Rĩĩciria rĩu Kũingĩra Thĩinĩ wa Ndini cia Irathĩro
“Hingo ciothe ndeciragia atĩ kwaga gũkua kwa muoyo warĩ ũhoro wa ma wetĩkĩrĩtwo nĩ andũ othe. Kwoguo nĩndagegire mũno ndamenya atĩ andũ amwe ogĩ mũno a Irathĩro na a Ithũĩro nĩmareganaga mũno na wĩtĩkio ũcio. Rĩu no nyende kũmenya ũrĩa wĩtĩkio ũcio wa kwaga gũkua kwa muoyo waingĩrire thĩinĩ wa ndini ya Kĩĩhindu.”—MŨRUTWO WA UNIVASĨTĨ WARERIRŨO NA KĨĨHINDU.
1. Nĩũndũ kĩ twendaga kũmenya igũrũ rĩa mũkũrĩre na kũhunja kwa ũrutani wa kwaga gũkua kwa andũ thĩinĩ wa ndini mwanya mwanya?
RĨĨCIRIA rĩa atĩ mũndũ e na muoyo ũtangĩkua rĩaingĩrire atĩa thĩinĩ wa ndini ya Kĩĩhindu na thĩinĩ wa ndini ingĩ cia Irathĩro? Kĩũria kĩu nĩ kĩũragio o na nĩ andũ a Ithũĩro arĩa hihi matoĩ mũno ndini icio, tondũ wĩtĩkio ũcio ũgarũraga mawoni ma mũndũ o wothe ma ihinda rĩrĩa rĩũkĩte. Tondũ ũrutani wa kwaga gũkua kwa mũndũ wonekaga thĩinĩ wa ndini nyingĩ cia ũmũthĩ-rĩ, kũmenya ũrĩa rĩĩciria rĩu rĩakũrire kwahota gũkũria ũiguano na ũkinyanĩria wa ũhoro wega makĩria.
2. Nĩũndũ kĩ India ĩkoretwo ĩrĩ kĩhumo kĩa bata kĩa ũgucĩrĩria wa kĩndini thĩinĩ wa Asia?
2 Ninian Smart, profesa wa mathomo ma kĩndini thĩinĩ wa Univasĩtĩ ya Lancaster, Ngeretha, oigaga ũũ: “India ĩtuĩkĩte nĩo senta ya bata makĩria ya ũgucĩrĩria wa kĩndini thĩinĩ wa Asia. Ũguo ti tondũ tu atĩ India nĩyaambĩrĩirie ndini nyingĩ—ndini ya Kĩĩhindu, Kĩbudha, Kĩjaini, ya Gĩkarathingʼa, na ingĩ—ĩndĩ o na ningĩ nĩ tondũ ĩmwe ya icio, ĩrĩa ya Kĩbudha, nĩyagĩire na ũgucĩrĩria mũnene igũrũ rĩa mĩikarĩre ya hakuhĩ Asia ya Irathĩro yothe.” Mĩikarĩre mĩingĩ ĩrĩa yagarũrirũo ũguo “ĩtũire yonaga India atĩ nĩkuo mũciĩ wao wa kĩĩroho,” nĩguo oigaga mũthomi Mũhindu Nikhilananda. Kwoguo-rĩ, ũrutani ũcio wa kwaga gũkua waingĩrire atĩa India na mĩena ĩngĩ ya Asia?
