GĨCUNJĨ GĨA GATANDATŨ
Aaitũrũrĩire Ngai Ngoro Yake Mahoya-inĩ
1, 2. (a) Nĩ kĩĩ gĩatũmĩte Hana orũo nĩ gĩkeno akĩĩharĩria gũthiĩ rũgendo? (b) Tũngĩĩruta atĩa kuumana na rũgano rwa Hana?
HANA eeharagĩria nĩ ũndũ wa rũgendo akĩgeria kweheria meciria make harĩ mathĩna make. O mwaka mũthuri wake Elikana nĩ aatwaraga famĩlĩ yake hekarũ-inĩ ĩrĩa yarĩ Shilo magathathaiye, kwoguo rĩagĩrĩire gũkorũo rĩrĩ ihinda rĩa gĩkeno. Jehova nĩ eendaga andũ makenere mahinda macio. (Thoma Gũcokerithia Maathani 16:15.) Hatarĩ nganja Hana nĩ aakenagĩra ciathĩ icio kuuma arĩ o mũnini. No maũndũ nĩ maagarũrũkĩte mĩaka-inĩ ya ica ikuhĩ.
2 Nĩ aarathimĩtwo na mũthuri wamwendete. O na kũrĩ ũguo, Elikana aarĩ na mũtumia ũngĩ wetagwo Penina, na onekaga muoroto wake ta warĩ gũtũũria Hana na maithori. Penina nĩ aabangĩte njĩra ya gũtuuria Hana makĩria, o na hĩndĩ ya ciathĩ icio cia o mwaka. Na njĩra ĩrĩkũ? Wĩtĩkio wa Hana harĩ Jehova wamũteithirie atĩa kũhiũrania na ũndũ ũcio mũritũ? Angĩkorũo nĩ ũrahiũrania na moritũ maratũma ũũrũo nĩ gĩkeno, rũgano rwa Hana nĩ rũgũgwĩkĩra ngoro.
“Ngoro Yaku Ĩiguithĩtio Ũũru nĩ Kĩ?”
3, 4. Hana aarĩ na mathĩna marĩkũ merĩ, na nĩkĩ o ũmwe wamo ndwarĩ mũhũthũ?
3 Bibilia nĩ ĩguũragia mathĩna merĩ manene Hana aarĩ namo. Aarĩ na ũhoti mũnini wa kũhiũrania na wa mbere no gũtirĩ ũndũ aangĩekire na wa kerĩ. Thĩna wa mbere nĩ atĩ mũthuriwe aahikĩtie atumia erĩ, na mũiruwe nĩ aamũthũire mũno. Wa kerĩ nĩ atĩ ndaagĩaga ciana. Ũndũ ũcio nĩ mũritũ harĩ mũtumia o wothe wĩriragĩria kũgĩa ciana, no nĩ warĩ wa kĩeha mũno mahinda-inĩ ma Hana. Ciana nĩcio cierĩgagĩrĩrũo itwarithie na mbere rĩĩtwa rĩa famĩlĩ. Mũtumia kwaga kũgĩa ciana warĩ ũndũ wa kũnyararithia na wa thoni.
4 Tiga nĩ Penina, no gũkorũo Hana nĩ aangĩahotire kũũmĩrĩria ũndũ ũcio. Ndwarĩ ũndũ mũhũthũ gũkorũo thĩinĩ wa kĩhiko gĩa atumia aingĩ. Kaingĩ nĩ gwakoragwo na ngũĩ, rũmena na gũtuurithania ngoro. Kĩhiko kĩa mũthemba ũcio kĩarĩ mũgarũ na kĩrĩa Ngai aambĩrĩirie mũgũnda-inĩ wa Edeni. (Kĩam. 2:24) Bibilia ndĩgathagĩrĩria kĩhiko gĩa atumia aingĩ, na maũndũ marĩa meekĩkaga famĩlĩ-inĩ ya Elikana nĩ ngerekano njega ya kuonania ũguo.
