Harĩa Tũngĩona Macokio
“Mwĩgererio wa kũherithio tene na tene ndũiguithainie na wĩtĩkio wa atĩ Ngai nĩendete indo iria ciũmbĩtwo. . . . Gwĩtĩkia atĩ muoyo ũherithagio tene na tene nĩũndũ wa mahĩtia ma mĩaka mĩnini, ũtekũheo mweke wa kũgarũrĩra, gũtiguithanagia na meciria magima.”—NIKHILANANDA, MŨFILOSOFIA MŨHINDU.
1, 2. Nĩ ciũria irĩkũ igĩaga tondũ wa wĩtĩkio mwanya mwanya igũrũ rĩa muoyo thutha wa gĩkuũ?
Ũ MŨTHĨ andũ aingĩ matiĩiguaga makĩiganĩrio nĩ ũrutani wa kũherithio tene na tene, o ta Nikhilananda mũfilosofia ũcio Mũhindu. O ta ũguo-rĩ, andũ angĩ nĩmonaga hinya wa gũtaũkĩrũo nĩ mwĩgererio ta ũrĩa wa gũkinyĩra Nirvana na gũtukana na Tao.
2 O na kũrĩ ũguo-rĩ, na ũndũ wa rĩĩciria rĩa kwaga gũkua kwa muoyo-rĩ, ndini cia Irathĩro na cia Ithũĩro nĩirehete wĩtĩkio mũingĩ wa kũrigithia andũ ũkoniĩ muoyo thutha wa gĩkuũ. Hihi kwahoteka kũmenya ma ũhoro-inĩ wa ũrĩa gũtuĩkaga kũrĩ ithuĩ rĩrĩa twakua? Hihi kũna muoyo nĩ kĩndũ gĩtangĩkua? Nĩ ha tũngĩona macokio?
Sayansi na Filosofia
3. Hihi sayansi kana njĩra ya gĩsayansi ya gũtuĩria maũndũ nĩĩheanaga macokio ma ciũria ikoniĩ muoyo thutha wa gĩkuũ?
3 Hihi sayansi kana njĩra ya gĩsayansi ya gũtuĩria maũndũ ĩrĩ na macokio ma ciũria igũrũ rĩa muoyo thutha wa gĩkuũ? Makĩhũthĩra ũtaarĩria wa ica-ikuhĩ ũkoniĩ ciũndũ cia ũrĩa gũtuĩkaga mũndũ aakuhĩhĩria gũkua kana cia ‘nja ya mwĩrĩ,’ atuĩria amwe nĩmageretie gũtuĩria ũhoro wa muoyo thutha wa gĩkuũ. Agĩthuthuria mamwe ma maũndũ marĩa moigĩte thĩinĩ wa ũhoro wake wĩ na mũtwe “Hihi Gĩkuũ Nĩ Mweke wa Kũingĩra Thĩinĩ wa Ũtheri?,” mũtheolojia Mũgatoliki Hans Küng aatuire ũũ: “Maũndũ ta macio mationanagia ũndũ o na ũrĩkũ igũrũ rĩa muoyo thutha wa gĩkuũ: nĩ kaũndũ ka ndagĩka ithano cia mũico mbere ya gĩkuũ no ti muoyo wa tene na tene thutha wa gĩkuũ.” Ongereire akiuga ũũ: “Kĩũria kĩa ũhotekeku wa gũkorũo-ho kwa muoyo thutha wa gĩkuũ nĩ kĩa bata mũno harĩ mũndũ ũrĩ muoyo. Kĩbatiĩ icokio rĩrĩa arĩ o mũhaka rĩcario mwena ũngĩ angĩkorũo rĩtingĩhota kũheanwo nĩ marĩgĩtarĩ.”
4. Hihi filosofia yahota gũtũteithia kuona macokio thĩinĩ wa wĩtĩkio mũingĩ wa muoyo thutha wa gĩkuũ ũrĩa ũheanagwo nĩ ndini mwanya mwanya?
4 Nĩ atĩa ũhoro ũkoniĩ filosofia? Hihi yahota gũtũteithia kuona macokio gatagatĩ-inĩ ka wĩtĩkio mũingĩ wa muoyo thutha wa gĩkuũ ũrĩa ũheanagwo nĩ ndini mwanya mwanya? Ũtuĩria mwanya mwanya wa kĩfilosofia ũingĩrĩtie thĩinĩ “wĩko wa gwĩcirĩrio,” nĩguo oigaga Bertrand Russell, mũfilosofia Mũngeretha wa karine ya 20. Filosofia, kũringana na ibuku The World Book Encyclopedia, nĩ “mũthemba wa ũtuĩria—njĩra ya gũthuthuria, gũcambũra, gũtaũra, na kwĩgereria.” Ha ũhoro ũkoniĩ muoyo thutha wa gĩkuũ-rĩ, megererio ma kĩfilosofia nĩmatigaine mũno o kuumagia gwĩta kwaga gũkua kwa muoyo iroto cia mũthenya o kinya gũgwĩta kĩhooto mũndũ o mũndũ aciaragwo nakĩo.