Ũrutani wa Ndini ya Kĩĩhindu wa Gũciarũo Rĩngĩ Thĩinĩ wa Mwĩrĩ Ũngĩ
3. Kũringana na mũhistoria ũmwe-rĩ, nĩa maangĩkorũo arĩ o hihi maatwarire India rĩĩciria rĩa gũthama-thama kwa muoyo?
3 Thĩinĩ wa karine ya gatandatũ M.M.M., rĩrĩa Pythagoras na arutwo ake marĩ Ũgiriki maakoragwo magĩtetera rĩĩciria rĩa gũthama-thama kwa muoyo, andũ njũhĩga cia ndini ya Kĩĩhindu arĩa maatũũraga hũgũrũrũ-nĩ cia rũũĩ rwa Indus na Ganges kũu India, maakoragwo magĩkũria rĩĩciria o ro rĩu. Kuumĩra kwa wĩtĩkio ũcio “gatagatĩ-inĩ ka Agiriki na thĩinĩ wa India [ihinda o rĩu rĩmwe] gũkuonekana mũno atĩ gũtiahaanire ũguo o ũguo tu,” nĩguo oigaga mwandĩki wa historia Arnold Toynbee. “Kĩhumo kĩngĩhoteka [kĩa ũgucĩrĩria ũcio],” Toynbee agwetaga, “nĩ gĩkundi kĩrĩa kĩa andũ gĩa gũthama-thama kĩa Rũraya na Asia, kĩrĩa, thĩinĩ wa karine ya 8 na ya 7 M.M.M., gĩakoretwo kĩingĩrĩte India, Asia ya Guthini-Ithũĩro, bũrũri wa werũ mwena-inĩ wa hũgũrũrũ cia ithũĩro cia Iria Rĩirũ, na peninsula ya Balkani na ya Anatolia.” Hatarĩ nganja makabira macio ma gũthama-thama ma Rũraya na Asia nĩmo maatwarire rĩĩciria rĩa gũthama-thama kwa muoyo India.
4. Nĩũndũ kĩ rĩĩciria rĩa gũthama-thama kwa muoyo rĩagucĩrĩire njũhĩga cia ndini ya Kĩĩhindu?
4 Ndini ya Kĩĩhindu yaakoretwo yambĩrĩirie kũu India kabere, rĩrĩa Aaria maakinyire ta mwaka wa 1500 M.M.M. Kuuma o kĩambĩrĩria-inĩ biũ, ndini ya Kĩĩhindu yetĩkĩtie atĩ muoyo warĩ ngũũrani na mwĩrĩ na atĩ muoyo wathiaga na mbere gũtũũra thutha wa gĩkuũ kĩa mwĩrĩ. Kwoguo Ahindu maathathayagia aciari a tene akuũ na maamaigagĩra irio nĩguo mĩoyo ya akuũ ao ĩrĩe. Karine ciigana ũna thutha-inĩ hingo ĩrĩa rĩĩciria rĩa gũthama-thama kwa muoyo rĩakinyire India, hatirĩ nganja nĩrĩagucĩrĩirie njũhĩga cia ndini ya Kĩĩhindu arĩa maangʼengʼanaga na mathĩna ma thĩ makoniĩ waganu na gũthĩnĩka gatagatĩ-inĩ ka andũ. Magĩtukania rĩĩciria rĩa gũthama-thama kwa muoyo na ũrĩa wĩtagwo watho wa Karma, watho wa atĩ ũndũ o wothe wĩ gĩtũmi kĩaguo-rĩ, njũhĩga cia ndini ya Kĩĩhindu nĩciarehire rĩĩciria rĩa gũciarũo rĩngĩ thĩinĩ wa mwĩrĩ ũngĩ ũrĩa thĩinĩ waguo maũndũ marĩa maagĩrĩire na mataagĩrĩire mekirũo thĩinĩ wa muoyo ũmwe marĩhagwo kana kũherithio thĩinĩ wa muoyo ũrĩa ũrũmĩrĩire.
