũcio.

Arata a Ayubu Matiamũmĩrĩirie

Athuri atatũ arĩa mooĩ Ayubu wega magwetagwo Bibilia-inĩ atĩ maarĩ arata ake nĩ maaiguire ũhoro wĩgiĩ mathĩna marĩa maamũkorete na magĩthiĩ kũmũceerera nĩguo mamũmĩrĩrie. Rĩrĩa maamuoneire haraihu, matiamũmenyaga. Aarĩ na ruo, ngothi yake ĩkaira nĩ ũndũ wa mũrimũ, agacenjia ũrĩa aahaanaga. Athuri acio atatũ Elifazu, Bilidadi, na Zofaru, meetuire atĩ maarĩ na kĩeha, makĩrĩra manĩrĩire na makĩikĩria rũkũngũ mĩtwe. Magĩcoka magĩikara thĩ hakuhĩ na Ayubu makirĩte ki. Maaikarire hau kiumia kĩgima ũtukũ na mũthenya matekuuga ũndũ o na ũmwe. Gũkira kwao ti kuuga atĩ nĩ kũgeria maageragia kũhooreria Ayubu, tondũ o na matiamũririe ciũria ciĩgiĩ mũrimũ wake. Ũndũ ũrĩa tu maataũkĩirũo nĩ atĩ Ayubu aarĩ na ruo rũnene tondũ nĩ meeyonagĩra ũguo.​—Ayubu 2:11-13; 30:30.

Thutha-inĩ Ayubu nĩwe wambĩrĩirie kwaria. Ayubu nĩ oonanirie ruo rũrĩa aarĩ naruo, rĩrĩa aarumire mũthenya ũrĩa aaciarirũo. Na akĩguũria gĩtũmi kĩmwe gĩake kũigua akuĩte ngoro. Eeciragia atĩ Ngai nĩwe wamũrehagĩra mathĩna. (Ayubu 3:1, 2, 23) O na gũtuĩka Ayubu ndaatete wĩtĩkio, nĩ aabataraga mũno kũũmĩrĩrio. No rĩrĩa andũ acio maambĩrĩirie kwaria, Ayubu akĩona nĩ kaba hĩndĩ ĩrĩa maakirĩte.​—Ayubu 13:5.

Elifazu, ũrĩa warĩ mũkũrũ na no kũhoteke aarĩ mũkũrũ nginya gũkĩra Ayubu nĩwe waambĩrĩirie kwaria. Thutha wa ihinda nao acio angĩ makĩambĩrĩria kwaria. No tuuge atĩ maarũmĩrĩire mawoni ma Elifazu na ũrimũ. Maũndũ mamwe marĩa athuri acio mooigire nĩ mangĩonekire matarĩ moru, tondũ maacokagĩra maũndũ maamenyerete kuugwo nĩ andũ atĩ Ngai nĩ mũtũũgĩru, nĩ aherithagia andũ arĩa oru, na nĩ aheaga andũ arĩa ega ngerenwa. No kuuma o kĩambĩrĩria, ciugo ciao nĩ cionanirie atĩ matiacayagĩra Ayubu. Elifazu aarutire ihooto cingĩonekire ta irĩ cia ma akĩũria angĩkorũo Ngai nĩ mwega na aherithagia arĩa oru, na Ayubu nĩ kũherithio aaherithagio-rĩ, ũndũ ũcio wonanagia ũndũ ũrĩkũ? Atĩ no mũhaka akorũo Ayubu harĩ ũndũ mũũru eekĩte.​—Ayubu 4:1, 7, 8; 5:3-6.

No Ayubu ndetĩkĩrire mwĩcirĩrie ũcio. Aareganire naguo biũ. (Ayubu 6:25) No ataarani acio atatũ makĩgĩa na ma biũ atĩ nĩ harĩ rĩhia Ayubu aahithaga, kuonania atĩ nĩ aagĩrĩire gũkorũo nĩ maũndũ moru marĩa maamũkorete. Elifazu aaigĩrĩire Ayubu kĩgenyo atĩ aarĩ na mwĩĩkĩrĩro, aarĩ mwaganu, na ndeetigĩrĩte Ngai. (Ayubu 15:4, 7-9, 20-24; 22:6-11) Zofaru eerire Ayubu atige gwĩka maũndũ moru na atige gũkenera kwĩhia. (Ayubu 11:2, 3, 14; 20:5, 12, 13) Nake Bilidadi akiuga ũndũ mũũru mũno. Ooigire atĩ no mũhaka akorũo ciana cia Ayubu nĩ harĩ mehia ciekĩte, na nĩ ũndũ ũcio ciabataraga gũkua.​—Ayubu 8:4, 13.

Wĩkindĩru Gũtharĩkĩrũo!

