Hihi Watho Ũrĩa Ngai Aaheete Aisiraeli Warĩ Mwagĩrĩru na wa Kĩhooto?

KAHINDA kahĩtũku, igooti rĩmwe rĩa gũcirithia eki naĩ bũrũri-inĩ wa Rũraya nĩ rĩetĩkĩrire ũira wa maheeni wĩgiĩ arũme maathitangĩtwo atĩ nĩ moraganĩte na magĩtuĩrũo kũũragwo. Hĩndĩ ĩrĩa kwamenyekire atĩ ũira ũcio warĩ wa maheeni, mawakiri nĩ meerutanĩirie mũno na magĩtigĩrĩra ũmwe nĩ arekererio. No mawakiri macio o na marĩ mega atĩa hatirĩ ũndũ mangĩahotire gwĩka harĩ mũndũ ũcio ũngĩ tondũ nĩ aakoretwo oragwo.

Nĩ gũkorũo gũtirĩ handũ kĩhooto gĩtangĩogomio maũndũ-inĩ ta macio ma cira-rĩ, Bibilia ĩtwĩraga ũũ: “Rũmagĩrĩra ũndũ ũrĩa wĩ kĩhooto kũna.” (Gũcokerithia Maathani 16:20) Hĩndĩ ĩrĩa acirithania maarũmĩrĩra kĩhooto, andũ othe nĩ magunĩkaga. Watho wa Ngai waheete Aisiraeli mũtaratara wa gũtuanĩra cira mwagĩrĩru na ũtarĩ na mũthutũkanio. Reke tũthuthurie Watho ũcio tuone kana “mĩthiĩre yake [Ngai] yothe nĩ ya kĩhooto.”—⁠Gũcokerithia Maathani 32:⁠4.

ACIRITHANIA “OGĨ, NA ARĨA AMENYI MAŨNDŨ”

Acirithania mangĩruta wĩra wao wega, na makorũo matarĩ na ungumania, no mahote gũtuĩra andũ cira ũrĩa kwagĩrĩire. Watho ũrĩa Ngai aheete Aisiraeli nĩ wagaathagĩrĩria mũno acirithania ta acio. Hĩndĩ ĩrĩa maarĩ werũ-inĩ, Musa eerirũo ethe “andũ amwe arĩa ahoti, metigĩrĩte Ngai, na aaria a ũhoro-wa-ma, na arĩa mathũũrĩte kwamũkĩra ihaki,” nĩguo matungate marĩ acirithania. (Thama 18:21, 22) Mĩaka mĩrongo ĩna thutha ũcio, nĩ atĩtĩrithirie o rĩngĩ bata wa gũkorũo na “andũ ogĩ, na arĩa amenyi maũndũ, na arĩa moĩwo” nĩguo macirithagie andũ.—⁠Gũcokerithia Maathani 1:13-17.

Mĩaka magana maigana ũna thutha ũcio, Mũthamaki Jehoshafatua wa Juda erire acirithania ũũ: “Wĩciragiei wega ũrĩa mũgwĩka; nĩ ũndũ mũtigũcira nĩ ũndũ wa mũndũ no nĩ ũndũ wa Jehova; nake e hamwe na inyuĩ mũgĩtuanĩra cira. Tondũ ũcio rĩu, tũũrai mwĩtigĩrĩte Jehova; wĩmenyererei mwĩkage ũguo, nĩ gũkorũo Jehova, Ngai witũ, ndarĩ ũndũ o na ũrĩkũ wa waganu, o na kana akarora ũrĩa mũndũ atariĩ, o na kana akahakĩka.” (2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 19:6, 7) Nĩ ũndũ ũcio, mũthamaki nĩ aaririkanirie acirithania acio atĩ mũthutũkanio kana ũkoroku ũngĩaingĩrĩire matua mao, Ngai nĩ angĩamacirithirie ũndũ mũũru ũngĩonekire nĩ ũndũ wa matua mao.

Hĩndĩ ĩrĩa acirithania a Isiraeli maarũmagĩrĩra ithimi icio cia igũrũ, rũrĩrĩ ruothe rwaiguaga rũrĩ na ũgitĩri. O na kũrĩ ũguo, Watho wa Ngai nĩ waheete acirithania acio motaaro marĩa mangĩamateithirie makinyĩre gũtua matua magĩrĩru, o na macira-inĩ marĩa maarĩ maritũ. Mamwe ma motaaro macio nĩ marĩkũ?