5. Kũringana na ndini ya Kĩĩhindu-rĩ, muoyo ũrĩ na muoroto ũrĩkũ mũnene?
5 No nĩ kwarĩ na rĩĩciria rĩngĩ rĩmwe rĩagarũrire ũrutani wa ndini ya Kĩĩhindu igũrũ rĩa muoyo. “Gũkuonekana atĩ hingo o ĩo rĩrĩa rĩĩciria rĩa gũthama-thama na rĩa karma rĩathondekirũo, kana o na mbere makĩria-rĩ,” nĩguo riugaga ibuku Encyclopædia of Religion and Ethics, “rĩĩciria rĩngĩ . . . nĩrĩakũraga ikinya o ikinya gatagatĩ-inĩ ga gakundi ka andũ anyinyi njũhĩga thĩinĩ wa India Gathigathini—rĩĩciria rĩa kĩfilosofia rĩa Brahman-Ātman [Brahman mũnene makĩria na wa tene na tene, muoyo mũnene wa ngai mũnene].” Rĩĩciria rĩu rĩatukanirio na rĩĩciria rĩa gũciarũo rĩngĩ thĩinĩ wa mwĩrĩ ũngĩ nĩguo rĩtaarĩrie muoroto wa mũico wa Ahindu—gũkũũrũo kuuma thĩinĩ wa mũikarĩre wa gũthama-thama kwa muoyo ũtukane na muoyo mũnene wa ngai mũnene. Ahindu metĩkĩtie atĩ ũguo ũhotekaga na ũndũ wa kũgeria kũgĩa na mĩtugo mĩega ĩtĩkĩrĩkĩte mũingĩ-inĩ na kũgĩa na ũũgĩ wa mwanya wa ndini ya Kĩĩhindu.
6, 7. Ndini ya Kĩĩhindu ya ihinda rĩrĩ ĩtĩkĩtie atĩa igũrũ rĩa muoyo thutha wa gĩkuũ?
6 Kwoguo, njũhĩga cia ndini ya Kĩĩhindu ciaingĩririe rĩĩciria rĩa gũthama-thama kwa muoyo thĩinĩ wa ũrutani ũrĩa wa gũciarũo rĩngĩ thĩinĩ wa mwĩrĩ ũngĩ na ũndũ wa gũtukania watho wa Karma na rĩĩciria rĩrĩa rĩa Brahman. Octavio Paz, mũtungi wa macaĩri wacindire Kĩheo kĩa Nobeli, na ũrĩa ningĩ warĩ barũthi wa Mexico kũu India, aandĩkĩte ũũ: “Rĩrĩa ndini ya Kĩĩhindu yahunjaga, o na ningĩ rĩĩciria rĩna nĩrĩahunjaga . . . [rĩĩciria] inene thĩinĩ wa morutani ma Brahman, thĩinĩ wa Budha, na thĩinĩ wa ndini ingĩ cia Asia: kũhĩtũkio kwa muoyo thĩinĩ wa ũtũũro mwanya mwanya.”
7 Ũrutani wa gũciarũo rĩngĩ thĩinĩ wa mwĩrĩ ũngĩ nĩguo gĩtugĩ kĩa ndini ya Kĩĩhindu ya ũmũthĩ. Mũfilosofia Mũhindu Nikhilananda oigaga ũũ: “Mũhindu o wothe mũhoi-ngai etĩkĩtie atĩ gũkinyĩra ũhoro wa kwaga gũkua ti kĩhooto kĩa athure anyinyi, no nĩ kĩhooto kĩrĩa mũndũ o wothe aciarĩtwo nakĩo.”
Mũthiũrũrũko Ũrĩa wa Gũciarũo Rĩngĩ Thĩinĩ wa Ndini ya Budha
8-10. (a) Ndini ya Budha ĩtaaragĩria muoyo atĩa? (b) Mũthomi Mũbudha ataaragĩria atĩa gũciarũo rĩngĩ?
8 Ndini ya Budha yambĩrĩirio thĩinĩ wa India ta mwaka wa 500 M.M.M. Kũringana na kĩrĩra kĩa ndini ya Budha, mũrũ-wa-mũthamaki Mũhĩndĩ wetagwo Siddhārtha Gautama, ũrĩa thutha-inĩ watuĩkire wa gwĩtagwo Budha, aambĩrĩirie ndini ya Budha thutha wa gũkinyĩra kĩrathimo kĩa mũico. Tondũ ndini ya Budha yoimanire na ndini ya Kĩĩhindu-rĩ, morutani mayo nĩmahaanaine thĩinĩ wa njĩra imwe na imwe na ma ndini ya Kĩĩhindu. Kũringana na ndini ya Budha, muoyo wa mũndũ nĩ mũthiũrũrũko ũthiaga na mbere wa gũciarũo rĩngĩ na gũkua, na ta ũrĩa kũrĩ thĩinĩ wa ndini ya Kĩĩhindu-rĩ, ngathĩ ya mũndũ o mũndũ thĩinĩ wa maica make ma rĩu ĩtuĩtwo nĩ ciĩko cia mũtũũrĩre wake ũrĩa mũhĩtũku.