5. Penina eendaga gũtuurithia Hana nĩkĩ, na eekire ũguo atĩa?
5 Hana nĩwe wendetwo makĩria nĩ Elikana. Historĩ ya Kĩyahudi yonanagia atĩ aahikirie Hana mbere ya Penina. O ũrĩa kũngĩkorũo kwarĩ, Penina eekaga ũrĩa wothe aangĩahotire gũtuurithia Hana tondũ nĩ aamũiguagĩra ũiru. Ũndũ ũrĩa mũnene aakĩrĩte Hana naguo nĩ atĩ we nĩ aagĩaga ciana. Penina ndaikaraga atagĩĩte mwana, na o ũrĩa ciaingĩhaga noguo eeyonaga arĩ wa bata. Handũ ha kũiguĩra Hana tha na kũmũũmĩrĩria, Penina aahũthagĩra ũndũ ũcio kũmũtuurithia makĩria. Bibilia yugaga atĩ Penina aathirĩkagia Hana nĩguo ‘amũiguithie ũru ngoro.’ (1 Sam. 1:6) Eekaga ũguo akĩendaga. Muoroto wake warĩ gũtuurithia Hana, na nĩ aahotire gwĩka ũguo.
Hana nĩ aatangĩkaga mũno nĩ ũndũ wa kwaga ciana, na Penina eekaga ũrĩa wothe aangĩahotire kũmũtuurithia makĩria
6, 7. (a) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Hana aage kumbũrĩra Elikana maũndũ mothe o na akĩgeragia kũmũũmĩrĩria? (b) Hihi Hana kwaga kũgĩa ciana kuonanagia atĩ Jehova ndaakenagio nĩwe? Taarĩria. (Rora kohoro ka magũrũ-inĩ.)
6 Kũroneka hĩndĩ ĩrĩa Penina eendaga mũno kũiguithia Hana ũũru nĩ rĩrĩa maathiaga Shilo. Elikana aagayagĩra ciana ciothe cia Penina magongona ma kũrutĩra Jehova, “cia ihĩĩ na cia airĩtu.” No Hana aaheagwo igai rĩake riki tondũ ndaarĩ na mwana. Penina aahũthĩrire kamweke kau gũthirĩkia Hana na kũmũririkania atĩ ndaarĩ na mwana ũndũ ũrĩa waatũmire arĩre na aremwo nĩ kũrĩa. Elikana nĩ onire ũrĩa Hana aatangĩkĩte na atĩ ndaarĩaga, nĩ ũndũ ũcio akĩgeria kũmũũmĩrĩria. Aamũririe ũũ: “Nĩ kĩ gĩgũkũrĩria, Hana? Na nĩ kĩ kĩgirĩtie ũrĩe irio? Ngoro yaku ĩiguithĩtio ũũru nĩ kĩ? Githĩ ndikũgunĩte gũkĩra ihĩĩ ikũmi?”—1 Sam. 1:4-8.
7 Elikana nĩ aamenyire atĩ Hana aatangĩkĩte nĩ ũndũ wa gũkorũo ndaagĩaga ciana. Hana nĩ aakenirio nĩ ciugo cia wendo cia Elikana.a Elikana ndaagwetire ũhoro wa rũmena rwa Penina na Bibilia ndĩonanagia kana Hana nĩ aamwĩrire. No gũkorũo onire atĩ kũmwĩra ũhoro wa Penina nĩ kũngĩathũkirie maũndũ makĩria. Hihi nĩ harĩ ũndũ Elikana aangĩahotire gwĩka? Githĩ rũmena rwa Penina to kũingĩha rũngĩaingĩhire nacio ciana na ndungata ciake ciĩke o take? Hana angĩaiguire ta atarĩ wa famĩlĩ ĩyo o na gũtuĩka kwarĩ gwake.
Rĩrĩa Hana eekirũo maũndũ matarĩ ma kĩhooto, eehokire Jehova amũmĩrĩrie
8. Rĩrĩa wekwo maũndũ matarĩ ma kĩhooto-rĩ, nĩkĩ nĩ ũndũ wa gwĩkĩra ngoro kũririkana atĩ Jehova nĩ Ngai wa kĩhooto?
8 O na angĩkorũo Elikana nĩ aamenyaga maũndũ mothe marĩa Penina eekaga Hana kana ndaamenyaga, gũtirĩ ũndũ Jehova Ngai atoonaga. Kiugo gĩake kĩonanagia atĩ nĩ onaga maũndũ mothe, na njĩra ĩyo gĩkaheana mũkaana mũrũmu harĩ arĩa othe mekaga arĩa angĩ ũru nĩ ũndũ wa ũiru na rũmena. Nao andũ arĩa mekagwo maũndũ macio na maigaga thayũ no mekĩrũo ngoro nĩ kũmenya atĩ Ngai ahũthagĩra kĩhooto kũrũnga maũndũ ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire. (Thoma Gũcokerithia Maathani 32:4.) No kũhoteke Hana nĩ aamenyaga ũguo, amu acaririe ũteithio kũrĩ Jehova.
