1-3. Nĩ maũndũ marĩkũ maatũmire gĩkuũ kĩa Jesu gĩkorũo kĩrĩ kĩa mwanya?

MŨTHENYA ũmwe hakuhĩ mĩaka 2,000 mĩhĩtũku, mũndũ ũmwe ũtaarĩ na mahĩtia nĩ aathitangirũo, agĩciirithio nĩ ũndũ wa mahĩtia ateekĩte, na akĩnyarirũo nginya agĩkua. Tiwe warĩ wa mbere kũũragwo na njĩra ĩyo ĩtaarĩ ya kĩhooto, na ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, tiwe warĩ wa mũico. No gĩkuũ gĩake kĩarĩ kĩa mwanya.

² Ũndũ ũrĩa wekĩkire kahinda kanini mũndũ ũcio atanakua nĩ woonanirie atĩ gĩkuũ kĩu gĩake kĩarĩ kĩa bata mũno. O na gũtuĩka kwarĩ mathaa ma mĩaraho, nĩ kwagĩire na nduma nene o rĩmwe. Mwandĩki ũmwe wa Bibilia ooigire ũũ: “Ũtheri wa riũa nĩ wathirire.” (Luka 23:44, 45) Thutha ũcio, mũndũ ũcio atanatuĩkana, akĩgweta ciugo ici itangĩriganĩra: “Maũndũ mothe nĩ mahinga!” Hatarĩ nganja, nĩ aahingirie ũndũ wa bata mũno rĩrĩa aarutire muoyo wake. Igongona rĩu aarutire nĩrĩo rĩarĩ gĩĩko kĩrĩa kĩnene biũ kĩa wendo kĩanekwo nĩ mũndũ.—Johana 15:13; 19:30.

³ Mũndũ ũcio nĩ Jesu Kristo. Andũ aingĩ thĩinĩ wa thĩ nĩ moĩ mũthenya wa Nisani 14, mwaka wa 33 M.M., tondũ nĩrĩo Jesu aanyamarĩkire na agĩkua. No nĩ harĩ ũndũ ũmwe wa bata ũtatindanagĩrũo mũno. O na gũtuĩka Jesu nĩ aanyamarĩkire mũno, nĩ harĩ mũndũ ũngĩ watuurirũo makĩria. Mũndũ ũcio nĩwe wekire gĩĩko kĩrĩa kĩnene biũ kĩa wendo kĩanekwo igũrũ na thĩ. Nĩ gĩĩko kĩrĩkũ kĩu eekire? Macokio ma kĩũria kĩu nĩ maratũhe mũthingi wa kwarĩrĩria ũndũ ũrĩa wa bata makĩria gũkĩra ũngĩ o wothe: Wendo wa Jehova.

Gĩĩko Kĩrĩa Kĩnene Mũno kĩa Wendo

4. Mũthigari ũmwe Mũroma aamenyire atĩa atĩ Jesu aarĩ mũndũ ngũrani na arĩa angĩ, na ũndũ ũcio watũmire oige atĩa?

⁴ Mũthigari ũmwe Mũroma ũrĩa warũgamĩrĩire Jesu akĩũragwo, nĩ aamakirio nĩ nduma ĩrĩa yagĩire kuo Jesu atanakua na gĩthingithia kĩrĩa kĩarũmĩrĩire. Ooigire ũũ: “Hatarĩ nganja, ũyũ ararĩ Mũrũ wa Ngai.” (Mathayo 27:54) Nĩ ma, Jesu aarĩ ngũrani na andũ arĩa angĩ. Mũthigari ũcio nĩ aanyitĩte itemi harĩ kũũraga Mũrũ wa mũmwe wa Ngai Ũrĩa ũrĩ Igũrũ Mũno! Hihi Ithe eendete Mũrũ wake na gĩkĩro kĩrĩkũ?

5. Jesu aaikarĩte igũrũ ihinda rĩigana atĩa hamwe na Ithe atanoka gũkũ thĩ?

⁵ Bibilia ĩtaga Jesu “irigithathi harĩ ũũmbi wothe.” (Akolosai 1:15) Kwoguo Mũrũ ũcio wa Jehova aarĩ kuo mbere ya igũrũ na thĩ kũũmbwo. Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, hihi Ngai na Mũrũ wake maaikaranĩtie ihinda rĩigana atĩa? Athomi amwe a sayansi megeragĩria atĩ thĩ ĩno ĩkoretwo kuo ta mĩaka bilioni 13. O na tũtingĩhota gwĩcirĩria ũrĩa ihinda rĩu rĩigana. No o na angĩkorũo ũguo megeragĩria nĩguo, mĩaka ĩyo yothe bilioni 13 nĩ mĩnini gũkĩra mĩaka ĩrĩa Mũrũ wa Ngai aatũũrĩte! Eekaga atĩa ihinda-inĩ rĩu rĩothe?

6. (a) Mũrũ wa Ngai eekaga atĩa atanoka gũkũ thĩ? (b) Wendo wa Jehova na Mũrũ wake ũhaana atĩa?

⁶ Jesu nĩ aakenagĩra gũteithia Ithe arĩ “mũruti wĩra njorua.” (Thimo 8:30) Bibilia yugaga ũũ: “Gũtirĩ [kĩndũ] o na kĩmwe kĩagĩire kuo gĩtagereire harĩ [Mũriũ].” (Johana 1:3) Kwoguo Jehova na Mũrũwe nĩ maarutithanirie wĩra harĩ kũũmba indo icio ingĩ ciothe. No nginya makorũo nĩ maakenaga mũno marĩ hamwe! Nĩ kũĩkaine atĩ wendo gatagatĩ ka mũciari na mwana wake nĩ ũkoragwo wĩ mũnene mũno. Na wendo “wohithanagia andũ na njĩra nginyanĩru.” (Akolosai 3:14) Kwoguo-rĩ, hihi no tũkĩhote gwĩcirĩria ũrĩa wendo wa Ngai na Mũrũ wake warĩ mũrũmu thutha wa gũikarania ihinda iraihu ũguo? Hatarĩ nganja, wendo ũrĩa ũrĩ gatagatĩ-inĩ ka Jehova Ngai na Mũrũwe nĩ mũnene mũno.

7. Hĩndĩ ĩrĩa Jesu aabatithirio-rĩ, Jehova oonanirie atĩa ũrĩa aaiguaga igũrũ rĩgiĩ Mũrũ ũcio wake?

⁷ O na kũrĩ ũguo, Ngai nĩ aatũmire Mũrũwe gũkũ thĩ nĩguo aciarũo arĩ mũndũ. Nĩ ũndũ ũcio, kwa ihinda rĩa mĩaka makĩria ma 30 Jehova nĩ aabatarire kwamba gũikara atarĩ hamwe na Mũrũ wake endete, ũrĩa maakoretwo marĩ na ũrata wa hakuhĩ mũno kũrĩa igũrũ. No nginya akorũo nĩ eeroragĩra mũno arĩ igũrũ, nĩguo one ũrĩa maũndũ maathiaga rĩrĩa Jesu aakũraga nginya agĩtuĩka mũndũ mũgima mũkinyanĩru. Na hĩndĩ ĩrĩa Jesu aakinyirie kĩndũ mĩaka 30, nĩ aabatithirio. Jehova aaiguire atĩa kwerekera Mũrũwe? Jehova we mwene aaririe arĩ igũrũ akiuga ũũ: “Ũyũ nĩ Mũrũ wakwa, ũrĩa nyendete, na nĩ ndĩmwĩtĩkĩrĩte.” (Mathayo 3:17) No mũhaka Jehova akorũo nĩ aakenire mũno nĩ kuona Jesu akĩhingia maũndũ marĩa mothe maarathĩtwo igũrũ rĩake arĩ na wĩhokeku!—Johana 5:36; 17:4.

8, 9. (a) Jesu aacemanirie na maũndũ marĩkũ mũthenya wa Nisani 14 mwaka wa 33 M.M., na Ithe aaiguire atĩa? (b) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova etĩkĩre Mũrũ wake anyarirĩke na akue?

⁸ No hihi Jehova aaiguire atĩa mũthenya ũcio wa Nisani 14 mwaka wa 33 M.M.? Aaiguire atĩa rĩrĩa Jesu aakunyanĩirũo na akĩnyitwo nĩ kĩrĩndĩ ũtukũ? Aaiguire atĩa rĩrĩa Jesu aatiganĩirio nĩ arata ake na agĩcirithio na njĩra ĩtaarĩ ya kĩhooto? Aaiguire atĩa rĩrĩa aanyũrũragio, agĩtuĩrũo mata, na akĩringwo ngundi? Aaiguire atĩa Jesu akĩhũũrũo na iboko irĩ na tũmĩthece nginya igĩĩcora mũgongo? Aaiguire atĩa Jesu akĩhũũrĩrũo mĩcumarĩ moko na magũrũ mũtĩ-inĩ, agĩcoka agĩtigwo acuurĩtio hau akĩrumagwo nĩ andũ? Aaiguire atĩa rĩrĩa Mũrũ wake endete aamũkaĩire arĩ hakuhĩ gũkua? Hihi Jehova aaiguire atĩa rĩrĩa Jesu aatuĩkanire, ũndũ ũrĩa watũmire Mũrũ ũcio wake eendete akorũo atarĩ kuo ũndũ ũrĩa ũtahaanĩkĩte kuuma rĩrĩa indo ciothe ciombirũo?—Mathayo 26:14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:38-44, 46; Johana 19:1.

⁹ Tũtingĩona ciugo cia gũtaarĩria ũrĩa Jehova aaiguire ngoro-inĩ rĩrĩa Mũrũwe ooragirũo. Ũndũ ũrĩa tũngĩhota gũtaarĩria nĩ kĩrĩa gĩatũmire Jehova etĩkĩrie ũndũ ũcio wĩkĩke. Hihi eetĩkĩririe ũndũ ũngĩamũreheire ruo ũguo nĩkĩ? Nĩ atũguũrĩirie ũndũ wa bata thĩinĩ wa Johana 3:16. Rĩandĩko rĩu nĩ rĩa bata mũno ũũ atĩ andũ amwe marĩĩtaga Injiri nini. Riugaga ũũ: “Ngai nĩ eendire kĩrĩndĩ gĩa gũkũ thĩ mũno, nginya akĩruta Mũrũ wake wa mũmwe, nĩguo mũndũ o wothe ũrĩonanagia wĩtĩkio harĩ we ndakananiinwo no akaagĩa na muoyo wa tene na tene.” Kwoguo, gĩtũmi kĩnene kĩrĩa gĩatũmire Jehova eke ũguo nĩ wendo. Kĩheo kĩrĩa Jehova aaheanire gĩa gũtũma Mũrũ wake anyarirĩke na akue nĩ ũndũ witũ, nĩkĩo kĩarĩ gĩĩko kĩrĩa kĩnene mũno kĩa wendo kĩanekwo.

Wendo wa Ngai Uugĩte Atĩa?

10. Ũndũ ũrĩa mũnene andũ mabataraga nĩ ũrĩkũ, na nĩkĩ ti ũndũ mũhũthũ gũtaarĩria ũrĩa kiugo “wendo” kiugĩte?

¹⁰ Kiugo “wendo” kiugĩte atĩa? Gũtuĩkaga atĩ ũndũ ũrĩa mũnene andũ mabataraga mũno nĩ kuonio wendo. Kuuma gũciarũo nginya gũkua, andũ nĩ meriragĩria mũno kwendwo, magakena rĩrĩa monio wendo, na no makue nĩ ũndũ wa kwaga kwendwo. No ũndũ wa kũmakania nĩ atĩ, ti ũndũ mũhũthũ gũtaarĩria wendo nĩ kĩĩ. Andũ nĩ maragia maũndũ megiĩ wendo. Nĩ kũrĩ mabuku maingĩ, nyĩmbo, na marebeta megiĩ wendo. No indo icio ciothe itihotete gũtaarĩria wega wendo nĩ kĩĩ. Kiugo kĩu nĩ kĩhũthĩrĩtwo mũno ũũ atĩ ti ũndũ mũhũthũ kũmenya ũrĩa kiugĩte kũna.

11, 12. (a) Nĩ ha tũngĩruta ũhoro mũingĩ wĩgiĩ wendo, na nĩkĩ? (b) Nĩ mĩthemba ĩrĩkũ ya wendo yagwetetwo thĩinĩ wa rũthiomi rwa tene rwa Kĩngiriki, na nĩ kiugo kĩrĩkũ kĩa “wendo” kĩhũthĩrĩtwo mũno thĩinĩ wa Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki? (Rora nginya kohoro ka magũrũ-inĩ.) (c) Thĩinĩ wa Bibilia, kiugo a·gaʹpe kaingĩ kĩhũthagĩrũo kuonania kĩĩ?

¹¹ No Bibilia nĩ ĩtaaragĩria wega wendo nĩ kĩĩ. Ibuku rĩmwe rĩĩtagwo Expository Dictionary of New Testament Words rĩandĩkĩtwo nĩ Vine riugaga ũũ: “Wendo no ũmenyekire kũgerera ciĩko.” Ciĩko cia Jehova iria ciandĩkĩtwo thĩinĩ wa Bibilia nĩ itũrutaga maũndũ maingĩ megiĩ wendo wake. Kwa ngerekano-rĩ, hihi nĩ harĩ ũndũ ũngĩ ũngĩtaarĩria ngumo ĩyo wega gũkĩra ũrĩa Jehova aarutire Mũrũ wake? Thĩinĩ wa icunjĩ iria irũmĩrĩire, nĩ tũkuona ngerekano ingĩ nyingĩ cia ũrĩa Jehova oonanirie wendo. Ningĩ nĩ tũkwĩruta maũndũ maingĩ kuumana na ciugo iria itaũrĩtwo “wendo” thĩinĩ wa Bibilia. Rũthiomi rwa tene rwa Kĩngiriki rwarĩ na ciugo inya ingĩtaũrũo “wendo.”a Harĩ ciugo icio, kiugo kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo mũno thĩinĩ wa Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki nĩ a·gaʹpe. Ibuku rĩmwe rĩa gũtaarĩria ciugo cia Bibilia riugaga atĩ “kiugo kĩu nĩkĩo gĩtaaragĩria wendo na njĩra ĩrĩa njega biũ.” Nĩkĩ?

¹² Thĩinĩ wa Bibilia, kiugo a·gaʹpe kaingĩ kĩhũthagĩrũo kuonania wendo ũratongorio nĩ ithimi cia ũndũ ũrĩa mwega. Kwoguo wendo ũcio nĩ ũkĩrĩte ũrĩa mũndũ aiguaga akĩgucĩrĩrio nĩ mũndũ ũngĩ. Nĩ wendo mũrikĩru, na nĩ hakoragwo na mũthingi mũrũmu wa kũwonania. Makĩria ma ũguo, mũndũ ũrĩ na wendo wa a·gaʹpe ndawonanagia nĩguo egune we mwene. Kwa ngerekano, ta rora rĩngĩ rĩandĩko rĩa Johana 3:16. Hihi nĩ “kĩrĩndĩ” kĩrĩkũ Ngai eendire nginya akĩruta Mũrũ wake wa mũmwe? Nĩ kĩrĩndĩ kĩa andũ arĩa mangĩagĩrĩra kũhonokio. Andũ acio nĩ nginya arĩa mehagia. Hihi Jehova endete o ũmwe wao arĩ mũrata wake wa hakuhĩ, ta ũrĩa eendete Iburahimu? (Jakubu 2:23) Aca. No Jehova nĩ akinyagĩria andũ othe wega wake, o na angĩkorũo gwĩka ũguo gũtikũmũguna. Endaga andũ othe merire na magarũrĩre mĩthiĩre yao. (2 Petero 3:9) Aingĩ nĩ mekĩte ũguo, na akametĩkĩra matuĩke arata ake.

13, 14. Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ wendo wa Gĩkristiano nĩ ũhutĩtie kũigua ũgĩkenio nĩ andũ arĩa angĩ?

¹³ Andũ amwe nĩ makoragwo na mawoni mahĩtanu megiĩ ũrĩa Bibilia ĩhũthagĩra kiugo a·gaʹpe. Meciragia atĩ nĩ wendo wonanagio hatarĩ na ũrata wa hakuhĩ. No ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, wendo wa Gĩkristiano nĩ ũhutĩtie kũigua ũgĩkenio nĩ andũ arĩa angĩ. Kwa ngerekano, rĩrĩa Johana aandĩkire atĩ “Ithe nĩ endete Mũriũ,” aahũthĩrire kiugo kiumanĩte na a·gaʹpe. (Johana 3:35) Hihi ciugo icio ironania atĩ wendo ũcio wonanagio hatarĩ na ũrata wa hakuhĩ? Aca. Thĩinĩ wa Johana 5:20, Jesu aahũthĩrire kiugo kiumanĩte na phi·leʹo kĩrĩa kĩonanagia ũrata wa hakuhĩ. Kaingĩ wendo wa Jehova wonanagia atĩ nĩ akenagio nĩ andũ. O na kũrĩ ũguo, wendo wake ndũmũhingaga maitho. Ũtongoragio nĩ ithimi ciake cia ũũgĩ na kĩhooto.

¹⁴ O ta ũrĩa tũrĩkĩtie kuona, ngumo ciothe cia Jehova nĩ njega, nĩ nginyanĩru, na nĩ cia kũgucĩrĩria. No ngumo ya wendo nĩyo ĩtũgucagĩrĩria makĩria harĩ we. Nĩyo ĩtũmaga twende mũno kũmũkuhĩrĩria. Ningĩ wendo nĩyo ngumo yake ĩrĩa nene. Tũmenyaga ũguo atĩa?

“Ngai nĩ Wendo”

15. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Bibilia yugaga wĩgiĩ ngumo ya Jehova ya wendo, na nĩkĩ ũndũ ũcio nĩ wa mwanya? (Rora nginya kohoro ka magũrũ-inĩ.)

¹⁵ Nĩ harĩ ũndũ Bibilia yugaga wĩgiĩ wendo, ĩtagwetaga ĩkĩaria ũhoro wa ngumo iria ingĩ nene cia Jehova. Maandĩko matiugaga atĩ Ngai nĩ hinya kana atĩ Ngai nĩ kĩhooto o na kana atĩ we nĩ ũũgĩ. Nĩ gũkorũo akoragwo na ngumo icio ithatũ, nĩwe kĩhumo gĩa cio, na gũtirĩ mũndũ ũngĩ ũngĩhota gũcionania na njĩra njega kũmũkĩra. No nĩ harĩ ũndũ wa mwanya Bibilia ĩgwetaga wĩgiĩ ngumo ya kana. Yugaga atĩ “Ngai nĩ wendo.”b (1 Johana 4:8) Ũguo nĩ kuuga atĩa?

16-18. (a) Nĩ kĩĩ gĩtũmaga Bibilia yuge atĩ “Ngai nĩ wendo”? (b) Harĩ ciũmbe iria ciothe irĩ gũkũ thĩ-rĩ, nĩkĩ mũndũ nĩwe mwagĩrĩru kũrũgamĩrĩra ngumo ya Jehova ya wendo?

¹⁶ Kuuga atĩ “Ngai nĩ wendo” ti ũndũ ũmwe na kuuga atĩ “Ngai na wendo nĩ kĩndũ kĩmwe.” Gĩtũmi nĩ tondũ tũtingiuga atĩ “wendo nĩ Ngai.” Jehova nĩ akĩrĩte ngumo o yothe. Makĩria ma gũkorũo atĩ nĩ arĩ wendo, nĩ eciragia, no akene kana arakare, na nĩ akoragwo na ngumo ingĩ nyingĩ. No wendo nĩyo ngumo ĩrĩa nene. Nĩkĩo ibuku rĩmwe rĩoigire ũũ igũrũ rĩgiĩ mũhari ũcio: “Ngumo ĩrĩa nene Ngai oĩkaine nayo nĩ wendo.” Na njĩra nguhĩ, no tuuge atĩ hinya wa Jehova nĩ ũmũhotithagia gwĩka ũrĩa arenda gwĩka. Kĩhooto na ũũgĩ wake nĩcio imũtongoragia maũndũ-inĩ marĩa ekaga. No wendo wa Jehova nĩguo ũmũtindĩkaga gwĩka maũndũ marĩa ekaga. Na ahũthagĩra ngumo icio ingĩ ciothe arĩ na wendo.

¹⁷ Bibilia ĩtwĩraga atĩ Jehova nĩwe kĩonereria kĩrĩa kĩega biũ kĩa wendo. Kwoguo, njĩra ĩrĩa njega ya kũmenya wendo wa ma, nĩ kwĩruta ũhoro wĩgiĩ Jehova. O na andũ nĩ makoragwo na ngumo ĩyo njega. Makoragwo nayo nĩkĩ? Hĩndĩ ya ũũmbi, Jehova eerire Mũrũ wake ũũ: “Nĩ tũũmbe mũndũ na mũhianĩre witũ, kũringana na ũrĩa tũtariĩ.” (Kĩambĩrĩria 1:26) Harĩ ciũmbe ciothe thĩinĩ wa thĩ, no andũ tu makoragwo na ũhoti wa kwendana, na nĩ ũndũ ũcio magatũkia Ithe wao wa igũrũ. Ririkana atĩ Jehova aahũthĩrire ciũmbe citiganĩte kuonania ngumo ciake iria nene. O na kũrĩ ũguo, Jehova aahũthĩrire mũndũ kuonania ngumo yake ĩrĩa nene makĩria, ya wendo.—Ezekieli 1:10.

¹⁸ Rĩrĩa tuonania wendo tũtekwenda kwĩguna na tũgĩtongorio nĩ ithimi cia ũthingu, tũkoragwo tũkĩonania ngumo ĩrĩa nene ya Jehova. No ta ũrĩa mũtũmwo Johana aandĩkire atĩ: “Ithuĩ twendanaga tondũ nĩwe waambire gũtwenda.” (1 Johana 4:19) Nĩ na njĩra irĩkũ Jehova aambire gũtwenda?

Jehova Nĩwe Waambire Kuonania Wendo

19. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ wendo nĩguo watindĩkire Jehova kũũmba?

¹⁹ Wendo nĩ ngumo ĩkoretwo kuo kwa ihinda iraya. Hihi nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova ambĩrĩrie kũũmba? Ti tondũ nĩ aaiguaga ihooru na akabatara andũ a kũmũikaria. Gũtirĩ kĩndũ abataraga kuuma kũrĩ mũndũ ũngĩ o na ũrĩkũ. Aatindĩkirũo nĩ ngumo ya wendo ĩrĩa yonanagio na ciĩko, agĩtũma kũgĩe ciũmbe njũgĩ irĩ muoyo, iria ingĩakeneire ngumo ĩyo. Mũrũ wa Ngai wa mũmwe nĩwe warĩ “kĩambĩrĩria kĩa ũũmbi wa Ngai.” (Kũguũrĩrio 3:14) Jehova agĩcoka akĩmũhũthĩra arĩ Mũruti Wĩra Njorua rĩrĩa oombaga indo iria ingĩ ciothe, kwambĩrĩria na araika. (Ayubu 38:4, 7; Akolosai 1:16) Tondũ araika nĩ maahetwo wĩyathi, ũũgĩ, na ũhoti wa gũkena kana kũrakara, nĩ mangĩahotire kũgĩa na ũrata wa hakuhĩ gatagatĩ-inĩ kao ene, na hamwe na Jehova Ngai. (2 Akorintho 3:17) Kwoguo, meendanire tondũ nĩ maambire kwendwo.

20, 21. Nĩ maũndũ marĩkũ maateithagia Adamu na Hawa kũmenya atĩ Jehova nĩ aamendete, no meekire atĩa?

²⁰ O na andũ meendanire tondũ nĩ maambire kwendwo. Adamu na Hawa nĩ moonirio wendo mũingĩ kuuma o kĩambĩrĩria. Indo ciothe iria ciarĩ mũciĩ-inĩ wao mũthaka ũrĩa warĩ Edeni, ciamonagia ũrĩa Ithe wao wa igũrũ aamendete. Bibilia yugaga ũũ: “Jehova Ngai agĩthondeka mũgũnda thĩinĩ wa Edeni, mwena wa irathĩro; na kũu nĩkuo aaigire mũndũ ũcio oombĩte.” (Kĩambĩrĩria 2:8) Hihi nĩ ũrĩ wathiĩ mũgũnda-inĩ mũthaka? Nĩ kĩĩ gĩagũkenirie mũno? Hihi nĩ ũtheri ũrĩa wageragĩra mathangũ-inĩ ma mĩtĩ handũ harĩ na kĩĩruru? Nĩ mahũa maingĩ marĩ na marangi matiganĩte? Nĩ mũgambo mwega wa karũũĩ karatherera, nyoni ikĩina, na tũtambi tũkĩgamba? Kana nĩ mũnungo mwega wa mĩtĩ, matunda, na mahũa magĩcanũka? O na angĩkorũo mũgũnda ũcio warĩ na maũndũ ta macio, ũmũthĩ gũtirĩ mũgũnda o na ũmwe ũngĩringithanio na ũrĩa Edeni kwahanaga. Nĩkĩ?

²¹ Mũgũnda ũcio wahandĩtwo nĩ Jehova we mwene! Kwoguo no mũhaka ũkorũo warĩ mũthaka mũno. Warĩ na mĩthemba yothe ya mĩtĩ ya gũkenia maitho na ya matunda marĩ na cama. Mũgũnda ũcio warĩ na maĩ maingĩ, warĩ mũnene, na nĩ waiyũrĩte mĩthemba ĩtiganĩte ya nyamũ. Adamu na Hawa maarĩ na kĩrĩa gĩothe maabataraga nĩguo makenere ũtũũro, maarĩ na wĩra mwega, na nĩ maakenagĩra gũkorũo hamwe. Jehova nĩwe waambire kũmenda, na o nao maarĩ na itũmi njiganu cia kũmwenda. No matiekire ũguo. Handũ ha gwathĩkĩra Ithe wao wa igũrũ, nĩ kũmũremera maamũremeire makĩenda kwĩguna.—Kĩambĩrĩria, mũrango wa 2.

22. Ũndũ ũrĩa Jehova eekire thutha wa Adamu na Hawa kũmũremera woonanirie atĩa atĩ wendo wake nĩ mwĩhokeku?

²² No mũhaka Jehova akorũo nĩ aatuurirũo mũno! No hihi ũremi ũcio nĩ watũmire aiyũrũo nĩ marakara ngoro-inĩ agĩtiga gũkorũo na wendo? Aca! “Wendo wake mwĩhokeku ũtũũraga tene na tene.” (Thaburi 136:1) O hĩndĩ ĩyo, nĩ aabangire ũrĩa andũ ehokeku a rũciaro rwa Adamu na Hawa mangĩkaahonokio. O ta ũrĩa tuona, ũndũ ũmwe eekire nĩ kũruta Mũrũ wake ũrĩa endete arĩ igongona, o na gũtuĩka ndwarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ we.—1 Johana 4:10.