Athuri acio nĩ meekire ũndũ ũngĩ mũũru makĩria. Matiekĩrĩire nganja o wĩkindĩru wa Ayubu, no ningĩ moonanirie atĩ hatirĩ bata mũndũ kũgeria gũkorũo arĩ mwĩhokeku harĩ Ngai. Mĩario-inĩ yake ya kwambĩrĩria, Elifazu nĩ aataarĩirie atĩ nĩ oonete kĩoneki kuuma harĩ kĩũmbe kĩa roho. Itua rĩrĩa Elifazu aakinyĩrĩire gũtua kuumana na kĩoneki kĩu kĩa ndaimono rĩtiarĩ rĩega tondũ ooigire ũũ: Ngai “ndakoragwo ehokete ndungata ciake, na nĩ acaragĩria araika ake mahĩtia.” Kũringana na mwĩcirĩrie ta ũcio, andũ matingĩkenia Ngai. Thutha ũcio, Bilidadi akiuga atĩ wĩkindĩru wa Ayubu ti wa bata harĩ Ngai o ta ũrĩa atangĩtindanĩra na wĩkindĩru wa kĩgunyũ.​—Ayubu 4:12-18; 15:15; 22:2, 3; 25:4-6.

Hihi nĩ ũrĩ wageria kũũmĩrĩria mũndũ ũragerera ruo rũnene? Ti ũndũ mũhũthũ. Ĩndĩ no twĩrute maũndũ maingĩ kuumana na arata acio a Ayubu, makĩria ũrĩa tũtagĩrĩirũo nĩ kuuga. Harĩ ciugo nyingĩ iria maahũthĩrire cioonekaga ta arĩ cia ũũgĩ, athuri acio o na matietaga Ayubu na rĩĩtwa. Matieciririe ũhoro wa ũrĩa ngoro ya Ayubu yahehenjekete, na mationire bata wa kũmwarĩria na ũhooreri.a Kwoguo angĩkorũo mũndũ wendete arĩ na kĩeha, wĩrutanĩrie kũmuonia wendo, kũmũrũmbũiya, na kũmuonia tha. Wĩrutanĩrie gũteithia mũndũ ũcio agĩe na wĩtĩkio na ũmĩrĩru, na ũmwĩkĩre ngoro ehoke Ngai na agĩe na wĩtĩkio harĩ tha na kĩhooto gĩake. Ũguo nĩguo Ayubu angĩekire arata acio ake korũo nĩo maanyamarĩkaga ũguo aanyamarĩkaga. (Ayubu 16:4, 5) No rĩrĩ, hihi eekire atĩa nĩ ũndũ wa ũguo maatharĩkĩire wĩkindĩru wake?

Ayubu nĩ Eehandire Wega

Ayubu nĩ aaiguaga akuĩte ngoro o na mĩario ĩyo mĩraihu ĩtarĩ ĩrambĩrĩria. Kuuma o kĩambĩrĩria-inĩ ooigire atĩ ciugo ciake rĩmwe na rĩmwe ciarĩ “mĩario ĩtarĩ mĩrũngĩrĩru” na “ciugo cia mũndũ ũtarĩ na mwĩhoko.” (Ayubu 6:3, 26) No tũtaũkĩrũo nĩ kĩĩ gĩatũmaga aigue ũguo. Aaragia maũndũ marĩa moonanagia ũrĩa aaiguaga ngoro. Ningĩ maũndũ marĩa aaragia moonanagia atĩ ndaataũkagĩrũo nĩ maũndũ mothe marĩa meekĩkaga. Tondũ maũndũ marĩa maamũkorire hamwe na famĩlĩ yake mookire na ihenya mũno na moonekaga ta matarĩ ma ndũire, Ayubu eeciragia nĩ Jehova ũmarehete. Nĩ harĩ maũndũ ma bata mũno Ayubu ataataũkagĩrũo nĩmo, nĩ ũndũ ũcio mwĩcirĩrie ũmwe wake warĩ mũhĩtanu.

