Kũhoya Mũhera​—Nĩ kwa Bata Harĩ Gũcaria Thayũ

MWANDĨKI ũmwe na mũthomi wa mĩtugo na thiomi cia andũ wa Georgetown University ĩrĩa ĩkoragwo Washington, D.C. wĩtagwo Deborah Tannen aandĩkire ũũ: “Kũhoya mũhera nĩ kũrĩ ũguni. Nĩ kũniinaga ngarari hatarĩ na mbaara, gũkaiguithania ndũrĩrĩ igayũkanĩte, gũgateithia thirikari gũtaũkĩrũo nĩ mathĩna ma raia ao, na gũgacokia thayũ gatagatĩ-inĩ ka arata.”

Bibilia nĩ yonanagia atĩ kũhoya mũhera kuuma ngoro nĩ njĩra njega ya gũcaria thayũ gatagatĩ-inĩ ka andũ mataraiguithania. Kwa ngerekano, ngerekano-inĩ ya Jesu ya mũrũ ũrĩa worĩte, rĩrĩa mũrũ ũcio aacokire mũciĩ na akĩhoya mũhera kuuma ngoro, ithe nĩ eehaarĩirie kũmwamũkĩra. (Luka 15:17-24) Kwoguo, mũndũ nĩ agĩrĩirũo kũniina mwĩtĩo nĩguo ahoe mũhera. Harĩ mũndũ mwĩnyihia, nĩ ũndũ mũhũthũ kũhoya mũhera.

Ũguni wa Kũhoya Mũhera

Mũtumia ũmwe Mũisiraeli wetagwo Abigaili nĩ aatũigĩire kĩonereria kĩa ũguni wa kũhoya mũhera, o na gũtuĩka nĩ mũthuri wake wahĩtĩtie. Rĩrĩa Daudi na arũme ake maaikaraga werũ-inĩ nĩ maagitĩire ngʼondu cia Nabali, mũthuri wa Abigaili. O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa anake a Daudi maahoire mũgate na maĩ, Nabali aamaarĩirie ũũru na akĩmaingata. Daudi akĩrakara, na akĩoya arũme 400 mathiĩ makorage Nabali na andũ a nyũmba yake. Rĩrĩa Abigaili aaiguire ũhoro ũcio, agĩthiĩ gũcemania na Daudi. Rĩrĩa aamuonire, akĩĩgũithia agĩturumithia ũthiũ wake mbere ya Daudi. Agĩcoka akiuga: “Mwathi wakwa, reke njokererũo nĩ mahĩtia macio arĩ niĩ; reke ndungata yaku ya mũirĩtu ĩkwarĩrie, na ũthikĩrĩrie ciugo cia ndungata yaku ya mũirĩtu.” Thutha ũcio Abigaili akĩmũtaarĩria ũrĩa gwatariĩ, na akĩmũhe kĩheo kĩa indo cia kũrĩa na cia kũnyua. Nĩ ũndũ ũcio Daudi akĩmwĩra: “Ambata ũcoke gwaku mũciĩ na thayũ. Atĩrĩrĩ, nĩ ndagũthikĩrĩria, na nĩ ngũhingia ihoya rĩaku.”​—1 Samueli 25:2-35.

Tondũ Abigaili aarĩ mwĩnyihia na nĩ aahoire mũhera, nĩ aahonokirie andũ a nyũmba yake. O na Daudi nĩ aamũcokeirie ngatho nĩ ũndũ wa kũmũgirĩrĩria ndakagĩe na ihĩtia rĩa ũiti wa thakame. O na gũtuĩka Abigaili tiwe wahĩtĩirie Daudi na arũme ake, nĩ eetĩkĩrire mahĩtia ma mũthuriwe na agĩcokia thayũ hamwe na Daudi.

Kĩonereria kĩngĩ kĩa mũndũ wehaarĩirie kũhoya mũhera nĩ Paulo. Kũrĩ hĩndĩ aabatarire gwĩtetera mbere ya igooti inene rĩa Ayahudi rĩa Sanhedrini. Anania mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene nĩ aarakaririo mũno nĩ ciugo cia Paulo, na agĩatha arĩa maarũgamĩte hakuhĩ na Paulo mamũgũthe kanua. Hĩndĩ ĩyo Paulo akĩmwĩra: “Wee rũthingo rũrũ rũhake rangi mwerũ, Ngai nĩ egũkũgũtha. Ũikarĩte thĩ hau ũnduĩre na Watho na no ũroina Watho ũcio na njĩra ya gwathana ngũthwo?” Rĩrĩa arĩa maarũgamĩte hakuhĩ nake maamwĩrire atĩ nĩ ahĩtĩria mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene, o rĩmwe mũtũmwo Paulo agĩtĩkĩra mahĩtia make akiuga: “Ariũ a baba, ndikũmenyaga atĩ nĩ mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene. Nĩ gũkorũo nĩ kwandĩkĩtwo atĩrĩ, ‘Ndũkanaarĩrie mũtongoria wa andũ anyu ũũru.’”​—Atũmwo 23:1-5.