23. Gĩtũmi kĩmwe kĩrĩa gĩtũmaga Jehova etwo “Ngai ũrĩa mũkeni” nĩ kĩrĩkũ, na nĩ kĩũria kĩrĩkũ kĩarĩrĩirio gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

²³ Kuuma o kĩambĩrĩria, Jehova nĩ akoretwo arĩ wa mbere harĩ kuonia andũ wendo. Nĩ harĩ maũndũ maingĩ monanagia atĩ “nĩwe waambire gũtwenda.” Wendo nĩ ũtũmaga andũ magĩe na thayũ na gĩkeno, kwoguo ti ũndũ wa kũmakania kuona atĩ Jehova etagwo “Ngai ũrĩa mũkeni.” (1 Timotheo 1:11) No nĩ harĩ kĩũria kĩmwe kĩa bata tũngĩĩyũria. Hihi Jehova nĩ atwendete tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ kĩarĩrĩirie ũndũ ũcio.

1. Nĩ mawoni marĩkũ matagĩrĩire andũ aingĩ nginya Akristiano amwe a ma makoragwo namo?

HIHI Jehova Ngai nĩ akwendete ũrĩ mũndũ kĩũmbe? Andũ amwe nĩ metĩkĩtie atĩ Ngai nĩ endete andũ othe, ta ũrĩa Johana 3:16 yonanĩtie. O na kũrĩ ũguo, nĩ macokaga makagĩa na mawoni ta maya: ‘Ngai ndangĩhota kũnyenda niĩ ndĩ mũndũ kĩũmbe.’ Rĩmwe na rĩmwe, o na Akristiano a ma no makorũo na mawoni ta macio. Mũndũ ũmwe wakuĩte ngoro ooigire ũũ: “Nyonaga arĩ ũndũ mũritũ gwĩtĩkia atĩ Ngai nĩ anũmbũyagia.” Hihi rĩmwe nĩ wĩkoraga ũrĩ na nganja ta icio?

2, 3. Nũũ wendaga twĩtĩkie atĩ tũtirĩ a bata kana atĩ tũtingĩendeka maitho-inĩ ma Jehova, na tũngĩhota atĩa kũregana na mawoni macio?

² Shaitani endaga twĩtĩkie atĩ Jehova Ngai ndatwendete na ndatuonaga tũrĩ andũ a bata. Maita maingĩ Shaitani nĩ aheenagĩrĩria andũ kũgerera mwĩtĩo na mwĩtũũgĩrio. (2 Akorintho 11:3) No ningĩ nĩ akenaga hĩndĩ ĩrĩa atũma andũ arĩa matarĩ na hinya meigue ta matagĩrĩire. (Johana 7:47-49; 8:13, 44) Shaitani nĩ ekaga ũguo makĩria ‘matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria.’ Andũ aingĩ ũmũthĩ makũragĩra famĩlĩ-inĩ itarĩ na “wendo ũrĩa wa ndũire.” Angĩ nao matindanagia na andũ matarĩ tha, eyendi, na momĩtie ciongo. (2 Timotheo 3:1-5) Nĩ ũndũ wa gwĩkwo ũũru, kũmenwo, na gũthutũkanio kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, andũ ta acio no mecirie atĩ gũtirĩ mũndũ ũngĩmenda, kana meyone ta matarĩ a bata.

³ Ũngĩgĩa na mawoni ta macio matagĩrĩire, ndũgakue ngoro. Aingĩ aitũ rĩmwe na rĩmwe nĩ twĩkoraga tũgĩĩciirithia na njĩra ĩtagĩrĩire. No ririkana atĩ Kiugo kĩa Ngai kĩrĩ na ũhoti wa “kũrũnga maũndũ” na “gũtharũria maũndũ marĩa marũmĩte mũno.” (2 Timotheo 3:16; 2 Akorintho 10:4.) Bibilia yugaga ũũ: “[Nĩ tũrĩgĩaga] na ũũma thĩinĩ wa ngoro citũ tũrĩ mbere yake ũhoro-inĩ wĩgiĩ ũndũ o wothe ũrĩa ngoro citũ ingĩtũtuĩra, tondũ Ngai nĩ mũnene gũkĩra ngoro citũ na nĩ oĩ maũndũ mothe.” (1 Johana 3:19, 20) Reke tũthuthurie njĩra inya iria Maandĩko mangĩtũteithia nacio ‘kũgĩa na ũũma thĩinĩ wa ngoro citũ’ atĩ Jehova nĩ atwendete.

Jehova nĩ Akuonaga Ũrĩ wa Bata

4, 5. Ngerekano ya Jesu ĩgiĩ tũnyoni ĩtuonagia atĩa atĩ tũrĩ a bata maitho-inĩ ma Jehova?

⁴ Ya mbere, Bibilia ĩtwĩraga cara-rũkũ atĩ Ngai nĩ onaga o ũmwe wa ndungata ciake arĩ wa bata. Kwa ngerekano, Jesu ooigire ũũ: “Githĩ tũnyoni twĩrĩ tũtiendagio gathendi kamwe ga thogora mũnini? No gũtirĩ o na kamwe ga tuo kangĩgwa thĩ na Ithe wanyu age kũmenya. Ĩndĩ nginya njuĩrĩ cia mĩtwe yanyu ciothe ikoragwo itarĩtwo. Kwoguo-rĩ, mũtigetigĩre; inyuĩ mũrĩ a bata gũkĩra tũnyoni tũingĩ.” (Mathayo 10:29-31) Ciugo icio cieendaga kũruta athikĩrĩria a Jesu a karine ya mbere ũndũ ũrĩkũ?

⁵ Hihi no twĩyũrie nĩ kĩĩ kĩngĩatũmire mũndũ agũre kanyoni. Hĩndĩ ya Jesu, kanyoni kau kagwetetwo rĩandĩko-inĩ rĩu nĩko kaarĩ na raithi biũ gũkĩra nyamũ iria ingĩ ciothe cieendagio cia kũrĩa. Rora wone atĩ wĩ na thendi ĩmwe nĩ ũngĩahotire kũgũra tũnyoni twĩrĩ. Thutha-inĩ Jesu nĩ aacokire akiuga atĩ mũndũ angĩakorirũo na thendi igĩrĩ, angĩaneirũo tũnyoni tũtano, handũ ha tũna. Mũndũ oongagĩrĩrũo kanyoni kau kamwe ta gataarĩ na thogora o wothe. No gũkorũo tũnyoni ta tũu tũtiarĩ twa bata mũno maitho-inĩ ma andũ, no hihi ũrĩa watũũmbire aatuonaga atĩa? Jesu ooigire ũũ: “Gũtirĩ o na kamwe ga tuo [nginya kanyoni karĩa mũndũ oongagĩrĩrũo] Ngai ariganagĩrũo nĩko.” (Luka 12:6, 7) Rĩu no tũtaũkĩrũo nĩ ũndũ ũrĩa Jesu eendaga kurutana. Angĩkorũo Jehova nĩ onaga kanyoni ta kau kamwe karĩ ka bata ũguo-rĩ, na githĩ to mũhaka akorũo nĩ onaga mũndũ arĩ wa bata makĩria? O ta ũrĩa Jesu aataarĩirie, gũtirĩ ũndũ o na ũmwe witũ Jehova atoĩ. Nginya njuĩrĩ citũ cia mũtwe nĩ ikoragwo itarĩtwo.

6. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga tũkorũo na ma atĩ Jesu ti cumbĩ oongagĩrĩra rĩrĩa ooigire atĩ njuĩrĩ citũ nĩ ikoragwo itarĩtwo?

⁶ Atĩ njuĩrĩ citũ nĩ itarĩtwo? Andũ amwe maahota gwĩciria atĩ Jesu akiuga ũguo nĩ cumbĩ oongagĩrĩra. No ta wĩcirie ũhoro wa kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka. No mũhaka Jehova akorũo atũĩ wega mũno nĩgetha ahote gũtũcokia muoyo rĩngĩ! Nĩ onaga tũrĩ a bata mũno ũũ atĩ no ahote kũririkana maũndũ mothe, nginya ũrĩa tũũmbĩtwo, kĩririkano gitũ kĩa mĩaka mĩingĩ, na maũndũ marĩa twanacemania namo.a O na gũtuĩka kĩongo kĩmwe no gĩkorũo na njuĩrĩ ta 100,000, nĩ ũndũ mũhũthũ harĩ we gũtara njuĩrĩ citũ gũkĩra kũririkana maũndũ macio mothe.

Nĩ Maũndũ Marĩkũ ma Bata Jehova Onaga Thĩinĩ Witũ?

7, 8. (a) Nĩ ngumo irĩkũ imwe Jehova akenagĩra kuona hĩndĩ ĩrĩa arathuthuria ngoro cia andũ? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ mamwe twĩkaga Jehova onaga marĩ ma bata?

⁷ Ya kerĩ, Bibilia nĩ ĩtwĩraga maũndũ marĩa Jehova onaga marĩ ma bata harĩ ndungata ciake. Na njĩra nguhĩ, nĩ akenagio nĩ kĩyo gitũ na ngumo citũ njega. Mũthamaki Daudi eerire mũrũ wake Suleimani ũũ: “Jehova athuthuragia ngoro ciothe, na nĩ amenyaga mwerekera wothe wa meciria.” (1 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 28:9) Hĩndĩ ĩrĩa Ngai aratuĩria ngoro cia andũ bilioni nyingĩ thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩrĩ na ũhinya na rũmena-rĩ, na githĩ to mũhaka akorũo nĩ akenaga mũno rĩrĩa ona ngoro yendete thayũ, ũhoro wa ma, na ũthingu? Gũthiaga atĩa rĩrĩa Ngai ona ngoro ĩiyũire wendo kũmwerekera, ĩrenda kũmũmenya na kwĩra andũ arĩa angĩ igũrũ rĩake? Jehova atwĩraga atĩ nĩ onaga andũ arĩa marutaga arĩa angĩ ũhoro wake. Nginya nĩ akoragwo na “ibuku rĩa kĩririkano” rĩa arĩa othe “metigĩrĩte Jehova na arĩa mecũranagia igũrũ rĩgiĩ rĩĩtwa rĩake.” (Malaki 3:16) Nĩ onaga ngumo ta icio irĩ cia bata mũno.

⁸ Nĩ maũndũ ta marĩkũ Jehova onaga marĩ ma bata? Hatarĩ nganja nĩ akenagio nĩ kĩyo gitũ gĩa kwĩgerekania na Mũrũ wake Jesu Kristo. (1 Petero 2:21) Wĩra ũmwe Ngai onaga ũrĩ wa bata mũno nĩ wa kũhunjia ũhoro mwega wĩgiĩ Ũthamaki wake. Rĩandĩko rĩa Aroma 10:15 riugaga ũũ: “Kaĩ magũrũ ma arĩa mahunjagia ũhoro mwega wa maũndũ mega nĩ mathaka-ĩ!” No twage kuona magũrũ maitũ marĩ mathaka. No haha magũrũ mararũgamĩrĩra kĩyo kĩrĩa ndungata cia Jehova ikoragwo nakĩo ikĩhunjia ũhoro mwega. Kĩyo kĩu gĩothe gĩkoragwo kĩrĩ kĩagĩrĩru na kĩrĩ kĩa bata maitho-inĩ make.—Mathayo 24:14; 28:19, 20.

9, 10. (a) Nĩkĩ no tũkorũo na ũũma atĩ Jehova nĩ onaga gũkirĩrĩria gwitũ hĩndĩ ya moritũ kũrĩ kwa bata? (b) Nĩ mawoni marĩkũ Jehova atakoragwo namo kwerekera ndungata ciake njĩhokeku?

⁹ Jehova ningĩ nĩ onaga ũkirĩrĩria witũ ũrĩ wa bata. (Mathayo 24:13) Ririkana atĩ Shaitani endaga ũtiganĩrie Jehova. O mũthenya ũmwe wahĩtũka ũrĩ mwĩhokeku harĩ Jehova, nĩ ũmũheaga icokio rĩa gũcokeria Shaitani ũrĩa ũmũnyũrũragia. (Thimo 27:11) Rĩngĩ na rĩngĩ ndũkoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ gũkirĩrĩria. Mathĩna ma mwĩrĩ, moritũ ma kĩĩmbeca, mĩtangĩko ya ngoro, na mĩhĩnga ĩngĩ no ĩtũme ũtũũro ũkorũo ũrĩ mũritũ. Ningĩ no tũkue ngoro matanya maitũ mangĩaga gũkinyanĩra narua. (Thimo 13:12) Jehova nĩ akenaga o na makĩria rĩrĩa twakirĩrĩria moritũ ta macio. Nĩkĩo Mũthamaki Daudi eerire Jehova ekĩre maithori make “cuba-inĩ,” agĩcoka akĩongerera ũũ arĩ na ũũma: “Na githĩ matiandĩkĩtwo ibuku-inĩ rĩaku?” (Thaburi 56:8) Hatarĩ nganja, Jehova nĩ onaga na akaririkana maithori maitũ na mĩnyamaro yothe ĩrĩa tũkiragĩrĩria nĩguo tũtũũrie wĩhokeku witũ harĩ we. Nĩ onaga maũndũ macio marĩ ma bata.

¹⁰ O na kũrĩ ũguo, mũndũ ũreciirithia ngoro-inĩ ũrĩa gũtagĩrĩire no age kuona ihooto ta icio ironania atĩ tũrĩ a bata maitho-inĩ ma Ngai. No kũhoteke ngoro-inĩ aikaraga akĩĩraga ũũ: ‘Gũkĩrĩ andũ angĩ aingĩ ega kũngĩra. No mũhaka Jehova akorũo nĩ aiguaga ũũru mũno aningithania nao!’ Jehova ndaringithanagia andũ, na ningĩ nderĩgagĩrĩra maũndũ maingĩ kuuma kũrĩ ithuĩ gũkĩra marĩa tũngĩhota kũhingia. (Agalatia 6:4) Athomaga ngoro citũ na njĩra ndikĩru, na nĩ akenagio nĩ ũndũ o wothe mwega ona thĩinĩ witũ, o na ũngĩkorũo ũrĩ mũnini atĩa.

Jehova nĩ Amũranagia Maũndũ Mega na Moru

11. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta wĩgiĩ Jehova kuumana na ũrĩa aarũmbũyanirie na Abija?

¹¹ Ya gatatũ, rĩrĩa Jehova aratũthuthuria, ethaga ũndũ ũrĩa mwega thĩinĩ witũ. Kwa ngerekano, famĩlĩ ya Mũthamaki Jeroboamu nĩ yatuĩkĩte ya aregenyũki. No rĩrĩa Jehova aathanire ĩniinwo, ooigire atĩ Abija, mũriũ ũmwe wa mũthamaki, athikwo wega. Nĩkĩ? Tondũ “Jehova Ngai wa Isiraeli [nĩ oonete] kaũndũ kega” thĩinĩ wake. (1 Athamaki 14:1, 10-13) Jehova nĩ aathuthurĩtie ngoro ya mwanake ũcio na akona “kaũndũ kega” thĩinĩ wake. O na angĩkorũo ũndũ ũcio Jehova oonete warĩ mũnini atĩa, nĩ oonire wagĩrĩire kwandĩkwo thĩinĩ wa Kiugo gĩake. Na akĩonania tha iria ciagĩrĩire kwerekera mũndũ ũcio ũmwe tu wa famĩlĩ ya aregenyũki, tondũ wa ũndũ ũcio mwega.

12, 13. (a) Rũgano rwa Mũthamaki Jehoshafatu rũtuonagia atĩa atĩ Jehova nĩ acaragia ũndũ mwega thĩinĩ witũ o na rĩrĩa twehia? (b) Ũhoro-inĩ wĩgiĩ ngumo citũ njega na maũndũ mega marĩa twĩkaga-rĩ, Jehova onanĩtie atĩa atĩ nĩwe Mũciari ũrĩa ũrĩ wendo makĩria?

¹² Ngerekano ĩngĩ njega makĩria nĩ ya Mũthamaki Jehoshafatu. Hĩndĩ ĩrĩa mũthamaki ũcio eekire gĩĩko kĩa ũrimũ, mũnabii wa Jehova aamwĩrire ũũ: “Nĩ ũndũ wa ũguo, marakara ma Jehova marĩ igũrũ rĩaku.” Na githĩ ĩyo ndĩarĩ ndũmĩrĩri nditũ na ya gwĩkĩra guoya! No Jehova ndaakinyirie ndũmĩrĩri yake hau. Oongereire ũũ: “O na kũrĩ ũguo, nĩ kũrĩ maũndũ mega monekete thĩinĩ waku.” (2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 19:1-3) Kwoguo marakara ma ũthingu ma Jehova matiagiririe one maũndũ mega thĩinĩ wa Jehoshafatu. Na githĩ Jehova ndakĩrĩ ngũrani mũno na andũ matarĩ akinyanĩru! Rĩrĩa twarakario nĩ andũ arĩa angĩ, nĩ tũhaanaga ta twariganĩrũo nĩ maũndũ marĩa mega marĩ thĩinĩ wao. Na tũngĩingĩra mehia-inĩ, nĩ tũkuaga ngoro, tũgaconoka, na tũkaigua tũhĩtĩtie mũno nginya tũkaaga kuona maũndũ marĩa mega thĩinĩ witũ. No ririkana atĩ, tũngĩĩrira na tũgerie mũno kwaga gũcokera mehia macio, Jehova nĩ atuohagĩra.

¹³ Rĩrĩa Jehova aragũthuthuria, ateanagĩria mehia macio o ta ũrĩa mũndũ ũracaria thahabu ateanagĩria mahiga marĩa matagĩrĩire. Ĩ nacio ngumo ciaku njega na maũndũ mega marĩa wĩkaga? Icio nĩcio thahabu iria aigaga! Hihi nĩ ũrĩ wona ũrĩa aciari amwe mendete kũiga mbica ciacoretwo nĩ ciana ciao, kana indo ciathondekete irĩ cukuru o na mĩaka mĩingĩ thutha wa ciana icio kũriganĩrũo nĩcio? Jehova nĩwe Mũciari ũrĩa wendete ciana ciake makĩria. Tũngĩtũũra tũrĩ ehokeku harĩ we, ndarĩ hingo akaariganĩrũo nĩ ngumo citũ njega na maũndũ mega marĩa twĩkaga. Ma nĩ atĩ, angĩona kũriganĩrũo nĩ maũndũ macio arĩ kwaga ũthingu, no we ndarĩ hingo angĩaga ũthingu. (Ahibirania 6:10) Ningĩ nĩ atũthuthuragia na njĩra ĩngĩ.

14, 15. (a) Heana ngerekano ya kuonania atĩ kwaga gũkinyanĩra gwitũ gũtigiragia Jehova one maũndũ mega thĩinĩ witũ. (b) Jehova arĩkaga atĩa na ngumo njega iria arona thĩinĩ witũ, na onaga ndungata ciake njĩhokeku atĩa?

¹⁴ Jehova aroraga ũrĩa tũngĩhota gwĩka, no ti kwaga gũkinyanĩra gwitũ. Kwa ngerekano, andũ arĩa mendete mbica cia gũcorũo nĩ mekĩraga kĩyo kĩnene mũno gũcithondeka cingĩkorũo ithũkĩte. Hĩndĩ ĩmwe nĩ kũrĩ mũndũ waingĩrire nyũmba-inĩ ĩmwe ĩigagwo mbica cia gũcorũo taũni-inĩ ya London, Ngeretha, akĩhũũra rithathi mbica yarĩ ya dola milioni 30 cia Amerika, no gũtirĩ mũndũ woigire mbica ĩyo ĩteo tondũ nĩ yathũkio. Wĩra wa gũthondeka mbica ĩyo yaikarĩte hakuhĩ mĩaka 500 wambĩrĩirio o rĩo. Nĩkĩ? Tondũ yarĩ ya bata harĩ arĩa mendete mbica cia gũcorũo. Na githĩ wee ndũkĩrĩ wa bata gũkĩra mbica cia gũcorũo na coka kana makara? O na ũngĩkorũo ũthũkangĩtio atĩa nĩ kwaga gũkinyanĩra, wĩ wa bata maitho-inĩ ma Jehova. (Thaburi 72:12-14) Tondũ Jehova Ngai nĩwe wĩ na ũmenyo na ũhoti wa kũũmba andũ, nĩ ageeka ũrĩa wothe kũngĩbatarania nĩguo arĩa othe mekaga wendi wake magaacokerio ũkinyanĩru.—Atũmwo 3:21; Aroma 8:20-22.

¹⁵ Jehova nĩ onaga ngumo njega thĩinĩ witũ iria ithuĩ tũngĩaga kuona. Na o ũrĩa tũramũtungatĩra, noguo arĩtũmaga ngumo icio njega ithiĩ ikũrĩte, nginya mũthia-inĩ tũgaatuĩka akinyanĩru. Jehova onaga ndungata ciake njĩhokeku irĩ cia goro o na ingĩkorũo ciĩkĩtwo maũndũ mahaana atĩa nĩ thĩ ĩno ya Shaitani.—Hagai 2:7.

Jehova nĩ Onanagia Wendo Wake na Ciĩko

16. Nĩ kĩheo kĩrĩkũ kĩonanagia wega biũ atĩ Jehova nĩ atwendete, na tũmenyaga atĩa atĩ kĩheo kĩu kĩaheanirũo nĩ ũndũ witũ tũrĩ mũndũ kĩũmbe?

¹⁶ Ya kana, Jehova nĩ ekaga maũndũ maingĩ nĩguo atuonie atĩ nĩ atwendete. Hatarĩ nganja, igongona rĩa ũkũũri rĩa Kristo nĩ rĩonanagia wega atĩ thitango ya Shaitani ya atĩ tũtirĩ a bata na tũtingĩendeka nĩ ya maheeni. Tũtikanariganĩrũo atĩ gĩkuũ kĩa ruo kĩrĩa Jesu ooragĩirũo mũtĩ-inĩ, na ruo rũnene makĩria rũrĩa Jehova aakirĩrĩirie akĩĩrorera Mũrũ wake endete agĩkua, ciothe cionanagia ũrĩa matwendete. Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ andũ aingĩ nĩ monaga ũrĩ ũndũ mũritũ gwĩtĩkia atĩ kĩheo kĩu kĩaheanirũo nĩ ũndũ wao marĩ mũndũ kĩũmbe. Meyonaga ta matagĩrĩire. Ririkana atĩ harĩ hĩndĩ mũtũmwo Paulo aanyariraga arũmĩrĩri a Kristo. O na kũrĩ ũguo, aandĩkire ũũ: “Mũrũ wa Ngai, . . . [nĩ aanyendire] na akĩĩneana we mwene nĩ ũndũ wakwa.”—Agalatia 1:13; 2:20.

17. Jehova atũgucagĩrĩria atĩa kũrĩ we na kũrĩ Mũrũwe?

¹⁷ Jehova onanagia wendo wake gũtwerekera na njĩra ya gũtũteithia tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe nĩguo tũgunĩke nĩ igongona rĩa Kristo. Jesu ooigire ũũ: “Gũtirĩ mũndũ ũngĩũka kũrĩ niĩ atagucĩrĩirio nĩ Awa ũrĩa wandũmire.” (Johana 6:44) Jehova nĩwe ũtũgucagĩrĩria harĩ Mũrũwe na harĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩa muoyo wa tene na tene. Atũgucagĩrĩria atĩa? Kũgerera wĩra wa kũhunjia ũrĩa ũtũkinyagĩra tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe, na kũgerera roho wake mũtheru, Jehova nĩ atũteithagia gũtaũkĩrũo na kũhũthĩra ma cia Bibilia gũtekũmakania ũhoti witũ kana kwaga gũkinyanĩra gwitũ. Nĩ ũndũ ũcio, Jehova no atwĩre ta ũrĩa eerire Aisiraeli: “Nĩ ngwendete na wendo wa tene na tene. Nĩkĩo ngũgucĩrĩirie harĩ niĩ na wendo mwĩhokeku.”—Jeremia 31:3.

18, 19. (a) Nĩ njĩra ĩrĩkũ ya kũhutia ngoro makĩria Jehova ahũthagĩra gũtuonia wendo wake, na tũmenyaga atĩa atĩ nĩwe ũiguaga mahoya maitũ? (b) Kiugo kĩa Ngai gĩtuonagia atĩa atĩ Jehova atũthikagĩrĩria arĩ na tha?

¹⁸ No kũhoteke njĩra ĩrĩa Jehova atuonagia wendo wake wega makĩria nĩ kũgerera mahoya. Bibilia ĩtwĩraga ‘tũhoyage hingo ciothe.’ (1 Athesalonike 5:17) Jehova nĩ athikagĩrĩria. O na etagwo “Mũigua wa mahoya.” (Thaburi 65:2) Ndaheete mũndũ ũngĩ wĩra ũcio, o na nginya Mũrũwe. Ta wĩcirie ũndũ ũyũ: Mũũmbi wa igũrũ na thĩ atwĩraga tũmũkuhĩrĩrie na mahoya tũrĩ na wĩyathi wa kwĩyaria. No hihi athikagĩrĩria o ũrĩa tũrauga atekũrũmbũyania na ithuĩ na maũndũ marĩa tũragerera? Aca.

¹⁹ Jehova nĩ arĩ tha. No tuone ũndũ ũcio kũgerera ũrĩa aaiguire rĩrĩa oonire andũ ake Aisiraeli makĩnyamarĩka. Bibilia yugaga ũũ: “Hĩndĩ ya mĩtangĩko yao yothe nĩ aatangĩkaga.” (Isaia 63:9) Jehova to kuona oonire mĩtangĩko yao, no nĩ aahutirio nĩyo. Ciugo iria Jehova we mwene ooigire nĩ cionanagia ũrĩa aiguaga kwerekera ndungata ciake, tondũ ooigire ũũ: “Mũndũ o wothe ũmũhutagia nĩ kĩũma kĩa riitho rĩakwa ahutagia.”b (Zekaria 2:8) Mũndũ angĩhutio kĩũma kĩa riitho, no aigue ruo mũno! Ũguo nĩguo Jehova aiguaga nĩ ũndũ witũ. Rĩrĩa tũratangĩka, o nake nĩ atangĩkaga.

20. Nĩ mwĩcirĩrie ũrĩkũ ũtagĩrĩire tũbatiĩ gwĩthema nĩguo twathĩkĩre ũtaaro wa Aroma 12:3?

²⁰ No Mũkristiano mũgimaru kĩĩroho ndagĩrĩirũo gwĩciria atĩ tondũ Ngai nĩ amwendete na nĩ amuonaga arĩ wa bata, arĩ na gĩtũmi gĩa gwĩtĩa na kwĩyona arĩ wa bata gũkĩra andũ arĩa angĩ. Mũtũmwo Paulo aandĩkire ũũ: “Kũgerera ũtugi mũnene ũrĩa niĩ heetwo, ngwĩra mũndũ o wothe gatagatĩ-inĩ kanyu ndageciragie ũhoro wake mwene gũkĩra ũrĩa kwagĩrĩire gwĩciria, no eciragie nĩguo agĩe na meciria mega, kũringana na gĩthimi kĩa wĩtĩkio kĩrĩa Ngai aheete o mũndũ.” (Aroma 12:3) Kwoguo o na tũgĩkenagĩra wendo wa Ithe witũ wa igũrũ, twagĩrĩirũo gũkoragwo na ũũgĩ wa ngoro, tũririkanage atĩ ti kĩhooto gitũ kwendwo nĩ Ngai.—Luka 17:10.

21. Nĩ maheeni marĩkũ ma Shaitani twagĩrĩirũo kũreganaga namo, na nĩ ũhoro ũrĩkũ wa ma ũngĩtũteithia gũthiĩ na mbere kweheria nganja ngoro-inĩ citũ?