“Ndaigana Gũcoka Gũtuka Gĩthiithi”
9. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ũrĩa Hana eeharĩirie gũthiĩ Shilo o na akĩmenyaga ũrĩa Penina aangĩekire?
9 Rũcinĩ tene kwarĩ na mĩhangʼo mĩingĩ mũno mũciĩ-inĩ ũcio. Andũ othe nginya ciana nĩ meeharagĩria nĩ ũndũ wa rũgendo. Nĩguo famĩlĩ ĩyo nene ĩkinye Shilo, ĩngĩathire makĩria ma kiromita 30 ĩtuĩkanĩirie bũrũri-inĩ wa Efiraimu ũrĩa warĩ na irĩma.b Rũgendo rũu rũngĩoire mũthenya ũmwe kana ĩĩrĩ gũthiĩ na magũrũ. O na gũtuĩka Hana nĩ aamenyaga ũrĩa Penina aangĩekire, ndaatigirũo mũciĩ. Na njĩra ĩyo akĩigĩra athathaiya a Ngai kĩonereria kĩega. Ti ũndũ wa ũũgĩ gwĩtĩkĩria mĩthiĩre mĩũru ya arĩa angĩ ĩingĩrĩre ũthathaiya witũ harĩ Ngai. Tũngĩka ũguo, no twage irathimo iria tũbataraga nĩguo tũhote kũũmĩrĩria moritũ.
10, 11. (a) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Hana athiĩ hekarũ-inĩ rĩrĩa aagĩire na mweke wa gwĩka ũguo? (b) Hana aaitũrũrĩire Jehova ngoro yake mahoya-inĩ atĩa?
10 Thutha wa gũthiĩ mũthenya mũgima magereire bara ciĩgonyete irĩma-inĩ, famĩlĩ ĩyo nĩ yakuhĩrĩirie Shilo. Taũni ĩyo yarĩ karĩma-inĩ karigicĩirio nĩ tũrĩma tũngĩ tũraihu. O ũrĩa maakuhagĩrĩria, no kũhoteke Hana nĩ eeciragia ũrĩa angĩerire Jehova mahoya-inĩ. Rĩrĩa maakinyire, makĩrĩa irio marĩ famĩlĩ yothe. Rĩrĩa Hana onire kamweke, akĩyeherania nao, agĩthiĩ hekarũ-inĩ ya Jehova. Eli, Mũthĩnjĩri-Ngai-Mũnene aaikarĩte thĩ hakuhĩ na mũrango. No Hana ndaamuonire tondũ eeciragia ũhoro wa mahoya make. Aarĩ na ma atĩ arĩ kũu hekarũ-inĩ mahoya make nĩ maangĩaiguirũo. O na angĩkorũo gũtirĩ mũndũ ũngĩ ũngĩamenyire wega thĩna ũrĩa aarĩ naguo, Jehova nĩ angĩamenyire. Arĩ kũu, akĩritũhĩrũo nĩ ihooru mũno nginya akĩambĩrĩria kũrĩra.
11 Hana akĩhoya Jehova atekumũkania ciugo, o akĩrĩraga. Iromo ciake nĩ ciainainaga akĩgeria gwetha ciugo cia gũtaarĩria ruo rwake. Akĩhoya ihinda iraihu na agĩitũrũrĩra Jehova ngoro yake. No to kũhoya aahoire Ngai amũhingĩrie wendi wake wa kũgĩa ciana. Makĩria ma kwenda kũrathimwo nĩ Ngai, Hana nĩ eeriragĩria mũno kũmũhe kĩrĩa aangĩahotire. Nĩ ũndũ ũcio akĩĩhĩta atĩ angĩagĩire kahĩĩ, nĩ angĩakaheanire gatungatagĩre Jehova.—1 Sam. 1:9-11.