9 No ndini ya Budha ndĩtaaragĩria muoyo na kuuga atĩ mũndũ e na muoyo ũthiaga na mbere gũtũũra thutha wa gĩkuũ. “Thĩinĩ wa muoyo wa andũ, [Budha] onire tu mũtaratara ũrathiĩ ihenya wa wĩcirio ũtarũmanĩrĩire, ũrĩa, merirĩria tu nomo maũnyitithanagia,” nĩguo Arnold Toynbee oigire. O na kũrĩ ũguo-rĩ, Budha etĩkĩtie atĩ kĩndũ kĩna—wĩcirio mũna kana hinya mũna—nĩũhĩtũkagio kuuma muoyo ũmwe kinya ũrĩa ũngĩ. Ndagt. Walpola Rahula, mũthomi Mũbudha ataaragĩria ũũ:
10 “Mũndũ ti kĩndũ tiga tu mũtukanio wa hinya na mayũ ma kĩĩmwĩrĩ na kĩĩmeciria. Kĩrĩa twĩtaga gĩkuũ nĩ kwaga ciĩko biũ kwa mwĩrĩ wa biũ. Hihi mayũ na hinya ũcio wothe nĩitigaga ciĩko biũ mwĩrĩ watiga ciĩko? Ndini ya Budha yugaga ‘Aca.’ Wendo, tamaa, merirĩria ma kwenda, ma gũthiĩ na mbere gũtũũra, ma gũthiĩ na mbere gũciarũo rĩngĩ, rĩngĩ na rĩngĩ, nĩ hinya mũnene ũcocagĩra maica mothe, gũkorũo-ho guothe, o na ũcocagĩra thĩ yothe. Ũcio nĩguo hinya mũnene makĩria, mayũ manene makĩria thĩinĩ wa thĩ. Kũringana na ndini ya Budha, hinya ũcio ndũthiraga rĩrĩa mwĩrĩ watiga ciĩko, nĩ ta kuuga wakua; ĩndĩ ũthiaga na mbere kwĩguũrania guo mwene thĩinĩ wa mwĩrĩ ũngĩ, ũkĩruta muoyo ũngĩ, ũndũ ũrĩa wĩtagwo gũciarũo rĩngĩ.”
11. Abudha marĩ na mawoni marĩkũ igũrũ rĩa muoyo thutha wa gĩkuũ?
11 Mawoni ma ndini ya Budha igũrũ rĩa muoyo thutha wa gĩkuũ nĩ maya: Ũtũũro nĩ wa tene na tene o tiga mũndũ akinyĩrire muoroto wa mũico wa Nirvana, ũrĩa arĩ guo gũkũũrũo kuuma thĩinĩ wa mũthiũrũrũko wa gũciarũo rĩngĩ. Nirvana ti mũikarĩre wa mwĩgangaro kana wa gũtukana na muoyo mũnene wa ngai mũnene. Na njĩra nguhĩ ũcio nĩ mũikarĩre wa kwaga gũtũũra—“handũ hatarĩ na gĩkuũ” hakĩrĩte ũtũũro wa mũndũ. Dikicanarĩ Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary ĩtaũraga “Nirvana” atĩ nĩ “handũ kana mũikarĩre wa kũriganĩrũo nĩ ruo, kũrũmbũyia, kana ũ-ma wa na nja.” Handũ ha kũgeria gũkinyĩra mũikarĩre wa kwaga gũkua, Abudha mekagĩrũo ngoro makĩre mĩhaka ya kwaga gũkua makinyĩre Nirvana.