²¹ Reke tũthiĩ na mbere gwĩka ũrĩa wothe tũngĩhota nĩguo tũregane na maheeni ma Shaitani, o hamwe na maheeni ma atĩ tũtiagĩrĩire na tũtingĩendeka. Angĩkorũo maũndũ marĩa ũhĩtũkĩire ũtũũro-inĩ waku matũmĩte wĩtĩkie atĩ wĩ na mathĩna maingĩ ũũ atĩ wendo wa Ngai ndũngĩhota kũmahumbĩra, kana maũndũ mega marĩa wĩkaga nĩ manini mũno ũũ atĩ maitho make marĩa monaga kũndũ guothe matingĩhota kũmona, kana mehia maku nĩ maingĩ ũũ atĩ gĩkuũ kĩa Mũrũwe gĩtingĩhota kũmahumbĩra, nĩ ũhĩtĩtie. Regana na maheeni macio na ngoro yaku yothe! Reke ũhoro ũyũ wa ma waandĩkirũo nĩ Paulo atongoretio nĩ roho ũthiĩ na mbere kweheria nganja ngoro-inĩ citũ: “Ndĩ na ũũma atĩ o na gĩkuũ kana muoyo kana araika kana thirikari kana maũndũ marĩa marĩ kuo rĩu kana maũndũ marĩa magooka kana mahinya kana ũraihu wa na igũrũ kana ũriku kana ũũmbi ũngĩ o wothe, gũtirĩ kĩndũ kĩngĩhota gũtũtigithũkania na wendo wa Ngai ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Kristo Jesu Mwathani witũ.”—Aroma 8:38, 39.

1, 2. (a) Nyina wa mwana ekaga atĩa rĩrĩa mwana wake arĩra? (b) Nĩ ũcayanĩri ũrĩkũ mũnene gũkĩra wa mũtumia kwerekera mwana wake?

MWANA akarĩra ũtukũ gatagatĩ. O rĩmwe nyina agokĩra. Kuuma agĩa mwana ũcio, ndarĩ ahota gũkoma wega rĩngĩ ta ũrĩa aakomaga tene. Nĩ erutĩte kũmenya kĩrĩa mwana arabatara kũringana na kĩrĩro gĩake. Nĩ ũndũ ũcio, no ahote kũmenya kana mwana ũcio arenda irio, kũhĩmbĩrio, kana mabataro mangĩ. Gũtekũmakania kĩrĩa kĩratũma mwana ũcio arĩre, no mũhaka nyina oe ikinya. Nĩ ũndũ wa gũcaĩra mwana wake, ndangĩhũthĩrĩria kũrũmbũiya mabataro make.

² Ũcayanĩri muororo ũrĩa mũtumia akoragwo naguo kwerekera mwana eciarĩire ũkoragwo ũrĩ mũnene gũkĩra ngumo ingĩ iria andũ monanagia. O na kũrĩ ũguo, ũcayanĩri muororo wa Jehova Ngai nĩ mũnene o na makĩria. Gũthuthuria ngumo ĩyo njega, no gũtũteithie gũkuhĩrĩria Jehova makĩria. Nĩ ũndũ ũcio, reke tuone ũcayanĩri nĩ kĩĩ na ũrĩa Ngai witũ awonanagia.

Ũcayanĩri nĩ Kĩĩ?

3. Kiugo gĩa Kĩhibirania kĩrĩa gĩtaũragwo “kuonania tha” kana “kũringwo nĩ tha” kiugĩte atĩa?

³ Thĩinĩ wa Bibilia, ũcayanĩri nĩ ũhutanĩtie mũno na kuonania tha. Ciugo imwe cia Kĩhibirania na Kĩngiriki cionanagia rĩciria rĩa ũcayanĩri muororo. Kwa ngerekano, kiugo ra·chamʹ gĩa Kĩhibirania kaingĩ gĩtaũragwo “kuonania tha” kana “kũringwo nĩ tha.” Ibuku rĩmwe rĩgĩtaarĩria kiugo ra·chamʹ rĩoigire ũũ: “Nĩ kuonania ũcayanĩri na tha ta iria tũiguaga rĩrĩa tuona mũndũ twendete kana mũndũ ũrabatara ũteithio witũ ahinyĩrĩrĩkĩte na akanyamarĩka.” Kiugo kĩu gĩa Kĩhibirania Jehova ahũthĩrĩte igũrũ rĩake kĩhutanĩtie na kiugo kĩrĩa gĩtaũragwo “nyũngũ ya mwana ũrĩ nda” na kiugo kĩu no gĩtaarĩrio ta “tha na wendo wa mũtumia kwerekera mwana wake.”a—Thama 33:19; Jeremia 33:26.

4, 5. Bibilia ĩhũthĩrĩte atĩa ngerekano ya ũrĩa mũtumia aiguaga kwerekera mwana wake gũtũruta ũhoro wĩgiĩ ũcayanĩri wa Jehova?

⁴ Bibilia ĩhũthĩrĩte ngerekano ya ũrĩa mũtumia aiguaga kwerekera mwana wake gũtũruta ũrĩa ũcayanĩri wa Jehova ũhaana. Yugaga ũũ thĩinĩ wa Isaia 49:15: “Hihi mũtumia no ariganĩrũo nĩ kaana karĩa arongithia kana age kũiguĩra tha [ra·chamʹ] mũrũwe ũrĩa woimire nda yake? O na atumia acio mangĩriganĩrũo, niĩ ndirĩ hĩndĩ ingĩriganĩrũo nĩwe.” Ciugo icio cia kũhutia ngoro ironania ũrĩa Jehova akoragwo na ũcayanĩri mũnene kwerekera andũ ake. Na njĩra ĩrĩkũ?

⁵ Ti ũndũ mũhũthũ harĩ ithuĩ gwĩciria atĩ mũtumia no ariganĩrũo nĩ mwana wake ũrĩa ongithagia na age kũmũhingĩria mabataro make. Ningĩ, mwana ndarĩ ũndũ angĩhota kwĩĩkĩra na abataraga kũrũmbũiyo nĩ nyina na njĩra ya wendo ũtukũ na mũthenya. Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ atumia amwe nĩ magaga kũrũmbũiya ciana ciao, makĩria ‘mahinda-inĩ maya ma ũgwati’ marĩa andũ aingĩ magĩte “wendo ũrĩa wa ndũire.” (2 Timotheo 3:1, 3) No Jehova oigĩte ũũ: “Niĩ ndirĩ hĩndĩ ingĩriganĩrũo nĩwe.” Ũcayanĩri muororo ũrĩa Jehova akoragwo naguo kwerekera ndungata ciake ndũthiraga. Nĩ mũnene ũũ atĩ tũtingĩhota kũmenya wega ũrĩa ũigana, na ndũngĩringithanio na ũcayanĩri ũrĩa mũtumia akoragwo naguo kwerekera mwana wake. Nĩkĩo mũndũ ũmwe akĩaria ũhoro wa Isaia 49:15 ooigire ũũ: “Thĩinĩ wa Kĩrĩkanĩro Kĩrĩa Gĩkũrũ, icio nĩ ciugo imwe cia iria ndikĩru, angĩkorũo ti cio ciki ndikĩru mũno, cia gũtaarĩria wendo wa Ngai.”

6. Andũ aingĩ matarĩ akinyanĩru monaga ngumo ya ũcayanĩri atĩa, no Jehova atwĩraga atĩa?

⁶ Hihi gũkorũo na ũcayanĩri muororo nĩ kuuga ũrĩ na wathe? Andũ aingĩ matarĩ akinyanĩru manakorũo na mawoni ta macio. Mũthomi ũmwe Mũroma woĩkaine mũno wetagwo Seneca, ũrĩa watũũraga mahinda-inĩ ma Jesu, aarutanaga atĩ “ũcayanĩri nĩ wathe wa meciria.” Aatheremagia ũrutani wa atĩ mũndũ ndabatiĩ kuonania ũrĩa araigua ngoro-inĩ. Seneca ooigire atĩ mũndũ mũũgĩ no ateithie arĩa me na thĩna, no ndagĩrĩirũo kũmacaĩra, tondũ atĩ gwĩka ũguo no gũtũme age thayũ wa meciria. Muonere ta ũcio wa mwĩyendo wĩgiĩ ũtũũro no ũgirie mũndũ acaĩre arĩa angĩ kuuma ngoro. No ũguo tiguo Jehova atariĩ! Thĩinĩ wa Kiugo gĩake, Jehova atwĩraga atĩ we nĩ “mũcayanĩri mũno na mũigua tha.” (Jakubu 5:11, kohoro ka magũrũ-inĩ) O ta ũrĩa tũkuona, ũcayanĩri ti wathe no nĩ ngumo ya bata mũno. Reke tũthuthurie ũrĩa Jehova onanagia ngumo ĩyo o ta mũciari ũrĩ wendo.

Jehova nĩ Oonirie Rũrĩrĩ rwa Isiraeli Ũcayanĩri

7, 8. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Aisiraeli maanyamarĩkĩire Misiri, na Jehova eekire atĩa aigua kĩrĩro kĩao?

⁷ Ũcayanĩri wa Jehova nĩ wonekaga wega kũringana na ũrĩa aarũmbũyanirie na rũrĩrĩ rwa Isiraeli. Mũthia-inĩ wa karine ya 16 M.M.M., Aisiraeli milioni nyingĩ nĩ maatuirũo ngombo na makĩhinyĩrĩrio mũno marĩ Misiri. Amisiri ‘maatũmire ũtũũro wao ũritũhe mũno nĩ ũndũ wa wĩra mũritũ, nĩ gũkorũo maarutaga wĩra wa gũthondeka maturubarĩ na thimiti ya rĩũmba, o hamwe na ũkombo wa mĩthemba yothe.’ (Thama 1:11, 14) Aisiraeli nĩ maarĩrĩire Jehova amateithie hĩndĩ ĩyo ya thĩna. Hihi ũndũ ũcio watũmire Jehova aigue atĩa, na eekire atĩa?

⁸ Jehova nĩ aahutirio ngoro. Nĩ ũndũ ũcio akiuga ũũ: “Hatarĩ nganja nĩ nyonete mĩnyamaro ya andũ akwa arĩa marĩ Misiri, na ngaigua kĩrĩro kĩao tondũ wa arĩa maramarutithia wĩra mũritũ; nĩ njũĩ wega ruo rũrĩa marĩ naruo.” (Thama 3:7) Jehova ndangĩeroreire mĩtangĩko ya andũ ake kana aigue kĩrĩro kĩao atekũmaiguĩra tha. O ta ũrĩa Gĩcunjĩ kĩa 24 kĩonanĩtie, Jehova nĩ Ngai ũrĩ tha, na mũndũ ũrĩ tha nĩ ahutagio ngoro nĩ ruo rũrĩa andũ angĩ maragerera. To kũmaiguĩra aamaiguĩrĩire tha no nĩ ooire ikinya. Isaia 63:9 yugaga ũũ: “[Nĩ aamakũũrire] nĩ ũndũ wa wendo na tha ciake.” Jehova nĩ aamahonokirie kuuma Misiri na “guoko kũrĩ hinya.” (Gũcokerithia Maathani 4:34) Agĩcoka akĩmahe irio na njĩra ya kĩama na akĩmatwara bũrũri wĩ na irio nyingĩ.

9, 10. (a) Nĩ kĩĩ gĩatũmaga Jehova aikare akĩhonokagia Aisiraeli thutha wao kũingĩra Bũrũri wa Kĩĩranĩro? (b) Matukũ-inĩ ma Jefitha-rĩ, Jehova aahonokirie Aisiraeli kuuma ũhinyanĩrĩria-inĩ wa ũ, na nĩ kĩĩ kĩamũtindĩkire gwĩka ũguo?

⁹ Ũcayanĩri wa Jehova ndwakinyire hau. Hĩndĩ ĩrĩa Aisiraeli maakinyire Bũrũri wa Kĩĩranĩro, nĩ maagire wĩhokeku harĩ Jehova maita maingĩ, na ũndũ ũcio ũgĩtũma manyamarĩke. No nĩ maacokaga magacokererũo nĩ meciria na magakaĩra Jehova. Nake aaikaraga o akĩmahonokagia. Nĩkĩ? “Tondũ nĩ aacayagĩra andũ ake.”—2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 36:15; Atiirĩrĩri Bũrũri 2:11-16.

¹⁰ Ta wĩcirie ũrĩa gwathiire matukũ-inĩ ma Jefitha. Tondũ Aisiraeli nĩ maambĩrĩirie kũhoya ngai cia maheeni, Jehova nĩ aamarekereirie mahinyĩrĩrio nĩ Aamoni kwa ihinda rĩa mĩaka 18. Thutha-inĩ, nĩ maacokire makĩhera. Bibilia ĩtwĩraga ũũ: “Makĩeheria ngai ngʼeni kuuma gatagatĩ-inĩ kao na magĩtungatĩra Jehova, o nginya akĩremwo gũkirĩrĩria kuona andũ acio a Isiraeli makĩnyamarĩka.” (Atiirĩrĩri Bũrũri 10:6-16) Hĩndĩ ĩrĩa andũ ake moonanirie atĩ nĩ maaherete kuuma ngoro, ndangĩetĩkĩrire kuona makĩnyarirĩka rĩngĩ. Nĩ ũndũ ũcio, Ngai nĩ ũndũ wa ũcayanĩri wake muororo, nĩ aaheire Jefitha hinya wa gũkũũra Aisiraeli kuuma moko-inĩ ma thũ ciao.—Atiirĩrĩri Bũrũri 11:30-33.

11. Twĩrutaga atĩa igũrũ rĩgiĩ ũcayanĩri kuumana na ũrĩa Jehova aarũmbũyanirie na rũrĩrĩ rwa Isiraeli?

¹¹ Twĩrutaga atĩa igũrũ rĩgiĩ ũcayanĩri kuumana na ũrĩa Jehova aarũmbũyanirie na rũrĩrĩ rwa Isiraeli? Ũndũ ũmwe tũrona nĩ atĩ ũcayanĩri nĩ makĩria ma kũigua tha na kũmenya mathĩna marĩa andũ maragerera. Ririkana ngerekano ya mũtumia ũrĩa ũtindĩkagwo nĩ ũcayanĩri kũrũmbũiya mwana wake ũrarĩra. O nake Jehova ndarĩ hĩndĩ angĩaga kũigua kĩrĩro kĩa andũ ake. Ũcayanĩri wake nĩ ũmũtindĩkaga kũmateithia hĩndĩ ya mĩnyamaro. Makĩria ma ũguo, ũrĩa Jehova aarũmbũyanirie na Aisiraeli nĩ gũtũrutaga atĩ gũkorũo na ũcayanĩri ti kuuga atĩ mũndũ arĩ na wathe, tondũ ngumo ĩyo nĩ yamũtindĩkire kuoya ikinya irũmu nĩguo ateithie andũ ake. No hihi Jehova onagia andũ ake ũcayanĩri marĩ o gĩkundi tu?

Jehova nĩ Atuonagia Ũcayanĩri Tũrĩ Mũndũ Kĩũmbe

12. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Watho woonanagia ũcayanĩri wa Jehova kwerekera mũndũ kĩũmbe?

¹² Watho ũrĩa Ngai aaheete rũrĩrĩ rwa Isiraeli nĩ woonanagia ũcayanĩri wake harĩ mũndũ kĩũmbe. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũrĩa aarũmbũyanagia na andũ arĩa athĩni. Jehova nĩ aamenyaga atĩ no kuumĩre maũndũ materĩgĩrĩirũo marĩa mangĩatũmire Aisiraeli amwe makorũo marĩ athĩni. Andũ arĩa athĩni maabatiĩ kũrũmbũiyo atĩa? Jehova aathĩte Aisiraeli ũũ: “Ndũkanomie ngoro kana ũkorũo ũrĩ mũkarĩ harĩ mũrũ wa thoguo ũcio mũthĩni. Wagĩrĩirũo kũmuonia ũtaana ũmũhe kĩndũ, na ndwagĩrĩirũo kũmũhe ta ũtarenda, nĩ gũkorũo ũndũ ũcio nĩguo ũrĩtũmaga Jehova Ngai waku arathime ũndũ o wothe ũrĩa ũrĩĩkaga.” (Gũcokerithia Maathani 15:7, 10) Ningĩ Jehova nĩ aacokire agĩatha Aisiraeli atĩ matikagethage ndeere-inĩ cia mĩgũnda kana monganie matigari ma magetha mao. Matigari ta macio maabatiĩ gũkorũo marĩ ma andũ arĩa maarĩ athĩni. (Maũndũ ma Alawii 23:22; Ruthu 2:2-7) Hĩndĩ ĩrĩa rũrĩrĩ rũu rwa Isiraeli rwaathĩkagĩra watho ũcio, andũ arĩa athĩni matiabataraga kũhoya irio. Na githĩ ũndũ ũcio nduonanagia ũcayanĩri muororo wa Jehova?

13, 14. (a) Ciugo cia Daudi itũmaga tũkorũo na ma atĩa atĩ Jehova nĩ atwĩciragia tũrĩ mũndũ kĩũmbe? (b) Heana ngerekano ĩngĩonania ũrĩa Jehova akoragwo hakuhĩ na “arĩa mathuthĩkĩte ngoro” kana “arĩa mahehenjekete roho.”

¹³ O na ũmũthĩ, Ngai witũ ũtwendete nĩ eciragia ũhoro witũ tũrĩ mũndũ kĩũmbe. No tũkorũo na ma biũ atĩ nĩ amenyaga wega ũhoro wa mathĩna marĩa tũcemanagia namo. Daudi, mwandĩki wa Thaburi aandĩkire ũũ: “Maitho ma Jehova nĩ maroraga andũ arĩa athingu, na matũ make nĩ mathikagĩrĩria kĩrĩro kĩao gĩa kũhoya ũteithio. Jehova akoragwo hakuhĩ na arĩa mathuthĩkĩte ngoro; nĩ ahonokagia arĩa mahehenjekete roho.” (Thaburi 34:15, 18) Mũtaarĩria ũmwe wa maũndũ ma Bibilia akĩaria ũhoro wa andũ arĩa marĩrĩirio nĩ ciugo icio, ooigire ũũ: “Arĩa athuthĩku ngoro na arĩa maherete, nĩ ũndũ wa mehia, maiguaga matarĩ kĩene na ta matarĩ andũ a bata.” Andũ ta acio no mone ta Jehova akoragwo kũraihu mũno nao, na mone ta atonaga marĩ a bata. No ũguo tiguo kũrĩ. Ciugo icio cia Daudi iratũhe ũũma wa atĩ Jehova ndatiganagĩria andũ arĩa meyonaga ta matarĩ kĩene. Ngai witũ mũcayanĩri nĩ oĩ atĩ mahinda-inĩ ta macio nĩ tũmũbataraga mũno gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe, na akoragwo hakuhĩ na ithuĩ.

¹⁴ Ta wĩcirie ũndũ ũyũ wonetwo. Mũtumia ũmwe thĩinĩ wa Amerika (U.S.) nĩ aatwarire kahĩĩ gake ka mĩaka ĩĩrĩ thibitarĩ karĩ karũaru mũrimũ wa gũkorora na kũremwo nĩ kũhuhia wega. Thutha wa ndagĩtarĩ gũthima kahĩĩ kau, akĩmenyithia nyina atĩ nĩ gegũkoma thibitarĩ ũtukũ mũgima. Hihi nyina aararire kũ ũtukũ ũcio? Aararire gĩtĩ-inĩ kũu thibitarĩ hakuhĩ na gĩtanda kĩrĩa kahĩĩ gake gaakomete. Kahĩĩ kau kaarĩ karũaru na eendaga gũkorũo hakuhĩ nako. Mũtumia ũcio agĩka ũguo eegerekanagia na ũcayanĩri wa Jehova, tondũ tũmbĩtwo na mũhianĩre wa Ngai. (Kĩambĩrĩria 1:26) No tũkorũo na ma atĩ Ithe witũ ũrĩ wendo no atuonie ũcayanĩri o na makĩria ma ũguo. Ciugo cia kũhutia ngoro iria irĩ thĩinĩ wa Thaburi 34:18 ituonagia atĩ rĩrĩa ‘tũthuthĩkĩte ngoro’ kana ‘tũhehenjekete roho,’ Jehova akoragwo “hakuhĩ” na ithuĩ o ta mũciari ũrĩ wendo, arĩ na ũcayanĩri na ehaarĩirie gũtũteithia.

15. Nĩ na njĩra irĩkũ Jehova atũteithagia tũrĩ mũndũ kĩũmbe?

¹⁵ Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, Jehova atũteithagia atĩa tũrĩ mũndũ kĩũmbe? To mũhaka eherie kĩhumo kĩa mathĩna maitũ. No Jehova nĩ aheanĩte njĩra nyingĩ cia gũteithia arĩa mamũkayagĩra makĩmũhoya ũteithio. Kiugo gĩake, Bibilia, nĩ gĩtũheaga motaaro mangĩagagĩria maũndũ. Thĩinĩ wa kĩũngano, Jehova nĩ atũheete arori, arĩa merutanagĩria mũno kwĩgerekania na ũcayanĩri wa Jehova harĩ gũteithia athathaiya arĩa angĩ. (Jakubu 5:14, 15) Arĩ “Mũigua wa mahoya,” nĩ aheaga “arĩa mamũhoyaga roho mũtheru.” (Thaburi 65:2; Luka 11:13) Roho ũcio no ũtũhe “hinya ũrĩa ũkĩrĩte wa ndũire” nĩguo tũhote gũkirĩrĩria nginya rĩrĩa Ũthamaki wa Ngai ũkeeheria mathĩna mothe. (2 Akorintho 4:7) Na githĩ tũticokagia ngatho nĩ ũndũ wa njĩra icio ahũthagĩra gũtũteithia! Reke tũtikariganĩrũo atĩ njĩra icio cionanagia ũcayanĩri muororo wa Jehova.

16. Nĩ njĩra ĩrĩkũ nene Jehova onanĩtie ũcayanĩri wake nayo, na ũndũ ũcio ũtũhutagia atĩa tũrĩ mũndũ kĩũmbe?

¹⁶ Hatarĩ nganja, njĩra ĩrĩa nene biũ Jehova oonanirie ũcayanĩri wake nayo nĩ kũruta Mũrũ wake endete mũno, akue nĩ ũndũ witũ. Ũcio warĩ wendo na kwĩima kũnene Jehova oonanirie, na agĩtũma tũgĩe na mweke wa gũkaahonoka. Ririkana atĩ igongona rĩu Jehova aarutire rĩtũgunaga tũrĩ mũndũ kĩũmbe. Nĩkĩo Zekaria, ithe wa Johana Mũbatithania aarathire akiuga atĩ kĩheo kĩu kĩonanagia “ũcayanĩri mũingĩ wa Ngai witũ.”—Luka 1:78.

Nĩ Rĩ Jehova Angĩaga Kuonania Ũcayanĩri?

17-19. (a) Bibilia yonanagia atĩa atĩ ũcayanĩri wa Jehova nĩ ũrĩ mĩhaka? (b) Nĩ kĩĩ gĩatũmire ũcayanĩri wa Jehova kwerekera andũ ake ũkinye mũthia?

¹⁷ Hihi nĩ twagĩrĩirũo gwĩciria atĩ ũcayanĩri muororo wa Jehova ndũrĩ mĩhaka? Aca. Tondũ Bibilia nĩ yonanagia wega atĩ andũ mangĩagarara ithimi cia Jehova cia ũthingu, nĩ arĩ kĩhooto gĩa kwaga kũmonia ũcayanĩri. (Ahibirania 10:28) Nĩguo ũmenye nĩ kĩĩ gĩtũmaga eke ũguo, ririkana ngerekano ya rũrĩrĩ rwa Isiraeli.

¹⁸ O na gũtuĩka Jehova nĩ aahonokirie Aisiraeli kuuma kũrĩ thũ ciao maita maingĩ, ũcayanĩri wake nĩ wacokire ũgĩkinya mũthia. Andũ acio aremi maambĩrĩirie kũhoya mĩhianano, o na magĩkinya kũmĩreehe thĩinĩ wa hekarũ ya Jehova! (Ezekieli 5:11; 8:17, 18) Makĩria ma ũguo, Bibilia yugaga ũũ: “[Maathiire] na mbere kũnyũrũria atũmwo a Ngai ũrĩa wa ma, na makĩnyarara ciugo ciake na makĩnyũrũria anabii ake, nginya mangʼũrĩ ma Jehova magĩũkĩrĩra andũ ake, nginya makĩaga kĩhonia.” (2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 36:16) Aisiraeli maakinyĩte handũ nginya Jehova akĩaga mũthingi wa kũmonia ũcayanĩri rĩngĩ na makĩarahũra marakara make ma ũthingu. Moimĩrĩro maarĩ marĩkũ?

¹⁹ Jehova ndangĩathiire na mbere kuonia andũ acio ake ũcayanĩri. Ooigire ũũ: “Ndikaamacaĩra kana njigue kĩeha nĩ ũndũ wao o na kana ndĩmaiguĩre tha o na hanini; gũtirĩ ũndũ ũkaagiria ndĩmaniine.” (Jeremia 13:14) Nĩ ũndũ ũcio, Jerusalemu na hekarũ ikĩanangwo na Aisiraeli magĩtahwo na magĩtwarũo ithamĩrio Babuloni. Na githĩ ndũkoragwo ũrĩ ũgwati mũnene rĩrĩa andũ ehia matuĩka aremi nginya magatũma ũcayanĩri wa Jehova ũkinye mũthia?—Macakaya 2:21.

20, 21. (a) Gũgaathiĩ atĩa ũcayanĩri wa Jehova wakinya mũthia mahinda-inĩ maya maitũ? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ wonanagia ũcayanĩri wa Jehova warĩrĩirio gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

²⁰ Ĩ naguo ũmũthĩ? Jehova ndagarũrũkĩte. Nĩ ũndũ wa ũcayanĩri wake, nĩ aheete Aira ake wĩra wa kũhunjia ‘ũhoro mwega wa Ũthamaki’ thĩinĩ wa thĩ yothe ĩrĩa ĩikaragwo. (Mathayo 24:14) Rĩrĩa andũ arĩa marĩ na ngoro njega metĩkĩra ũhoro ũcio, Jehova nĩ amateithagia gũtaũkĩrũo nĩ ndũmĩrĩri ĩyo ya Ũthamaki. (Atũmwo 16:14) No wĩra ũyũ nĩ ũrĩkinya mũthia. Jehova ndangĩkorũo akĩonania ũcayanĩri angĩtĩkĩria thĩ ĩno ĩiyũire kĩeha na mathĩna ĩthiĩ na mbere gũtũũra tene na tene. Rĩrĩa ũcayanĩri wake ũrĩkinya mũthia, nĩ arĩũka gũtuĩra thĩ ĩno njũru. O na hĩndĩ ĩyo, agaakorũo agĩtindĩkwo nĩ ũcayanĩri kwerekera ‘rĩĩtwa rĩake itheru’ na kwerekera ndungata ciake iria imwĩyamũrĩire. (Ezekieli 36:20-23) Jehova nĩ akeeheria waganu wothe na arehe thĩ njerũ ĩrĩ na ũthingu. Jehova oigĩte ũũ kwerekera arĩa aganu: “Riitho rĩakwa rĩtikaamaiguĩra tha; na ndikaamacaĩra. Ngaamarehera moimĩrĩro ma njĩra yao igũrũ rĩa mũtwe wao ene.”—Ezekieli 9:10.