MOTAARO MARĨA MAATONGORAGIA HARĨ MATUA MEGA

O na gũtuĩka acirithania acio maabatiĩ gũthuurũo andũ me na ũhoti, matiagĩrĩirũo kwĩhoka ũhoti wao o na kana ũũgĩ wao magĩtua matua. Jehova Ngai nĩ aamaheete motaaro na mĩtaratara ĩrĩa ĩngĩamahotithirie gũtua matua mega. Reke tuone mamwe ma motaaro marĩa acirithania a Isiraeli maahetwo.

Ĩka ũtuĩria wa maũndũ kĩhinyio. Ngai aaheire acirithania a Isiraeli ũtaaro ũyũ kũhĩtũkĩra Musa: “Thikagĩrĩriai mohoro ma ariũ a ithe wanyu macira-inĩ mao, mũtuage cira wa mũndũ na mũrũ wa ithe na kĩhooto.” (Gũcokerithia Maathani 1:16) Acirithania matingĩhota gũtua cira na kĩhooto angĩkorũo matirĩ na ũhoro wothe wa ma wĩgiĩ cira ũcio. Nĩ ũndũ ũcio, Ngai eerire acirithania acio ũũ: “Ũhoro ũcio nĩũgakĩũtuĩria o na ũũthuthurie, na ũũrĩrĩrie na kĩyo.” Ũndũ ũngĩarehirũo mbere ya acirithania, maagĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ ‘ũndũ ũcio nĩ wa ma’ matanathiĩ na mbere na cira.—⁠Gũcokerithia Maathani 13:14; 17:⁠4.

Thikĩrĩria aira. Ũira nĩ wa bata mũno harĩ ũtuĩria o wothe. Watho wa Ngai watĩtĩrithĩtie ũũ: “Ũira wa mũndũ ũmwe ndũkanarĩĩre [kana, ũũhũthĩre gũtua itua], akiuga atĩ nĩekĩte waganu o na ũrĩkũ, kana wĩhia o na ũrĩkũ. No rĩrĩ, ũhoro ũcio nĩũkarĩĩra nĩ ũndũ wa ũira ũrĩa ũheanĩtwo na kanua ka andũ erĩ, kana atatũ.” (Gũcokerithia Maathani 19:15) Nao aira maathĩtwo ũũ nĩ Watho wa Ngai: “Ndũkanamemerekie ndeto cia maheeni; ningĩ ndũkaneĩkĩre he mũndũ mwaganu ũhoro-inĩ wa kũiganĩrĩra kĩgenyo.”—⁠Thama 23:⁠1.

Kwaria ma nĩ kwa bata cira-inĩ. Ituĩro rĩrĩa rĩatuagĩrũo arĩa maaragia maheeni igoti-inĩ nĩ rĩatũmaga mũndũ ambe ecirie atanaheana ũira: “Nao aciri acio matuĩrie ũhoro ũcio na kĩyo mũno; na atĩrĩrĩ, kũngĩkonwo atĩ mũira ũcio nĩ wa maheni, na atĩ nĩaaigĩrĩire mũrũ wa ithe wao kĩgenyo, nĩmũgakĩmwĩka o ta ũrĩa aacirĩire atĩ nĩguo egwĩka mũrũ ũcio wa ithe wao. Ũguo nĩguo mũkeheria ũũru ũcio uume thĩinĩ wanyu.” (Gũcokerithia Maathani 19:18, 19) Kwoguo mũndũ angĩahenanirie igoti-inĩ arĩ na muoroto wa gũtunya mũndũ ũngĩ igai rĩake, angĩatunyirũo igai o ta rĩrĩa eendaga gũtunyana. Angĩahenanirie nĩguo mũndũ ũtarĩ na mahĩtia oragwo, angĩorirũo nĩ muoyo wake. Ũtongoria ũyũ nĩ watũmaga andũ mende kwaria ũhoro wa ma.