12. Kũringana na kĩonereria kĩa Hana-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ mahoya twagĩrĩirũo kũririkana?
12 Hana nĩ aaigĩire ndungata ciothe cia Ngai kĩonereria kĩega ũhoro-inĩ wĩgiĩ mahoya. Jehova endaga andũ ake mamũhingũrĩre ngoro ciao na mamũitũrũrĩre mĩtangĩko yao o ta ũrĩa kaana kangĩka kũrĩ mũciari kehokete. (Thoma Thaburi 62:8; 1 Athesalonike 5:17.) Mũtũmwo Petero aatongoririo nĩ roho kwandĩka ciugo ici cia gwĩkĩra ngoro ciĩgiĩ kũhoya Jehova: “Na mũmũrekagĩrĩrie maũndũ mothe marĩa mũtangĩkagĩra, tondũ nĩwe ũrũmbũyanagia na maũndũ manyu.”—1 Pet. 5:7.
13, 14. (a) Eli aahiũhire gũtua ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ Hana, na nĩkĩ? (b) Hana aaigire kĩonereria kĩega kĩa wĩtĩkio atĩa kũgerera ũrĩa aacokeirie Eli?
13 Andũ matikoragwo na tha ta cia Jehova na matingĩhota kũmenya maũndũ mothe. Rĩrĩa Hana aarĩraga akĩhoya, nĩ kũrĩ mũgambo wamũhahũrire. Warĩ wa Eli, mũthĩnjĩri-Ngai-mũnene, ũrĩa wakoretwo akĩmũbaara. Akĩmũũria ũũ: “Ũgũtũũra ũrĩagwo nginya hĩndĩ ĩ? Eheria ndibei, ĩo yaku ĩgũthire.” Eli nĩ onete Hana akĩinaina iromo, akĩrĩra, na arĩ na mĩtangĩko. Handũ ha gũtuĩria nĩ kĩĩ kĩarĩ kĩũru, aahiũhire gũtua atĩ Hana aarĩ mũrĩĩu.—1 Sam. 1:12-14.
14 No nginya Hana akorũo nĩ aaiguire ũũru mũno nĩ kwĩrũo ciugo icio, makĩria ciumĩte kũrĩ Eli ihinda-inĩ rĩu aarĩ na mĩtangĩko. O na kũrĩ ũguo, o rĩngĩ nĩ aaigire kĩonereria kĩega kĩa wĩtĩkio. Ndeetĩkĩririe kwaga gũkinyanĩra kwa mũndũ kũingĩrĩre ũthathaiya wake harĩ Jehova. Aacokeirie Eli na njĩra ya gĩtĩo na akĩmũtaarĩria thĩna wake. Nake Eli akĩmwĩra ũũ, hihi na mũgambo mwororo: “Thiĩ na ũhoro; Ngai wa Isiraeli aroetĩkĩra ihoya rĩaku rĩu ũmũhoete.”—1 Sam. 1:15-17.
15, 16. (a) Hana aaiguire atĩa thutha wa gũitũrũrĩra Jehova ngoro yake na kũmũthathaiya hekarũ-inĩ? (b) Tũngĩĩgerekania atĩa na Hana rĩrĩa twaigua tũritũhĩirũo nĩ mĩtangĩko?
15 Hana aaiguire atĩa thutha wa gũitũrũrĩra Jehova ngoro yake na kũmũthathaiya kũu hekarũ-inĩ? Bibilia yugaga ũũ: “Mũndũ-wa-nja ũcio agĩĩthiĩra, akĩrĩa irio; na ndaigana gũcoka gũtuka gĩthiithi.” (1 Sam. 1:18) Hana aaiguire acokwo nĩ thayũ. Nĩ ta oete mũrigo ũcio mũritũ wa mĩtangĩko akaũrekeria Jehova, tondũ aarĩ na hinya mũingĩ kũmũkĩra. (Thoma Thaburi 55:22.) Hihi nĩ harĩ ũndũ ũngĩmũrema? Aca, gũtirĩ ũndũ wanamũrema, ũngĩmũrema, na ũkamũrema!