²¹ Ihinda rĩu rĩtanakinya, Jehova no aronia andũ ũcayanĩri, nginya arĩa marĩũka kũniinwo. Andũ arĩa ehia mangĩĩrira kuuma ngoro, no magunĩke kuumana na wohanĩri wa Jehova, ũrĩa nĩ kĩheo kĩmwe kĩnene kĩa ũcayanĩri wake. Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ kĩarĩrĩirie ngerekano imwe irĩ Bibilia-inĩ, iria cionanagia na njĩra njega ngumo ya Jehova ya wohanĩri.

1-3. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ waritũhĩire Daudi mwandĩki wa Thaburi, na oomĩrĩirio ngoro atĩa? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩtũritũhĩra tũngĩgwa mehia-inĩ, no Jehova atũũmagĩrĩria atĩa?

DAUDI mwandĩki wa Thaburi ooigire ũũ: “Mahĩtia makwa meiganĩrĩire igũrũ rĩa mũtwe wakwa; o ta mũrigo mũritũ, nĩ maritũ mũno ndingĩhota kũmakuua. Ngʼandĩte na ngahehenjeka biũ.” (Thaburi 38:4, 8) Daudi nĩ aamenyaga ũrĩa thamiri ĩrĩ na ũcuke ĩritũhagĩra mũndũ. No o na arĩ na mĩtangĩko ya ngoro, nĩ harĩ ũndũ wamũũmĩrĩirie. Nĩ aamenyaga atĩ o na gũtuĩka Jehova nĩ amenete mehia, ndamenaga mwĩhia angĩĩrira kuuma ngoro na atigane na mĩthiĩre yake mĩũru. Daudi ooigire ũũ arĩ na ma biũ atĩ Jehova nĩ aiguagĩra tha andũ arĩa merira biũ: “Wee Jehova . . . ũkoragwo wĩhaarĩirie kuohanĩra.”—Thaburi 86:5.

² Tũngĩgwa mehia-inĩ, o na ithuĩ no tũigue tũritũhĩirũo nĩ thamiri ĩrĩ na ũcuke. Gũthumbũrũo nĩ thamiri na njĩra ĩyo no gũtũteithie. No gũtũtindĩke tuoe makinya marĩa magĩrĩire nĩguo tũrũnge mĩthiĩre itũ. O na kũrĩ ũguo, nĩ hakoragwo na ũgwati wa gũthumbũrũo nĩ thamiri gũkĩria njano. Ngoro itũ yahota gũikara ĩgĩtwĩraga atĩ Jehova ndangĩtuohera o na tũngĩhera atĩa. ‘Tũngĩtoorio nĩ kĩeha kĩingĩ,’ Shaitani ahota kũgeria gũtũma tũkue ngoro, na twambĩrĩrie kuona ta Jehova atatuonaga tũrĩ andũ a bata, kana ta tũtagĩrĩire kũmũtungatĩra.—2 Akorintho 2:5-11.

³ Hihi ũguo nĩguo Jehova atuonaga? Aca! Wohanĩri nĩ ngumo ĩmwe yonanagia wendo wa Jehova. Kiugo gĩake gĩtwĩraga na ma atĩ nĩ akoragwo ehaarĩirie gũtuohera tũngĩĩrira kuuma ngoro. (Thimo 28:13) Nĩguo tweherie rĩciria rĩa atĩ tũtingĩoherũo nĩ Jehova, reke tũthuthurie ohanagĩra nĩkĩ na ekaga ũguo atĩa.

Jehova Akoragwo ‘Ehaarĩirie Kuohanĩra’ Nĩkĩ?

4. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova aririkanaga wĩgiĩ ũrĩa tũũmbĩtwo, na ũndũ ũcio ũtũmaga arũmbũyanie na ithuĩ atĩa?

⁴ Jehova nĩ oĩ mawathe maitũ. Rĩandĩko rĩa Thaburi 103:14 riugaga ũũ: “Nĩ oĩ wega ũrĩa tũmbĩtwo, akaririkana atĩ tũrĩ o rũkũngũ.” Ndariganagĩrũo atĩ ithuĩ tũrĩ ciũmbe ciũmbĩtwo na rũkũngũ, irĩ na mawathe nĩ ũndũ wa kwaga gũkinyanĩra. Ciugo nĩ oĩ “ũrĩa tũmbĩtwo” itũririkanagia atĩ Bibilia ĩringithanagia Jehova na mũũmbi wa indo cia rĩũmba, na ithuĩ ĩgatũringithania na rĩũmba. (Jeremia 18:2-6) Mũũmbi ũcio Mũnene arũmbũyanagia na ithuĩ na mĩerekera itũ ya wĩhia kũringana na ũrĩa tũramũkĩra ũtaaro wake.

5. Ibuku rĩa Aroma rĩtaaragĩria atĩa ũrĩa mehia marĩ hinya mũingĩ?

⁵ Jehova nĩ amenyaga ũrĩa mehia makoragwo na hinya. Kiugo gĩake gĩtaaragĩria atĩ mehia nĩ hinya ũngĩrehe gĩkuũ, na ũnyitĩte andũ othe. Hihi mehia makoragwo na hinya ũigana atĩa? Thĩinĩ wa ibuku rĩa Aroma, mũtũmwo Paulo ataarĩirie atĩ tũkoragwo “rungu rwa mehia” o ta ũrĩa thigari ikoragwo rungu rwa mũnene wacio (Aroma 3:9); mehia matũire ‘maathanĩte’ igũrũ rĩa andũ o ta mũthamaki (Aroma 5:21); na “maikaraga” thĩinĩ witũ (Aroma 7:17, 20); “watho” wa mehia ũtũire ũrutaga wĩra thĩinĩ witũ, ũkageria gũtongoria ũtũũro witũ. (Aroma 7:23, 25) Hatarĩ nganja, mehia nĩ makoragwo na hinya mũingĩ harĩ andũ matarĩ akinyanĩru!—Aroma 7:21, 24.

6, 7. (a) Jehova onaga atĩa arĩa macaragia tha ciake merirĩte kuuma ngoro? (b) Nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo kũhũthĩra tha cia Ngai ũũru?

⁶ Nĩ ũndũ ũcio, Jehova nĩ oĩ atĩ tũtingĩhota kũmwathĩkĩra na njĩra nginyanĩru, o na tũngĩkorũo tũkĩĩrirĩria atĩa gwĩka ũguo. Nĩ atũheaga ũũma wa atĩ tũngĩmũhoya atuonie tha ciake, twĩrirĩte kuuma ngoro, nĩ arĩtuohagĩra. Thaburi 51:17 yugaga: “Magongona marĩa makenagia Ngai nĩ roho mũthuthĩku; ngoro ĩthuthĩkĩte na ĩkahehenjeka, wee Ngai ndũngĩmĩrega.” Jehova ndangĩtiganĩria ngoro ĩrĩa “ĩthuthĩkĩte na ĩkahehenjeka” nĩ ũndũ wa kũritũhĩrũo nĩ mehia.

⁷ Hihi ũguo nĩ kuuga atĩ no tũhũthĩre tha cia Ngai ũũru, tũkahũthĩra kwaga gũkinyanĩra gwitũ kũrĩ gĩtũmi gĩa gwĩka mehia? Aca o na hanini! Jehova ndatongoragio tu nĩ ũrĩa araigua. Tha ciake nĩ irĩ mĩhaka. Gũtirĩ hĩndĩ angĩohera andũ arĩa mekaga mehia na rũtũrĩko, na makomia ngoro makaga kwĩrira. (Ahibirania 10:26) O na kũrĩ ũguo, nĩ akoragwo ehaarĩirie kuohera arĩa maahera kuuma ngoro. Reke rĩu tũthuthurie ciugo imwe ihũthĩrĩtwo nĩ Bibilia gũtaarĩria ngumo ĩyo ya magegania yonanagia wendo wa Jehova.

Jehova Ohanagĩra na Gĩkĩro Kĩrĩkũ?

8. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova ekaga rĩrĩa atuohera mehia, na ũndũ ũcio ũtũheaga ũũma ũrĩkũ?

⁸ Daudi ooigire ũũ thutha wa kũhera: “Na niĩ ngĩkumbũrĩra mehia makwa; ndiahumbĩrire mahĩtia makwa. . . . Nawe ũkĩnjohera mahĩtia ma mehia makwa.” (Thaburi 32:5) Kiugo “ũkĩnjohera” gĩtaũrĩtwo kuuma kũrĩ kiugo gĩa Kĩhibirania kĩrĩa kiugĩte “kuoya igũrũ” kana “gũkuua.” Kũringana na ũrĩa kĩhũthĩrĩtwo haha, kiugĩte kweheria “mehia, uuni watho, na gũtangĩka ngoro nĩ ũndũ wa kũhĩtia.” Kwoguo, nĩ ta Jehova ooire mehia ma Daudi akĩmeheria. Hatarĩ nganja ũndũ ũcio nĩ wahũthahũthirie mĩtangĩko ĩrĩa Daudi aarĩ nayo ya kũigua ahĩtĩtie. (Thaburi 32:3) O na ithuĩ no tũkorũo na mwĩhoko harĩ Ngai, ũrĩa woyaga na akeheria mehia ma andũ arĩa macaragia wohanĩri wake marĩ na wĩtĩkio harĩ igongona rĩa ũkũũri rĩa Jesu.—Mathayo 20:28.

9. Jehova aigaga mehia maitũ handũ haigana atĩa kuuma kũrĩ ithuĩ?

⁹ Daudi ningĩ nĩ aahũthĩrire ciugo ingĩ njega mũno gũtaarĩria wohanĩri wa Jehova. Ooigire ũũ: “O ta ũrĩa irathĩro kũraihanĩrĩirie na ithũĩro, no taguo aigĩte mehia maitũ kũraya na ithuĩ.” (Thaburi 103:12) Irathĩro rĩraihanĩrĩirie atĩa na ithũĩro? Nĩ tũĩ atĩ irathĩro rĩkoragwo rĩraihanĩrĩirie biũ na ithũĩro, na mĩena ĩyo yerĩ ndĩrĩ hĩndĩ ĩngĩcemania. O na mũthomi ũmwe ooigire atĩ ciugo icio ciugĩte “nĩ kũraihu gũkĩra ũrĩa tũngĩĩcirĩria.” Ciugo icio cia Daudi itongoretio nĩ roho itwĩraga atĩ rĩrĩa Jehova atuohera, aigaga mehia maitũ handũ haraihu gũkĩra ũrĩa tũngĩĩcirĩria.

10. Hĩndĩ ĩrĩa Jehova atuohera mehia maitũ-rĩ, nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo kũigua tũrĩ na kameni ka mehia macio ũtũũro-inĩ witũ wothe?

¹⁰ Hihi nĩ ũrĩ wageria kweheria kameni karĩ nguo-inĩ ĩrĩ na rangi mwerũ? No gũkorũo atĩ o na thutha wa kwĩrutanĩria mũno, kameni kau no konekaga. Rora wone ũrĩa Jehova arataarĩria gĩkĩro kĩrĩa atuohagĩra nakĩo. Augĩte ũũ: “O na angĩkorũo mehia manyu matunĩhĩte o ta thakame, nĩ megũtherio mahaane o ta mbarabu; o na angĩkorũo matunĩhĩte o ta gĩtambaya kĩa rangi mũtune, nĩ mekwerũha o ta guoya wa ngʼondu.” (Isaia 1:18) O na tũngĩgeria atĩa, kĩyo gitũ ithuĩ ene gĩtingĩtũteithia kweheria kameni ka mehia. No Jehova no ahote kweheria mehia marĩa matunĩhĩte ta thakame, na atũme merũhe o ta mbarabu kana guoya wa ngʼondu. Hĩndĩ ĩrĩa Jehova atuohera mehia maitũ, tũtiagĩrĩirũo kũigua tũrĩ na kameni ka mehia macio ũtũũro-inĩ witũ wothe.

11. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Jehova aikagia mehia maitũ thutha wake?

¹¹ Rwĩmbo-inĩ rũrĩa Hezekia aatungire agĩcokia ngatho nĩ ũndũ wa kũhonio mũrimũ mũũru, eerire Jehova ũũ: “Nĩ ũikĩtie mehia makwa mothe thutha waku.” (Isaia 38:17) Haha Jehova ataarĩirio akĩoya mehia ma mũndũ wĩrirĩte akamaikia thutha Wake ũndũ atakaamona kana amaririkane rĩngĩ. Kũringana na ibuku rĩmwe, ciugo icio no itaũrũo ũũ: “Ũtũmĩte [mehia makwa] mahaane ta itaamekĩte.” Na githĩ ũcio ndũkĩrĩ ũndũ wa gũtwĩkĩra ngoro!

12. Mũnabii Mika oonanirie atĩa atĩ hĩndĩ ĩrĩa Jehova atuohera eheragia mehia maitũ kaimana?

¹² Akĩaria ũhoro wa kĩĩranĩro gĩa gũcokio kwa andũ a Ngai, mũnabii Mika ooigire ũũ arĩ na ma atĩ Jehova nĩ angĩkohera andũ ake arĩa merirĩte: ‘Nĩ Ngai ũrĩkũ ũhaana tawe, ũrĩa wagaga gũtindanĩra na mehia ma matigari ma igai rĩake? Nĩ ũgaaikia mehia mao mothe kũndũ kũriku iria-inĩ.ʼ (Mika 7:18, 19) Hihi ciugo icio cioigĩte atĩa harĩ andũ arĩa maatũũraga mahinda-inĩ macio ma Bibilia? Gũtingĩahotekire mũndũ kuona kĩndũ rĩngĩ kĩngĩakorirũo gĩikĩtio “kũndũ kũriku iria-inĩ.” Kwoguo, ciugo icio cia Mika cionanagia atĩ hĩndĩ ĩrĩa Jehova atuohera, eheragia mehia maitũ kaimana.

13. Ciugo cia Jesu “ũtũrekere mathiirĩ maitũ” ciugĩte atĩa?

¹³ Jesu nĩ aahũthĩrire ngerekano ya mũndũ ũrĩa ũkombanagĩra na ũrĩa ũkombaga, gũtaarĩria wohanĩri wa Jehova. Jesu aatwĩrire tũhoyage ũũ: “Na ũtũrekere mathiirĩ maitũ.” (Mathayo 6:12) Na njĩra ĩyo, Jesu aagerekanirie mehia na mathiirĩ. (Luka 11:4) Hĩndĩ ĩrĩa twehia, tũgĩaga na thiirĩ harĩ Jehova. Ibuku rĩmwe rĩgĩtaarĩria kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũragwo “kuohanĩra” riugaga atĩ kiugo kĩu kiugĩte “kũrekera, gũtigana na thiirĩ ũkaaga kũũrandũra rĩngĩ.” Ũguo nĩ kuuga atĩ rĩrĩa Jehova atuohera, nĩ gũtũrekera atũrekagĩra thiirĩ ũrĩa twagĩrĩirũo kũrĩha. Kwoguo andũ arĩa merirĩte thutha wa kwĩhia no mahoorerio ngoro. Jehova ndarĩ hĩndĩ agaatũrandũra thiirĩ ũrĩa atwehereirie!—Thaburi 32:1, 2.

14. Ciugo “mehia manyu marihũrũo” irehaga rĩciria rĩrĩkũ?

¹⁴ Wohanĩri wa Jehova ningĩ nĩ warĩrĩirio makĩria thĩinĩ wa Atũmwo 3:19, ĩrĩa yugaga ũũ: “Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, mwĩrirei, na mũgarũrũke nĩguo mehia manyu marihũrũo.” Kiugo kĩu kĩa mũico gĩtaũrĩtwo kuuma kũrĩ kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kĩngiuga “kũhuura, . . . kweheria kana gũtharia.” Kũringana na athomi amwe, ũndũ ũcio ũrehaga rĩciria rĩa gũtharia kĩndũ kĩandĩkĩtwo na moko. Ũndũ ũcio ũngĩahotekire atĩa? Mahinda ma tene, rangi ũrĩa wahũthagĩrũo kaingĩ wakoragwo ũtukanĩtio na ngamu, maĩ, na indo ingĩ. Thutha wa kwandĩka na rangi ta ũcio, mũndũ nĩ angĩoire thibonji njigũ na ahuure maandĩko macio. Ĩyo nĩ ngerekano njega ya gũtũteithia gũtaũkĩrũo nĩ tha cia Jehova. Rĩrĩa atuohera mehia maitũ, nĩ ta kũhuura ahuuraga mehia macio na thibonji njigũ.

15. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova endaga tũmenye ũmwĩgiĩ?

¹⁵ Twecũrania ũhoro wa ngerekano icio itiganĩte-rĩ, na githĩ tũtirona wega atĩ Jehova nĩ endaga tũmenye atĩ akoragwo ehaarĩirie gũtuohera mehia maitũ tũngĩhera kuuma ngoro? Tũtibatiĩ gwĩtigĩra atĩ Jehova nĩ agaatũciirithia igũrũ rĩgiĩ mehia macio ihinda rĩũkĩte. Ũndũ ũcio nĩ wonanĩtio wega nĩ ũndũ ũngĩ Bibilia ĩguũrĩtie wĩgiĩ tha nyingĩ cia Jehova: Ohanagĩra na akariganĩrũo.

“Ndikaaririkana Mehia Mao Rĩngĩ”

16, 17. Bibilia ĩkoragwo ĩkiuga atĩa rĩrĩa ĩkuuga atĩ Jehova nĩ ariganagĩrũo nĩ mehia maitũ, na ũngiuga ũguo nĩkĩ?

¹⁶ Jehova aaheanire kĩĩranĩro gĩkĩ kĩgiĩ arĩa marĩ rungu rwa kĩrĩkanĩro kĩrĩa kĩerũ: “Nĩ ngaamohera mahĩtia mao na ndikaaririkana mehia mao rĩngĩ.” (Jeremia 31:34) Hihi ũguo nĩ kuuga atĩ Jehova ohanĩra ndahotaga kũririkana mehia rĩngĩ? Hatarĩ nganja ũguo tiguo. Bibilia nĩ ĩtwĩraga ũhoro wa andũ aingĩ mooheirũo nĩ Jehova, Daudi arĩ ũmwe wao. (2 Samueli 11:1-17; 12:13) No mũhaka Jehova akorũo ndariganĩirũo nĩ mahĩtia marĩa andũ acio meekĩte. Ũhoro wĩgiĩ mehia mao, kwĩrira kwao, o ũndũ ũmwe na ũrĩa mooheirũo nĩ Ngai, waandĩkirũo nĩguo ũtũgune. (Aroma 15:4) Bibilia ĩgĩkoragwo ĩkiuga atĩa rĩrĩa ĩkuuga atĩ Jehova ‘ndaririkanaga’ mehia ma andũ arĩa ohera?

¹⁷ Ibuku rĩmwe rĩtaaragĩria ciugo cia Bibilia riugaga atĩ kiugo gĩa Kĩhibirania kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “ndikaaririkana,” kĩonanagia atĩ to kwaga kũririkana maũndũ marĩa mahĩtũku, no nĩ hamwe na kuoya ikinya rĩrĩa rĩagĩrĩire. Nĩ ũndũ ũcio, ‘kũririkana’ mehia nĩ hamwe na kuoera mũndũ ũcio wĩhĩtie ikinya. (Hosea 9:9) No rĩrĩa Ngai oiga atĩ ‘ndakaaririkana mehia mao rĩngĩ,’ atũheaga ũũma wa atĩ arĩkia kuohera mwĩhia wĩrirĩte, ndakaamũciirithia ihinda rĩũkĩte nĩ ũndũ wa mehia macio. (Ezekieli 18:21, 22) Kwoguo Jehova ariganagĩrũo na njĩra ya atĩ ndaikaraga akĩririkanaga mehia maitũ nĩguo aikare agĩtũherithagia rĩngĩ na rĩngĩ. Na githĩ ũcio ti ũndũ wa gũtwĩkĩra ngoro atĩ Ngai witũ ohanagĩra na akariganĩrũo?

Ĩ Namo Moimĩrĩro ma Mehia?

18. Nĩkĩ kuoherũo mehia ti kuuga atĩ mwĩhia ndegũcemania na moimĩrĩro moru ma mĩthiĩre yake?

¹⁸ Hihi gũtuĩka atĩ Jehova nĩ akoragwo ehaarĩirie kuohanĩra nĩ kuuga atĩ mwĩhia ndegũcemania na moimĩrĩro moru ma mĩthiĩre yake mĩũru? Aca. Tũtingĩhia na twĩrĩgĩrĩre atĩ tũtigũcemania na moimĩrĩro moru. Paulo aandĩkire ũũ: “Kĩrĩa gĩothe mũndũ arahanda, kĩu nokĩo akaagetha.” (Agalatia 6:7) No tũcemanie na moimĩrĩro mamwe ma ciĩko citũ. Ũguo ti kuuga atĩ thutha wa Jehova gũtuohera, acokaga agatũma mathĩna matũkore. Rĩrĩa mathĩna moimĩra, Mũkristiano ndagĩrĩire gwĩciria ũũ: ‘No gũkorũo nĩ Ngai ũraherithia nĩ ũndũ wa mehia marĩa ndekĩte.’ (Jakubu 1:13) O na kũrĩ ũguo, Jehova ndatũgitagĩra kuumana na moimĩrĩro ma ciĩko citũ njũru. Moimĩrĩro mamwe ma mehia tũtangĩhota gwĩthema nĩ ta: Ndigano, kũgĩa nda itagĩrĩire, mĩrimũ ĩrĩa ĩgwatanagio nĩ ũndũ wa ngomanio, na kwĩyagĩra gĩtĩo. Ririkana atĩ o na thutha wa Daudi kuoherũo mehia marĩa maahutĩtie Bathi-sheba na Uria, Jehova ndaamũgitĩire kuumana na moimĩrĩro moru marĩa maarũmĩrĩire.—2 Samueli 12:9-12.

19-21. (a) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ watho ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Maũndũ ma Alawii 6:1-7 wagunaga mũndũ ũrĩa waiyĩtwo na ũrĩa waiyĩte? (b) Angĩkorũo mehia maitũ nĩ mahutĩtie andũ angĩ-rĩ, nĩ ikinya rĩrĩkũ Jehova akenagĩra mũno tũngĩoya?

¹⁹ Mehia maitũ no makorũo na moimĩrĩro mangĩ, na makĩria angĩkorũo ciĩko citũ nĩ ituurithĩtie andũ angĩ. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa ibuku rĩa Maũndũ ma Alawii mũrango wa 6. Mũrango-inĩ ũcio, Watho wa Musa waragia ũhoro wa mũndũ wekĩte mehia maritũ ma kuoya indo cia Mũisiraeli ũngĩ na njĩra ya kũmũtunya, kũmũhinyĩrĩria, kana kũmũheenia. Mũndũ ũcio wĩhĩtie agakaana mehia macio, o na nginya agakorũo na ũmĩrĩru wa kwĩhĩta. Ũira wa mwĩhia ũcio ũkaaga gũtwarana na wa mũndũ ũrĩa waiyĩtwo. Thutha-inĩ mwĩhia ũcio agathumbũrũo nĩ thamiri yake nginya akaumbũra mehia make. Nĩguo mũndũ ũcio oherũo nĩ Ngai, aabataraga gwĩka maũndũ maya matatũ: acokie indo iria aaiyĩte, arĩhe gĩcunjĩ kĩa 20 harĩ igana gĩa thogora wa indo iria aaiyĩte, na acoke arute gatũrũme ga kũhumbĩra mehia. Watho ũcio wacokete ũkoiga ũũ: “Nake mũthĩnjĩri-Ngai akaruta igongona rĩa kũhumbĩra mehia nĩ ũndũ wa mũndũ ũcio mbere ya Jehova, na nĩ arĩohagĩrũo.”—Maũndũ ma Alawii 6:1-7.

²⁰ Watho ũcio warĩ mũbango wa tha kuuma kũrĩ Ngai. Nĩ wagunaga mũndũ ũrĩa waiyĩtwo tondũ indo ciake nĩ ciacokagio, na akaigua aiganĩire nĩ ũndũ wa mwĩhia ũcio gwĩtĩkĩra mehia make. Ningĩ nĩ wagunaga mũndũ ũcio waiyĩte tondũ thutha wa gũthumbũrũo nĩ thamiri nĩ eeriraga na akagarũrĩra mĩthiĩre yake. Ma nĩ atĩ, angĩaregire gwĩka ũguo, ndangĩoheirũo nĩ Ngai.

²¹ O na gũtuĩka tũtirĩ rungu rwa Watho wa Musa, Watho ũcio nĩ ũtũteithagia kũmenya ũrĩa Jehova onaga maũndũ, na andũ arĩa akoragwo ehaarĩirie kuohera. (Akolosai 2:13, 14) Angĩkorũo andũ arĩa angĩ nĩ mahutĩtio nĩ mahĩtia maitũ, Ngai nĩ akenaga tũngĩka ũrĩa wothe twahota nĩguo tũrũnge maũndũ. (Mathayo 5:23, 24) Ũndũ ũcio nĩ hamwe na kuona mahĩtia maitũ, na gwĩtĩkĩra atĩ nĩ tũhĩtĩtie, o ũndũ ũmwe na kũherera ũrĩa tũhĩtĩirie. Thutha ũcio no tũhoe Jehova atuohere kũgerera mũthingi wa igongona rĩa Jesu. Tweka ũguo no tũgĩe na ma atĩ Ngai nĩ atuoheire.—Ahibirania 10:21, 22.

22. Makĩria ma gũtuohera nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ Jehova angĩka?

²² O ta mũciari ũrĩ wendo, Jehova no atuohere na atũrũnge. (Thimo 3:11, 12) Mũkristiano ũherete no ehererio mweke wa gũtungata arĩ mũthuri wa kĩũngano, ndungata ya kĩũngano, kana painia. No ũkorũo ũrĩ ũndũ wa ruo harĩ we gũtiga gũtungata kwa ihinda mĩeke-inĩ aronaga ĩrĩ ya mwanya mũno. O na kũrĩ ũguo, kũrũngwo ta kũu gũtionanagia atĩ Jehova ndamuoheire. No mũhaka tũririkanage atĩ kũrũngwo nĩ Jehova kuonanagia atĩ nĩ atwendete. No tũgunĩke mũno tũngĩtĩkĩra kũrũngwo nĩwe.—Ahibirania 12:5-11.

23. Nĩkĩ tũtibatiĩ gwĩciria atĩ Jehova ndangĩtuohera, na nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata kwĩgerekania na wohanĩri wake?