12-14. Mĩthemba mwanya mwanya ya ndini ya Budha irutanaga atĩa rĩĩciria rĩa kwaga gũkua?
12 Hingo ĩrĩa rĩĩciria rĩu rĩahunjaga kũndũ mwanya mwanya thĩinĩ wa Asia, ndini ya Budha nĩyathondekangire morutani mayo nĩguo maringane na wĩtĩkio wa mĩena ĩo. Ta kĩonereria-rĩ, ndini ya Budha ya Mahayana, mũthemba wa ndini ya Budha wahunjire mũno thĩinĩ wa China na Japani metĩkĩtie thĩinĩ wa ciũmbe cia igũrũ ciethemaga kũingĩra Nirvana nĩguo ihonokie arĩa angĩ, nacio ciathathayagio irĩ ta ngai, kana Abudha a ihinda rĩrĩa rĩũkĩte. Ciũmbe icio ciatĩragia kũingĩra Nirvana, nĩguo iciarũo rĩngĩ na rĩngĩ nĩgetha itungatĩre arĩa angĩ imateithie kũingĩra Nirvana. Kwoguo mũndũ no ahote gũcagũra gũthiĩ na mbere gũciarũo rĩngĩ na rĩngĩ o na thutha wa gũkinyĩra Nirvana.
13 Gũthondekangwo kũngĩ kwarehire ũgucĩrĩria biũ thĩinĩ wa China na Japani warĩ ũrutani ũrĩa wa Bũrũri Mũtheru wa Ithũĩro, wathugundirũo nĩ Budha Amitabha, kana Amida. Arĩa makayagĩra rĩĩtwa rĩa Budha thĩinĩ wa wĩtĩkio maciaragwo rĩngĩ thĩinĩ wa ũcio Bũrũri Mũtheru, kana paradiso, kũrĩa mũikarĩre ũhotithagia na njĩra hũthũ gũkinyĩra kĩrathimo kĩa mũico. Kĩrathimo kĩa mũico kĩrehage kĩ? Profesa Smart, ũrĩa ũgwetirũo kabere, ataaragĩria ũũ: “O ta ũrĩa kũngĩrĩgĩrũo-rĩ, riri wa paradiso, ũrĩa ũtaaragĩrio o wega biũ thĩinĩ wa maandĩko ma Mahayana, nĩguo wacokire handũ ha nirvana thĩinĩ wa rĩĩciria rĩrĩa rĩrĩ ngumo rĩa muoroto mũnene gũkĩra mĩoroto yothe.”
14 Ndini ya Budha wa Tibet ĩingĩragia wĩtĩkio ũngĩ wa kũu. Ta kĩonereria-rĩ, ibuku rĩa akuũ rĩa Tibet nĩrĩguũragia ũrĩa gũgatuĩka kwĩ mũndũ thĩinĩ wa mũikarĩre wa gatagatĩ mbere ya gũciarũo rĩngĩ. Akuũ merĩkanaga atĩ mamũrĩkagwo na ũtheri mũtheru wa muoyo mũnene wa ngai mũnene, na atĩ arĩa matangĩhota gũkirĩrĩria ũtheri ũcio matikũũragwo no maciaragwo rĩngĩ. Gũkuonekana o wega atĩ, ndini ya Budha thĩinĩ wa mĩthemba yayo mwanya mwanya nĩĩrutanaga rĩĩciria rĩa kwaga gũkua.
Gũthathayia Aciari a Tene Akuũ Thĩinĩ wa Ndini ya Shinto ya Japani
15-17. (a) Ũthathayia wa maroho ma aciari a tene akuũ wakũrire atĩa thĩinĩ wa ndini ya Shinto? (b) Wĩtĩkio wa kwaga gũkua kwa muoyo nĩ mũthingi wa ndini ya Shinto na njĩra ĩrĩkũ?