Paulo aaugĩte ũhoro wa ma. Mũtuanĩri ciira ndaabatiĩ kũhũthĩra haaro. O na kũrĩ ũguo, mũtũmwo Paulo nĩ aahoire mũhera nĩ ũndũ wa kwarĩria mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene na njĩra yoonekaga ĩtarĩ ya gĩtĩo.a Nĩ ũndũ wa Paulo kũhoya mũhera, igooti rĩu rĩa Sanhedrini nĩ rĩetĩkĩrire kũmũthikĩrĩria. Tondũ Paulo nĩ aamenyaga atĩ andũ acio a Sanhedrini matiaiguanagĩra ũhoro wĩgiĩ ũriũkio, aameerire atĩ arathitangĩrũo wĩtĩkio wake wĩgiĩ ũriũkio. Andũ a Sanhedrini makĩambĩrĩria gũkararania, na arĩa maarĩ Afarisai makĩnyitanĩra na Paulo.​—Atũmwo 23:6-10.

Tũngĩĩruta atĩa kuumana na cionereria icio igĩrĩ irĩ thĩinĩ wa Bibilia? Tondũ Abigaili na Paulo nĩ meehaarĩirie kũhoya mũhera, andũ acio angĩ nao nĩ meehaarĩirie kũmathikĩrĩria. Kwoguo kũhoya mũhera no gũtũteithie gũcokia thayũ. Gwĩtĩkĩra mahĩtia na kũhoya mũhera nĩ ũndũ wa mahĩtia macio no gũtũteithĩrĩrie kũniina thĩna.

‘No Itakĩhĩtĩtie’

Tũngĩmenya atĩ harĩ mũndũ ũrakarĩte nĩ ũndũ wa ũndũ tugĩte kana tũgeka, no tuone ta mũndũ ũcio araritũhia ũhoro. No Jesu aaheire arutwo ake ũtaaro ũyũ: “Ũngĩkorũo ũgĩtwara kĩheo gĩaku kĩgongona-inĩ na ũrĩ hau ũririkane atĩ mũrũ wa Ithe wanyu arĩ na ũndũ nawe, tiga kĩheo gĩaku hau mbere ya kĩgongona, na ũthiĩ. Amba ũthondeke thayũ na mũrũ wa Ithe wanyu, thutha ũcio ũcoke ũkarute kĩheo gĩaku.”—Mathayo 5:23, 24.

Kwa ngerekano, mũrũ wa Ithe witũ ũmwe no one ta ũmũhĩtĩirie. Ũndũ-inĩ ũcio, Jesu aaugire atĩ wagĩrĩirũo ũthiĩ “ũthondeke thayũ na mũrũ wa Ithe wanyu,” o na angĩkorũo ũrona ta ũtamũhĩtĩirie. Kũringana na maandĩko ma Kĩngiriki, kiugo kĩrĩa Jesu aahũthĩrire kĩonanagia atĩ ‘thutha wa andũ kwaga kũiguithania, o mũndũ nĩ abatiĩ gwĩtĩkĩra mahĩtia make.’ (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Hatarĩ nganja, rĩrĩa andũ erĩ mataraiguithania no kũhoteke o eerĩ marĩ na mahĩtia na gĩkĩro kĩna tondũ eerĩ ti akinyanĩru na no mahĩtie. Nĩkĩo harĩ bata o mũndũ gwĩtĩkĩra mahĩtia make.

