ANDŨ ETHĨ MORAGIA
Ingĩka Atĩa Nĩguo Ndĩage Irio Iria Iteithagia Mwĩrĩ?
No kũhoteke nĩ ũĩ atĩ kũrĩa irio iria itateithagia mwĩrĩ no gũthũkie ũgima waku wa mwĩrĩ. Mũndũ ũrĩa ũrĩaga irio iria itarateithia mwĩrĩ arĩ mũnini no kũhoteke agaathiĩ na mbere kũrĩaga irio o ta icio atuĩka mũndũ mũgima, na kwoguo nĩ wega kwĩmenyeria o rĩu kũrĩaga irio iria ingĩteithia mwĩrĩ.
Irio iria iteithagia mwĩrĩ nĩ irĩkũ?
Bibilia ĩtwĩraga twĩkage “maũndũ na ũigananĩru,” na ũndũ ũcio nĩ ũhutĩtie mĩrĩĩre itũ. (1 Timotheo 3:11) Tũrĩ na ũtaaro ũcio meciria-inĩ, nĩ wega kũmenya atĩ . . .
Irio iria iteithagia mwĩrĩ ihutĩtie ikundi ciothe cia irio. Ikundi ithano iria irio ikoragwo ibangĩtwo nĩ hamwe na indo iria ciumanaga na iria, proteini, matunda, nyeni, na irio cia mĩthemba ta ya ngano na mbembe na indo ingĩ ta icio. Andũ amwe nĩ magaga kũrĩa irio cia gĩkundi kĩmwe kana makĩria magĩciria atĩ gwĩka ũguo nĩ gũkũmateithia kũnyihia ũritũ wao. No gwĩka ũguo no kũime mwĩrĩ waku indo cia bata mũno iria ũrabatara.
Geria ũũ: Ĩka ũthuthuria kana warie na ndagĩtarĩ waku nĩguo ũmenye ũguni wa indo itiganĩte iria ikoragwo harĩ mĩthemba ĩtiganĩte ya irio. Kwa ngerekano:
Irio iria ciĩtagwo carbohydrates no itũme ũgĩe na hinya. Proteini no iteithie mwĩrĩ waku kũrũa na mĩrimũ o na ihonie kũrĩa kũrwaru. Irio imwe cia maguta, ingĩrĩo na mũigana ũrĩa wagĩrĩire, no igirĩrĩrie mũrimũ wa ngoro na itũme mwĩrĩ waku ũikarage ũrĩ na hinya.
“Ngeragia kũrĩa irio kuuma harĩ ikundi ciothe cia irio. Ningĩ ndionaga arĩ ũũru rĩmwe na rĩmwe kũrĩa kĩndũ ta thwiti kana chips. No icio to cio indo iria mũndũ agĩrĩirũo nĩ kũrĩa. Nĩ wega hingo ciothe gũkoragwo na ũigananĩru.”—Brenda.
Irio itarĩ na indo imwe cia bata ihaana ta gĩtĩ gĩtarĩ na kũgũrũ kũmwe
Mũndũ ũrarĩa irio iria iteithagia mwĩrĩ nĩ ethemaga gũkĩria njano. Ta kwaga kũrĩa irio cia kũigana, kwĩhinga kũrĩa agacoka akarĩa irio nyingĩ, kana gwĩthema biũ kũrĩaga irio iria endete.
Geria ũũ: Kwa ihinda rĩa mweri ũmwe, thuthuria indo iria ũrĩaga. Hihi nĩ maita maigana wĩkaga ũndũ ũmwe wa macio marĩ hau igũrũ ma gũkĩria njano? Nĩ mogarũrũku marĩkũ ũngĩka nĩguo ũrĩage irio iria iteithagia mwĩrĩ?
“Nĩ ndakĩragia njano tondũ mĩthenya ĩmwe ndarĩaga irio nyingĩ irĩ na hinya mũingĩ (calories) na mĩthenya ĩngĩ ngarĩa irio nini itarĩ na hinya mũingĩ. Mũthia-inĩ, ngĩtiga gũtaraga calories iria ciarĩ irio-inĩ iria ndĩrarĩa, ngĩambĩrĩria gwĩthemaga kũrĩa irio nyingĩ mũno, na ndahũna ngatigaga kũrĩa. Ũndũ ũcio nĩ wooire ihinda, no rĩu ndĩaga irio iria iteithagia mwĩrĩ.”—Hailey.
Ingĩmenyera atĩa kũrĩaga irio iria iteithagia mwĩrĩ?
Bangaga kabere. Bibilia yugaga ũũ: “Mĩbango ya mũndũ ũrĩ kĩyo hatarĩ nganja nĩ ĩrehaga ũgaacĩru.” (Thimo 21:5) Nĩguo ũhote kũrĩaga irio iria ingĩteithia mwĩrĩ, nĩ ũrabatara kũbangaga kabere kĩrĩa ũrĩrĩaga.
“Mũndũ nĩ abataraga kũbanga nĩguo arĩage irio iria ingĩteithia mwĩrĩ, na kaingĩ irio ta icio no irugĩirũo mũciĩ. O na gũtuĩka ũndũ ũcio ti mũhũthũ, nĩ ũrĩ ũguni, na ningĩ no ũhonokie mbeca ciaku.”—Thomas.
Rĩaga irio iria ingĩteithia mwĩrĩ handũ ha iria itangĩteithia mwĩrĩ. Bibilia yugaga ũũ: “Gitagĩra ũũgĩ.” (Thimo 3:21) Ũũgĩ nĩ ũrĩgũteithagia gũcaria njĩra cia gũtigagĩrĩra atĩ nĩ warĩa irio iria ingĩteithia mwĩrĩ na ũgakoragwo na mũtaratara mwega wa gwĩka ũguo.
“Nĩ ndambĩrĩirie gũtigana na irio iria itateithagia mwĩrĩ, o mũthenya ngatigana na kĩndũ kĩmwe. Kwa ngerekano, handũ ha kũrĩa thwiti, ngarĩa itunda rĩa apple. Thutha wa kahinda kanini, o mũthenya nĩ ndahotaga gũtigana na indo nyingĩ iria itateithagia mwĩrĩ!”—Kia.
Ndũkerĩgĩrĩre maũndũ manene. Bibilia yugaga ũũ: “Ũrĩe irio ciaku ũkenete.” (Kohelethu 9:7) Kũrĩa irio iria iteithagia mwĩrĩ ti kuuga atĩ ndũrĩkenagĩra irio iria wendete na ti kuuga atĩ nĩ wagĩrĩirũo gwĩtigĩra kĩrĩa gĩothe ũrarĩa. O na angĩkorũo no wende kũnyihia ũritũ waku, ririkana atĩ muoroto waku nĩ gũkorũo na ũgima mwega wa mwĩrĩ. Korũo na ũigananĩru harĩ maũndũ marĩa ũrerĩgĩrĩra kũhingia.
“Ica ikuhĩ nĩ ndete kilo 13, na ihinda-inĩ rĩu, ndieimire irio, kana ngĩaga kũrĩaga irio cia gĩkundi kĩna, kana o na ngĩigua ũũru nĩ ũndũ wa kũrĩa kĩndũ nyendete. Nĩ ndetĩkĩrire atĩ kũnyihia ũritũ wakwa ti ũndũ ũngĩekĩkire narua na atĩ nĩ ndabataraga gũcenjia mwerekera wakwa wĩgiĩ mũrĩĩre wakwa.”—Melanie.