²³ Na githĩ ti ũndũ wa gwĩkĩra ngoro kũmenya atĩ Ngai witũ akoragwo ‘ehaarĩirie kuohanĩra’! O na tũngĩkorũo twĩkĩte mahĩtia marĩkũ, tũtiagĩrĩirũo gwĩciria atĩ Jehova ndangĩtuohera. Tũngĩĩrira kuuma ngoro, tuoe makinya marĩa magĩrĩire kũrũnga maũndũ, na tũhoe tuoherũo kũgerera mũthingi wa thakame ĩrĩa yaitirũo ya Jesu, no tũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ egũtuohera. (1 Johana 1:9) Reke twĩgerekanagie na wohanĩri wake mĩikaranĩrie-inĩ itũ na andũ arĩa angĩ. Angĩkorũo Jehova nĩ atuohagĩra na njĩra ya wendo na we ndehagia-rĩ, na githĩ ithuĩ tũrĩ andũ mehagia tũtikĩbatiĩ gwĩka o ũrĩa wothe tũngĩhota nĩguo tuohanagĩre?

1, 2. Nĩa magunĩkaga nĩ wega wa Ngai, na Bibilia ĩtĩtĩrithĩtie ngumo ĩyo atĩa?

NĨ HWAĨ-INĨ riũa rĩgĩthũa. Harĩ na arata maikarĩte hamwe makĩrĩanĩra, meroreire ũthaka wa riũa rĩgĩthũa, makĩaragia na magĩthekaga mamũrĩkĩtwo nĩ ũtheri warĩo mũcangararu. Kũndũ kũngĩ, mũrĩmi arerorera mũgũnda wake akenete nĩ kuona matu maritũ ma mbura na akoona yambĩrĩria gũtaatĩra mĩmera yake. Kũngĩ nakuo, mũthuri na mũtumia makenete nĩ kuona kaana kao gakĩambĩrĩria gũkinyũkia riita rĩa mbere.

² Makorũo nĩ moĩ kana matiũĩ, andũ acio othe maragunĩka nĩ ũndũ ũmwe—wega wa Jehova Ngai. Andũ a ndini nĩ macokagĩra kaingĩ ciugo: “Ngai nĩ mwega.” No Bibilia nĩ ĩtĩtĩrithagia makĩria. Yugaga ũũ: “Wega wake nĩ mũnene!” (Zekaria 9:17) No kuonekaga ta arĩ andũ anini mũno mataũkagĩrũo nĩ ciugo icio. Hihi wega wa Jehova Ngai ũhutĩtie maũndũ marĩkũ, na ngumo ĩyo yake ĩhutagia o ũmwe witũ atĩa?

Ngumo ya Bata Ĩrĩa Yonanagia Wendo wa Ngai

3, 4. Wega nĩ kĩĩ, na nĩkĩ no tuuge atĩ wega wa Jehova nĩ wonanagia wendo wake?

³ Thĩinĩ wa thiomi nyingĩ ũmũthĩ, kiugo “wega” gĩtioyagwo na ũritũ, no Bibilia nĩ yonanagia atĩ ngumo ya wega nĩ ya bata mũno. Ngumo ĩyo ĩkoragwo ĩkĩonania gũkorũo na mĩtugo mĩega. Kwoguo, no tuuge atĩ Jehova aiyũirũo nĩ wega. Ngumo ciake ciothe, hamwe na hinya wake, kĩhooto gĩake, na ũũgĩ wake, nĩ njega biũ. Makĩria ma ũguo, ngumo ya wega no ĩtaarĩrio ĩrĩ njĩra ĩmwe Jehova onanagia wendo wake nayo. Nĩkĩ?

⁴ Ngumo ĩyo ya wega yonanagio na ciĩko. Mũtũmwo Paulo oonanirie atĩ, ngumo ya wega nĩ ĩgucagĩrĩria makĩria gũkĩra ũthingu. (Aroma 5:7) Mũndũ mũthingu ahingagia na wĩhokeku maũndũ marĩa maigĩtwo nĩ watho, no mũndũ mwega ekaga o na makĩria. Nĩ ethaga mĩeke ĩrĩa angĩhũthĩra nĩguo agune andũ arĩa angĩ. O ta ũrĩa tũkuona, ũguo nĩguo wega wa Jehova ũhaana. Hatarĩ nganja, wega ta ũcio uumanaga na wendo mũnene wa Jehova.

5-7. Jesu aaregire gwĩtwo “Mũrutani Mwega” nĩkĩ, na nĩ ma ĩrĩkũ ya bata aatĩtĩrithirie?

⁵ Ningĩ Jehova nĩ mwega na njĩra ya mwanya. Kahinda kanini Jesu atanakua, mũndũ ũmwe wokĩte kũrĩ we akĩenda kũmũũria kĩũria nĩ aamwĩtire “Mũrutani Mwega.” No Jesu akĩmũcokeria ũũ: “Wanjĩta mwega nĩkĩ? Gũtirĩ o na ũmwe mwega, tiga Ngai.” (Mariko 10:17, 18) Wahota kũgegio nĩ macokio make. Hihi Jesu aarũngire mũndũ ũcio nĩkĩ? Na githĩ Jesu ndaarĩ “Mũrutani Mwega”?

⁶ Hatarĩ nganja, mũndũ ũcio aamwĩtire “Mũrutani Mwega” akĩenda kũmũtũũgĩria. Jesu nĩ eenyihirie, akĩonania atĩ Ithe ũrĩa wĩ igũrũ nĩwe wagĩrĩire gũtũũgĩrio tondũ nĩwe mwega biũ. (Thimo 11:2) Hamwe na ũguo, Jesu aatĩtĩrithagia ma ĩmwe ya bata. Jehova wiki tu nĩwe gĩthimi kĩa wega. Nowe wiki tu wĩ na kĩhooto gĩa gũtua wega na ũũru. Hĩndĩ ĩrĩa Adamu na Hawa maaremire makĩrĩa itunda rĩa mũtĩ wa kũmenyithania wega na ũũru, meendaga metuagĩre o ene wega na ũũru. No Jesu ndeekire ta o, ithenya rĩa ũguo aatigĩire Ithe wĩra ũcio arĩ na wĩnyihia.

⁷ Makĩria ma ũguo, Jesu nĩ aamenyaga atĩ Jehova nĩwe Kĩhumo kĩa maũndũ mothe mega. Nĩwe Mũheani wa “kĩheo o gĩothe kĩega na gĩkinyanĩru.” (Jakubu 1:17) Reke tũthuthurie ũrĩa wega wa Jehova wonekaga kũgerera ũtaana wake.

Maũndũ Marĩa Monanagia Wega Mũingĩ wa Ngai

8. Jehova akinyagĩria andũ othe wega wake atĩa?

⁸ Mũndũ o wothe wanatũũra nĩ agunĩkĩte nĩ wega wa Jehova. Thaburi 145:9 yugaga ũũ: “Jehova nĩ mwega harĩ andũ othe.” Nĩ maũndũ ta marĩkũ monanagia wega mũingĩ wa Ngai? Bibilia yugaga ũũ: “Ndaigana gwĩtiga atarĩ na ũira nĩ gũkorũo nĩ eekaga maũndũ mega, akamũhe mbura kuuma igũrũ na imera irĩ na maciaro, akamũhũnia na irio na akaiyũria ngoro cianyu gĩkeno.” (Atũmwo 14:17) Hihi nĩ ũiguaga wacanjamũka rĩrĩa ũrarĩa irio njega? Tũtingĩonaga irio cia kũrĩa tiga nĩ wega wa Jehova. Nĩguo watũmire athondeke mũthiũrũrũko wa maĩ na “imera irĩ na maciaro” nĩguo irutage irio nyingĩ. Jehova ndonagia o andũ arĩa mamwendete tu wega wake, no aũkinyagĩria andũ othe. Jesu ooigire atĩ Ithe nĩ “atũmaga riũa rĩake rĩarĩre andũ arĩa oru na arĩa ega na agatũma mbura yurĩre andũ arĩa athingu na arĩa matarĩ athingu.”—Mathayo 5:45.

9. Itunda rĩa ĩpũ rĩonanagia atĩa wega wa Ngai?

⁹ Andũ aingĩ matiĩciragia na ũritũ iheo nyingĩ iria makenagĩra nĩ ũndũ wa wĩra ũrĩa ũrutagwo nĩ riũa, mbura, na imera cia irio. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro wa itunda rĩa ĩpũ. Nĩ rĩũĩkaine mũno mabũrũri-inĩ marĩa matarĩ heho nyingĩ kana ũrugarĩ mũingĩ. Ningĩ nĩ itunda ithaka na rĩ cama, na rĩ maĩ maingĩ manyotoraga mũndũ, na indo nyingĩ ingĩguna mwĩrĩ. Hihi nĩ ũrĩ wamenya atĩ thĩinĩ wa thĩ gũkoragwo na mĩthemba ta 7,500 ya matunda ma ĩpũ? Kũrĩ ma rangi mũtune, wa thahabu, wa ngoikoni, na ngirini. Mamwe makoragwo marĩ manini ta ndare na mangĩ manene ta macungwa. Ũngĩoya kabegũ ka ĩpũ wahota kuona karĩ kanini mũno, no kahandwo gakũraga gagatuĩka mũtĩ mũnene. (Rwĩmbo rwa Suleimani 2:3) O mwaka mũtĩ ũcio nĩ ũcanũkaga mahũa mathaka, na thutha ũcio ũgaciara matunda. Kwa ihinda rĩa mĩaka 75, mũtĩ wa ĩpũ no ũciare matunda mangĩiyũria katoni 20 cia hakuhĩ kilo 19 o mwaka!

10, 11. Ũhoti wa kuona, kũigua, kũnungĩra, kũhutia, na gũcama wonanagia wega wa Ngai atĩa?

¹⁰ Nĩ ũndũ wa wega wake mũingĩ, Jehova nĩ ‘atũũmbĩte na njĩra ya magegania’ tũrĩ na ũhoti wa kuona, kũigua, gũcama, kũhutia, na kũnungĩra, nĩguo tũkenere ũũmbi wake. (Thaburi 139:14) Ta wĩcirie rĩngĩ ũhoro wa andũ arĩa magwetirũo kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ. Nĩ ũndũ ũrĩkũ monaga magakenera? Ũthiũ mũkengu wa kaana gakenete. Mbura ĩkiura. Marangi ngũrani ma riũa rĩgĩthũa. Riitho rĩa mũndũ rĩthondeketwo rĩrĩ na ũhoti wa gũkũũrana marangi ngiri magana maingĩ o na kana milioni nyingĩ! Naguo ũhoti witũ wa kũigua no ũtũteithie gũkũũrana mĩgambo mĩingĩ mĩega, ta rũhuho rũkĩhurutana, kana mwana agĩtheka akenete. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga tũkenere maũndũ marĩa tuonaga na mĩgambo ĩrĩa tũiguaga? Bibilia yugaga ũũ: “Gũtũ kũrĩa kũiguaga na riitho rĩrĩa rĩonaga—cierĩ nĩ Jehova waciũmbire.” (Thimo 20:12) Hihi nĩ maũndũ marĩkũ mangĩ Jehova atũheete ma gũtũteithia gũkenera ũtũũro?

¹¹ Ũhoti wa kũnungĩra nĩ ũira ũngĩ wonanagia wega wa Jehova. Iniũrũ rĩa mũndũ no rĩhote gũkũũrana mĩnungo mĩingĩ ngũrani. Kwa ngerekano, ta wĩcirie mũnungo wa irio iria wendete ikĩhĩa, wa mahũa, wa mahuti momũ ma gĩthaka, na wa ndogo ĩrauma mwaki-inĩ. Naguo ũhoti waku wa kũhutia nĩ ũkũhotithagia kũigua karũhuho gagĩkũhuruta ũthiũ, ũkĩhĩmbĩrio nĩ mũndũ wendete, na kũigua itunda rĩ inyoroku rĩrĩa warĩhutia. Rĩrĩa warũma itunda ta rĩu, ũhoti waku wa gũcama nĩ ũrutaga wĩra. Rũrĩmĩ rwaku nĩ rũiguaga mũcamo mwega ũrĩa ũthondeketwo nĩ indo nyingĩ iria irĩ thĩinĩ wa itunda rĩu. Nĩ ma, tũrĩ na itũmi njiganu cia kuuga ũũ kwerekera Jehova: “Kaĩ wega waku nĩ mũingĩ-ĩ! Ũigĩte wega ũcio nĩ ũndũ wa arĩa magwĩtigĩrĩte.” (Thaburi 31:19) No nĩ na njĩra ĩrĩkũ Jehova aigĩire andũ arĩa mamwĩtigĩrĩte wega wake?

Wega Ũrĩa Ũrehaga Irathimo cia Tene na Tene

12. Nĩ maũndũ marĩkũ ma bata mũno moimĩte kwĩ Jehova, na nĩ ma bata nĩkĩ?

¹² Jesu ooigire ũũ: “Nĩ kwandĩke atĩrĩ: ‘Mũndũ ndatũũragio nĩ mũgate wiki, no nĩ kiugo gĩothe kĩrĩa kiumaga kanua-inĩ ka Jehova.’” (Mathayo 4:4) Hatarĩ nganja, maũndũ ma kĩĩroho nĩ ma bata makĩria gũkĩra maũndũ ma kĩĩmwĩrĩ, tondũ matongoragia muoyo-inĩ wa tene na tene. Gĩcunjĩ gĩa 8 kĩa ibuku rĩrĩ, nĩ kĩonanĩtie atĩ matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria, Jehova nĩ ahũthĩrĩte hinya wake gũteithia andũ ake gũcokia ũthathaiya mũtheru na gũthondeka paradiso ya kĩĩroho. Ũndũ ũmwe mũnene ũrĩ thĩinĩ wa paradiso ĩyo nĩ irio nyingĩ cia kĩĩroho.

13, 14. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ mũnabii Ezekieli oonire kĩoneki-inĩ, na ũndũ ũcio ũratũhutia atĩa ũmũthĩ? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ ma kĩĩroho mangĩtũũria andũ muoyo Jehova aheete ndungata ciake njĩhokeku?

¹³ Thĩinĩ wa ũrathi ũmwe wa bata wa Bibilia wĩgiĩ kwerũhia maũndũ mothe, mũnabii Ezekieli nĩ oonirio kĩoneki kĩa hekarũ ĩcokereirio na ĩrĩ na riri mũingĩ. Nĩ kwarĩ na rũũĩ rwathereraga kuuma hekarũ-inĩ ĩyo, rũgathiĩ rwaramĩte na rũrikĩte. Rũũĩ rũu rwarehaga irathimo kũrĩa guothe rwathereraga. Nakuo hũgũrũrũ-inĩ cia rũũĩ rũu gũkamera mĩtĩ ya mĩthemba yothe ĩrĩa ĩciaraga irio na ya kũhonania. Rũũĩ rũu o na nĩ rwatũmire maĩ ma Iria ria Cumbĩ magĩre, rĩkĩgĩa ciũmbe irĩ muoyo. (Ezekieli 47:1-12) No hihi maũndũ macio moonanagia atĩa?

¹⁴ Kĩoneki kĩu kĩa hekarũ kĩoonanagia atĩ Jehova nĩ angĩacokirie ũthathaiya mũtheru, nĩguo andũ mahote kũmũthathaiya rĩngĩ na njĩra ĩretĩkĩrĩka nĩwe. O ta rũũĩ rũrĩa rwĩ kĩoneki-inĩ kĩu, irathimo cia Jehova ingĩgaikũrũkĩra andũ ake irĩ nyingĩ mũno. Kuuma rĩrĩa ũthathaiya wa Jehova wacokirio mwaka-inĩ wa 1919, Jehova nĩ arathimĩte andũ ake na iheo nyingĩ. Na njĩra ĩrĩkũ? Kũgerera Bibilia, mabuku ma gũtaarĩria Bibilia, mĩcemanio, na igomano, andũ milioni nyingĩ nĩ mateithĩtio kũmenya ma cia bata cia Bibilia. Kũgerera njĩra icio, Jehova nĩ arutĩte andũ ũhoro wĩgiĩ kĩheo gĩa bata makĩria kĩa igongona rĩa Kristo, rĩrĩa rĩhotithagia andũ arĩa mendete Ngai na makamwĩtigĩra metĩkĩrĩke maitho-inĩ ma Jehova, na magĩe na kĩĩrĩgĩrĩro kĩa muoyo wa tene na tene.a Nĩkĩo mahinda-inĩ maya ma thikũ cia mũico, o na gũtuĩka thĩ nĩ ĩgũmĩirũo nĩ ngʼaragu ya kĩĩroho, andũ a Jehova nĩ marakenera irio nyingĩ cia kĩĩroho.—Isaia 65:13.

15. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ wega wa Jehova ũgaakinyĩra andũ ehokeku hĩndĩ ya Wathani wa Mĩaka Ngiri wa Kristo?

¹⁵ Rũũĩ rũrĩa Ezekieli oonirio, rũtigatiga gũtherera o na thutha wa mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ gũkinya mũthia. Nĩ rũgaatherera o na makĩria hĩndĩ ya Wathani wa Kristo wa Mĩaka Ngiri. Hĩndĩ ĩyo, kũgerera Ũthamaki wa Kĩĩmesia, Jehova nĩ akaahũthĩra igongona rĩa Jesu gũteithia andũ ehokeku matuĩke akinyanĩru o kahora. Hatarĩ nganja nĩ tũgaakenera mũno wega wa Jehova.

Ngumo Ingĩ Ironania Wega wa Jehova

16. Bibilia yonanagia atĩa atĩ wega wa Jehova nĩ ũhutĩtie ngumo ingĩ, na imwe cia ngumo icio nĩ irĩkũ?

¹⁶ Wega wa Jehova nĩ makĩria ma ũtaana. Ngai eerire Musa ũũ: “Nĩ ngũtũma wega wakwa wothe ũhĩtũkĩre mbere ya ũthiũ waku, na nĩ ngwanĩrĩra rĩĩtwa rĩa Jehova mbere yaku.” Bibilia ĩcokete ĩkauga ũũ: “Jehova akĩhĩtũkĩra mbere yake akĩanagĩrĩra ũũ: ‘Jehova, Jehova, Ngai mũigua tha na mũtugi, ndahiũhaga kũrakara na nĩ aiyũirũo nĩ wendo mwĩhokeku na ũhoro wa ma.’” (Thama 33:19; 34:6, kohoro ka magũrũ-inĩ) Ũguo nĩ kuuga atĩ wega wa Jehova nĩ ũhutĩtie ngumo ingĩ nyingĩ njega. Ta reke twĩcirie ngumo igĩrĩ cia cio.

17. Ũtugi nĩ kĩĩ, na Jehova awonanĩtie atĩa harĩ andũ matarĩ akinyanĩru?

¹⁷ “Mũtugi.” Ngumo ya ũtugi nĩ ĩhutanĩtie na ngumo ya ũcayanĩri, na nĩ yonanagia wega ũrĩa Jehova arũmbũyanagia na ciũmbe ciake. Handũ ha kũnyarara andũ, kwaga gũkenio nĩo, kana kũmahinyĩrĩria ta ũrĩa andũ arĩa marĩ na wathani mekaga, Jehova nĩ acayagĩra andũ na akamaiguĩra tha. Kwa ngerekano, Jehova eerire Aburamu ũũ: “Ta tiira maitho maku, na ũrĩ o hau ũrĩ ũrore mwena wa rũgongo na wa mũhuro, mwena wa irathĩro, na wa ithũĩro.” (Kĩambĩrĩria 13:14) Athomi a Bibilia maugaga kiugo kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo mũhari-inĩ ũcio gĩa Kĩhibirania gĩtionanagia gwathana, no kĩonanagia kũũria ũrĩ na wĩnyihia mũndũ eke ũndũ. Ũndũ ũcio nĩ wonekaga mĩhari-inĩ ĩngĩ. (Kĩambĩrĩria 31:12; Ezekieli 8:5) Ta wĩcirie Mũnene wa igũrũ na thĩ akĩĩnyihĩria mũndũ! Na githĩ ti ũndũ wa gũcanjamũra kũmenya atĩ Jehova Ngai witũ nĩ onanagia ũtugi thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩiyũire andũ maragia ũũru marĩ na marũrũ?

18. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ tũngiuga atĩ Jehova “nĩ aiyũirũo nĩ . . . ũhoro wa ma,” na nĩkĩ ciugo icio nĩ cia kũũmĩrĩria?

¹⁸ “Aiyũirũo nĩ . . . ũhoro wa ma.” Kwaga wĩhokeku ũmũthĩ gũtuĩkĩte ta mũtugo. No Bibilia ĩtũririkanagia atĩ “Ngai ti mũndũ atĩ aheenanie.” (Ndari 23:19) O na rĩandĩko rĩa Tito 1:2 riugaga atĩ ‘Ngai ndangĩheenania.’ Wega wake ndũngĩmũreka aarie maheeni. Nĩ ũndũ ũcio, ciĩranĩro ciake nĩ cia kwĩhokeka, na ciugo ciake nĩ ihingaga hĩndĩ ciothe. Jehova o na nĩ etagwo “Ngai wa ũhoro wa ma.” (Thaburi 31:5) Jehova ndeigagĩra ũmenyo no nĩ aheaga ndungata ciake njĩhokeku ũũgĩ wake mũingĩ arĩ na ũtaana.b Amarutaga gũikara kũringana na ũũgĩ ũcio amaheaga, nĩguo ‘mathiage kũringana na ũhoro wa ma.’ (3 Johana 3) Na njĩra nguhĩ-rĩ, wega wa Jehova wagĩrĩirũo gũtũhutia atĩa tũrĩ mũndũ kĩũmbe?

‘Canjamũka nĩ Ũndũ wa Wega wa Jehova’

19, 20. (a) Shaitani aageririe atĩa gũtũma Hawa ekĩrĩre nganja wega wa Jehova, na moimĩrĩro maarĩ marĩkũ? (b) Wega wa Jehova wagĩrĩirũo gũtũhutia na njĩra ĩrĩkũ, na nĩkĩ?

¹⁹ Hĩndĩ ĩrĩa Shaitani aageririe Hawa mũgũnda-inĩ wa Edeni, aambĩrĩirie na gũtũma Hawa ekĩrĩre nganja wega wa Jehova. Jehova eerĩte Adamu ũũ: “Matunda ma mũtĩ o wothe wa mũgũnda ũyũ no ũrĩage ũkaigania.” Harĩ mĩtĩ ngiri nyingĩ ĩrĩa yarĩ mũgũnda-inĩ ũcio, Jehova aamagirĩtie kũrĩa kuuma mũtĩ-inĩ o ũmwe tu. No ta rora wone ciugo iria Shaitani aahũthĩrire kũũria Hawa kĩũria. Aamũũririe: “Atĩ Ngai ooigire mũtikanarĩe matunda ma mũtĩ o wothe wa mũgũnda ũyũ?” (Kĩambĩrĩria 2:9, 16; 3:1) Shaitani aagarũrire ciugo cia Jehova nĩguo onie Hawa ta harĩ ũndũ mwega Jehova aamagiragĩrĩria. Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, Hawa nĩ eetĩkirie Shaitani. Aambĩrĩirie gwĩkĩrĩra nganja wega wa Ngai o na gũtuĩka nĩwe wamaheete kĩrĩa gĩothe maarĩ nakĩo. Na kuuma hĩndĩ ĩyo, o ta Hawa, andũ aingĩ nĩ mekĩrĩire nganja wega wa Ngai.

²⁰ Nĩ tũĩ kĩeha kĩnene na mathĩna maingĩ marĩa maarehirũo nĩ nganja icio. Nĩ ũndũ ũcio, reke tũige ciugo ici irĩ thĩinĩ wa Jeremia 31:12 ngoro-inĩ citũ: ‘Nĩ magaacanjamũka nĩ ũndũ wa wega wa Jehova.’ Hatarĩ nganja, wega wa Jehova nĩ wagĩrĩirũo gũtũma tũcanjamũke. Tũtiagĩrĩirũo gwĩkĩrĩra nganja muoroto wa Ngai, tondũ aiyũirũo nĩ wega. No tũmwĩhoke na ngoro itũ yothe, tondũ hingo ciothe atwendagĩra maũndũ mega.

21, 22. (a) Ũngĩonania na njĩra ta irĩkũ atĩ nĩ ũrakenera wega wa Jehova? (b) Tũkwarĩrĩria ngumo ĩrĩkũ gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, na ĩtiganĩte na njĩra ĩrĩkũ na ngumo ya wega?

²¹ Makĩria ma ũguo, nĩ tũkenaga mũno rĩrĩa twagĩa na mweke wa kwaria na andũ angĩ ũhoro wĩgiĩ wega wa Ngai. Rĩandĩko rĩa Thaburi 145:7 riugaga ũũ igũrũ rĩgiĩ andũ a Jehova: “Marĩitũrũraga ciugo cia kũgooca maririkana wega waku mũingĩ.” O mũthenya nĩ tũgunĩkaga nĩ wega wa Jehova na njĩra ĩmwe kana ĩngĩ. Na githĩ ti wega ũkĩĩigĩre muoroto wa gũcokagĩria Jehova ngatho o mũthenya nĩ ũndũ wa wega wake, ũkĩgwetaga ũndũ mũna agwĩkĩire? Tũngĩĩciragia ũhoro wa ngumo ĩyo, tũgacokeria Jehova ngatho o mũthenya nĩ ũndũ wayo, na tũkaaragia na andũ angĩ ũhoro wayo, nĩ tũrĩhotaga kwĩgerekania na Ngai witũ mwega. Na o ũrĩa tũrĩĩrutanagĩria gwĩka wega o ta ũrĩa Jehova ekaga, noguo tũrĩmũkuhagĩrĩria makĩria. Mũtũmwo Johana ooigire ũũ arĩ mũkũrũ: “Mũrata wakwa, ndũkegerekanie na ũndũ ũrĩa mũũru, no wĩgerekanagie na ũndũ ũrĩa mwega. Mũndũ ũrĩa wĩkaga maũndũ mega oimanĩte na Ngai.”—3 Johana 11.

²² Wega wa Jehova ningĩ nĩ ũhutanĩtie na ngumo ingĩ. Kwa ngerekano, Ngai “aiyũirũo nĩ wendo mwĩhokeku.” (Thama 34:6) Ngumo ya wendo mwĩhokeku nĩ ya mwanya mũno gũkĩra ngumo ya wega, tondũ Jehova amĩonagia o ndungata ciake iria njĩhokeku tu. Gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, nĩ tũkwĩruta ũrĩa ekaga ũguo.

1, 2. Nĩkĩ no tuuge atĩ Mũthamaki Daudi ndaarĩ mũgeni harĩ wagi wa wĩhokeku?

MŨTHAMAKI DAUDI ndaarĩ mũgeni harĩ wagi wa wĩhokeku. Harĩ hĩndĩ ũthamaki wake wokĩrĩirũo nĩ andũ arĩa maarĩ rungu rwake. Makĩria ma ũguo Daudi nĩ aakunyanĩirũo nĩ andũ amwe arĩa maarĩ arata ake a hakuhĩ. Ta wĩcirie ũhoro wa Mikali mũtumia wake wa mbere. Kĩambĩrĩria-inĩ “nĩ eendete Daudi,” na hatarĩ nganja nĩ aamũnyitaga mbaru arĩ mũthamaki. No thutha-inĩ “akĩambĩrĩria kũmũnyarara ngoro-inĩ yake,” o na akiuga atĩ Daudi ahaana “o ta . . . mũndũ mũriitu.”—1 Samueli 18:20; 2 Samueli 6:16, 20.