Kĩhumo kĩa Mwanya kĩa Macokio
5. Ibuku rĩa tene makĩria rĩrĩa rĩanaandĩkwo nĩ rĩrĩkũ?
5 O na kũrĩ ũguo-rĩ, kwĩ na ibuku rĩkoragwo na macokio ma ma harĩ ciũria icio cia bata igũrũ rĩa muoyo na gĩkuũ. Nĩrĩo ibuku rĩa tene makĩria rĩrĩa rĩanaandĩkwo, icunjĩ ciarĩo ikoretwo itungĩtwo mĩaka ta 3,500 mĩthiru. Gĩcunjĩ kĩa mbere kĩa ibuku rĩrĩ kĩaandĩkirũo karine nini mbere ya gũtungwo kwa Veda, nyĩmbo iria cia tene mũno cia maandĩko ma Kĩĩhindu, na hakuhĩ mĩaka ngiri ĩmwe mbere ya Budha, Mahāvīra, na Konfiushio gũciarũo gũkũ thĩ. Ibuku rĩu rĩarĩkirio mwaka wa 98 M.M., makĩria ma mĩaka 500 mbere ya Mũḥammedi kwambĩrĩria Ithĩramu. Kĩhumo kĩu kĩa mwanya kĩa ũũgĩ wa igũrũ mũno makĩria nĩ Bibilia.a
6. Nĩũndũ kĩ tũngĩĩrĩgĩrĩra Bibilia ĩtwĩre muoyo nĩ kĩĩ?
6 Bibilia ĩrĩ na historia ya tene nũngĩrĩru makĩria gũkĩra ibuku rĩngĩ o na rĩrĩkũ rĩrĩ ho. Historia ĩrĩa yandĩkĩtwo thĩinĩ wa Bibilia yambĩrĩirie o kĩambĩrĩria kĩa famĩlĩ ya kĩĩmũndũ na ĩtaaragĩria ũrĩa twahotire gũkorũo twĩ gũkũ thĩ. O na nĩyandĩkaga ũhoro wa mbere ya kũũmbwo kwa andũ. Na ma ibuku rĩu no rĩhote gũtũhe ũmenyo mũrikĩru igũrũ rĩa ũrĩa mũndũ ombirũo na igũrũ rĩa muoyo.
7, 8. Nĩũndũ kĩ tũngĩhota kũgarũrũkĩra Bibilia twĩ na ma tuone macokio ma ma na ma kũiganithia igũrũ rĩa ũrĩa gũtuĩkaga kũrĩ ithuĩ rĩrĩa twakua?
7 Kwongerera-rĩ, Bibilia nĩ ibuku rĩa ũnabii mwanya mwanya ũhingĩtio ũtekũhĩtia. Ta kĩonereria-rĩ, nĩyarathire ĩtheretie kũrũgama na kũgwa kwa wathani wa Media na Perisia na wathani wa Ũgiriki. Ciugo icio nĩciahingirio biũ biũ ũũ atĩ acambũri amwe nĩmaageririe, na matihote, kũruta ihooto cia kuonania atĩ ciaandĩkirũo thutha wa maũndũ macio kũhinga. (Danieli 8:1-7, 20-22) Ũmwe wa ũnabii mwandĩke thĩinĩ wa Bibilia nĩũrahingio biũ mahinda-inĩ maya maitũ ithuĩ ene.b—Mathayo, gĩcunjĩ kĩa 24; Mariko, gĩcunjĩ gĩa 13; Luka, gĩcunjĩ kĩa 21; 2 Timotheo 3:1-5, 13.
8 Gũtirĩ mũndũ o na ũrĩkũ, o na akorũo na hakiri atĩa, ũngĩahotire kũratha atekũhĩtia maũndũ magekĩka ihinda rĩrĩa rĩũkĩte. No Mũũmbi wa thĩ na igũrũ mwene hinya wothe na mwene ũũgĩ wothe ũngĩhota gwĩka ũguo. (2 Timotheo 3:16, 17; 2 Petero 1:20, 21) Na ma Bibilia nĩ ibuku kuuma kwĩ Ngai. Hatarĩ nganja, ibuku rĩu no rĩhote gũtũhe macokio ma ma na ma kũiganithia igũrũ rĩa ũrĩa gũtuĩkaga kũrĩ ithuĩ rĩrĩa twakua. Rekei twambe tuone ũrĩa riugaga igũrũ rĩa muoyo.
[Ũhoro wa magũrũ-inĩ]
a Ona brochua A Book for All People, ĩcabĩtwo nĩ Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Ona ibuku The Bible—God’s Word or Man’s?, rĩcabĩtwo nĩ Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Mbica karatathi ka 18]
Ibuku rĩa tene makĩria rĩrĩa rĩanaandĩkwo
[Mbica karatathi ka 18]
Ibuku rĩrĩa rĩheanaga macokio ma kwĩhokeka na ma kũiganithia