Ũndũ ũrĩa mũnene ti ũrĩa ũhĩtĩirie ũngĩ no nĩ ũrĩa ũkuoya ikinya rĩa mbere gũcaria thayũ. Rĩrĩa mũtũmwo Paulo aamenyire atĩ Akristiano a Korintho nĩ maatwaranaga magooti-inĩ nĩ ũndũ wa kwaga kũiguithanĩria maũndũ makoniĩ mbeca, aamarũngire akĩmeera: “Githĩ ti kaba mwĩtĩkagĩre kũhĩtĩrio? Githĩ ti kaba mwĩtĩkagĩre gũtunywo?” (1 Akorintho 6:7) O na gũtuĩka Paulo aaugire ũguo tondũ ndeendaga Akristiano acio matwarane magooti-inĩ, ũtaaro ũrĩa aaheanaga nĩ ũyũ: Thayũ gatagatĩ-inĩ ka Akristiano nĩ wa bata gũkĩra kuonania ũrĩa ũhĩtĩirie ũngĩ. Kũririkanaga ũtaaro ũcio nĩ kũrĩtũteithagia kũhoya mũhera rĩrĩa mũndũ ona ta tũmũhĩtĩirie.

Hoya Mũhera Kuuma Ngoro-inĩ

Andũ amwe nĩ mahũthagĩra ũũru ciugo cia kũhoya mũhera. Kwa ngerekano, bũrũri-inĩ wa Japan, kiugo sumimasen, kĩrĩa kĩhũthĩkaga kũhoya mũhera, nĩ kĩhũthagĩrũo maita maingĩ mũno. O na no kĩhũthĩke gũcokia ngatho, kuonania atĩ nĩ ũrahoya mũhera tondũ ndũkũhota gwĩkĩra mũndũ ũcio ũndũ ta ũcio agwĩkĩra. Tondũ nĩ kĩhũthagĩrũo mũno, andũ amwe nĩ marigagwo kana ciugo icio ikoragwo ciumĩte ngoro-inĩ. Nginya thiomi-inĩ ingĩ, ciugo cia kũhoya mũhera nĩ ihũthagĩrũo gũkĩria njano.

Rũthiomi-inĩ o ruothe, nĩ harĩ bata kũhoya mũhera kuuma ngoro-inĩ. Ciugo citũ na ũrĩa tũraciuga kwagĩrĩire kuonania atĩ tũrahoya mũhera kuuma ngoro-inĩ. Mahunjio-inĩ ma Kĩrĩma-inĩ, Jesu Kristo aarutire arutwo ake ũũ: “Rekei ‘Ĩĩ’ yanyu ĩtuĩke ĩĩ, nayo ‘Aca’ yanyu ĩtuĩke aca, tondũ ũndũ ũrĩa ũkĩrĩte macio uumĩte kũrĩ ũrĩa mũũru.” (Mathayo 5:37) Kwoguo wahoya mũhera, reke ũndũ ũcio uume ngoro-inĩ! Ta wĩcirie ngerekano ĩno: Mũthuri ũmwe ũrĩ raini-inĩ kĩwanja-inĩ kĩa ndege akahoya mũhera nĩ ũndũ wa mĩrigo yake kũringa mũtumia ũrĩa ũrĩ mbere yake. Thutha wa kahinda kanini raini yathiĩ na mbere, mũrigo wake ũkĩringa mũtumia ũcio na o rĩngĩ akĩhoya mũhera. Rĩrĩa ũndũ ũcio wekĩkire rĩngĩ, mũndũ ũrĩa maarĩ hamwe na mũtumia ũcio akĩĩra mũthuri ũcio atĩ angĩkorũo arahoya mũhera kuuma ngoro-inĩ, nĩ agĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ mũrigo ũcio ndũkũringa mũtumia ũcio rĩngĩ. Kwoguo angĩkorũo nĩ twahoya mũhera kuuma ngoro-inĩ, twagĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ tũtigũcokera mahĩtia macio rĩngĩ.

Angĩkorũo tũrahoya mũhera kuuma ngoro-inĩ, no mũhaka twĩtĩkĩre mahĩtia maitũ, tũhoe tuoherũo, na twĩrutanĩrie gũthondeka ũndũ o wothe tũngĩkorũo tũthũkĩtie. Nake mũndũ ũrĩa ũhĩtĩirio agĩrĩire gũkorũo ehaarĩirie kuohera mũndũ ũcio wĩrirĩte. (Mathayo 18:21, 22; Mariko 11:25; Aefeso 4:32; Akolosai 3:13) Tondũ ithuothe tũrĩ andũ matarĩ akinyanĩru, gũcokia thayũ gũtikoragwo kũrĩ kũhũthũ hingo ciothe. O na kũrĩ ũguo, ciugo cia kũhoya mũhera nĩ cia bata mũno harĩ gũcokia thayũ.