15 Ndini yarĩkuo Japani mbere ya ndini ya Budha gũkinya thĩinĩ wa karine ya gatandatũ M.M. Yarĩ ndini ĩtarĩ rĩĩtwa, nayo yarĩ wĩtĩkio wegiĩ mĩthiĩre na mĩtugo ya andũ. Kwoguo, rĩrĩa ndini ya Budha yambĩrĩirio, gũkĩgĩa na bata wa gũtigithũkania ndini ya Kĩjapani na ĩo ngʼeni. Na kwoguo rĩĩtwa “Shinto,” riugaga “njĩra ya ngai,” rĩkĩambĩrĩria.
16 Ndini ya Shinto ya tene yetĩkĩtie atĩa igũrũ rĩa muoyo thutha wa gĩkuũ? Kuumagia rĩrĩa mũcere wambĩrĩirie kũhandwo thĩinĩ wa mĩtaro, “ũrĩmi ũcio warehire mũingĩ mũrũmu wĩ na mũtabarĩre mwega,” nĩguo riugaga ibuku Kodansha Encyclopedia of Japan, “na mĩkũngũyio ya ũthathayia wa ũrĩmi—ĩrĩa yagĩire na gĩcunjĩ kĩa bata thĩinĩ wa ndini ya Shintō—nĩyakũririo.” Gwĩtigĩra mĩoyo ya akuũ gwatũmire andũ acio a tene mabumbũre mĩkũngũyio ya ũthathayia ya kũhoroheria mĩoyo ĩo. Ũndũ ũcio wakũrire ũgĩtuĩka ũthathayia wa maroho ma aciari a tene akuũ.
17 Kũringana na wĩtĩkio wa ndini ya Shinto, muoyo “mũkuũ” no ũkoragwo na ũ-mũndũ ĩndĩ nĩũkoragwo na kĩmeni nĩũndũ wa gĩkuũ. Rĩrĩa arĩa makuĩrĩirũo mekaga mĩkũngũyio ya ũthathayia wa kĩririkano, muoyo ũcio nĩũtheragio ũgakinyĩra itĩna rĩa kweheria mwerekera wothe wa gũthũkia arĩa angĩ, na ũkagĩa na mũtugo mwega na wa thayũ. Thutha wa ihinda, roho wa mũciari wa tene mũkuũ ũhaicaga ũgakinyĩra ngathĩ ya gũtuĩka ngai, kana mũrangĩri. Tondũ ndini ya Shinto yarĩ kuo ihinda rĩmwe na ndini ya Budha, ndini ya Shinto nĩyoire morutani mamwe ma ndini ya Budha, o hamwe na ũrutani ũrĩa wa paradiso. Kwoguo, tuonaga atĩ wĩtĩkio wa kwaga gũkua nĩ wa mũthingi thĩinĩ wa ndini ya Shinto.
Kwaga Gũkua Thĩinĩ wa Ndini ya Tao, Gũthathayia Aciari a Tene Akuũ Thĩinĩ wa Ndini ya Konfiushio
18. Arũmĩrĩri a ndini ya Tao meciragia atĩa igũrũ rĩa kwaga gũkua?
18 Ndini ya Tao yambĩrĩirio nĩ Lao-tzu, ũrĩa kwĩrĩkanaga atĩ atũũraga China thĩinĩ wa karine ya gatandatũ M.M.M. Kũringana na ndini ya Tao, muoroto wa maica nĩ kũiguithania mawĩko ma kĩĩmũndũ na Tao—njĩra ya kĩĩmerera. Wĩtĩkio wa ndini ya Tao wĩgiĩ mũikarĩre wa kwaga gũkua wahota kũgwetwo na njĩra nguhĩ ũũ: Tao nĩyo kanuni ĩrĩa ĩtongoragia ya thĩ na igũrũ. Tao ndĩrĩ kĩambĩrĩria kana mũico. Na ũndũ wa gũtũũra kũringana na Tao, mũndũ agwatanagĩra nayo nake agatuĩka wa tene na tene.