Tua cira ũtarĩ na mũthutũkanio. Thutha wa kũgĩa na ũira mũiganu, acirithania nĩ meeciragia na njĩra ndikĩru na makarĩrĩria ũndũ ũcio matanatua itua. Gũkinyĩria hau, ũtaaro ũyũ ũrĩ thĩinĩ wa Watho wa Ngai wakoragwo ũrĩ wa bata mũno: “Ndũkanacaĩre mũndũ nĩ ũndũ wa ũrĩa e mũthĩni, kana ũconokere mũndũ nĩ ũndũ wa ũrĩa arĩ igweta; no rĩrĩ, ciragĩra mũndũ ũrĩa ũngĩ na kĩhooto.” (Maũndũ ma Alawii 19:15) Acirithania maagĩrĩirũo gũtua cira kũringana na ũrĩa kũrĩ, no ti kũringana na ũrĩa arĩa mahutĩtio nĩ cira ũcio mahaana kana ũrĩa marĩ na igweta.

Ũtaaro ũyũ ũrĩa wandĩkĩirũo Aisiraeli Watho-inĩ wa Ngai karine nyingĩ hĩtũku, no ũteithĩrĩrie acirithania nginya ũmũthĩ. Kĩhooto nĩ kĩonekaga, hĩndĩ ĩrĩa ũtaaro ũcio warũmĩrĩrũo.

Mũcirithania wa thikũ ici agĩthikĩrĩria andũ erĩ makĩaria — Wagi wa kĩhooto no wĩthemwo angĩkorũo motaaro marĩa marĩ Watho-inĩ wa Ngai no marũmĩrĩrũo

ANDŨ ARĨA MAAGUNĨKIRE NĨ KĨHOOTO KĨA MA

Musa oririe Aisiraeli kĩũria gĩkĩ: “Ningĩ-rĩ, nĩ rũrĩrĩ rũrĩkũ rũnene rũĩ na irĩra cia watho wa kũrũmĩrĩrũo cia kĩhooto, o na matuĩro ma cira ma kĩhooto, ta watho ũyũ wothe ndĩramwatha naguo ũmũthĩ?” (Gũcokerithia Maathani 4:⁠8) Hatarĩ nganja, gũtirĩ rũrĩrĩ rũngĩ rwakeneire watho ta ũcio. Andũ maatũũraga “matarĩ na ũgwati” na magakenera thayũ na kũgacĩra, na nĩ “marĩaga na makanyua, o na magĩkenaga” hĩndĩ ĩrĩa Mũthamaki Suleimani ũrĩa warũmagĩrĩra watho wa Jehova kuuma arĩ o mũnyinyi aathanaga.—⁠1 Athamaki 4:20, 25.

Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, Aisiraeli nĩ maacokire kũrega watho wa Ngai. Ngai oigire ũũ kũgerera mũnabii Jeremia: “Hĩ! Nĩ kũrega maregete ũtaarani wa Jehova. Rĩu ũũgĩ ũrĩa makĩrĩ naguo nĩ ũrĩkũ?” (Jeremia 8:⁠9) Moimĩrĩro maarĩ moru tondũ Jerusalemu yatuĩkire “itũũra rĩrĩa rĩitithagia thakame” na rĩiyũire ‘maũndũ ma thahu.’ Marigĩrĩrio-inĩ, itũũra rĩu rĩkĩanangwo na rĩgĩtiganĩrio kwa ihinda rĩa mĩaka 70.—⁠Ezekieli 22:2; Jeremia 25:⁠11.

Mũnabii Isaia aatũũraga ihinda-inĩ rĩrĩa Isiraeli kwarĩ na mathĩna maingĩ. Akĩririkana ũhoro wa rĩrĩa maũndũ maarĩ mega oigire ciugo ici ciĩgiĩ Jehova na Watho Wake: “Watuanĩra macira maku ma kĩhooto gũkũ thĩ-rĩ, andũ arĩa matũũraga mabũrũri mayo nĩmaitĩkaga kwĩruta ũhoro wa ũthingu.”—⁠Isaia 26:⁠9.

Ĩndĩ no nginya akorũo Isaia nĩ aakenire rĩrĩa aatongoririo nĩ roho kũratha ũhoro ũyũ wĩgiĩ wathani wa Mũthamaki wa Kĩĩmesia, Jesu Kristo: “Ningĩ ndagatuaga cira na gĩthiithi, o na kana arũithanie na ũndũ wa kũigua njukũ. No rĩrĩ, athĩni akamatuagĩra cira na ũthingu, nao arĩa ahoreri a gũkũ thĩ amarũĩrĩre na kĩhooto.” (Isaia 11:3, 4) Na githĩ kĩu ti kĩĩrĩgĩrĩro kĩa magegania harĩ arĩa othe maatuĩka raiya a Ũthamaki wa Ngai rungu rwa Mũthamaki wa Kĩĩmesia!—⁠Mathayo 6:10.

a Rĩĩtwa Jehoshafatu riugĩte atĩ “Jehova nĩ Mũcirithania.”