Nĩ Rĩ Tũtagĩrĩirũo Kũhoya Mũhera?

O na gũtuĩka nĩ ũndũ wa bata kũhoya mũhera nĩguo tũtũũrie thayũ, mũndũ mũũgĩ nĩ amenyaga atĩ ti hĩndĩ ciothe ũkoragwo ũrĩ ũndũ mwagĩrĩru gwĩka ũguo. Kwa ngerekano, rĩrĩa ũndũ ũcio ũhutanĩtie na wĩkindĩru witũ harĩ Ngai. Rĩrĩa Jesu Kristo aarĩ gũkũ thĩ, “nĩ eenyihirie na agĩathĩka o nginya gĩkuũ, ĩni, nginya rĩrĩa aakuĩrĩire mũtĩ-inĩ wa kũnyarirĩrũo.” (Afilipi 2:8) O na kũrĩ ũguo, ndahoire mũhera nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa eetĩkĩtie nĩguo etheme kũnyarirũo. Jesu ndahoire mũhera rĩrĩa mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene aamwĩrire ũũ: “Ndakwĩhĩtithia mbere ya Ngai ũrĩa ũtũũraga muoyo ũtwĩre kana wee nĩwe Kristo, Mũrũ wa Ngai!” Handũ ha kũhoya mũhera arĩ na guoya, aamũcokeirie ũũ arĩ na ũmĩrĩru: “Wee mwene nĩ woiga. Ĩndĩ ngũmwĩra atĩrĩ: Kuuma rĩu nĩ mũkuona Mũrũ wa mũndũ aikarĩte thĩ guoko-inĩ kwa ũrĩo kũrĩ hinya na agĩũka arĩ thĩinĩ wa matu ma igũrũ.” (Mathayo 26:63, 64) Harĩ Jesu, ũndũ ũrĩa wa bata warĩ gũtũũria wĩhokeku wake harĩ Jehova no ti gũtũũria thayũ hamwe na mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene.

Akristiano nĩ matĩaga andũ arĩa marĩ na ũnene. O na kũrĩ ũguo, matibataraga kũhoya mũhera nĩ ũndũ wa wathĩki wao harĩ Ngai na wendo wao harĩ Akristiano arĩa angĩ.​—Mathayo 28:19, 20; Aroma 13:5-7.

Gũtirĩ Ũndũ Ũngĩgirĩrĩria Thayũ

Tũhĩtagia tondũ nĩ twagaire kwaga gũkinyanĩra na mehia kuuma kũrĩ Adamu, mũciari witũ wa mbere. (Aroma 5:12; 1 Johana 1:10) Adamu aatuĩkire mũndũ ũtarĩ mũkinyanĩru tondũ nĩ aaremeire Mũũmbi witũ. Kĩambĩrĩria-inĩ Adamu na Hawa maarĩ akinyanĩru na matiarĩ na mehia, na Ngai nĩ eranĩire atĩ nĩ agaatũma andũ matuĩke akinyanĩru rĩngĩ. Nĩ akaaniina mehia na moimĩrĩro mamo.​—1 Akorintho 15:56, 57.

Ta wĩcirie ũguo nĩ kuuga atĩa. Jakubu ũrĩa warĩ mũrũ wa nyina na Jesu aaheanire ũtaaro ũyũ wĩgiĩ kũhũthĩra rũrĩmĩ: “Angĩkorũo mũndũ ndahĩngĩkaga akĩaria, ũcio nĩ mũkinyanĩru, nĩ ahotaga kũgirĩrĩria mwĩrĩ wake wothe o naguo.” (Jakubu 3:2) Mũndũ mũkinyanĩru no ahote kũgirĩrĩria rũrĩmĩ rwake, na kwoguo ndangĩbatara kũhoya mũhera. Nĩ “ahotaga kũgirĩrĩria mwĩrĩ wake wothe.” Na githĩ tũtigaakena mũno rĩrĩa tũgaatuĩka akinyanĩru! Hĩndĩ ĩyo gũtigaacoka gũkorũo na ũndũ ũragirĩrĩria thayũ gatagatĩ-inĩ gaitũ. Ihinda-inĩ rĩrĩ, kũhoya mũhera nĩ ũndũ wa ihĩtia twĩkĩte nĩ kũrĩtũteithagia mũno gũcokia thayũ.

[Kohoro ka magũrũ-inĩ]