² Ningĩ Daudi aarĩ na mũndũ wamũtaaraga wetagwo Ahithofeli. Ũtaaro wa Ahithofeli woonekaga ũhaana ta kiugo kĩa Ngai. (2 Samueli 16:23) No thutha-inĩ nĩ aagarũrũkire, na akĩnyitanĩra na gĩkundi kĩrĩa kĩareganaga na Daudi. Hihi nũũ watongoragia gĩkundi kĩu? Nĩ Abisalomu mũrũ wa Daudi! Abisalomu aahũthĩrire wara, “agĩthiĩ na mbere kũgucĩrĩria ngoro cia andũ a Isiraeli,” na agĩĩtua mũthamaki. Andũ aingĩ nĩ maanyitanĩire na ũregani ũcio wa Abisalomu, nginya Mũthamaki Daudi akĩũra nĩguo ahonokie muoyo wake.—2 Samueli 15:1-6, 12-17.

3. Daudi aarĩ na ũũma ũrĩkũ?

³ No hihi ũguo nĩ kuuga atĩ hatirĩ mũndũ warĩ mwĩhokeku harĩ Daudi? O na Daudi akĩgeragĩra moritũ-inĩ ta macio, nĩ aamenyaga atĩ nĩ haarĩ. Nũũ hihi? Nĩ Jehova Ngai. Daudi ooigire ũũ igũrũ rĩgiĩ Jehova: “Harĩ mũndũ mwĩhokeku, wee ũkoragwo ũrĩ mwĩhokeku.” (2 Samueli 22:26) Wĩhokeku nĩ kĩĩ, na nĩ na njĩra ĩrĩkũ Jehova arĩ we kĩonereria kĩrĩa kĩega biũ kĩa ngumo ĩyo?

Wĩhokeku nĩ Kĩĩ?

4, 5. (a) “Wĩhokeku” nĩ kĩĩ? (b) Wĩhokeku ũrĩa wonanagio nĩ indo itarĩ muoyo nĩ ngũrani atĩa na ũrĩa wonanagio nĩ andũ?

⁴ Kiugo “wĩhokeku” ta ũrĩa gĩtaarĩirio Maandĩko-inĩ ma Kĩhibirania, kĩaragia ũhoro wa mũndũ wĩnyitithanagia biũ na mũndũ endete na agathiĩ na mbere kũmũteithia. Ndekaga ũguo tondũ nĩ oĩ ũndũ ũcio nĩguo wagĩrĩire, no ekaga ũguo agĩtindĩkwo nĩ wendo.a Kwoguo kwĩhokeka to kũhingia ũndũ ũrĩa mũndũ arerĩgĩrĩrũo ahingie. Ta wĩcirie ũhoro wa ngerekano ĩno. Nĩ ũndũ wa ũrĩa mweri wonekaga maita maingĩ ũtukũ, mwandĩki wa Thaburi aawĩtire “mũira mwĩhokeku kũrĩa matu-inĩ.” (Thaburi 89:37) Na njĩra ĩyo, mweri nĩ mwĩhokeku. No wĩhokeku waguo ti ta ũrĩa wonanagio nĩ andũ. Nĩkĩ? Tondũ wĩhokeku wa andũ ũkoragwo ũrĩ njĩra ya kuonania wendo, ũndũ ũrĩa indo itarĩ muoyo itangĩhota gwĩka.

⁵ Wĩhokeku ũrĩa warĩrĩirio nĩ Maandĩko nĩ ũhutanĩtie na kuonia arĩa angĩ wendo. Rĩrĩa mũndũ onia mũndũ ũngĩ wĩhokeku, nĩ onanagia atĩ marĩ na ũrata wa hakuhĩ. Wĩhokeku ta ũcio ndũikaraga ũkĩgarũrũkaga. Ndũhaana ta makũmbĩ ma iria marĩa maikaraga makĩgarũragwo nĩ rũhuho. Ithenya rĩa ũguo, wĩhokeku ũkoragwo ũrũmĩte wega na nĩ ũrĩ hinya wa gwĩtiiria magerio o na marĩ manene atĩa.

6. (a) Wĩhokeku ũnyihĩte na gĩkĩro kĩrĩkũ ũmũthĩ, na ũndũ ũcio wonanĩtio atĩa nĩ Bibilia? (b) Njĩra ĩrĩa njega biũ ya kwĩruta ũrĩa wĩhokeku ũtariĩ nĩ ĩrĩkũ, na nĩkĩ?

⁶ Ma nĩ atĩ ti ũndũ mũhũthũ kuona wĩhokeku ta ũcio ũmũthĩ. Kaingĩ nĩ tũiguaga ũhoro wa arata “makoragwo mehaarĩirie kũhehenjana.” Ningĩ, ũhoro wa andũ gũtiga arĩa mahikanĩtie nao no ũrathiĩ ũkĩongererekaga. (Thimo 18:24; Malaki 2:14-16) Wagi wa wĩhokeku nĩ wongererekete mũno ũmũthĩ, ũũ atĩ no twĩkore tũkiuga ta mũnabii Mika ũrĩa woigire ũũ: “Mũndũ ũrĩa mwĩhokeku nĩ athirĩte thĩinĩ wa thĩ.” (Mika 7:2) O na gũtuĩka andũ kaingĩ nĩ magaga kuonania wĩhokeku, Jehova nĩ onanagia ngumo ĩyo ya bata na njĩra nene. Nĩ ũndũ ũcio, njĩra ĩrĩa njega biũ ya kwĩruta ũrĩa wĩhokeku ũtariĩ, nĩ gũthuthuria ũrĩa Jehova onanagia wendo wake kũgerera ngumo ĩyo.

Wĩhokeku wa Jehova Ndũngĩringithanio na Ũngĩ

7, 8. Nĩkĩ no tuuge atĩ Jehova nowe wiki mwĩhokeku?

⁷ Bibilia yugaga ũũ igũrũ rĩgiĩ Jehova: “Wee nowe wiki mwĩhokeku.” (Kũguũrĩrio 15:4) O na kũrĩ ũguo, rĩmwe araika na andũ manonania wĩhokeku wa gĩkĩro kĩa igũrũ. (Ayubu 1:1; Kũguũrĩrio 4:8) Na Bibilia yugaga atĩ Jesu nĩwe ‘ũrĩa mwĩhokeku’ mũno wa Ngai. (Thaburi 16:10) Kwoguo nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ Jehova nowe wiki mwĩhokeku?

⁸ Wa mbere, ririkana atĩ wĩhokeku nĩ ngumo yumanaga na wendo. Tondũ “Ngai nĩ wendo,” na nĩwe kĩonereria kĩrĩa kĩega biũ kĩa wendo, gũtirĩ mũndũ ũngĩhota kuonania wĩhokeku na njĩra njega kũmũkĩra. (1 Johana 4:8) Nĩ ma araika na andũ no monanie ngumo ta cia Ngai, ĩndĩ no Jehova wiki ũngĩhota kuonania ngumo ya wĩhokeku na gĩkĩro kĩa igũrũ. Arĩ we “Ũrĩa Ũtũũraga Kuuma o Tene,” nĩ akoretwo akĩonania wĩhokeku kwa ihinda iraya gũkĩra kĩũmbe kĩngĩ o gĩothe kĩrĩ igũrũ kana thĩ. (Danieli 7:9) Nĩ ũndũ ũcio, Jehova nĩwe kĩonereria kĩrĩa kĩega mũno kĩa wĩhokeku. Onanagia ngumo ĩyo na njĩra gũtarĩ kĩũmbe kĩngĩ kĩngĩhota kũmĩonania. Reke tuone ngerekano cigana ũna.

9. Jehova nĩ “mwĩhokeku maũndũ-inĩ mothe marĩa ekaga” na njĩra ĩrĩkũ?

⁹ Jehova “nĩ mwĩhokeku maũndũ-inĩ mothe marĩa ekaga.” (Thaburi 145:17) Na njĩra ĩrĩkũ? Thaburi 136 nĩ ĩtũheaga macokio. Nĩ ĩgwetete ciĩko nyingĩ cia Jehova akĩhonokania, ta Aisiraeli makĩhonokio na njĩra ya kĩama Iria-inĩ Itune. Ũndũ ũrĩa mũnene tũrona nĩ atĩ o mũhari thĩinĩ wa Thaburi ĩyo ũrĩkagĩrĩria na ciugo ici: “Wendo wake mwĩhokeku ũtũũraga tene na tene.” Thaburi ĩno nĩ ĩmwe ya maandĩko ma gũthomwo harĩ “Ciũria cia Gwĩcũrania” karatathi-inĩ ka 289. Ũgĩthoma mĩhari ĩyo, nĩ ũgũkena kuona njĩra nyingĩ iria Jehova oonanirie nacio wendo mwĩhokeku kwerekera andũ ake. Hatarĩ nganja, Jehova nĩ onanagia wĩhokeku kũrĩ ndungata ciake njĩhokeku na njĩra ya gũthikĩrĩria kĩrĩro kĩao na akoya ikinya ihinda-inĩ rĩrĩa rĩagĩrĩire. (Thaburi 34:6) Ndungata cia Jehova ingĩikara irĩ njĩhokeku harĩ we, wĩhokeku wake gũcierekera ndũnyihanyihaga.

10. Jehova onanĩtie atĩa wĩhokeku igũrũ rĩgiĩ ithimi ciake?

¹⁰ Makĩria ma ũguo, Jehova onanagia wĩhokeku wake kwerekera ndungata ciake na njĩra ya kũrũmia ithimi ciake. Andũ amwe magĩtongorio nĩ merirĩria o ma kahinda kanini, maikaraga magĩcenjagia mawoni mao megiĩ wega na ũũru. Ngũrani nao, Jehova ndaikaraga agĩcenjagia mawoni make. Kwa ngerekano, ndarĩ acenjia mawoni make megiĩ maũndũ ta kũrongoria ndaimono, kũhoya mĩhianano, na kũũragana. Ooigire ũũ kũgerera mũnabii Isaia: “O nginya rĩrĩa mũgaakũra ngũtũũra ndĩ o ũrĩa ũmwe.” (Isaia 46:4) Nĩ ũndũ ũcio, no tũkorũo na ma atĩ tũngĩrũmĩrĩra ũtaaro wĩgiĩ mĩtugo mĩega ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Kiugo kĩa Ngai, nĩ tũrĩgunĩkaga.—Isaia 48:17-19.

11. Heana ngerekano cia kuonania atĩ Jehova nĩ mwĩhokeku harĩ kũhingia ciĩranĩro ciake.

¹¹ Jehova ningĩ nĩ onanagia wĩhokeku na njĩra ya kũhingia ciĩranĩro ciake. Angĩratha ũndũ, no nginya ũkaahinga. Nĩkĩo Jehova ooigire ũũ: “Kiugo kĩrĩa kiumaga kanua gakwa . . . gĩtigaacoka harĩ niĩ gĩtarĩ na moimĩrĩro, ĩndĩ no mũhaka gĩkaahingia ũndũ o wothe ndĩrenda, na hatarĩ nganja nĩ gĩkaagaacĩra ũndũ-inĩ ũrĩa ndĩgĩtũmĩte kĩhingie.” (Isaia 55:11) Jehova nĩ onanagia wĩhokeku kwerekera andũ ake hĩndĩ ĩrĩa ahingia ciĩranĩro ciake. Ndamaigaga marĩ na mwĩhoko mũnene wa maũndũ atakaahingia. Jehova ahingagia ciĩranĩro ciake na njĩra nginyanĩru, na nĩkĩo Joshua ndungata yake ooigire ũũ: “Gũtirĩ kĩĩranĩro o na kĩmwe harĩ ciĩranĩro ciothe njega iria Jehova eerĩire nyũmba ya Isiraeli gĩtaahingire; ciahingire ciothe.” (Joshua 21:45) Kwoguo no tũkorũo na ma atĩ gũtirĩ hĩndĩ tũgaakua ngoro atĩ tondũ Jehova nĩ aremetwo kũhingia ciĩranĩro ciake.—Isaia 49:23; Aroma 5:5.

12, 13. Nĩ na njĩra irĩkũ wendo mwĩhokeku wa Jehova ũtũũraga tene na tene?

¹² O ta ũrĩa tuona, Bibilia ĩtwĩraga atĩ wendo mwĩhokeku wa Jehova “ũtũũraga tene na tene.” (Thaburi 136:1) Ũguo nĩ kuuga atĩa? Ũndũ ũmwe nĩ atĩ Jehova ohanagĩra na akariganĩrũo. O ta ũrĩa Gĩcunjĩ kĩa 26 kĩonanĩtie, Jehova ndacokaga kũherithia mũndũ rĩngĩ nĩ ũndũ wa mehia eekĩte tene na akĩoherũo. Tondũ “andũ othe nĩ mehĩtie na makanyihĩrũo nĩ riri wa Ngai,” ithuothe nĩ twagĩrĩirũo gũcokia ngatho tondũ wendo wake mwĩhokeku ũtũũraga tene na tene.—Aroma 3:23.

¹³ No wendo mwĩhokeku wa Jehova nĩ ũtũũraga tene na tene na njĩra ĩngĩ. Kiugo gĩake gĩtwĩraga atĩ ũrĩa mũthingu “arĩhaanaga ta mũtĩ ũhandĩtwo mĩtaro-inĩ ya maĩ, mũtĩ ũrĩa ũgĩaga na maciaro kĩmera kĩaguo gĩakinya, namo mathangũ maguo matihoohaga. Na ũndũ o wothe ekaga nĩ ũrĩgaacagĩra.” (Thaburi 1:3) Ta wĩcirie ũhoro wa mũtĩ mũthaka ũrĩ na mathangũ matahohaga! O na ithuĩ tũngĩkenagĩra kwĩruta Kiugo kĩa Ngai, matukũ ma ũtũũro witũ nĩ mekuongerereka, tũgĩe na thayũ, na tũgaacĩre. Irathimo iria Jehova aheaga ndungata ciake njĩhokeku, nĩ cia gũtũũra. Ma nĩ atĩ, thĩinĩ wa thĩ njerũ ĩrĩa Jehova akaarehe, andũ athĩki nĩ magaakenera wendo mwĩhokeku wa Jehova tene na tene.—Kũguũrĩrio 21:3, 4.

Jehova “Ndagaatiganĩria Andũ Ake Arĩa Ehokeku”

14. Jehova onanagia atĩa atĩ nĩ akenagio nĩ wĩhokeku wa ndungata ciake?

¹⁴ Jehova nĩ onanĩtie wĩhokeku wake maita maingĩ. Na tondũ Jehova ndacenjagia, ndarĩ hĩndĩ agaatiga kuonia ndungata ciake wĩhokeku. Mwandĩki wa Thaburi ooigire ũũ: “Kũrĩ hĩndĩ ndarĩ mwĩthĩ na rĩu ndĩ mũkũrũ, no ndirĩ ndona mũndũ o na ũmwe mũthingu atiganĩirio, kana ciana ciake ikĩhoya mũgate. Nĩ gũkorũo Jehova nĩ endete kĩhooto, na ndagaatiganĩria andũ ake arĩa ehokeku.” (Thaburi 37:25, 28) Hatarĩ nganja, tondũ Jehova nĩwe Mũũmbi witũ, nĩ twagĩrĩirũo kũmũthathaiya. (Kũguũrĩrio 4:11) O na kũrĩ ũguo, tondũ Jehova nĩ mwĩhokeku, nĩ onaga ciĩko citũ cia wĩhokeku irĩ cia bata.—Malaki 3:16, 17.

15. Taarĩria ũrĩa Jehova oonanirie wĩhokeku akĩrũmbũyania na Aisiraeli.

¹⁵ Nĩ ũndũ wa wendo wake mwĩhokeku, Jehova nĩ ateithagia andũ ake rĩrĩa marĩ na mathĩna. Mwandĩki wa Thaburi aandĩkire ũũ: “Nĩ agitagĩra mĩoyo ya andũ ake arĩa ehokeku; nĩ amahonokagia kuuma harĩ guoko kwa arĩa aganu.” (Thaburi 97:10) Ta wĩcirie ũrĩa aarũmbũyanagia na Aisiraeli. Thutha wa kũhonokio Iria-inĩ Itune na njĩra ya kĩama, Aisiraeli maainĩire Jehova rwĩmbo makiuga ũũ: “Andũ arĩa ũkũũrĩte ũmatongoretie ũrĩ na wendo mwĩhokeku.” (Thama 15:13) Hatarĩ nganja, Jehova nĩ oonanirie wendo mwĩhokeku hĩndĩ ĩrĩa aahonokirie Aisiraeli Iria-inĩ Itune. Nĩ ũndũ ũcio, Musa eerire Aisiraeli ũũ: “Jehova ndaamwendire na akĩmũthuura atĩ tondũ nĩ inyuĩ mwarĩ aingĩ harĩ ikundi ciothe cia andũ, nĩ gũkorũo inyuĩ nĩ inyuĩ mwarĩ anini mũno harĩ ikundi ciothe cia andũ. Ithenya rĩa ũguo, wendo wa Jehova harĩ inyuĩ na kũhingia mwĩhĩtwa ũrĩa eehĩtĩte kũrĩ maithe manyu ma tene nĩguo ũndũ ũrĩa watũmire Jehova amũrute na guoko kũrĩ hinya, amũkũũre kuuma nyũmba-inĩ ya ũkombo, kuuma kũrĩ hinya wa Firauni mũthamaki wa Misiri.”—Gũcokerithia Maathani 7:7, 8.

16, 17. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Aisiraeli meekire makĩonania atĩ matiarĩ na ngatho, no Jehova aamoonirie tha atĩa? (b) Aisiraeli moonanirie atĩa atĩ matiarĩ na “kĩhonia,” na kĩonereria kĩu kĩratũhe mũkaana ũrĩkũ?

¹⁶ Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, Aisiraeli aingĩ nĩ maagire kuonania ngatho harĩ Jehova nĩ ũndũ wa kũmonia wendo mwĩhokeku, tondũ thutha wa gũkũũrũo ũkombo-inĩ, Bibilia yugaga atĩ ‘maathiire na mbere kwĩhĩria Jehova na njĩra ya kũremera Ũrĩa ũrĩ Igũrũ Mũno.ʼ (Thaburi 78:17) Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ ĩrĩa yarũmĩrĩire, Aisiraeli nĩ maamũremeire maita maingĩ. Nĩ maatiganĩirie Jehova na makĩambĩrĩria gũthathaiya ngai cia maheeni, ũndũ ũrĩa watũmire mathũkie ũrata wao na Jehova. O na kũrĩ ũguo, Jehova ndaaniinire kĩrĩkanĩro kĩrĩa aamahete. Ithenya rĩa ũguo, kũgerera mũnabii Jeremia, aathaithire andũ ake akĩmeera ũũ: “Coka, wee Isiraeli mũregenyũki . . . Ndigaakũrora na marakara, nĩ gũkorũo ndĩ mwĩhokeku.” (Jeremia 3:12) Ĩndĩ o ta ũrĩa Gĩcunjĩ-inĩ kĩa 25 kĩonanĩtie, Aisiraeli aingĩ matioonire bata wa kũgarũrĩra. Handũ ha ũguo, “[maathiire] na mbere kũnyũrũria atũmwo a Ngai ũrĩa wa ma, na makĩnyarara ciugo ciake na makĩnyũrũria anabii ake.” Moimĩrĩro maarĩ marĩkũ? Mũthia-inĩ, “mangʼũrĩ ma Jehova magĩũkĩrĩra andũ ake, nginya makĩaga kĩhonia.”—2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 36:15, 16.

¹⁷ Ũndũ ũcio ũratũruta atĩa? Atĩ wĩhokeku wa Jehova ndũmũhingaga maitho na atĩ we ndangĩheeneka. Jehova nĩ “aiyũirũo nĩ wendo mwĩhokeku,” na nĩ akenagĩra kuonania tha hĩndĩ ĩrĩa harĩ na gĩtũmi kĩega gĩa gwĩka ũguo. No hihi ekaga atĩa rĩrĩa mũndũ mwĩhia athiĩ na mbere kwĩhia? Ũndũ-inĩ ta ũcio, Jehova arũmagia ithimi ciake na agatuĩra mũndũ ũcio ũrĩa kwagĩrĩire. O ta ũrĩa Musa eerirũo, Ngai “gũtirĩ hĩndĩ akaga kũherithia ũrĩa wĩhĩtie.”—Thama 34:6, 7.

18, 19. (a) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ kũherithia arĩa aganu kuonanagia wĩhokeku wa Jehova? (b) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Jehova akoonania wĩhokeku wake harĩ ndungata ciake iria inyarirĩtwo nginya ikoragwo?

¹⁸ Rĩrĩa Ngai aherithia andũ aganu, akoragwo akĩonania wĩhokeku. Na njĩra ĩrĩkũ? Ũndũ ũcio nĩ wonanĩtio nĩ ibuku rĩa Kũguũrĩrio, rĩrĩa rĩonanagia Jehova agĩatha araika mũgwanja akameera ũũ: “Thiĩi mũgaite mbakũri iria mũgwanja cia marakara ma Ngai igũrũ rĩa thĩ.” Rĩrĩa mũraika wa gatatũ aaitire mbakũri yake “thĩinĩ wa njũũĩ na matherũkĩro ma maĩ,” ciatuĩkire thakame. Mũraika ũcio agĩcoka akĩra Jehova ũũ: “Wee, o wee ũrĩ kuo na nowe warĩ kuo, Wee mwĩhokeku, ũrĩ mũthingu, nĩ gũkorũo nĩ ũtuanĩire matuĩro macio, tondũ nĩ maaitire thakame ya arĩa aamũre na ya anabii, na nĩ ũmaheete thakame nĩguo mamĩnyue; ituĩro rĩu nĩ rĩmagĩrĩire.”—Kũguũrĩrio 16:1-6.

¹⁹ Rora wone atĩ mũraika ũcio agĩkinyia ndũmĩrĩri ĩyo ya ituĩro, aaugire atĩ Jehova nĩ “mwĩhokeku.” Nĩkĩ? Gĩtũmi nĩ tondũ rĩrĩa Jehova arananga andũ aganu, akoragwo akĩonania wĩhokeku kwerekera ndungata ciake, iria nyingĩ ciacio inyarirĩtwo nginya ikoragwo. Nĩ ũndũ wa wĩhokeku, Jehova nĩ aigaga andũ ta acio kĩririkano-inĩ gĩake. Nĩ eriragĩria mũno kuona andũ acio ehokeku rĩngĩ, na Bibilia nĩ yonanagia atĩ muoroto wake nĩ gũkaamahe ngerenwa na njĩra ya kũmariũkia. (Ayubu 14:14, 15) Jehova ndariganagĩrũo nĩ andũ ake ehokeku atĩ tondũ nĩ maakuire. Ithenya rĩa ũguo, “harĩ we othe marĩ muoyo.” (Luka 20:37, 38) Muoroto wa Jehova wa gũkaariũkia arĩa marĩ kĩririkano-inĩ gĩake, nĩ ũira mũnene wa kuonania atĩ we nĩ mwĩhokeku.

Wĩhokeku wa Jehova nĩ Ũhingũraga Njĩra ya Ũhonokio

20. “Indo cia kũiguĩrũo tha” nĩ a, na Jehova amonetie wĩhokeku wake atĩa?

²⁰ Kuuma tene, Jehova nĩ akoretwo akĩonania wĩhokeku wake harĩ andũ arĩa ehokeku. Kwa ihinda rĩa mĩaka ngiri nyingĩ, nĩ ‘akirĩrĩirie arĩ na wetereri mũnene indo cia kũrakarĩrũo iria ciagĩrĩire kwanangwo.’ Ekĩte ũguo nĩkĩ? “Nĩguo amenyithanie ũtonga wa riri wake kwerekera indo cia kũiguĩrũo tha, iria aahaarĩirie o mbere nĩ ũndũ wa riri.” (Aroma 9:22, 23) “Indo cia kũiguĩrũo tha,” nĩ Akristiano arĩa maitĩrĩirio maguta nĩguo magaathana na Kristo Ũthamaki-inĩ wake. (Mathayo 19:28) Rĩrĩa Jehova aahingũrĩire andũ acio njĩra ya ũhonokio, oonanirie wĩhokeku wake harĩ Iburahimu, ũrĩa eerĩire kĩrĩkanĩro gĩkĩ: “Kũgerera harĩ mbeũ yaku ndũrĩrĩ ciothe cia thĩ nĩ ikeegwatĩra kĩrathimo tondũ wee nĩ ũthikĩrĩirie mũgambo wakwa.”—Kĩambĩrĩria 22:18.

21. (a) Jehova onanĩtie wĩhokeku wake atĩa harĩ “andũ kĩrĩndĩ kĩnene” arĩa marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũkaahonoka ‘thĩna ũrĩa mũnene’? (b) Wĩhokeku wa Jehova ũragũtindĩka gwĩka atĩa?

²¹ Jehova nĩ onanĩtie wĩhokeku o ta ũcio harĩ “andũ kĩrĩndĩ kĩnene,” arĩa marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũkaahonoka ‘thĩna ũrĩa mũnene,’ na gĩa gũgatũũra tene na tene thĩinĩ wa paradiso gũkũ thĩ. (Kũguũrĩrio 7:9, 10, 14) O na gũtuĩka ndungata ciake ti nginyanĩru, Jehova nĩ aciheaga mweke wa gũgatũũra tene na tene thĩinĩ paradiso gũkũ thĩ, nĩ ũndũ wa wĩhokeku wake. Ekaga ũguo atĩa? Kũgerera igongona rĩa ũkũũri, rĩrĩa rĩonanagia na njĩra nene wĩhokeku wake. (Johana 3:16; Aroma 5:8) Wĩhokeku wa Jehova nĩ ũgucagĩrĩria andũ arĩa mahũtagĩra maũndũ ma ũthingu ngoro-inĩ ciao. (Jeremia 31:3) Na githĩ to wende gũkuhĩrĩria Jehova nĩ ũndũ wa ũrĩa onanĩtie wĩhokeku mũnene na ũrĩa egũthiĩ na mbere kũwonania! Tondũ wendi witũ nĩ gũikara hakuhĩ na Jehova, reke tuonanie ngatho citũ nĩ ũndũ wa wendo wake na njĩra ya gwĩkĩra hinya itua ritũ rĩa kũmũtungatĩra tũrĩ na wĩhokeku.

1-3. (a) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu ende kwĩgerekania na Ithe? (b) Tũgũthuthuria maũndũ marĩkũ marĩa monanagia wendo wa Jesu?

HIHI nĩ ũrĩ wona kahĩĩ kanini gakĩgeria kwĩgerekania na ithe? Kahĩĩ kau kageragia kwĩgerekania na mũthiĩre wa ithe, mwarĩrie wake, kana mwĩkĩre wake wa maũndũ. Thutha-inĩ, kahĩĩ kau no kagĩe na mĩtugo ta ya ithe na muonere wake wa maũndũ ma kĩĩroho. Wendo ũrĩa gakoragwo naguo kwerekera ithe ũrĩa nake ũkendete mũno, nĩ ũtũmaga kaigue gakĩenda kũhaana take.

² Ĩ nake Jesu aiguaga atĩa kwerekera Ithe? Hĩndĩ ĩmwe Jesu ooigire: “Nĩ nyendete Awa.” (Johana 14:31) Gũtirĩ mũndũ ũngĩ ũngĩhota kwenda Jehova gũkĩra Mũrũwe, tondũ nĩ maatũũranĩtie nake mĩaka mĩingĩ indo iria ingĩ ciothe itaanombwo. Wendo ũcio nĩguo watindĩkire Mũriũ ũcio mwĩhokeku ende kwĩgerekania na Ithe.—Johana 14:9.