Hihi Watho wa Ngai nĩ Wetĩkĩrĩtie Kwĩrĩhanĩria?

Ciugo “riitho riumage riitho, na igego riumage igego,” iria irĩ thĩinĩ wa Bibilia, cianaumĩria ngucanio igũrũ rĩgiĩ ũrĩa ciugĩte. (Thama 21:24) Andũ amwe metĩkĩtie atĩ ciugo icio cionanagia atĩ Watho wa Ngai nĩ wetĩkĩrĩtie andũ kwĩrĩhanĩria. No mwĩcirĩrie ta ũcio nĩ ũreganaga na watho ũyũ wa Ngai: “Ndũkanerĩhĩrie o na atĩa, kana ũikare ũrakaire nĩ ũndũ wa ciana cia andũ anyu.” (Maũndũ ma Alawii 19:18) Kwoguo twagĩrĩirũo gũtaũkĩrũo atĩa nĩ ciugo icio irĩ thĩinĩ wa ibuku rĩa Thama?

Rĩandĩko rĩa Thama 21:22 rĩonanagia arũme erĩ mararũa na makagũtha mũtumia mũritũ, magatũma aheo mwana ihinda rĩtakinyĩte. Nyina na mwana mangĩagire gũkua, mũthuri wa mũtumia ũcio wagũthĩtwo ndangĩetĩkĩririo kuoera mũndũ ũcio ikinya. Handũ-inĩ ha ũguo, mũndũ ũcio wagũthĩte mũtumia aabataraga kũruta “thĩnjo o ta ũrĩa mũrũme wa mũka ũcio angĩmwĩtia, na arĩhe o ta ũrĩa aciri matuĩte.” Na njĩra ĩngĩ, acirithania nĩo maangĩerire mũndũ ũcio wagũthanĩte arute thĩnjo kũrĩ mũthuri wa mũtumia ũcio wagũthĩtwo. Mũtumia ũcio kana mwana wake angĩakuire nĩ ũndũ wa kũgũthwo, acirithania o acio no o maabatiĩ gũtigĩrĩra atĩ mũndũ ũcio woraganĩte nĩ oragwo.

Nĩ ũndũ ũcio, acirithania nĩo maatigagĩrĩra atĩ watho wa “muoyo uumage muoyo, riitho riumage riitho, na igego riumage igego . . . ” nĩ warũmĩrĩrũo, no ti ũrĩa wahĩtĩirio. (Thama 21:23, 24) Ũtaaro ũcio waririkanagia acirithania atĩ mũndũ ndaagĩrĩirũo kũherithio na njĩra ĩkĩrĩtie njano kana ĩtaringaine na ihĩtia. Mũthomi ũmwe wa maũndũ ma Bibilia wĩtagwo Richard Elliott Friedman, oigire ũũ: “Ũtaaro ũcio wonanagia atĩ iherithia rĩabatiĩ kũiganana biũ na mahĩtia marĩa mekĩtwo, na rĩtiabatiĩ gũkĩra.”

Nĩ ũndũ ũrĩkũ watũmaga andũ mone ta Watho wa Ngai wetĩkĩrĩtie mũndũ erĩhĩrie? Ciugo cia Jesu thĩinĩ wa Mathayo 5:⁠38, 39 ciugaga ũũ: ‘Nĩmũiguĩte atĩ nĩkweranirũo ũũ: Riitho riumage riitho, o na igego riumage igego; no niĩ ngũmwĩra atĩ, mũtikagiane na mũndũ ũrĩa mũũru; no rĩrĩ, mũndũ wa gũkũgũtha rũthĩa rũa ũrĩo, mũhũgũkĩrie rũu rũngĩ naruo.’ Kũroneka atĩ mahinda-inĩ ma Jesu, arutani amwe a ndini nĩ mongereire watho ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Thama 21:23, 24 mawatho-inĩ mao ma gũkinyanĩrio na kanua, kuonania ta watho wetĩkĩrĩtie andũ kwĩrĩhĩria. No o na kũrĩ ũguo, Jesu nĩ onanirie wega atĩ ũrutani ta ũcio ndwanyitagwo mbaru nĩ Watho wa Ngai ũrĩa waheetwo Aisiraeli.