O na kũrĩ ũguo, Ayubu aarĩ mũndũ warĩ na wĩtĩkio mũrũmu mũno. Wĩtĩkio wake wonekire wega kuumana na maũndũ marĩa ooigire ndeereti-inĩ ĩyo ndaihu, aaririe ciugo njega, cia ma, na cia gũtwĩkĩra ngoro ũmũthĩ. Akĩaria ũhoro wĩgiĩ magegania ma ũũmbi, aagocithirie Ngai na njĩra mũndũ o na ũrĩkũ atangĩhota atarĩ na ũteithio wa Ngai. Kwa ngerekano, ooigire atĩ “thĩ hatirĩ kĩndũ [Jehova] amĩcunjurĩtie nakĩo,” ũndũ ũrĩa wacokire kũmenyeka mĩaka mĩingĩ thutha ũcio nĩ athomi a sayansi.b (Ayubu 26:7) Na rĩrĩa Ayubu aaririe ũhoro wĩgiĩ kĩĩrĩgĩrĩro gĩake kĩa ihinda rĩrĩa rĩroka, oonanirie aarĩ na kĩĩrĩgĩrĩro o ta kĩrĩa kĩarĩ na athuri angĩ maarĩ na wĩtĩkio mũnene. Ayubu eetĩkĩtie atĩ angĩakuire, Ngai nĩ angĩamũririkanire, erirĩrie kũmuona, na thutha-inĩ amũriũkie.​—Ayubu 14:13-15; Ahibirania 11:17-19, 35.

Ĩ ũhoro wĩgiĩ wĩkindĩru? Elifazu na arata ake erĩ maatĩtĩrithirie atĩ Ngai ndonaga wĩkindĩru wa mũndũ ũrĩ wa bata. Hihi Ayubu nĩ eetĩkĩrire rĩciria rĩu ihĩtanu? Aca! Ayubu aatĩtĩrithirie atĩ wĩkindĩru nĩ wa bata harĩ Ngai. Ooigire ũũ atarĩ na nganja harĩ Jehova: “Nĩ ekũmenya wĩkindĩru wakwa.” (Ayubu 31:6) Ningĩ Ayubu nĩ oonire wega atĩ mawoni mahĩtanu ma arata acio ake mookĩte kũmũmĩrĩria maarĩ ma gũtharĩkĩra wĩkindĩru wake. Mawoni macio maatũmire Ayubu aarie na njĩra ndaihu, ndeereti yatũmire athuri acio atatũ makire ki.

Ayubu nĩ aataũkĩirũo atĩ wĩkindĩru wake wahutagia ũtũũro wake wa o mũthenya. Kwoguo agĩtaarĩria ũrĩa aatũũrĩtie wĩkindĩru wake maũndũ-inĩ marĩa eekaga. Kwa ngerekano, nĩ eethemaga mĩthemba yothe ya ũhoi wa mĩhianano; nĩ eekagĩra arĩa angĩ maũndũ na njĩra ya ũtugi na gĩtĩo; aakoragwo na mĩthiĩre mĩtheru, nĩ oonaga kĩhiko gĩake kĩrĩ kĩa bata; na makĩria ma mothe, nĩ aatũũrire arĩ mwĩhokeku harĩ Jehova, Ngai ũrĩa ũmwe wa ma. Kwoguo Ayubu nĩ aahotire kuuga ũũ kuuma ngoro: “O nginya rĩrĩa ngaakua, gũtirĩ hĩndĩ ngaatiganĩria wĩkindĩru wakwa.”​—Ayubu 27:5; 31:1, 2, 9-11, 16-18, 26-28.

Wĩgerekanie na Wĩtĩkio wa Ayubu

Hihi nĩ wonaga wĩkindĩru ũrĩ wa bata ta Ayubu? Ayubu nĩ aataũkagĩrũo atĩ ti kũiganu mũndũ kuuga atĩ arĩ na wĩkindĩru, no nĩ arabatara kuonania na ciĩko. Tuonanagia wĩrutĩri wa ngoro yothe harĩ Ngai na njĩra ya kũmwathĩkĩra, na gwĩka maũndũ marĩa magĩrĩire maitho-inĩ make ũtũũro-inĩ witũ wa o mũthenya o na rĩrĩa twacemania na moritũ. Tũngĩtũũra na njĩra ĩyo, hatarĩ nganja nĩ tũrĩtũmaga Jehova akene na tũgaconorithia Shaitani thũ yake, ta ũrĩa Ayubu eekire mahinda ma tene. Ĩyo nĩyo njĩra ĩrĩa njega mũno tũngĩĩgerekania na wĩtĩkio wa Ayubu!

O na kũrĩ ũguo, ũcio tiguo mũico wa rũgano rwa Ayubu. Nĩ aariganĩirũo nĩ ũndũ ũrĩa warĩ wa bata makĩria na akĩiga meciria make harĩ gũtetera ũthingu wake handũ ha gũtetera rĩĩtwa rĩa Ngai. Nĩ aabataraga kũrũngwo na gũteithio kĩĩroho. Na no aanyamarĩkaga kuumana na ruo na kĩeha, na nĩ aabataraga kũũmĩrĩrio kwa ma. Jehova angĩekĩire atĩa mũthuri ũcio warĩ na wĩtĩkio na wĩkindĩru? Gĩcunjĩ kĩngĩ thĩinĩ wa kĩrũmanĩrĩrio gĩkĩ nĩ gĩkaarĩrĩria maũndũ macio.