³ Icunjĩ iria hĩtũku cia ibuku rĩrĩ, nĩ cionanĩtie ũrĩa Jesu eegerekanirie na hinya wa Jehova, kĩhooto gĩake, na ũũgĩ wake na njĩra nginyanĩru. No hihi Jesu oonanirie wendo ta wa Ithe atĩa? Reke tũthuthurie njĩra ithatũ iria Jesu oonanirie wendo nacio—roho wa kwĩima, ũcayanĩri wake, na gũkorũo ehaarĩirie kuohanĩra.

“Gũtirĩ Mũndũ Ũrĩ Wendo Ũkĩrĩte Ũyũ”

4. Jesu aatũigĩire kĩonereria kĩa wendo wa kwĩima na njĩra ĩrĩkũ nene?

⁴ Jesu nĩ aatũigĩire kĩonereria kĩega mũno kĩa wendo wa kwĩima. Kwĩima nĩ hamwe na kũiga maũndũ ma andũ arĩa angĩ mbere ya maku ũtekwĩyenda. Jesu oonanirie wendo ta ũcio na njĩra ĩrĩkũ? Aataarĩirie ũũ: “Gũtirĩ mũndũ ũrĩ wendo ũkĩrĩte ũyũ, atĩ mũndũ arute muoyo wake nĩ ũndũ wa arata ake.” (Johana 15:13) Jesu aarutire muoyo wake mũkinyanĩru eyendeire nĩ ũndũ witũ. Kĩu nĩkĩo gĩĩko kĩrĩa kĩnene gĩa kuonania wendo kĩanekwo nĩ mũndũ. No Jesu nĩ oonanirie wendo ũcio wa kwĩima na njĩra ingĩ nyingĩ.

5. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ Mũrũ wa mũmwe wa Ngai nĩ oonanirie wendo wa kwĩima rĩrĩa ooimire igũrũ?

⁵ Atanoka gũkũ thĩ, Mũrũ ũcio wa mũmwe wa Ngai nĩ aatĩĩtwo na agatũũgĩrio mũno kũrĩa igũrũ. Nĩ aarĩ na ũrata wa hakuhĩ mũno na Jehova o hamwe na ciũmbe iria ingĩ nyingĩ cia kĩĩroho. O na arĩ na mĩeke ĩyo yothe ya mwanya, Mũrũ ũcio wendetwo mũno nĩ “aatiganire na kĩrĩa gĩothe aarĩ nakĩo, akĩĩhaanania na ngombo, agĩtuĩka mũndũ.” (Afilipi 2:7) Agĩũka eyendeire gũikarania na andũ ehia thĩinĩ wa thĩ ĩrĩa “ĩkoragwo rungu rwa hinya wa ũrĩa mũũru.” (1 Johana 5:19) Na githĩ ũndũ ũcio nduoonanirie wendo mũnene wa kwĩima ũrĩa Mũrũ wa Ngai aarĩ naguo!

6, 7. (a) Jesu oonanirie wendo wa kwĩima na njĩra irĩkũ arĩ ũtungata-inĩ wake gũkũ thĩ? (b) Nĩ kĩonereria kĩrĩkũ kĩrĩ thĩinĩ wa Johana 19:25-27 kĩonanagia wendo mũnene wa Jesu wa kwĩima?

⁶ Ũtungata-inĩ wake wothe arĩ gũkũ thĩ, Jesu nĩ oonanirie wendo wa kwĩima na njĩra nyingĩ. Ndaarĩ na mwĩyendo o na hanini. Nĩ eeimire maũndũ maingĩ marĩa andũ makenagĩra ũtũũro-inĩ, nĩguo ahote kũhũthĩra mahinda na hinya wake wothe ũtungata-inĩ. Ooigire ũũ: “Mbwe nĩ irĩ imamo, nacio nyoni cia rĩera-inĩ nĩ irĩ itara, no Mũrũ wa mũndũ ndarĩ handũ ha kũigĩrĩra mũtwe wake.” (Mathayo 8:20) Tondũ aarĩ bundi mwega wa mbaũ, nĩ angĩahotete gwetha mahinda ma kwĩyakĩra nyũmba njega kana athondeke indo thaka cia mbaũ nĩguo endie agĩe mbeca makĩria. No ndaahũthĩrire ũhoti wake gwetha indo cia kĩĩmwĩrĩ.

⁷ Kĩonereria kĩmwe kĩhutagia ngoro mũno kĩa wendo wa kwĩima wa Jesu, nĩ kĩrĩa kĩandĩkĩtwo thĩinĩ wa Johana 19:25-27. Ta geria kũhũũra mbica maũndũ maingĩ marĩa mangĩkorũo maarĩ ngoro-inĩ na meciria-inĩ ma Jesu hĩndĩ ĩrĩa ooragagwo. Rĩrĩa aacuurĩtio mũtĩ igũrũ arĩ na ruo, eeciragia ũhoro wa arutwo ake, wĩra wa kũhunjia, na makĩria ũrĩa wĩkindĩru wake ũngĩahutirie rĩĩtwa rĩa Ithe. Ma nĩ atĩ, ũtũũro wa mahinda mokĩte wa andũ othe warĩ moko-inĩ make! O na kũrĩ ũguo, kahinda kanini atanatuĩkana, nĩ oonanirie atĩ nĩ aarũmbũyagia nyina Mariamu, ũrĩa no kũhoteke gũkinyĩria ihinda-inĩ rĩu nĩ aakuĩrĩirũo nĩ mũthuriwe. Jesu eerire mũtũmwo Johana arũmbũyagie Mariamu o ta ũrĩa angĩrũmbũiya nyina, na thutha ũcio Johana agĩthiĩ na Mariamu gwake mũciĩ. Na njĩra ĩyo, Jesu akĩrũmbũiya mabataro ma nyina ma kĩĩmwĩrĩ na ma kĩĩroho. Ũcio warĩ wendo mũnene wa kwĩima!

“Akĩringwo nĩ Tha”

8. Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kĩhũthagĩrũo nĩ Bibilia gũtaarĩria tha cia Jesu kiugĩte atĩa?

⁸ Jesu aarĩ na ũcayanĩri o ta Ithe. Maandĩko monanagia atĩ Jesu nĩ aacayagĩra andũ arĩa maathĩnĩkaga na akamateithia. Bibilia ĩhũthagĩra kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũragwo “kũringwo nĩ tha” ĩgĩtaarĩria ũcayanĩri wa Jesu. Mũthomi ũmwe ooigire ũũ: “Kiugo kĩu kĩonanagia . . . ũndũ ũrĩa ũhutagia mũndũ ngoro thĩinĩ biũ. Harĩ ciugo cia Kĩngiriki, nĩkĩo kiugo kĩrĩa kĩngĩtaarĩria ũcayanĩri na njĩra njega makĩria.” Ta wĩcirie mahinda mamwe marĩa Jesu aatindĩkirũo nĩ ũcayanĩri mũnene nginya akĩoya ikinya.

9, 10. (a) Nĩ maũndũ marĩkũ maatũmire Jesu na atũmwo ake methe handũ hahooreru mangĩhurũka marĩ oiki? (b) Rĩrĩa ihinda rĩake rĩa kũhurũka rĩaingĩrĩirũo-rĩ, Jesu eekire atĩa na eekire ũguo nĩkĩ?

⁹ Nĩ aatindĩkirũo nĩ tha kũhingĩria andũ mabataro ma kĩĩroho. Ũhoro ũrĩa ũtaarĩirio thĩinĩ wa Mariko 6:30-34, nĩ wonanagia gĩtũmi kĩnene kĩrĩa gĩatũmaga Jesu onanie tha. Ta hũũra mbica ya ũrĩa kwahaanĩkire hĩndĩ ĩyo. Atũmwo nĩ maakenete mũno tondũ maakoretwo marĩkia kũhunjia icigo nyingĩ. Macoka kwĩ Jesu, maamwĩrire macanjamũkĩte maũndũ marĩa mothe moonete na makaigua. No kĩrĩndĩ kĩnene nĩ gĩokire kũrĩ o, nginya Jesu na arutwo ake makĩaga mahinda ma kũrĩa. Nĩ ũndũ wa ũtaũku ũrĩa Jesu aarĩ naguo, nĩ aarorire akĩona atĩ atũmwo ake maarĩ anogu. Akĩmeera ũũ: “Ũkai tũthiĩ tũrĩ ithuiki handũ hatarĩ andũ angĩ mũkahurũke hanini.” Makĩingĩra gatarũ, makĩringa mwena ũrĩa ũngĩ magereire rũgongo rwa Iria rĩa Galili magĩthiĩ handũ marĩ oiki. Kĩrĩndĩ gĩkĩona magĩthiĩ, na andũ angĩ makĩmenya ũhoro ũcio. Othe magĩtengʼera magereire rũteere-inĩ rwa iria na magĩkinya mbere yao.

¹⁰ Hihi Jesu nĩ aarakarire atĩ tondũ ihinda rĩake rĩa kũhurũka nĩ rĩaingĩrĩirũo? Aca o na hanini! Ngoro yake nĩ yahutirio mũno nĩ kuona kĩrĩndĩ kĩu gĩothe kĩa andũ makiri maingĩ kĩmwetereire. Mariko aandĩkire ũũ: “Akĩona kĩrĩndĩ kĩnene, akĩringwo nĩ tha tondũ maatariĩ ta ngʼondu itarĩ na mũrĩithi. Akĩambĩrĩria kũmaruta maũndũ maingĩ.” Jesu oonire andũ acio marĩ na bata mũnene wa maũndũ ma kĩĩroho. Maatariĩ ta ngʼondu irorũũra itarĩ na mũrĩithi wa gũcitongoria kana gũcigitĩra. Jesu nĩ aamenyaga wega atĩ atongoria a ndini arĩa matarĩ tha nĩ maatiganĩirie andũ handũ ha kũmarũmbũiya. (Johana 7:47-49) Ngoro yake ĩkĩringwo nĩ tha, na nĩ ũndũ ũcio akĩambĩrĩria kũmaruta “ũhoro wĩgiĩ Ũthamaki wa Ngai.” (Luka 9:11) Ta rora wone atĩ Jesu aaringirũo nĩ tha o na atonete ũrĩa andũ acio mangĩamũkĩrire ũrutani wake. Na njĩra ĩngĩ, Jesu ndaambĩrĩirie kũigua tha thutha wa kuona ũrĩa kĩrĩndĩ kĩamũkĩra maũndũ marĩa aarutanire, no tha nĩcio ciamũtindĩkire kwambĩrĩria kũmaruta.

11, 12. (a) Andũ arĩa maarĩ na mangũ moonagwo atĩa mahinda-inĩ ma Bibilia, no Jesu eekire atĩa rĩrĩa mũndũ ũrĩa “waiyũrĩtwo nĩ mangũ” aathiire kũrĩ we? (b) Hihi mũndũ ũcio warĩ na mangũ aaiguire atĩa ahutio nĩ Jesu, na ũndũ wonetwo nĩ ndagĩtarĩ ũmwe ũronania atĩa ngerekano ya ũndũ ũcio?

¹¹ Nĩ aatindĩkirũo nĩ tha kwehereria andũ mĩtangĩko. Andũ maarĩ na mĩrimũ ngũrani nĩ maagucagĩrĩrio kũrĩ we, tondũ nĩ moonaga atĩ nĩ aarĩ na ũcayanĩri. Ũndũ ũcio woonekire wega hĩndĩ ĩrĩa mũndũ “waiyũrĩtwo nĩ mangũ” ookire kũrĩ Jesu, rĩrĩa kĩrĩndĩ kĩingĩ kĩamũrũmĩrĩire. (Luka 5:12) Mahinda-inĩ ma Bibilia, andũ arĩa maarĩ na mangũ nĩ meeheranagio na arĩa angĩ nĩguo matikamagwatie. (Ndari 5:1-4) Thutha-inĩ, arutani a ndini nĩ maakũririe mwerekera ũtagĩrĩire kwerekera arĩa maarĩ na mangũ, na magĩkĩra mawatho mao ene ma kũmahinyĩrĩria.a No ta rora wone ũrĩa Jesu aacokeirie mũndũ ũcio warĩ na mangũ. Bibilia yugaga: “Ningĩ hagĩũka mũndũ warĩ na mangũ, akĩmũthaitha o na akĩmũturĩria maru, akĩmwĩra atĩrĩ: ‘Angĩkorũo no wende, theria.’ Nĩ ũndũ ũcio akĩringwo nĩ tha, agĩtambũrũkia guoko gwake na akĩmũhutia akĩmwĩra: ‘Nĩ ngwenda! Thera.’ Hĩndĩ o ĩyo mangũ macio magĩthira.” (Mariko 1:40-42) Jesu nĩ aamenyaga wega atĩ mũndũ ũcio ndaagĩrĩirũo gũkorũo hakuhĩ na andũ angĩ kũringana na watho. No handũ ha kũmwĩra ehere, Jesu nĩ aahutirio mũno na agĩka ũndũ ũteerĩgĩrĩirũo. Akĩmũhutia!

¹² Ũgwĩciria mũndũ ũcio aaiguire atĩa rĩrĩa Jesu aamũhutirie? Nĩguo tũnyite ũndũ ũcio wega, reke twĩcirie ũndũ ũyũ wonetwo. Ndagĩtarĩ ũmwe wa mũrimũ wa mangũ wĩtagwo Paul Brand, nĩ aataarĩirie ũhoro wa mũndũ ũmwe aarigitĩte bũrũri-inĩ wa India. Ooigire atĩ hĩndĩ ĩrĩa aamũthimaga akĩmũtaaragĩria kũhĩtũkĩra mũtaũri ũrigitani ũrĩa aangĩamũkĩrire, aamũigĩrĩire guoko kĩande-inĩ gĩake. O rĩmwe mũndũ ũcio akĩambĩrĩria kũrĩra. Nake ndagĩtarĩ ũcio akĩmũũria atĩrĩ, “Kaĩ ndoiga ũndũ ũtarĩ mwega?” Thutha wa kũũria mũndũ ũcio kĩũria kĩu na rũthiomi rwake, mũtaũri aacokirie ũũ: “Aca ndagĩtarĩ. Aroiga atĩ ararĩra nĩ kuona ũmũigĩrĩire guoko kĩande-inĩ. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ ndarĩ ahutio nĩ mũndũ.” No harĩ mũndũ ũrĩa wahutirio nĩ Jesu, ũndũ ũcio warĩ wa bata o na makĩria. Mũrimũ ũrĩa watũmĩte eheranio na andũ, wathirire thutha wa kũhutio riita rĩmwe tu!

13, 14. (a) Jesu aacemanirie na andũ magĩka atĩa rĩrĩa aathiaga itũũra-inĩ rĩa Naini, na ũndũ ũcio warĩ wa kĩeha mũno nĩkĩ? (b) Tha cia Jesu ciamũtindĩkire kuoya ikinya rĩrĩkũ kwerekera mũtumia ũcio wa ndigwa wa Naini?

¹³ Nĩ aatindĩkirũo nĩ tha kwehereria andũ kĩeha. Jesu nĩ aahutagio mũno ona andũ magĩcakaya. Kwa ngerekano, ta rora ũndũ ũrĩa wĩ thĩinĩ wa Luka 7:11-15. Ũndũ ũcio wekĩkire hakuhĩ gatagatĩ-inĩ ka ũtungata wa Jesu gũkũ thĩ agĩthiĩ Galili itũũra-inĩ rĩa Naini. Rĩrĩa aakinyire hakuhĩ na kĩhingo gĩa itũũra rĩu, nĩ aacemanirie na andũ maacakayaga nĩ gũkuĩrũo. Ũndũ ũcio warĩ wa kĩeha mũno, tondũ mũndũ ũrĩa wakuĩte aarĩ mũrũ wa mũmwe wa mũtumia wa ndigwa. Hau kabere, mũtumia ũcio wa ndigwa no kũhoteke nĩ aacakaĩte nĩ ũndũ wa gũkuĩrũo nĩ mũthuriwe. Na rĩu aacakayaga nĩ ũndũ wa mũrũwe, ũrĩa hihi wakoretwo akĩmũrũmbũiya. No gũkorũo gatagatĩ-inĩ ka andũ aingĩ a itũũra rĩu arĩa maarĩ hamwe nake, nĩ haarĩ na andũ maainaga nyĩmbo cia macakaya. (Jeremia 9:17, 18; Mathayo 9:23) O na kũrĩ ũguo, Jesu eerekeirie maitho make harĩ mũtumia ũcio warĩ na kĩeha kĩingĩ, ũrĩa no kũhoteke aathiaga arĩ hakuhĩ na gatanda karĩa gaakuuĩte mwĩrĩ wa mũrũwe.

¹⁴ Jesu nĩ ‘aaiguire tha’ nĩ ũndũ wa mũtumia ũcio warĩ na kĩeha. Akĩmwĩra ũũ na mũgambo wa kũmũũmĩrĩria: “Tiga kũrĩra.” Agĩcoka agĩkuhĩrĩria gatanda kau na agĩkahutia. Andũ arĩa maagakuuĩte, na hihi o na acio angĩ othe, makĩrũgama na magĩkira. Jesu agĩatha mũndũ ũcio wakuĩte ũũ: “Mwanake, ndakwĩra ũũkĩre!” Gwathiire atĩa? “Mũndũ ũcio warĩ mũkuũ agĩũkĩra na akĩambĩrĩria kwaria” ta mũndũ wokĩrio kuuma toro! Ũhoro ũcio ũrĩkagĩrĩra na ciugo ici cia kũhutia ngoro: “Na Jesu akĩmũneana kũrĩ nyina.”

15. (a) Ngerekano icio cia Bibilia ciĩgiĩ ũrĩa Jesu aaringirũo nĩ tha cionanagia atĩa atĩ ũcayanĩri nĩ ũhutanĩtie na ciĩko? (b) Tũngĩĩgerekania na Jesu atĩa ũndũ-inĩ ũcio?

¹⁵ Tũreruta atĩa kuumana na maũndũ macio? Harĩ maũndũ macio twarĩrĩria, rora wone atĩ kuonania ũcayanĩri nĩ kũhutanĩtie na ciĩko. Jesu ndaangĩonire mĩtangĩko ya andũ na age kũringwo nĩ tha, na ndangĩaiguire tha age kuoya ikinya. Tũngĩĩgerekania nake atĩa? Tũrĩ Akristiano nĩ tũheetwo wĩra wa kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega na gũtua andũ arutwo. Ũndũ ũrĩa mũnene ũtũtindĩkaga nĩ wendo witũ harĩ Ngai. Reke tũririkanage atĩ wĩra ũyũ nĩ njĩra ĩmwe ya kuonania ũcayanĩri. Hĩndĩ ĩrĩa twaiguĩra andũ tha o ta ũrĩa Jesu eekaga, nĩ tũrĩtindĩkagwo gwĩka ũrĩa wothe tũngĩhota nĩguo tũmahunjĩrie ũhoro ũrĩa mwega. (Mathayo 22:37-39) Nao aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa maranyamarĩka kana magacakaya tũngĩmonia ũcayanĩri atĩa? Tũtingĩhota kũniina mĩtangĩko kana kũriũkia akuũ na njĩra ya kĩama. O na kũrĩ ũguo, no tuonanie ũcayanĩri na njĩra ya kuoya ikinya rĩa mbere kũmonia nĩ tũrameciria na kũmahe ũteithio ũrĩa marabatara.—Aefeso 4:32.

“Awa, Mohere”

16. Mwerekera wa Jesu wa kuohanĩra woonekire atĩa nginya rĩrĩa aacuurĩtio mũtĩ-inĩ?

¹⁶ Jesu nĩ oonanirie wendo ta wa Ithe na njĩra ĩngĩ ya bata—nĩ ‘eehaarĩirie kuohanĩra.’ (Thaburi 86:5) Mwerekera wake wa kuohera andũ nĩ woonekire nginya rĩrĩa aacuurĩtio mũtĩ igũrũ. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jesu ooigire hĩndĩ ĩrĩa ooragagwo gĩkuũ kĩarĩ na thoni ahũũrĩirũo mĩcumarĩ moko na magũrũ? Hihi eerire Jehova aherithie andũ acio maamũragaga? Aca. Ngũrani na ũguo, ciugo imwe cia mũico Jesu aagwetire nĩ: “Awa, mohere, nĩ gũkorũo matiramenya ũrĩa mareka.”—Luka 23:34.b

17-19. Nĩ na njĩra irĩkũ Jesu oonanirie atĩ nĩ ooheire Petero nĩ ũndũ wa kũmũkaana maita matatũ?

¹⁷ Kĩonereria kĩngĩ gĩa kũhutia ngoro kĩa wohanĩri wa Jesu, kĩonanagio nĩ ũrĩa aarũmbũyanirie na mũtũmwo Petero. Hatarĩ nganja, Petero nĩ eendete Jesu mũno. Mũthenya wa Nisani 14, ũtukũ wa mũthia wa ũtũũro wa Jesu gũkũ thĩ, Petero aamwĩrire ũũ: “Mwathani, nĩ ndĩhaarĩirie gũthiĩ hamwe nawe kĩoho-inĩ o na gĩkuũ-inĩ.” O na kũrĩ ũguo, thutha wa mathaa manini tu Petero nĩ aakaanire maita matatũ atĩ nĩ ooĩ Jesu! Bibilia nĩ ĩtwĩraga ũrĩa gwathiire rĩrĩa Petero aakaanire Jesu riita rĩa gatatũ. Yugaga ũũ: “Mwathani akĩĩhũgũra akĩrora Petero.” Nĩ ũndũ wa kũhinyĩrĩrĩka na kũritũhĩrũo nĩ mehia make, Petero “akiuma nja na akĩrĩra arĩ na ruo rũnene.” Hĩndĩ ĩrĩa Jesu aakuire mũthenya o ũcio, no kũhoteke Petero nĩ eeyũragia, ‘Hihi mwathani nĩ anjoheire?’—Luka 22:33, 61, 62.

¹⁸ Petero ndaaikarire kahinda karaihu atacokeirio kĩũria kĩu. Jesu nĩ aariũkirio rũcinĩ rwa mũthenya wa Nisani 16, na no kũhoteke mũthenya o ũcio nĩ aathiire kũrĩ Petero. (Luka 24:34; 1 Akorintho 15:4-8) Hihi nĩ kĩĩ gĩatũmire arũmbũiye na njĩra ya mwanya mũtũmwo ũcio wamũkaanĩte? No gũkorũo Jesu eendaga kũũmĩrĩria Petero tondũ nĩ eerirĩte, amenye atĩ no aamwendete na no aamuonaga arĩ wa bata. No Jesu nĩ eekire ũndũ ũngĩ makĩria nĩguo omĩrĩrie Petero.

¹⁹ Thutha ũcio, Jesu nĩ ooimĩrĩire arutwo hakuhĩ na Iria rĩa Galili. Hĩndĩ ĩyo, Jesu akĩũria Petero kĩũria maita matatũ (ũrĩa wamũkaanĩte maita matatũ) ũhoro wĩgiĩ wendo wake kũmwerekera. Thutha wa kũũrio riita rĩa gatatũ, Petero agĩcokia ũũ: “Mwathani, wee nĩ ũĩ maũndũ mothe; nĩ ũĩ nĩ ngwendete.” Hatarĩ nganja, tondũ Jesu nĩ aahotaga gũthoma ngoro, nĩ aamenyaga wega biũ atĩ Petero nĩ amwendete. O na kũrĩ ũguo, Jesu aaheaga Petero mweke wa gũtĩtĩrithia wendo wake. Makĩria ma ũguo, Jesu eerire Petero ‘aheage tũgondu twake gĩa kũrĩa’ na ‘agatũrĩithia.’ (Johana 21:15-17) Mbere ĩyo Petero nĩ aahetwo wĩra wa kũhunjia. (Luka 5:10) No ihinda-inĩ rĩrĩ, aamuonirie atĩ no aamwĩhokete rĩrĩa aamũheire wĩra mũnene makĩria, wa kũrũmbũiya arĩa mangĩatuĩkire arũmĩrĩri a Kristo. Kahinda kanini thutha ũcio, Jesu nĩ aahũthĩrire Petero na njĩra nene wĩra-inĩ ũrĩa warutagwo nĩ atũmwo. (Atũmwo 2:1-41) No mũhaka Petero akorũo nĩ oomĩrĩirio mũno nĩ kuona atĩ Jesu nĩ aamuoheire na no aamwĩhokete!

Hihi nĩ ‘Ũmenyete Wendo wa Kristoʼ?

20, 21. Tũngĩka atĩa nĩguo tũmenye “wendo wa Kristo” biũ?

²⁰ Nĩ ma, Kiugo kĩa Jehova nĩ gĩtaaragĩria wega wendo wa Kristo. Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, tũbatiĩ kuonania atĩa atĩ nĩ tũrakenera wendo wa Jesu? Bibilia ĩtwĩraga ‘tũmenye wendo wa Kristo, ũrĩa ũkĩrĩte ũmenyo.’ (Aefeso 3:19) O ta ũrĩa tuona, maũndũ marĩa marĩ mabuku-inĩ ma Injiri megiĩ ũtũũro na ũtungata wa Jesu, nĩ matũrutaga maũndũ maingĩ megiĩ wendo wa Kristo. O na kũrĩ ũguo, ‘kũmenya wendo wa Kristo’ nĩ kũhutĩtie maũndũ maingĩ gũkĩra o kwĩruta ũrĩa Bibilia yugaga ũhoro wake.

²¹ Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo ‘kũmenya,’ kiugĩte kũmenya “kũgerera maũndũ marĩa tũreka.” Rĩrĩa tuonania wendo ta ũrĩa Jesu eekaga, tũkeheana tũtarĩ na mwĩyendo nĩ ũndũ wa andũ arĩa angĩ, tũkamateithia tũrĩ na ũcayanĩri, na tũkamohera kuuma ngoro, nĩ tũtaũkagĩrũo nĩ ũrĩa Jesu aaiguaga. Tweka maũndũ macio ithuĩ ene, nĩ ‘tũmenyaga wendo wa Kristo, ũrĩa ũkĩrĩte ũmenyo.’ Reke tũtikanariganĩrũo atĩ o ũrĩa tũrerutanĩria kwĩgerekania na Kristo, noguo tũrĩthiaga na mbere gũkuhĩrĩria Jehova Ngai witũ ũtwendete, ũrĩa Jesu eegerekanagia nake na njĩra nginyanĩru.

1-3. Kwĩgerekania na kĩonereria kĩa Jehova gĩa kuonania wendo kũrehaga moimĩrĩro marĩkũ?

“KŨHEANA nĩ kũrĩ gĩkeno kĩnene gũkĩra kwamũkĩra.” (Atũmwo 20:35) Ciugo ici cia Jesu nĩ itĩtĩrithagia ma ĩno ya bata: Wendo ũtarĩ na mwĩyendo nĩ ũrĩ irathimo. O na gũtuĩka nĩ tũiguaga tũkenete rĩrĩa tuonio wendo, nĩ tũkenaga o na makĩria rĩrĩa twaheana, kana tuonia andũ arĩa angĩ wendo.