19-21. Megererio ma ndini ya Tao maatongoririe thĩinĩ wa mageria marĩkũ?
19 Thĩinĩ wa mageria mao ma gũtukana na kĩĩmerera, thutha wa ihinda arũmĩrĩri a ndini ya Tao maakenirio makĩria nĩ ũ-tene na tene wayo na ũhũthũ wayo wa kwĩiguithania nayo. Megereirie atĩ hihi na ũndũ wa gũtũũra kũringana na Tao, kana njĩra ya kĩĩmerera, mũndũ nĩangĩahotire kũgundũria na njĩra hũthũ thiri ya kĩĩmerera na atuĩke atĩ ndangĩhota kũnyitwo nĩ maũndũ marĩa mathũkagia mwĩrĩ, mĩrimũ, mehia, o na gĩkuũ.
20 Arũmĩrĩri a ndini ya Tao nĩmaambĩrĩirie kwĩmenyeria gwĩciria mũno, kwĩmenyeria kũhihia, na gũthuuranĩra mĩrĩre, maũndũ marĩa meciragĩrio atĩ nĩmangĩatĩririe kũbutha na gĩkuũ kĩa mwĩrĩ. O narua ngʼano ikĩambĩrĩria kũhunja cia andũ matangĩkua arĩa mangĩahotire kũmbũka matu-inĩ na makonekana na makabuĩria o ta ũrĩa mangĩeendera arĩa maatũũraga mĩaka mĩingĩ irĩma-inĩ theru na thĩinĩ wa icigĩrĩra cia kũraya, makĩnyuaga ime kana kũrĩa matunda ma majĩki. Historia ya Gĩĩchina ĩribotaga atĩ thĩinĩ wa mwaka wa 219 M.M.M., mũthamaki Ch’in Shih Huang Ti nĩaatũmire gĩkundi kĩa meri irĩ na aanake na airĩtu 3,000 magacarie gĩcigĩrĩra kĩu kĩa ngʼano kĩa P’eng-lai, cikaro cia acio matakuaga, nĩguo marehe ndawa ĩrĩa ĩngĩtũma matigakuage. Hatarĩ nganja matiacokire nayo.
21 Gũcarĩrĩria muoyo wa tene na tene gwatũmire arũmĩrĩri a ndini ya Tao magerie kũgundũria ndawa cia kwaga gũkua na njĩra ya kemĩko. Mawoni-inĩ ma ndini ya Tao, muoyo ũgĩaga rĩrĩa hinya wa kĩĩ-rũme na wa kĩĩ-ũka watukana. Kwoguo, na ũndũ wa gũtukania rithathi (ya rangi mũirũ) na zebaki (ya rangi mũkebu) maakoragwo makĩĩgerekania na mũtukanio wa kĩĩmerera nao meciragia atĩ maciaro mangĩakorirũo marĩ ndawa ĩngĩamareheire kwaga gũkua.
22. Ũgucĩrĩria wa ndini ya Budha igũrũ rĩa maica ma kĩndini ma Achina wagĩire na maciaro marĩkũ?
22 Gũkinyagia karine ya mũgwanja M.M., ndini ya Budha nĩyaingĩrĩte thĩinĩ wa maica ma kĩndini ma Achina. Maciaro maarĩ mũtukanio wa ndini ya Budha, kũrongoreria ngoma, na ũthathayia wa aciari a tene akuũ. “Ndini ya Budha na ndini ya Tao,” oigaga Profesa Smart, “nĩciakũririe wĩtĩkio wa muoyo thutha wa gĩkuũ ũrĩa ũtataũkĩte biũ thĩinĩ wa ũthathayia wa aciari a tene akuũ a Achina a tene.”