16 Rĩrĩa twaigua tũritũhĩirũo na tũgatoorio nĩ kĩeha, nĩ wega tũrũmĩrĩre kĩonereria kĩa Hana, tũitũrũre ngoro citũ harĩ Ũrĩa Bibilia ĩtaga ‘Mũigua wa mahoya.’ (Thab. 65:2) Tũngĩka ũguo tũrĩ na wĩtĩkio, kĩeha gitũ nĩ gĩgũthira na ithenya rĩakĩo tũgĩe na “thayũ wa Ngai, ũrĩa ũtangĩmenyeka ũrĩa ũtariĩ.”—Afil. 4:6, 7.
‘Gũtirĩ Rũaro Rũngĩ rwa Ihiga Rũtariĩ ta Ngai Witũ’
17, 18. (a) Elikana onanirie atĩa atĩ nĩ eetĩkanĩirie na mwĩhĩtwa wa Hana? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Penina aaremirũo gũcoka gwĩka Hana?
17 Rũcinĩ rũrũ rũngĩ Hana agĩcoka hekarũ-inĩ marĩ na Elikana. No kũhoteke nĩ aamwĩrĩte ũhoro wa ihoya na mwĩhĩtwa wake, tondũ Watho wa Musa nĩ wetĩkĩrĩtie mũthuri gũthahia mwĩhĩtwa wa mũtumia wake angĩkorũo ndaawĩtĩkĩrĩte mbere ya mũtumia kwĩhĩta. (Ndar. 30:10-15) Mũthuri ũcio mwĩhokeku ndaathahirie mwĩhĩtwa ũcio. Handũ ha ũguo, maathathayirie Jehova marĩ hamwe hekarũ-inĩ matanainũka.
18 Penina aamenyire rĩ atĩ ndangĩahotire gũtuurithia Hana rĩngĩ? O na gũtuĩka Bibilia ndĩgwetaga, ciugo ‘ndaigana gũcoka gũtuka gĩthiithi’ cionanagia atĩ kuuma hĩndĩ ĩyo, Hana nĩ aathirirwo nĩ mĩtangĩko biũ. O ũrĩa kĩngĩkorũo kũrĩ, Penina nĩ aamenyire o narua atĩ ciĩko ciake itiathumbũraga Hana. Bibilia ndĩcokaga kũgweta rĩĩtwa rĩake rĩngĩ.
19. Hana aarathimirũo atĩa, na onanirie atĩa atĩ ndaariganĩirũo nĩ ũrĩa wamũrathimĩte?
19 O ũrĩa matukũ maahĩtũkaga, thayũ wa meciria ũrĩa Hana aarĩ naguo nĩ waamũreheire gĩkeno kĩnene. Aarĩ na nda! O na arĩ na gĩkeno ũguo, Hana ndaariganĩirũo nĩ ũrĩa wamũrathimĩte. Rĩrĩa aagĩire kahĩĩ, aagetire Samueli, rĩrĩa riugĩte “Rĩĩtwa rĩa Ngai,” kuonania kwĩhoka rĩĩtwa rĩa Ngai ta ũrĩa Hana eekĩte. Mwaka ũcio ndaathiire Shilo hamwe na Elikana na famĩlĩ. Aaikarire mũciĩ mĩaka ĩtatũ nginya rĩrĩa aatigithirie kaana kau kuonga. Agĩcoka akĩĩharĩria meciria nĩ ũndũ wa mũthenya ũrĩa mangĩatiganire na mũrũwe ũcio eendete mũno.
20. Hana na Elikana maahingirie atĩa kĩrĩko kĩrĩa meerĩte Jehova?
20 Ndwarĩ ũndũ mũhũthũ gũtigana. Hatarĩ nganja Hana nĩ aamenyaga atĩ Samueli nĩ aangĩarũmbũirio nĩ atumia arĩa maatungataga hekarũ-inĩ kũu Shilo. No Samueli aarĩ mũnini mũno, na gũtirĩ mũtumia ũtangĩritũhĩrũo nĩ gũtigana na mwana wake. O na kũrĩ ũguo, Hana na Elikana nĩ maatwarire kaana kau meyendeire. Makĩruta magongona nyũmba-inĩ ya Ngai, na makĩneana Samueli kũrĩ Eli, makĩririkania Eli mwĩhĩtwa ũrĩa Hana eehĩtĩte arĩ kũu mĩaka ĩigana ũna mbere ĩyo.