² Ithe witũ wa igũrũ oĩ ũndũ ũcio wega makĩria gũkĩra mũndũ ũngĩ o wothe. O ta ũrĩa icunjĩ iria hĩtũku cia gĩcigo gĩkĩ cionanĩtie, Jehova nĩwe kĩonereria kĩrĩa kĩega biũ gĩa kuonania wendo. Gũtirĩ mũndũ ũngĩ wonanĩtie wendo na gĩkĩro kĩnene makĩria kana kwa ihinda iraihu gũkĩra Jehova. Nĩ ũndũ ũcio, ti ũndũ wa kũgegania kuona Bibilia ĩkĩmwĩta “Ngai ũrĩa mũkeni.”—1 Timotheo 1:11.

³ Ngai witũ ũrĩ wendo nĩ endaga twĩgerekanie nake maũndũ-inĩ mothe, na makĩria ũhoro-inĩ wĩgiĩ kuonia andũ arĩa angĩ wendo. Rĩandĩko rĩa Aefeso 5:1, 2 rĩtwĩraga ũũ: “Mwĩgerekanagiei na Ngai mũrĩ ciana ciendetwo.” Rĩrĩa twegerekania na kĩonereria kĩa Jehova gĩa kuonania wendo, nĩ tũgĩaga na gĩkeno kĩnene kĩrĩa kiumanaga na kũheana. Ningĩ nĩ tũiguaga tũiganĩire nĩ kũmenya atĩ nĩ tũrakenia Jehova, tondũ Kiugo gĩake gĩtwĩraga ‘twendanage.’ (Aroma 13:8) No nĩ kũrĩ na itũmi ingĩ cia ‘gũtũũra tũthiaga na wendo.’

Wendo Nĩ wa Bata Nĩkĩ?

4, 5. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata kuonia aarĩ na ariũ a Ithe witũ wendo wa kwĩima?

⁴ Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata kwenda aarĩ na ariũ a Ithe witũ? Tondũ wendo nĩyo ngumo ĩrĩa nene ya Akristiano a ma. Tũngĩaga wendo, no tũkorũo tũtarĩ na ũrata mwega na Akristiano arĩa angĩ, na makĩria, tũkorũo tũtarĩ kĩene maitho-inĩ ma Jehova. Reke tuone ũrĩa Kiugo kĩa Ngai gĩtĩtĩrithagia ũũma ũcio.

⁵ Ũtukũ wa mũico wa ũtũũro wake gũkũ thĩ, Jesu eerire arũmĩrĩri ake ũũ: “Ndĩramũhe rĩathani rĩerũ, atĩ mwendanage; o ta ũrĩa ndĩmwendete inyuĩ, o na inyuĩ endanagai inyuĩ ene. Nĩ ũndũ ũcio andũ othe nĩ marĩmenyaga atĩ mũrĩ arutwo akwa—mwakorũo na wendo gatagatĩ-inĩ kanyu.” (Johana 13:34, 35) Ciugo “o ta ũrĩa ndĩmwendete inyuĩ,” ironania atĩ twagĩrĩirũo kuonanagia wendo o ta ũrĩa Jesu oonanagia. Gĩcunjĩ kĩa 29 nĩ kĩonanĩtie ũrĩa Jesu aatũigĩire kĩonereria kĩega gĩa kuonania wendo wa kwĩima, na njĩra ya kũiga maũndũ ma andũ arĩa angĩ mbere ya make. O na ithuĩ twagĩrĩirũo kuonania wendo ũtarĩ na mwĩyendo, na ũndũ ũcio nĩ wagĩrĩire kuoneka nginya nĩ andũ arĩa matarĩ thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano. Hatarĩ nganja wendo wa kwĩima nĩguo wonanagia atĩ tũrĩ Akristiano a ma.

6, 7. (a) Tũmenyaga atĩa atĩ Kiugo kĩa Jehova nĩ kĩonanagia bata wa kwendana? (b) Ciugo cia Paulo iria irĩ thĩinĩ wa 1 Akorintho 13:4-8 ciaragĩrĩria wendo ũrĩkũ?

⁶ Ĩ tũngĩaga wendo? Mũtũmwo Paulo ooigire ũũ: “Itarĩ na wendo, ingĩkorũo haana o ta ngengere ĩranegena kana thani ĩrĩa ĩhũũrithanagio ĩkagamba.” (1 Akorintho 13:1) Thani iria ihũũrithanagio ikagamba na ngengere ĩranegena, irutaga inegene rĩũru. Icio nĩ ngerekano njega. Mũndũ ũtarĩ wendo ahaana ta indo cia nyĩmbo iria irutaga inegene inene rĩtangĩgucĩrĩria mũndũ. Mũndũ ta ũcio gũtirĩ hĩndĩ angĩgĩa na ũrata wa hakuhĩ na arĩa angĩ. Paulo ningĩ ooigire ũũ: “[Ingĩkorũo] na wĩtĩkio mũnene ũngĩhota gũthamia irĩma, no ngorũo itarĩ na wendo, ndĩ wa tũhũ.” (1 Akorintho 13:2) Kwoguo, o na mũndũ angĩĩrutanĩria gwĩka maũndũ mega atĩa, no akorũo atarĩ na wendo, Jehova ndangĩmũhũthĩra. Hatarĩ nganja, Kiugo kĩa Jehova nĩ gĩtĩtĩrithagia bata wa kuonania wendo.

⁷ Tũngĩonania ngumo ĩyo atĩa rĩrĩa tũrahiũrania na andũ arĩa angĩ? Nĩguo tũcokie kĩũria kĩu, reke tũthuthurie ciugo cia Paulo iria irĩ thĩinĩ wa 1 Akorintho 13:4-8. Mĩhari ĩyo ndĩtĩtĩrithĩtie wendo wa Ngai kũrĩ ithuĩ o na kana wendo witũ kũmwerekera. Ngũrani na ũguo, Paulo aaragĩrĩria ũrĩa twagĩrĩirũo kwendana ithuĩ ene. Nĩ aataarĩirie maũndũ maigana ũna marĩa monanagia wendo nĩ kĩĩ, na marĩa matonanagia wendo.

Maũndũ Marĩa Monanagia Wendo

8. Wetereri ũngĩtũteithia atĩa rĩrĩa tũrarũmbũyania na andũ arĩa angĩ?

⁸ “Wendo nĩ ũrĩ wetereri.” Kwoguo wendo wonanagio rĩrĩa twakiranĩrĩria tũrĩ na wetereri. (Akolosai 3:13) Wetereri nĩ wa bata mũno. Tondũ tũrĩ andũ matarĩ akinyanĩru na tũrutithanagia wĩra hamwe, no twĩrĩgĩrĩre atĩ mahinda mangĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ marĩtũrakaragia na o na ithuĩ tũkamarakaria. No gũkorũo na wetereri na kwĩgirĩrĩria no gũtũteithie kũhiũrania na tũmahĩtia tũnini tũrĩa tuumanaga na gũikarania kana kũrutithania wĩra na andũ arĩa angĩ, tũtegũthũkia thayũ wa kĩũngano.

9. Tũngĩonania ũtugi na njĩra irĩkũ?

⁹ “Wendo nĩ ũrĩ . . . ũtugi.” Ũtugi wonanagio na ciĩko cia gũteithania na ciugo njega. Wendo nĩ ũtũtindĩkaga gũcaria mĩeke ya kuonania ũtugi, na makĩria kwerekera arĩa marĩ na ũbataro. Kwa ngerekano, mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ mũkũrũ ahota gũkorũo arĩ na ihooru na no abatare gũceererũo nĩguo ekĩrũo ngoro. Mũtumia ũrarera ciana arĩ wiki kana mwarĩ wa Ithe witũ ũrĩ famĩlĩ-inĩ ĩgayũkanĩte kĩndini no abatare ũteithio. Mũndũ mũrwaru kana ũrahiũrania na mathĩna no abatare kũigua ciugo njega kuuma kũrĩ mũrata mwĩhokeku. (Thimo 12:25; 17:17) Tũngĩoya ikinya rĩa mbere kuonania ũtugi na njĩra ta icio, nĩ tuonanagia atĩ wendo witũ ndũrĩ na ũhinga.—2 Akorintho 8:8.

10. Wendo ũtũteithagia atĩa kũnyita mbaru ũhoro wa ma o na rĩrĩa gwĩka ũguo gũtarĩ ũndũ mũhũthũ?

¹⁰ “Wendo . . . ũkenaga hamwe na ũhoro wa ma.” Bibilia ĩngĩ yugaga ũũ: “Wendo . . . ũnyitaga mbaru ũhoro wa ma ũrĩ na gĩkeno.” Wendo nĩ ũtũtindĩkaga kũnyita mbaru ũhoro wa ma na ‘kwaragia ũhoro wa ma mũndũ na ũrĩa ũngĩ.’ (Zekaria 8:16) Kwa ngerekano, angĩkorũo mũndũ twendete nĩ agwa mehia-inĩ maritũ, wendo witũ harĩ Jehova na harĩ ũcio wĩhĩtie, nĩ ũrĩtũteithagia kũrũmia ithimi cia Ngai handũ ha kũgeria kũhithĩrĩra, kũhũthia mehia, o na kana kũheenania. No ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ gwĩtĩkĩra ũrĩa maũndũ mahaana. No angĩkorũo nĩ tũreciria mũndũ ũcio twendete, tũngĩenda arũngwo na agunĩke nĩ wendo wa Jehova. (Thimo 3:11, 12) Ningĩ tũrĩ Akristiano marĩ na wendo, twendaga “gũikara tũrĩ ehokeku maũndũ-inĩ mothe.”—Ahibirania 13:18.

11. Tondũ wendo ‘wĩtiiragia maũndũ mothe-rĩ,’ tũbatiĩ gwĩka atĩa rĩrĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ matũhĩtĩria?

¹¹ “Wendo . . . wĩtiiragia maũndũ mothe.” Kũringana na ũtaũri wa kiugo gwa kiugo, ciugo icio ciugĩte “ũhumbagĩra maũndũ mothe.” (Kingdom Interlinear) Rĩandĩko rĩa 1 Petero 4:8 riugaga ũũ: “Wendo nĩ ũhumbagĩra mehia maingĩ.” Kwoguo, Mũkristiano ũratongorio nĩ wendo, ndahĩahĩaga kwanĩka mahĩtia ma Akristiano arĩa angĩ marĩa moimanaga na kwaga gũkinyanĩra. Maita maingĩ, mahĩtia marĩa mekagwo nĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ makoragwo marĩ manini na no mahumbĩrũo nĩ wendo.—Thimo 10:12; 17:9.

12. Mũtũmwo Paulo oonanirie atĩa atĩ nĩ eehokete Filemona, na tũngĩĩruta atĩa kuumana na kĩonereria gĩake?

¹² “Wendo . . . wĩtĩkagia maũndũ mothe.” Bibilia ya Moffatt yugaga atĩ wendo nĩ “ũhĩahĩagĩra gwĩtĩkia maũndũ mega.” Tũtiĩkũagĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ, kana tũgekĩrĩra nganja mĩoroto yao maũndũ-inĩ mothe. Wendo nĩ ũtũteithagia “gwĩtĩkia maũndũ mega” megiĩ Akristiano arĩa angĩ na kũmehoka.a Ta wĩcirie ngerekano ĩrĩa ĩrĩ marũa-inĩ marĩa Paulo aandĩkĩire Filemona. Paulo aandĩkagĩra Filemona akĩmwĩkĩra ngoro amũkĩre na ngoro njega ngombo ĩrĩa yorĩte yetagwo Onesimo, ĩrĩa yatuĩkĩte Mũkristiano. Handũ ha kũgeria gũtindĩkĩrĩria Filemona, Paulo aamũthaithire eke ũguo nĩ ũndũ wa wendo. Oonanirie atĩ aarĩ na ma atĩ Filemona nĩ angĩatuire itua rĩrĩa rĩagĩrĩire rĩrĩa ooigire ũũ: “Ndĩ na ma atĩ nĩ ũgwĩka ũguo, kwoguo ndĩrakwandĩkĩra ngĩmenyaga atĩ o na ũgwĩka makĩria ma ũguo ndoiga.” (Mũhari wa 21) Rĩrĩa twehoka aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ ũndũ wa wendo ũrĩa tũrĩ naguo kũmerekera, nĩ tũtũmaga monanie ngumo njega iria me nacio.

13. Tũngĩonania atĩa atĩ nĩ twĩrĩgagĩrĩra maũndũ mega kuuma kũrĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ?

¹³ “Wendo . . . wĩrĩgagĩrĩra maũndũ mothe.” O ta ũrĩa wendo wĩhokaga, noguo wĩrĩgagĩrĩra maũndũ mothe. Nĩ tũtindĩkagwo nĩ wendo kwĩrĩgĩrĩra maũndũ mega kuuma kũrĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Kwa ngerekano, mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ “angĩthiĩ na njĩra ĩtagĩrĩire atarĩ aramenya-rĩ,” nĩ twĩhokaga atĩ arũngwo nĩ ekwamũkĩra ũtaaro ũrĩa aheo na njĩra ya wendo. (Agalatia 6:1) Ningĩ nĩ twĩrĩgagĩrĩra atĩ arĩa wĩtĩkio wao ũtarĩ na hinya nĩ marĩcokereria. Tũkoragwo na wetereri kwerekera andũ ta acio, tũgeka o ũrĩa wothe tũngĩhota kũmateithia magĩe na wĩtĩkio mũrũmu. (Aroma 15:1; 1 Athesalonike 5:14) O na angĩkorũo mũndũ twendete nĩ atigĩte Jehova, tũtiteaga mwĩhoko atĩ mũthenya ũmwe nĩ arĩcokererũo nĩ meciria na acoke, o ta mwana ũrĩa worĩte ũgwetetwo ngerekano-inĩ ya Jesu.—Luka 15:17, 18.

14. Nĩ na njĩra irĩkũ ũkirĩrĩria witũ ũngĩgerio thĩinĩ wa kĩũngano, na wendo ũngĩtũteithia gwĩka atĩa?

¹⁴ “Wendo . . . ũkiragĩrĩria maũndũ mothe.” Ũkirĩrĩria nĩ ũtũteithagia kwĩhanda wega rĩrĩa twacemania na moritũ kana maũndũ ma gũtũũraga ngoro. Ũkirĩrĩria witũ ndũgeragio tu nĩ maũndũ marĩa marĩ nja wa kĩũngano. Mahinda mangĩ no ũgerio o na thĩinĩ wa kĩũngano. Tondũ wa kwaga gũkinyanĩra, rĩmwe na rĩmwe aarĩ na ariũ a Ithe witũ no matũũrage ngoro. No matũtuurithie na ciugo itecirĩtio wega. (Thimo 12:18) Kana maũndũ ma kĩũngano mage gũtwarithio ũrĩa tũngĩĩrĩgĩrĩra. O na kana mĩtugo ya mũrũ wa Ithe witũ ũtĩĩtwo kĩũngano-inĩ ĩtũrakarie na ĩtũme twambĩrĩrie kwĩyũria, ‘Mũkristiano angĩka ũguo atĩa?’ Tũngĩcemania na maũndũ ta macio-rĩ, hihi no twĩyeherie kĩũngano-inĩ na tũtige gũtungatĩra Jehova? Tũtingĩka ũguo angĩkorũo tũrĩ na wendo! Wendo nĩ ũgiragia tũtikahumbwo maitho nĩ maũndũ moru ma aarĩ na ariũ a Ithe witũ, ũũ atĩ tũkaaga kuona mawega mao o na kana ma kĩũngano gĩothe. Wendo nĩ ũtũhotithagia gũtũũra tũrĩ ehokeku harĩ Ngai na tũkanyita kĩũngano mbaru, gũtekũmakania ũrĩa andũ matarĩ akinyanĩru mangiuga kana meke.—Thaburi 119:165.

Maũndũ Marĩa Matonanagia Wendo

15. Twagĩrĩirũo gwĩthema ũiru nĩkĩ, na wendo ũngĩtũteithia atĩa gwĩthema moimĩrĩro moru ma ũiru?

¹⁵ “Wendo ndũrĩ ũiru.” Ũiru no ũtũme mũndũ aigue ũũru nĩ ũndũ wa kĩrĩa andũ arĩa angĩ me nakĩo, ta indo ciao, mĩeke yao ya mwanya, kana ũhoti wao. Ũiru ta ũcio nĩ wa mwĩyendo na nĩ ũgwati, na ũngĩaga kũgirĩrĩrio no ũthũkie thayũ thĩinĩ wa kĩũngano. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gwĩthema mwerekera wa ũiru? (Jakubu 4:5) Nĩ wendo. Ngumo ĩno ya bata no ĩtũteithie gũkenaga hamwe na arĩa maroneka ta marĩ na maũndũ ma mwanya ũtũũro-inĩ, marĩa ithuĩ tũtarĩ namo. (Aroma 12:15) Wendo nĩ ũtũteithagia kwaga kũigua ũũru ngoro rĩrĩa mũndũ ũngĩ agaathĩrĩrio nĩ ũndũ wa ũhoti wake kana ũndũ arahingirie.

16. Angĩkorũo nĩ twendete aarĩ na ariũ a Ithe witũ kuuma ngoro-rĩ, nĩkĩ nĩ tũrĩĩthemaga kwĩgaathĩrĩria nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa tũrahingia ũtungata-inĩ wa Jehova?

¹⁶ “Wendo ndwĩgaathaga, ndũrĩ mwĩtĩo.” Wendo nĩ ũtũgiragĩrĩria kwĩyonania na kwĩgana nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa tũhotete kũhingia. Angĩkorũo nĩ twendete aarĩ na ariũ a Ithe witũ, tũtingĩĩgaathĩrĩria nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa tũhotete kũhingia ũtungata-inĩ kana twĩhokeirũo kĩũngano-inĩ? Kwĩgaathĩrĩria ta kũu no kũũrage arĩa angĩ ngoro, na gũtũme meyone ta matagĩrĩire makĩĩringithania na ithuĩ. Wendo ndũngĩreka twĩgaathĩrĩrie nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa Jehova atwĩtĩkĩrĩtie kũhingia ũtungata-inĩ wake. (1 Akorintho 3:5-9) Makĩria ma ũguo, wendo “ndũrĩ mwĩtĩo,” kana o ta ũrĩa Bibilia ĩngĩ yugaga, wendo “ndũkenagĩra maũndũ ma kwĩyona ũrĩ wa bata makĩria.” Nĩ ũndũ wa wendo tũtiĩyonaga tũrĩ a bata gũkĩra arĩa angĩ.—Aroma 12:3.

17. Wendo ũtũtindĩkaga gwĩciria andũ arĩa angĩ na njĩra ĩrĩkũ, na nĩ mĩtugo ĩrĩkũ twagĩrĩirũo gwĩthema?

¹⁷ “Wendo . . . ndũrĩ mĩtugo mĩũru.” Mũndũ ũrĩ na mĩtugo mĩũru ekaga maũndũ mataagĩrĩire na mangĩrakaria andũ. Mĩtugo ta ĩyo ndĩonanagia wendo, tondũ yonanagia atĩ mũndũ ũcio ndareciria ũrĩa andũ arĩa angĩ maraigua kana ũrĩa marahutio nĩ ũrĩa areka. Ngũrani na ũguo, wendo ũrĩa ũtũtindĩkaga gwĩciria andũ arĩa angĩ nĩ ũrĩ gĩtĩo. Wendo nĩ ũtũmaga tũkorũo na mĩtugo mĩega, mĩthiĩre ya ũngai, na gĩtĩo kwerekera aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Nĩ ũndũ ũcio, wendo no ũtũgirĩrĩrie kwĩingĩrania na “mĩtugo ya thoni,” kana ũndũ o wothe ũngĩmakia kana ũrakarie Akristiano arĩa angĩ.—Aefeso 5:3, 4.

18. Mũndũ wonanagia wendo agaga kũnyitĩrĩra mawoni make nĩkĩ?

¹⁸ “Wendo . . . ndũcaragia ũrĩa ũngĩĩguna guo mwene.” Bibilia ĩngĩ ĩhũthagĩra ciugo ici: “Wendo ndũnyitagĩrĩra muonere waguo wa maũndũ.” Mũndũ wĩ na wendo ndanyitagĩrĩra atĩ maũndũ mothe mekwo na njĩra ĩrĩa we arenda, ta mawoni make arĩ o mo mega. Ndageragia gũtindĩkĩrĩria arĩa marĩ na mawoni ngũrani manyite mbaru mawoni make kana meke maũndũ na njĩra yake. Kũrũmia maũndũ na njĩra ĩyo kuonanagia mwĩtĩo, na Bibilia yugaga ũũ: “Mwĩtĩo ũũkaga mbere ya kũgwa.” (Thimo 16:18) Angĩkorũo na ma nĩ twendete aarĩ na ariũ a Ithe witũ, nĩ tũrĩtĩaga mawoni mao na kũngĩhoteka tũkororoa. Roho ũcio wa kuororoa nĩ ũratwarana na ciugo ici cia Paulo: “Mũndũ o wothe nĩ acaragie, ti maũndũ ma kwĩguna we mwene, no marĩa ma kũguna mũndũ ũrĩa ũngĩ.”—1 Akorintho 10:24.

19. Wendo ũtũteithagia gwĩka atĩa rĩrĩa twahĩtĩrio nĩ andũ arĩa angĩ?

¹⁹ “Wendo . . . ndũrakaraga na ihenya. Ndũtaraga maita marĩa ũhĩtĩirio.” Wendo ndũrakaragio na ihenya nĩ ciugo kana ciĩko cia andũ arĩa angĩ. Nĩ ma nĩ ũndũ wa ndũire kũrakara rĩrĩa twahĩtĩrio. No o na angĩkorũo twĩ na itũmi cia kũrakara, wendo ndũngĩreka tũikare tũrakarĩte. (Aefeso 4:26, 27) Tũtiagĩrĩirũo gũikara tũkĩririkanaga ciĩko na ciugo cia andũ iria itũrakaragia, ta tũciandĩkĩte ibuku-inĩ nĩguo itikariganĩre. Ngũrani na ũguo, wendo ũtũtindĩkaga twĩgerekanie na Ngai witũ ũrĩ wendo. O ta ũrĩa Gĩcunjĩ kĩa 26 kĩonanĩtie, Jehova nĩ ohanagĩra hangĩkorũo harĩ na gĩtũmi kĩega gĩa gwĩka ũguo. Atuohagĩra na akariganĩrũo, na njĩra ya atĩ ndaigaga mehia macio atĩ nĩguo agaacoka gũtũherithia rĩngĩ nĩ ũndũ wamo thutha-inĩ. Nĩ tũkenaga mũno tondũ Jehova ndataraga maita marĩa ahĩtĩirio!

20. Twagĩrĩirũo gwĩka atĩa rĩrĩa mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ agwa mehia-inĩ na agĩa na moimĩrĩro moru nĩ ũndũ wa mehia make?

²⁰ “Wendo . . . ndũkenagĩra maũndũ matarĩ ma ũthingu.” Bibilia ĩngĩ yugaga ũũ: “Wendo . . . ndũkenagĩra mehia ma arĩa angĩ.” Bibilia ya Moffatt nayo ĩhũthagĩra ciugo ici: “Wendo ndũkenaga rĩrĩa arĩa angĩ magwa mehia-inĩ.” Wendo ndũkenagĩra maũndũ matarĩ ma ũthingu, kwoguo ndũhũthagia ũritũ wa waganu wa mũthemba o wothe. Hihi twĩkaga atĩa rĩrĩa mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ agwa mehia-inĩ na agĩa na moimĩrĩro moru nĩ ũndũ wa mehia make? Wendo ndũngĩreka tũkenere ũndũ ũcio ta hihi tũngĩkorũo tũkiuga, ‘Ĩni! Ndũreke one ũguo!’ (Thimo 17:5) No nĩ tũkenaga rĩrĩa mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ wĩhĩtie oya makinya marĩa magĩrĩire nĩguo acokererie kĩĩroho.

“Njĩra Ĩrĩa Njega Makĩria”

21-23. (a) Paulo eendaga kuuga atĩa rĩrĩa ooigire atĩ “wendo ndũrĩ hĩndĩ ũthiraga”? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũkwarĩrĩrio gĩcunjĩ-inĩ kĩa mũthia?

²¹ “Wendo ndũrĩ hĩndĩ ũthiraga.” Paulo eendaga kuuga atĩa? Kũringana na ũhoro ũrĩa ũthiũrũrũkĩirie rĩandĩko rĩu, aaragĩrĩria iheo cia roho iria ciaheetwo Akristiano a tene. Iheo icio cioonanagia atĩ Ngai aarĩ hamwe na kĩũngano kĩu kĩerũ. No ti Akristiano othe maarĩ na ũhoti wa kũhonania, kũratha mohoro, kana kwaria na thiomi. O na kũrĩ ũguo, ũndũ ũcio ndũngĩamamakirie tondũ thutha-inĩ iheo icio nĩ cingĩathirire. Ĩndĩ nĩ harĩ kĩndũ gĩtangĩathirire, na Akristiano othe nĩ mangĩahotire gũkũria. Kĩarĩ kĩndũ kĩa mwanya, na gĩa gũtũũra gũkĩra ũhoti o wothe wa kũringa ciama. O na Paulo aagĩtire “njĩra ĩrĩa njega makĩria.” (1 Akorintho 12:31) “Njĩra ĩrĩa njega makĩria” yarĩ ĩrĩkũ? Yarĩ njĩra ya wendo.

²² Hatarĩ nganja, wendo wa Gĩkristiano ũrĩa wataarĩirio nĩ Paulo “ndũrĩ hĩndĩ ũthiraga,” na ũguo nĩ kuonania atĩ gũtirĩ hĩndĩ ũgaathira. Nginyagia rĩu wendo wa kwĩima nĩ wonanagia arũmĩrĩri a ma a Jesu nĩa. Na githĩ tũtionaga wendo ta ũcio thĩinĩ wa ciũngano cia athathaiya a Jehova thĩinĩ wa thĩ yothe? Wendo ũcio ũgaatũũra tene na tene tondũ Jehova nĩ erĩire ndungata ciake iria njĩhokeku muoyo wa tene na tene. (Thaburi 37:9-11, 29) Reke tũgerie o ũrĩa wothe tũngĩhota nĩguo ‘tũtũũre tũthiaga na wendo.’ Tũngĩka ũguo, nĩ tũrĩgĩaga na gĩkeno kĩnene kĩrĩa kiumanaga na kũheana. Makĩria ma ũguo, no tũthiĩ na mbere gũtũũra, na tũtũũre twendaine tene na tene, o ta Jehova, Ngai witũ ũrĩ wendo.

²³ Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ gĩa kũrĩkĩrĩria gĩcigo gĩkĩ kĩgiĩ wendo, nĩ twarĩrĩria ũrĩa tũngĩendana. No tweciria njĩra nyingĩ iria tũgunĩkaga nacio nĩ wendo wa Jehova, o hamwe na hinya wake, kĩhooto gĩake, na ũũgĩ wake, no twĩyũrie kĩũria gĩkĩ, ‘Ingĩonia Jehova atĩa atĩ na ma nĩ ndĩmwendete?’ Kĩũria kĩu nĩkĩo gĩkwarĩrĩrio gĩcunjĩ-inĩ kĩa mũthia.