23. Konfiushio aarĩ na mwerekera ũrĩkũ igũrũ rĩa ũthathayia wa aciari a tene akuũ?
23 Konfiushio, njũhĩga ĩngĩ ĩrĩ ngumo ya China ya karine ya gatandatũ M.M.M., ũrĩa filosofia ciake ciatuĩkire mũthingi wa ndini ya Konfiushio, ndatarĩirie mũno igũrũ rĩa muoyo thutha wa gĩkuũ. Handũ ha ũguo, ekĩrire hinya bata wa mĩtugo mĩega na mĩthiĩre ya gwĩtĩkĩrĩka mũingĩ-inĩ. Ĩndĩ nĩ aarĩ na mwerekera mwega kwerekera ũthathayia wa aciari a tene akuũ nake ekĩrire hinya mũno kũrũmagia mĩkũngũyio ĩrĩa ya ũthathayia na mĩkũngũyio ĩrĩa ĩkonainie na maroho ma aciari a tene akuũ.
Ndini Ingĩ cia Irathĩro
24. Ndini ya Jaini ĩrutanaga atĩa igũrũ rĩa muoyo?
24 Ndini ya Jaini yambĩrĩirio India karine ya gatandatũ M.M.M. Mwambĩrĩria wayo, Mahāvīra, aarutanire atĩ indo ciothe ii muoyo ikoragwo na muoyo ũtũũraga tene na tene na atĩ ũhonokio wa muoyo kuuma thĩinĩ wa ũkombo wa Karma ũhotekaga tu kũgerera gwĩcuma na kwĩĩkĩra andabu biũ na kwaga kũhũthĩra haaro o na hanini harĩ ciũmbe ciothe. Ajaini metĩkĩtie ũguo o kinyagia ũmũthĩ.
25, 26. Nĩ wĩtĩkio ũrĩkũ wa Kĩĩhindu o na ningĩ wonekanaga thĩinĩ wa ndini ya Karathingʼa?
25 India o na ningĩ nĩkuo kĩhumo kĩa ndini ya Karathingʼa, ndini ĩrĩ arũmĩrĩri milioni 19. Ndini ĩo yambĩrĩirie karine ya 16 rĩrĩa Guru Nānak aatuire atĩ nĩagũtukania maũndũ marĩa mega makĩria ma ndini ya Kĩĩhindu na ya Ithĩramu athondeke ndini ya mũtukanio. Ndini ya Karathingʼa yekuĩire wĩtĩkio wa Kĩĩhindu wa kwaga gũkua kwa muoyo, gũciarũo rĩngĩ thĩinĩ wa mwĩrĩ ũngĩ, na Karma.
26 Gũkuoneka o wega atĩ, wĩtĩkio wa atĩ muoyo nĩũthiaga na mbere thutha wa mwĩrĩ gũkua nĩ gĩcunjĩ kĩnene kĩa ndini nyingĩ cia Irathĩro. O na kũrĩ ũguo-rĩ, nĩ atĩa ũhoro-inĩ ũkoniĩ Mũingĩ wa Akristiano, ndini ya Kĩyahudi, na Ithĩramu?
[Map on page 10]
(For fully formatted text, see publication.)
ASIA YA GATAGATĨ
KASHMIR
TIBET
CHINA
KOREA
JAPANI
Banaras
INDIA
Buddh Gaya
MYANMAR
THAILANDI
KAMBODIA
SRI LANKA
JAVA
KARINE YA 3 M.M.M.
KARINE YA 1 M.M.M.
KARINE YA 1 M.M.
KARINE YA 4 M.M.
KARINE YA 6 M.M.
KARINE YA 7 M.M.
Ndini ya Budha yarĩ na ũgucĩrĩria thĩinĩ wa Asia ya Irathĩro yothe
[Mbica karatathi ka 9]
Gũciarũo rĩngĩ thĩinĩ wa mwĩrĩ ũngĩ nĩkuo gĩtugĩ kĩa ndini ya Kĩĩhindu
[Mbica karatathi ka 11]
Na ũndũ wa gũtũũra kũringana na kĩĩmerera, mũrũmĩrĩri wa ndini ya Tao ageragia gũtũũra tene na tene
[Mbica karatathi ka 12]
Konfiushio aarĩ na mwerekera mwega kwerekera ũthathayia wa aciari a tene akuũ