Hana aarĩ kĩrathimo kĩnene harĩ mũrũwe Samueli
21. Ihoya rĩa Hana harĩ Jehova rĩonanirie atĩa ũrĩa aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu? (Rora nginya gathandũkũ “Mahoya Merĩ ma Mwanya.”)
21 Hana agĩcoka akĩhoya, na Ngai akĩona atĩ ihoya rĩu nĩ rĩagĩrĩire kwandĩkwo thĩinĩ wa Kiugo gĩake. Ũgĩthoma ciugo icio ciake iria irĩ thĩinĩ wa 1 Samueli 2:1-10, nĩ ũkuona atĩ o mũhari nĩ ũronania ũrĩa aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu. Nĩ aagocire Jehova nĩ ũndũ wa hinya wake ũtangĩgereka, ũhoti wake mũnene wa gũconorithia arĩa etĩi, kũrathima arĩa mahinyagĩrĩrio, kũniina andũ na nginya kũmahonokia kuuma gĩkuũ-inĩ. Ningĩ nĩ aagocire Ithe wa igũrũ nĩ ũndũ wa ũtheru wake wa mwanya, kĩhooto gĩake, na wĩhokeku wake. Hana aarĩ na gĩtũmi kĩega gĩa kuuga ũũ: ‘Gũtirĩ rũaro rũngĩ rwa ihiga rũtariĩ ta Ngai witũ.’ Jehova nĩ wa kwĩhokeka biũ na ndacenjagia, nĩ omagĩrĩria arĩa othe mathiaga kũrĩ we mahinyĩrĩrĩkĩte na arĩa makuĩte ngoro.
22, 23. (a) Tũngĩgĩa na ma atĩa atĩ Samueli aakũrire akĩmenyaga atĩ aciari ake nĩ maamwendete? (b) Nĩ irathimo irĩkũ ingĩ Jehova aaheire Hana?
22 Kĩarĩ kĩrathimo harĩ Samueli gũkorũo atĩ nyina aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu harĩ Jehova. O na gũtuĩka o ũrĩa aakũraga nĩ aaiguaga akĩenda gũkorũo hamwe na nyina, ndoonaga atiganĩirio. Hana nĩ aathiaga Shilo o mwaka gũtwarĩra mũrũwe gakanjũ ga kwĩhumba agĩtungata hekarũ-inĩ. Hana nĩwe watumaga gakanjũ kau kuonania atĩ nĩ eendete mũrũwe na nĩ aamũrũmbũyagia. (Thoma 1 Samueli 2:19.) No tũhũũre mbica akĩmũhumba gakanjũ kau, agakanyorokia na akamũrora akenete akĩmwĩraga ciugo cia kũmwĩkĩra ngoro. Samueli nĩ aarathimĩtwo gũkorũo na nyina wamwendete, na akũra agĩtuĩka kĩrathimo harĩ aciari ake na harĩ Aisiraeli othe.
23 Hana o nake ndaariganĩire. Jehova nĩ aamũrathimire, akĩgĩa ciana ingĩ ithano. (1 Sam. 2:21) No kũhoteke kĩrathimo kĩrĩa kĩnene makĩria Hana aarĩ nakĩo nĩ ũrata wake na Jehova ũrĩa wathiaga ũgĩkũraga. O nawe ũrogĩa na ũrata ta ũcio, ũkĩĩgerekania na wĩtĩkio wa Hana.
a O na gũtuĩka Bibilia yugaga atĩ Jehova ‘nĩ aahingĩte Hana nda,’ gũtirĩ ũndũ wonanagia atĩ Ngai ndaakenagio nĩ mũtumia ũcio mwĩhokeku na mwĩnyihia. (1 Sam. 1:5) Rĩmwe na rĩmwe Bibilia ĩgwetaga maũndũ marĩa Ngai etĩkĩrĩtie mekĩke ta arĩ we wĩkĩte.
b Ũraihu wa rũgendo rũu ũthimĩtwo kũringana na ũhotekeku wa atĩ Rama, taũni ĩrĩa Elikana aaikaraga, noyo yacokire gwĩtwo Arimathea hĩndĩ ya Jesu.